Ә.Бөкейхан – қазақ халқының ұлы

І КІРІСПЕ Ә.Бөкейхан . қазақ халқының ұлы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
ІІ.1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Әлихан отбасы мен балалық шағы, оқу жылдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ.2 Әлихан Бөкейхан ормантанушы, ғалым, экономист ... ... ... ... ...7
ІІ.3 Әлихан Бөкейхан тарихшы.ғалым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
ІІ.4 Әлихан Бөкейхан .қазақтың мал шаруашылығын зерттуеді ғылыми жолға қойған бірегей ғалым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13

І.1. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше тұлға-Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан.Оның есімі ұзақ жылдар бойы сирек аталып «буржуазиялық ұлтшылдықтың» синонимі ретінде қаралып келсе, кейінгі ұрпаққа қалдырған орасан мол аманат-мұрасы бір кісінің ғұмырындай уақыт шаң басып жатты. Көрнекті қоғам қайраткері – Ресейдің жергілікті және қалалық қоғам қайраткерлері съезінің депутаты, І Мемлекеттік думасының және мұсылман халықтары съезінің депутаты IV Мемлекеттік думасы мұсылман фракцияның Бюро мүшесі, Санкт-Петербор масоны, қазақтың ХХ ғасыр басындағы ұлт-азаттық қозғалысының негізін салушы әрі көсемі, халқымыздың тұңғыш саяси Алаш партиясының ұйымдастырушысы және ұлттық Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы; ғұлама ғалым – ормантанушы, экономист, тарихшы,этнограф, әдебиеттанушы, аудармашы әрі дарынды публицист.
ІІ.1. Ә.Н. Бөкейхан 1870 жылы бұрынғы Семей облысы, Қарқаралы уезі, Тоқырауын болысы, Тоқырауын өзені бойындағы нөмірі 7-нші ауылда дүниеге келген. Бұл қазіргі Жезқазған облысы, Ақтоғай ауданына қараған Қаратал совхозының жері.Бұл ауыл қазір атамыздың есімімен Ә.Н.Бөкейхан ауылы болып аталады.
Әлихан ата тегі Шыңғыс ханнан бері келе жатқан төре тұқымынан Бөкейханнан тарайды.Көкжал Барақханның баласы Бөкейхан қазақтың таққа отырған соңғы хандарының бірі.Бөкейханның бес әйелінен он бір ұл болған. Он бір ұлдың бірі Әлиханның арғы бабасы Батыр. Батырдан Рүстем, Әшімтай, Мырзатай туады.
3
Мырзатайдан Нұрмұхамед Әлиханның әкесі, елдегі аты Мұқан Қоске,Шолақ, Әптіхан; Нұрмұхамедтен Әлихан, Смахан,Базылхан, Әзіхан, Тәтіхан деген бес ұл мен Нұрбек атты бір қыз туады. Әлихан тұңғышы.Жасынан зерек, алғыр өскен Әлиханды әкесі 1879 жылы әкесі Қарқаралыға алып барып, жергілікті молданың қолына оқуға береді.Көзі ашық, көкірегі ояу Әлихан молданың оқуын қанағат тұтпай, қаладағы үш кластық мектепке өз еркімен ауысып кетеді. Бұл әрекетін бір келгенінде естіп білген Нұрмұхамед қарсылық білдірмейді, ақ батасын береді.Бастауыш мектепті бітіргеннен кейін ол Қарқаралы қаласының үш жылдық училищесіне түседі.

«Ә. Бөкейханов» шығармалар жинағы
Құрастырған:М.Базарбаев, С.Құрабаев, Р.Нұрғалиев
Бас редактор:Р.Нұрғалиев
«Қазақстан энциклопедиясы» баспасы, 1995 ж.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І КІРІСПЕ Ә.Бөкейхан – қазақ халқының
ұлы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
ІІ.1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Әлихан отбасы мен балалық шағы, оқу
жылдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
ІІ.2 Әлихан Бөкейхан ормантанушы, ғалым, экономист ... ... ... ... ...7
ІІ.3 Әлихан Бөкейхан тарихшы-
ғалым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...9
ІІ.4 Әлихан Бөкейхан –қазақтың мал шаруашылығын зерттуеді ғылыми жолға
қойған бірегей ғалым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...13
І.1. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының, қоғам
және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше тұлға-Әлихан
Нұрмұхамедұлы Бөкейхан.Оның есімі ұзақ жылдар бойы сирек аталып
буржуазиялық ұлтшылдықтың синонимі ретінде қаралып келсе, кейінгі ұрпаққа
қалдырған орасан мол аманат-мұрасы бір кісінің ғұмырындай уақыт шаң басып
жатты. Көрнекті қоғам қайраткері – Ресейдің жергілікті және қалалық қоғам
қайраткерлері съезінің депутаты, І Мемлекеттік думасының және мұсылман
халықтары съезінің депутаты IV Мемлекеттік думасы мұсылман фракцияның Бюро
мүшесі, Санкт-Петербор масоны, қазақтың ХХ ғасыр басындағы ұлт-азаттық
қозғалысының негізін салушы әрі көсемі, халқымыздың тұңғыш саяси Алаш
партиясының ұйымдастырушысы және ұлттық Алашорда автономиялы үкіметінің
төрағасы; ғұлама ғалым – ормантанушы, экономист, тарихшы,этнограф,
әдебиеттанушы, аудармашы әрі дарынды публицист.
