Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты
Кіріспе 3
1. Әлеуметтік.экономикалық ахуал 4
1.1. Елдің 2003 жылғы әлеуметтік.экономикалық дамуын талдау және 2004 жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау 4
1.2. Салық саясатын іске асыру 5
1.3. Бюджет жүйесін жетілдіру 6
2. 2005.2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.1. Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.2. Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары 9
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері 10
3.1. Елдің әлеуметтік.экономикалық дамуының 2005.2007 жылдарға арналған негізгі көрсетікштері 10
3.2 Кірістер саясаты 13
Салық саясаты 13
2005.2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері 14
3.3 Шығындар саясаты 17
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету 19
Қорғаныс 21
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 22
Білім беру 23
Денсаулық сақтау 25
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек 27
Тұрғын үй.коммуналдық шаруашылық 29
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік 30
Отын.энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану 32
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау 35
Өнеркәсіп және құрылыс 37
Көлік және байланыс 38
3.4. Бюджеттік кредит беру 41
3.5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар 42
3.6 Бюджетаралық қатынастар. 43
3.7. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты басқару 46
4. Фискалдық тәуекелдер 52
Қорытынды 54
1. Әлеуметтік.экономикалық ахуал 4
1.1. Елдің 2003 жылғы әлеуметтік.экономикалық дамуын талдау және 2004 жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау 4
1.2. Салық саясатын іске асыру 5
1.3. Бюджет жүйесін жетілдіру 6
2. 2005.2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.1. Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.2. Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары 9
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері 10
3.1. Елдің әлеуметтік.экономикалық дамуының 2005.2007 жылдарға арналған негізгі көрсетікштері 10
3.2 Кірістер саясаты 13
Салық саясаты 13
2005.2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері 14
3.3 Шығындар саясаты 17
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету 19
Қорғаныс 21
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 22
Білім беру 23
Денсаулық сақтау 25
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек 27
Тұрғын үй.коммуналдық шаруашылық 29
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік 30
Отын.энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану 32
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау 35
Өнеркәсіп және құрылыс 37
Көлік және байланыс 38
3.4. Бюджеттік кредит беру 41
3.5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар 42
3.6 Бюджетаралық қатынастар. 43
3.7. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты басқару 46
4. Фискалдық тәуекелдер 52
Қорытынды 54
Ағымдағы жылы қабылданған Бюджет кодексі бюджет процесін жүзеге асырудың жаңа ұстанымдарын айқындады. Ең алдымен, мемлекеттің экономикалық саясатына сәйкес орта мерзімдік бюджетті жоспарлау қажеттігіне назар аударылуда. Бюджетті жоспарлау процесіне стратегиялық бағдар беру мақсатында алдағы үш жылдық кезеңге арналған салық-бюджет саясатын анықтайтын құжат – Орта мерзімді фискалдық саясатты жыл сайын әзірлеу шешімі қабылданды.
Бұл құжаттың қажеттілігі экономикалық реформалар жетістігінің қоғамның қаржы жүйесін дамыту бағыттарына, жүргізіліп жатқан салық-бюджет саясатының заман талабына барабарлығына тікелей тәуелділігімен негізделген. Қазақстандағы экономикалық өсудің жоғары қарқындары, бюджет кірістерінің өсуі, қаржы институттарының нығаюы, Ұлттық қордың құрылуы, мемлекеттік бюджет тапшылығының ыңғайлы деңгейі мемлекеттің неғұрлым белсенді фискалдық саясатын жүргізуді талап етеді. Мұндай жағдайларда бюджет мемлекеттің ресурстарын жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы ретінде саяси билікке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын қаржыландыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды көтермелеуге, халықтың неғұрлым аз қорғалған жіктерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз етуге шынайы мүмкіндік береді. Тиісті қаржы жылына арналған бюджетті әзірлеу кезінде Орта мерзімді саясат негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты (бұдан әрі - Орта мерзімді фискалдық саясат) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары, мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар негізінде әрі Қазақстан Республикасы Президентінің «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін» атты Қазақстан халқына Жолдауын есепке ала отырып әзірленді.
Бұл құжаттың қажеттілігі экономикалық реформалар жетістігінің қоғамның қаржы жүйесін дамыту бағыттарына, жүргізіліп жатқан салық-бюджет саясатының заман талабына барабарлығына тікелей тәуелділігімен негізделген. Қазақстандағы экономикалық өсудің жоғары қарқындары, бюджет кірістерінің өсуі, қаржы институттарының нығаюы, Ұлттық қордың құрылуы, мемлекеттік бюджет тапшылығының ыңғайлы деңгейі мемлекеттің неғұрлым белсенді фискалдық саясатын жүргізуді талап етеді. Мұндай жағдайларда бюджет мемлекеттің ресурстарын жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы ретінде саяси билікке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын қаржыландыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды көтермелеуге, халықтың неғұрлым аз қорғалған жіктерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз етуге шынайы мүмкіндік береді. Тиісті қаржы жылына арналған бюджетті әзірлеу кезінде Орта мерзімді саясат негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты (бұдан әрі - Орта мерзімді фискалдық саясат) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді жоспары, мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар негізінде әрі Қазақстан Республикасы Президентінің «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін» атты Қазақстан халқына Жолдауын есепке ала отырып әзірленді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта
мерзімді фискалдық саясаты
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал 4
1.1. Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және
2004 жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау 4
1.2. Салық саясатын іске асыру 5
1.3. Бюджет жүйесін жетілдіру 6
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
9
2.1. Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.2. Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары 9
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері 10
3.1. Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсетікштері 10
3.2 Кірістер саясаты 13
Салық саясаты 13
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері 14
3.3 Шығындар саясаты 17
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету 19
Қорғаныс 21
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 22
Білім беру 23
Денсаулық сақтау 25
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек 27
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық 29
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік 30
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану 32
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау 35
Өнеркәсіп және құрылыс 37
Көлік және байланыс 38
3.4. Бюджеттік кредит беру 41
3.5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар 42
3.6 Бюджетаралық қатынастар. 43
3.7. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты
басқару 46
4. Фискалдық тәуекелдер 52
Қорытынды 54
Кіріспе
Ағымдағы жылы қабылданған Бюджет кодексі бюджет процесін жүзеге
асырудың жаңа ұстанымдарын айқындады. Ең алдымен, мемлекеттің экономикалық
саясатына сәйкес орта мерзімдік бюджетті жоспарлау қажеттігіне назар
аударылуда. Бюджетті жоспарлау процесіне стратегиялық бағдар беру
мақсатында алдағы үш жылдық кезеңге арналған салық-бюджет саясатын
анықтайтын құжат – Орта мерзімді фискалдық саясатты жыл сайын әзірлеу
шешімі қабылданды.
Бұл құжаттың қажеттілігі экономикалық реформалар жетістігінің қоғамның
қаржы жүйесін дамыту бағыттарына, жүргізіліп жатқан салық-бюджет
саясатының заман талабына барабарлығына тікелей тәуелділігімен
негізделген. Қазақстандағы экономикалық өсудің жоғары қарқындары, бюджет
кірістерінің өсуі, қаржы институттарының нығаюы, Ұлттық қордың құрылуы,
мемлекеттік бюджет тапшылығының ыңғайлы деңгейі мемлекеттің неғұрлым
белсенді фискалдық саясатын жүргізуді талап етеді. Мұндай жағдайларда
бюджет мемлекеттің ресурстарын жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы ретінде
саяси билікке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын
қаржыландыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды көтермелеуге,
халықтың неғұрлым аз қорғалған жіктерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз
етуге шынайы мүмкіндік береді. Тиісті қаржы жылына арналған бюджетті
әзірлеу кезінде Орта мерзімді саясат негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта
мерзімді фискалдық саясаты (бұдан әрі - Орта мерзімді фискалдық саясат)
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы,
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007
жылдарға арналған орта мерзімді жоспары, мемлекеттік және салалық
(секторалдық) бағдарламалар негізінде әрі Қазақстан Республикасы
Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына
Жолдауын есепке ала отырып әзірленді.
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал
1.1 Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және 2004
жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау
2003 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 9,2 %-ды құрады, ал орташа жылдық
инфляция 6,4 %-ға деңгейінде қалыптасты.