ІІ.1. Ә.Н. Бөкейхан 1870 жылы бұрынғы Семей облысы, Қарқаралы уезі,
Тоқырауын болысы, Тоқырауын өзені бойындағы нөмірі 7-нші ауылда дүниеге
келген. Бұл қазіргі Жезқазған облысы, Ақтоғай ауданына қараған Қаратал
совхозының жері.Бұл ауыл қазір атамыздың есімімен Ә.Н.Бөкейхан ауылы болып
аталады.
Әлихан ата тегі Шыңғыс ханнан бері келе жатқан төре тұқымынан Бөкейханнан
тарайды.Көкжал Барақханның баласы Бөкейхан қазақтың таққа отырған соңғы
хандарының бірі.Бөкейханның бес әйелінен он бір ұл болған. Он бір ұлдың
бірі Әлиханның арғы бабасы Батыр. Батырдан Рүстем, Әшімтай, Мырзатай туады.

3
Мырзатайдан Нұрмұхамед Әлиханның әкесі, елдегі аты Мұқан Қоске,Шолақ,
Әптіхан; Нұрмұхамедтен Әлихан, Смахан,Базылхан, Әзіхан, Тәтіхан деген бес
ұл мен Нұрбек атты бір қыз туады. Әлихан тұңғышы.Жасынан зерек, алғыр өскен
Әлиханды әкесі 1879 жылы әкесі Қарқаралыға алып барып, жергілікті молданың
қолына оқуға береді.Көзі ашық, көкірегі ояу Әлихан молданың оқуын қанағат
тұтпай, қаладағы үш кластық мектепке өз еркімен ауысып кетеді. Бұл әрекетін
бір келгенінде естіп білген Нұрмұхамед қарсылық білдірмейді, ақ батасын
береді.Бастауыш мектепті бітіргеннен кейін ол Қарқаралы қаласының үш жылдық
училищесіне түседі. Училищені ойдағыдай бітіргеннен кейін Қарқаралы уезі
бастығы оған Бұл куәліктің иесі Қарқаралы уезі Тоқырауын болысы сұлтанының
баласы, мұсылман, он алты жастағы Нұрмұхамедұлы Әлихан, Қарқаралы қаласының
қазақ балаларына арналған мектепте 1879 жылдың 16 қыркүйегінен 1886 жылдың
16 маусымына дейін тәрбиеленіп оқу барысында үлгілі тәртіп
танытты.қарқаралы қаласының үш жылдық училищесінде 1886 жылдың маусымында
болған соңғы сынақтан өткеннен соң, қалалық училише курсының сабақтарын
өте жақсы деген бағамен бітірді делінген аттестат алды және бұл кәсіппен
өз бетінше шұғылдануға ерікті - делінген куәлік береді. Бұл куәлік 16
жастағы Әлиханға Омбыға келіп, жергілікті 4 жылдық техникалық училищеге
пансионер болып қабылданып болып қабылданды.Омбының Техникалық
Училищесі(ОТУ) 1882 жылы Ресей императорының жарлығымен ашылған. Училище
жаңа салына бастаған Сібір темір жолы торабына арнап төменгі
4
техникалық мамандар даярлауға тиісті болатын. Училищеге қабылдау талабы
айтарлықтай қатаң болған. Біраз балалар училищенің емтихандарынан өте алмай
қайтып кетіп жатқан. ОТУ-дың төртжылдық курсында дәстүрлі сабақтармен
қатар, те,ориялық механика, көтергіш мәшинелер мен сорғыштар сияқты күрделі
пәндерді қамтитын. Ағаш өңдейтін, темір құрал-сайман жөндейтін шеберхана
мен физика-химия кабинеттерінде күнбе-күн сабақтар өткізілетін. Ал 3
кластан 4 класқа өтетін жылы оқушылар зауыттарға, диірмен және теміржол
шеберханаларына тәжірибелік жұмыстарға жіберілетін еді.Әлихан жазғы демалыс
күндерін елінде өткізетін. Ал оқу бітіретін мезгіл жақындағанда, ОТУ
директорына өзінің оқуын жалғастырғысы келетіндігін, Санкт-Петербордың
императорлық орман институтына түспек ойы бар екендігін білдіреді. Директор
өз тарапынан Қарқаралы уезі бастығына Әлиханның өте жақсы оқып, үлгілі
тәртіп көрсетуіне байланысты...оның жоғарғы оқу орнына баруы өте қажет, сол
себепті оған оқуға бару үшін қазақ қауымдастығы стипендиясы берілуі жалғаса
берсін...-деген өтініш хат жолдайды.Тағы бір айта кететін жай: сол, 1890
жылы мамыр айында ол ОТУ директоры Н.Е.Доброхотовқа өзінің фамилиясының
Нұрмұхамедұлы емес Бөкейхан екендігін білдіреді.Әлихан Бөкейханның кейін
лауазым аттары көп болған. Көп зреттеу мақалаларына Қырғыз баласы, Сын
степей, V,Киргиз-степняк, Туземец, Арыс ұлы,Қ.Б.,Ғ.Б., А.Б.