Өткен жылы болжамдалғандай, әлемдік экономика үрдістерінің негізінде
мұнайдың жоғары бағасының және доллардың еркін айырбасталатын басқа
валюталарға қатысты 20 %-дан астам құнсыздануының әсерінен теңгенің АҚШ
долларына қатысты айырбас бағамы күшейді.
Саудадағы негізгі әріптес елдер валюталарының қоржынына (евро, ресей
рублі, қытай юані) қарағанда, теңгенің АҚШ долларына қатысты күшейуіне
қарамастан, теңгенің нақты мәні 2,5 %-ға құнсызданды.
Елдегі макроэкономикалық тұрақтылық экономиканың дамуына ынталандырушы
ықпал етуін жалғастырды, бұл тауарлар мен қызметтер көрсету өндірісін,
тікелей шетелдік инвестициялардың едәуір ағыны мемлекеттік бюджетке
кірістер түсімін ұлғайтудың және, сайып келгенде, ел халқының әл-ауқатын
арттырудың басты факторына айналды.
Бағалау бойынша 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта өткен жылдың осындай
кезеңімен салыстырғанда жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) өсуі 9,1 %-ды құрады. 9,4
%-ға өнеркәсіптегі, 5,2 %-ға ауыл шаруашылығындағы көлемнің ұлғаюы өсуді
қамтамасыз етті. Қызметтер көрсету секторында барлық көлік түрімен жүк
тасымалдау көлемі 9,3 %-ға, бөлшек тауар айналымының көлемі 7,1 %-ға
ұлғайды.
2004 жылғы бірінші жарты жылдықта 2003 жылғы осындай кезеңмен
салыстырғанда ЖІӨ құрылымында айтарлықтай өзгеріс болған жоқ. Бағалау
бойынша, тауарлар өндірісінің ЖІӨ-гі үлесі 40,6 %-ды құрады (2003 жылғы
қаңтар-маусымда 39,1 %), қызметтер көрсету өндірісі - 53,3 % (55,5 %).
Ағымдағы жылдың бірінші жарты жылдығының қорытындылары бойынша
инфляцияның орташа деңгейі 6,6 %-ды құрады және өткен жылдың тиісті
кезеңімен салыстырғанда айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ (6,7 %).
Әлемдік рыноктағы қазақстандық негізгі тауарлардың әлемдік бағаларының
жоғары деңгейі экспорттық түсімдер көлемінің едәуір ұлғаюына ықпал етті.
Ағымдағы жылдың бес айы ішінде сыртқы сауда айналымы 11,5
млрд. АҚШ долларын құрады және 2003 жылғы осындай кезеңнен 46 %-ға артық
болды. Экспорт 7 млрд. АҚШ долларын құрады, импорт - 4,5 млрд. АҚШ доллары,
өсу тиісінше 42 және 52 %.
Мұнай өндіру саласында шетелдік инвесторлардың қатысуымен ірі
инвестициялық жобаларды, Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске
асыру, сондай-ақ бірқатар салалық бағдарламаларды жүзеге асыру экономикаға
тартылатын инвестициялардың көлемін жоғары деңгейде сақтап қалуға мүмкіндік
берді. Өткен жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда негізгі капиталға
инвестициялар 12,1 %-ға ұлғайды.
Мұнайдың сақталып отырған жоғары бағалары және елге валюта түсімінің
ірі көлемінің ағыны теңге бағамы нығаюының негізгі себебіне айналды.
Осылайша, 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта теңгенің орта өлшенген айырбас
бағамы 1 АҚШ доллар үшін 138,42 теңге құрады. Жыл басынан бері АҚШ
долларына номиналды көріністегі теңге 5,07 %-ға нығайды.
Бағалау бойынша 2004 жылы инфляцияның орташа деңгейі 5,6-7 %-ды
құрайды, бұл индикативтік жоспардың болжамына сай келеді.
Бағалар өсуіне қатысты қайта қаржыландырудың ресми ставкасының деңгейі
әлсіз оң болып ұсталады (7 %), бұл іскерлік белсенділікті кеңейтуді
көтермелеуге мүмкіндік береді.
Елдің сауда теңгерімі нығайтылады. 2004 жылы оң сальдо 4,5 АҚШ доллары
мөлшерінде бағаланып отыр.
Өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсуі 9,2 %-ды құрайды, ауыл
шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі өткен жылғы деңгейге қарағанда 2,8
%-ға өседі. Негізгі капиталға инвестициялар 10 %-ға артады.
Қызметтер көрсету саласындағы даму қарқындарының басып өсуі күтілуде.
2003 жылғы деңгейге қарағанда көрсетілетін байланыс қызметтері
көлемінің өсу қарқыны 30 %-ды, көліктікі 8,6 %-ды, сауданікі 8,5 %-ды
құрайды.
1.2 Салық саясатын іске асыру
2003 жылы салық заңдарындағы өзгерістер салық жүктемесін азайту, жаңа
техника мен алдыңғы қатарлы технологиялар ағынын көтермелеу және оларды
енгізу жолымен елдің экономикалық өсуін көтермелеуге, мемлекет пен салық
төлеушілердің өзара қарым-қатынастарын жақсартуға бағытталған және елдің
инвестициялық тартымдылығын жоғарылатуға арналған.
Қазақстан Республикасы Президентінің Ішкі және сыртқы саясаттың 2004
жылға арналған негізгі бағыттары атты Қазақстан халқына Жолдауына,
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының
2003-2015 жылдарға арналған стратегиясына сәйкес салық жүктемесін азайту
және елдің экономикалық өсуін ынталандыру, сондай-ақ белгілі бір санаттағы
азаматтардың кірістерін заңдастыруын ынталандыру және еңбекақыны ұлғайту
мақсатында 2004 жылдан бастап жеке табыс салығының ставкалары азайтылды,
әлеуметтік салық бойынша ставкалардың кемімелі шәкілі енгізілді, қосылған
құн салығының ставкасы азайтылды, арнайы экономикалық аймақтар аумағында
салық салудың ерекше режимі белгіленді, арнайы салық режимдерін қолдану
салалары кеңейтілді.
Экономиканы одан әрі тұрақты дамыту, жүргізіліп жатқан реформаларды
тереңдету мақсатында мұнай операцияларына, қаржы лизингіне, резидент
еместерге, қаржы құралдарына салық салу, сондай-ақ салықтық әкімшілендіру
нормалары жетілдірілді.
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың жаңа шарттарын енгізудің
негізгі мақсаттары: бюджет кірістерін мұнай операцияларынан барынша көп
алу, жер қойнауын пайдаланушылардың экономикалық ниеттерін сақтай отырып,
тараптар мүдделерінің ең жоғарғы теңгеріміне қол жеткізу болып табылады.
Қаржы лизингіне салық салуды жетілдіру Қазақстанда негізгі құралдарға
инвестицияларды қаржыландырудың аса маңызды құралдарының бірі ретінде
лизингті одан әрі дамытуға ықпал етеді.
1.3 Бюджет жүйесін жетілдіру
Бюджет жүйесін жетілдіру мақсатында соңғы жылдары Қазақстанда
бірқатар шаралар кешені жүргізілді.
Тұрақты негізде жұмыс істейтін бюджет комиссиялары құрылды, олардың
мақсаты бюджеттер жобаларының уақтылы және сапалы әзірленуін қамтамасыз
ету, бюджеттерді нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар тұжырымдау,
әкімшілердің бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуы туралы есептерін
қарау болып табылады.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін
бағдарламалық, мақсатты бюджетті қалыптастыру жүзеге асырылуда. Қазіргі
уақытта мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалар мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асырудың негізгі құралы болып
табылады.
2003 жылдан бастап қолданыстағы және әзірленетін мемлекеттік, салалық
(секторалдық) бағдарламалар тізбесі Қазақстан Республикасының әлеуметтік-
экономикалық дамуының орта мерзімді кезеңге арналған индикативтік
жоспарының құрамында бекітіледі. Бюджеттен қаржыландыруды талап ететін
мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалардың бәрінде жылдар мен
қаржыландыру көздері бөлінісінде қаржы қаражатының талап етілетін көлемі
айқындалған.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін нақты
бюджетті қалыптастыру мақсатында, 2002 жылдан бастап бюджет оның есебінен
мемлекеттің ағымдағы мұқтаждарын орындауға бағытталған бағдарламалар жүзеге
асырылған ағымдағы бюджет және экономикаға инвестициялық шығыстарды, яғни
инфрақұрылымды дамытуға, қала құрылысына, ақпараттық жүйелерді, ғылымды,
адами капиталға инвестицияларды құру мен дамытуға және т.с.с. арналған
шығыстарды қамтитын даму бюджеті болып бөлінді. Бюджеттің мұндай бөлінуі
мемлекеттің заңдарда айқындалған және мемлекеттік мекемелердің бар желісін
ұстауға бағытталған өзінің функцияларын орындау құнын және мемлекеттің
әлеуметтік экономикалық дамуына оның инвестициялық салымының көлемін нақты
бағалауға, сондай-ақ бюджеттік бағдарламаларды жүйелеуге мүмкіндік берді.
Бюджет қаражатын жұмсаудың ашықтығын қамтамасыз ету және олар бойынша
бюджеттік бақылау жүргізу үшін 2002 жылдан бастап әкімшінің өзіне жүктелген
функцияларды орындау жөніндегі қызметін бағалаудың негізгі құжаты ретінде
бюджеттік бағдарламаның паспорты енгізілді. Мұндай шараны ұтымды жоспарлау,
бюджеттік бағдарламаларды орындау және әкімшілердің бюджет ақшасының тиімді
пайдаланылуы үшін жауапкершілігін күшейту қажеттігі айқындап берді.
Бюджет жүйесін жетілдіру жөніндегі жекелеген іс-шаралар барысында
шешімі жүйелік ұстанымды талап ететін көптеген мәселелер анықталды. Осыған
байланысты қолданыстағы заңдар нормаларын реттеуге және жүйелеуге, олардың
неғұрлым икемді құрылымын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін Бюджет
кодексі әзірленді.
Бюджет кодексінде бюджет жүйесінің орнықтылығы мен тұрақтылығын
қамтамасыз ететін жаңа қағидаттар бар, бұрын қолданылған бюджетті жоспарлау
қағидаттары, барлық бюджет деңгейлерінің шығыс және кіріс бөліктерін
қалыптастыру жөніндегі ұстанымдар қайта қаралды.
Қолданыстағы заң кесімдеріне функционалдық талдау жүргізу нәтижесінде
және орталық пен өңірлер арасындағы қатынастардағы жинақталған оң және
теріс тәжірибені ескере отырып, бюджетаралық қатынастар қағидаттары, ресми
трансферттердің нысандары, республикалық бюджеттің, облыстық бюджеттің,
республикалық маңызы бар қала, астана, аудандар (облыстық маңызы бар
қалалар) бюджетінің кірістері айқындалды. Барлық бюджет деңгейлеріне
қаржылық орнықтылық беру мақсатында Бюджет кодексінде бюджет деңгейлерінің
шығыстық өкілеттіктері нақты бөлінді. Бюджеттердің дербестігін күшейту
үшін, сондай-ақ бюджетаралық қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
бюджеттік субвенциялар мен алып қоюлардың мөлшері үш жылға арналып
белгіленетін болады.
Бюджет кодексінде бюджеттiк бағдарламалардың тиiмдiлiгiн бағалау
туралы бап көзделген, оған сәйкес тиісті есептерді жүргізу, бюджеттiк
бағдарламалардың негiздемесiн, олардың орындалу барысы мен олар көрсететін
елдің әлеуметтiк-экономикалық жағдайына ықпал етуiн талдау және бюджеттiк
бағдарламалардың тиімсіз бағыттарын айқындау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі әзірлеген және бекіткен бюджеттiк
бағдарламалардың тиiмдiлiгiне бағалау жүргізу әдістемесі бюджетті
жоспарлау, атқару және оның атқарылуын бақылау процесінде бюджеттік
бағдарламалардың тиімділігіне бағалау жүргізу тәртібі мен көрсеткіштерінің
жүйесін айқындайды.
2005 жылға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің 2005-2007 жылдарға арналған бюджеттік
өтінімдерін қараған кезде Республикалық бюджет комиссиясы республикалық
бюджеттік бағдарламалардың 2003 жылы және 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта
іске асырылуы туралы ақпаратты қарады. Қарау нәтижелері нақты бюджеттік
бағдарламаны алдағы қаржы жылында орындаудың орындылығына және оны
қаржыландыру көлемдеріне қатысты шешімдер қабылдау үшін негіз болды.