деп қол қойып отырған.Әлиханның қай жылдан бастап Бөкейхан фамилиясын
алғандығын дәл айту қиын. Омбының техникалық училищесін техник
мамандығымен
5
бітірді деген 1890 жылы маусымның 14 күні табыс етілген аттестат: Сұлтан
Әлихан Нұрмұхамедұлы атына толтырылған. Ондағы оқуды жиырма жастағы Әлихан
орыс тілі мен орыс тарихынан, геометрия, алгебра, тригонометрия,физика,
механика, ағаш пен металды өңдеу тәсілдері, есептеу мен құрылыс өнері
сабақтарынан үздік ; сызу, сурет салу пәндері мен шеберханалардағы
тәжірибе жұмыстарынан жақсы деген бағамен бітіреді. Құдай заңы сабағынан
Әлихан мұсылман болуына байланысты босатылған. 1890 жылы Дала генерал
губернаторы канцеляриясынан Орман институтының профессоры Бородинге
жазылған ұсыныс-
хатын және қазақ қауымдастығынан берілген 200 сом стипендияысын алып
қырғыз баласы – сұлтан Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан Ресей империясының
астанасы Санкт-Петерборға ат басын түзейді.Санкт-Петерборға 20 жасында
келген Әлиханның студенттік күндерін қалай өткізгендігі жайында Англияның
әйгілі білім ордасы –Оксфорд университетінің Орта Азияны зерттеу қоғамы
өзінің Қазақтар 1917 жылға дейінгі орыстар туралы атты кітабында
Ә.Бөкейхан жас кезінде орнықты революционер, социалист болды және Зарзаман
атты орыстарға қарсы әдеби топтың мүшесі болды , - деп жазады. Әлихан
күнделікті сабақтарына қоса , студенттердің саяси,әдеби, экономикалық және
тағы басқа да студенттік үйірмелердің жұмысына қызу араласып, студенттік
толқуларға қатысады. Осы жылдары Әлиханның саяси көзқарасы қалыптаса
бастайды, екі ғасырға жуық Ресей империясының қол астында отырған ескі
феодалдық қарым-қатынастардан әлі арыла қоймаған. Рулық,
6
феодалдық күрес-тартыстардан көзін аша алмаған туған халқының тағдыры оны
қатты толғандыра бастайды. Қараңғылық пен надандық шырмауынан құтыла алмай
отырған халқына, ең алдымен білім мен мәдениет керек екендігін анық ұғады.
Халқын Еуропаның мәдениеті жоғары елдері санатына қосуды арман қылып, елдің
тұрмысын, мәдениетін, білімін көтеруді өзінің алдына мақсат қылып қояды.
Әлихан Бөкейхан жандармерия басқармасының назарына алғшқы рет осы жылдары-
ақ ілігіп, саяси сенімсіздердің қара тізіміне алынады.
ІІ.2 Ол қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, мәдениетін, шаруашылығын, төрт
түлік малын, жер-суын, қысқасы, әлеуметтік-экономикалық жағдайын жан-жақты
зерттеген санаулы ғалымдардың бірі. Санкт-Петербордың Орман институтын
орман экономисі мамандығымен бітіреді де, 1894 жылы Омбы қаласына қайта
ораладыОралған бойда алдымен төменгі дәрежедегі орман мектебіне қабылданып,
екі жылдай уақыт өз мамндығы бойынша дәріс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.