Бюджеттік инвестициялар ұғымы кеңейтілді, инвестициялық жобаларды
кезең-кезеңмен іріктеу, сондай-ақ жобалардың тиімділігін бағалау тәртібі
енгізілуде.
Жергілікті атқарушы органдардың тек жоғары тұрған бюджеттен ғана
қарыз алу құқығы сақталып, сыртқы және ішкі капитал рыноктарынан қарыз алуы
алынып тасталады.
Ұлттық қорға қаражат аударудың жаңа тетігі енгізілді, осыған сәйкес
Ұлттық қорды қалыптастыру көзі болып табылатын барлық ресми трансферттер
тікелей мемлекеттік бюджеттен аударылатын болады.
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
2.1 Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
Орта мерзімді кезеңдегі фискалдық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты
экономикалық дамудан және барлық өңірлердегі азаматтардың әл-ауқатының
өсуінен көрінетін ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып
табылады.
Орта мерзімді кезеңде бұл мақсатқа қол жеткізуге мынадай негізгі
міндеттерді шешу:
экономика салаларын әртапартандыру, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-
технологиялық экономикаға көшу үшін жағдайлар дайындау;
көлеңкелі экономика үлесін азайту;
ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік борыштың мөлшерін қысқарту, оның құрылымын
оңтайландыру;
инфрақұрылымды және адами капиталды дамыту;
мемлекет көрсететін қызметтер сапасын арттыру ықпал етеді.
Бұдан басқа, фискалдық саясат мемлекеттің жалпы экономикалық
саясатының маңызды құрамдаушысы бола отырып, жоспарланған кезеңде
инфляцияның орташа жылдық деңгейі бойынша белгіленген межені, төлем
балансының орнықтылығын, тауарлар мен қызмет көрсетулердің соңғы тұтынуының
өсуін және капиталдың жинақталуын қолдауға ықпал етуі тиіс.
2.2 Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары
Фискалдық саясат міндеттерін іске асыру мынадай негізгі бағыттар
бойынша жүзеге асырылатын болады:
салық заңдарын және салық әкімшілігін жүргізуді жетілдіру;
мемлекеттің мұнай кірістерін Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры
арқылы пайдалану тетіктерін жетілдіру;
шығыстарды, бір жағынан, мемлекеттік функциялардың толық көлемде
тиімді орындалуын және, екінші жағынан, макроэкономикалық тұрақтылыққа
жәрдемдесуді қамтамасыз ететін деңгейде ұстау;
мемлекеттік шығыстардың нәтижелілігі мен тиімділігін, соның ішінде
бюджет процесінің барлық деңгейлерінде бюджеттік бағдарламалау әдістерін
одан әрі енгізу жолымен арттыру;
дамуға бағытталатын бюджет шығыстарын тиімді қалыптастырудың
жүйелілігін қамтамасыз ету мақсатында инвестициялық жобаларды дайындау,
қарау, іріктеу процесін реттеу;
бюджетаралық қатынастарды жетілдіру бюджет жүйесінің түрлі деңгейлері
арасында кіріс және шығыс өкілеттіктерді нақты ажыратуды белгілеу.
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері
3.1 Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсеткіштері
Мақсатты өлшемдерді, қолдағы даму резервтері мен сыртқы және ішкі
факторлардың күтілетін әсерін есепке ала отырып айқындалатын республиканың
әлеуметтік-экономикалық дамуының ықтимал сценарийлерін қалыптастыру
Үкіметтің орта мерзімді перспективадағы салық-бюджет саясатының
мүмкіндіктерін айқындауға, мемлекеттік шығыстар туралы салмақты шешімдер
қабылдауға және тиісінше мемлекеттік қаржы ресурстарын пайдаланудың
тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Орта мерзімді фискалдық саясатты іске асырудың міндеттері мен негізгі
бағыттарын айқындау кезінде ел экономикасын дамытудың
2005-2007 жылдарға арналған базалық сценарийі негіз ретінде алынды
(1-кесте).
Базалық сценарийде мұнайға әлемдік баға бір баррель үшін 28-33 АҚШ
доллар аралығында болады деп болжанады. Сыртқы конъюнктура индексі 2003
жылмен салыстырғанда 2005 жылы тағы да 1,6 %-ға одан әрі азая отырып, 5,4 %-
ға кемиді. 2006-2007 жылдары индекс неғұрлым аз, жылына 0,5 %-ға өсетін
болады. Мұнайдың экспорттық бағасы бір баррель үшін 21-25 АҚШ доллары
деңгейінде тұрақталады. Сауда теңгерімінің оң сальдосы жылына орта есеппен
2,3 млрд. астам АҚШ долларын құрайды.
Осы сценарийге сәйкес ЖІӨ-нің орташа жылдық өсуі 2005-2007 жылдары
8,1 %-ды құрайды.
Тауарлар өндірісімен салыстырғанда қызметтер көрсетудің басып өсу
үрдісі сақталады. Болжанып отырған кезеңде тауар өндірісі орта есеппен
жылына 7,8 %-ға, ал қызметтер көрсету өндірісі 8,7 %-ға өседі.
Кәсіпорындардың қаржы жағдайының жақсаруымен бірге халықтың нақты
кірісінің ұлғаюы экономиканың нақты секторына инвестициялардың өсуі үшін
қажетті жағдайлар жасайды.
Инвестициялық сұраныстың кеңеюі бірінші кезекте кәсіпорындардың дербес
қаражаты есебінен алынатын инвестициялық қаржыландырудың ішкі көздерімен
байланысты болады. Негізгі капиталға инвестициялар көлемінің өсу қарқыны
жоспарланып отырған кезеңде 12-15 %-ды құрайды.
Инфляция деңгейі орта есеппен 2004 жылғы 5,6-7 %-дан 2007 жылы
4,1-5,5%-ға дейін төмендейді.
Үкіметтің фискалдық саясатының іске асырылуына тәуелсіз
макроэкономикалық факторлар өзгерген жағдайда оның негізгі параметрлері
кейіннен мұндай өзгерістердің дәрежесіне қарай түзетілетінін не
нақтыланатынын атап өту қажет.
1-кесте
Қазақстан Республикасының макроэкономикалық көрсеткіштерінің
2004-2007 жылдарға арналған болжамы
(базалық сценарий)
Атауы 2003 2004 болжам
есеп бағалау
2005 2006 2007
ЖІӨ, млрд. теңге 4449,8 5138 5850 6640 7557
ЖІӨ-нің нақты өзгеруі, 109,2 109,0 107,9 108,0 108,5
өткен жылға %-бен
ЖІӨ дефляторы, % 107,9 105,9 105,5 105,0 104,9
ЖІӨ, млрд. АҚШ доллары 29,8 37,6 44,4 51,4 59,0
Жан басына шаққандағы ЖІӨ, АҚШ 1997,2 2504,5 2942,4 3378,3 3853,7
долл.
Тұтыну бағаларының индексі,
%-бен
жылына орта есеппен 6,4 5,6-7 4,9-6,54,8-6,2 4,1-5,5
Теңгенің АҚШ долларына бағамы
жыл соңына 143,3 133,6 130,0 128,4 127,6
жылына орта есеппен 149,5 136,7 131,7 129,2 128,0
Ақша массасы, млрд. теңге 971,2 1325,0 1631,0 1938,0 2266,0
Экономиканы монеталандыру 21,8 25,8 27,9 29,2 30,0
деңгейі, %
Ұлттық Банктің қайта 7,0 7,0 6,8 6,5 6,0
қаржыландыруының ресми
ставкасы, % (кезең соңында)
Тауарлар экспорты, млн. АҚШ 13201,416832 17566 17328,3 17872,2
долл. (ФОБ)
Тауарлар импорты, млн. АҚШ 9030,7 12324,213486,614237,0 15320,0
долл. (ФОБ)
Сауда теңгерімі, млн. АҚШ долл.4170,7 4507,9 4079,4 3091,3 2552,2
Қызметтер көрсету теңгерімі, -2251,5-2302,0-1972,0-1887,0 -1723,0
млн. АҚШ долл.
Ағымдағы шот, млн. АҚШ доллары -69 -357 -335 -1460 -1818
Негізгі капиталға инвестициялар
өткен жылға %-бен 110,6 110,0 112,0 115,0 114,0
Ауыл шаруашылығының жалпы 606,7 648,6 701,9 757,2 810,3
өнімінің көлемі, млрд. теңге
өткен жылға %-бен 101,4 102,8 103,3 103,4 102,9
Өнеркәсіптік өнім көлемі, млрд.2794,4 3147,4 3445,1 3704,5 3898,6
теңге
өткен жылға %-бен 108,8 109,2 107,3 108,1 107,4
мұнай және газ конденсатын 51,3 56,1 59,0 64,4 68,7
өндіру, млн. тонна
оның ішінде, экспорт, млн. 44,3 48,6 50,9 55,5 59,0
тонна
Мұнайдың әлемдік бағасы (Вrent 28,9 32,6 32,9 29,0 28,5
қоспасы), бір баррель үшін АҚШ
доллары
Мұнайдың экспорттық бағасы, бір21,6 24,5 24,7 21,8 21,4
баррель үшін АҚШ доллары
Құрылыс, млрд. теңге 446,9 528,2 650,7 812,4 1027,6
өткен жылға %-бен 109,3 111,5 112,0 113,5 114,0
Көлік қызметтері, млрд. теңге 880,0 975,7 1069,8 1189,5 1439,2
өткен жылға %-бен 107,8 108,6 108,0 109,0 110,0
Байланыс, млрд. теңге 144,0 196,6 247,7 299,1 357,7
өткен жылға %-бен 125 130,0 120 115 115
Сауда, млрд. теңге 1191,8 1411,3 1615,2 1892,5 2206,6
өткен жылға %-бен 109,4 108,5 109,0 109,5 110,0
2-кестеде Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде айқындалған
құрылым* бойынша ел экономикасын дамытудың базалық сценарийі негізінде
жасалған 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы
көрсетілген.
2-кесте
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы
(ЖІӨ-ге пайызбен)
* Ескерту.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес салық және басқа да
мiндеттi төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке өтеусiз негiзде
берiлетiн, қайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттiң қаржы активтерiн
сатуға байланысты емес, бюджетке eceптелуге тиiстi ақша бюджет кiрiстерi
болып табылады.
Қайтарылмайтын негiзде бөлiнетiн бюджет қаражаты бюджет шығындары
болып табылады.
Операциялық сальдо бюджет кiрiстерi мен шығындары арасындағы айырма
ретiнде айқындалады. Бюджет шығындарында бюджеттiк даму бағдарламалары
болған жағдайда терiс операциялық сальдоға жол берiледi.
Бюджеттiк кредит - бюджеттен қайтарымды, мерзiмдi және ақылы негiзде
бөлiнетiн ақша. Бюджеттiк кредитті өтеу - кредиттiк шартқа және Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес бюджеттiк кредит бойынша негiзгi борышты
қарыз алушының өтеуi. Таза бюджеттiк кредит беру бюджеттiк кредиттердiң
және бюджеттiк кредиттердi өтеудiң арасындағы айырма ретiнде айқындалады.
Қаржы активтерiн сатып алу - заңды тұлғалардың, соның iшiнде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерiн, бағалы қағаздарын мемлекеттiк
меншiкке сатып алу жөніндегі операциялармен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдер - мемлекеттiк
меншiктегi заңды тұлғалардың, соның iшiнде халықаралық ұйымдардың, мүлiктiк
кешен түрiндегi мемлекеттiк мекемелер мен мемлекеттiк кәсiпорындардың
қатысу үлесiн, бағалы қағаздарын, сондай-ақ мемлекеттiк кәсiпорындардың
жедел басқаруындағы немесе шаруашылық жүргізуiндегi өзге де мемлекеттiк
мүлiктi сату жөнiндегi операцияларға байланысты бюджетке түсетiн түсiмдер.
Қаржы активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдо қаржы активтерiн
сатып алу мен мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдердiң
арасындағы айырма ретiнде айқындалады.
Бюджет тапшылығы (профицитi) таза бюджеттiк кредит берудi және қаржы
активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегерiп тастағандағы
операциялық сальдоға тең.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру - қарыз алу және бюджет қаражатының
бос қалдықтары есебiнен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету.
Бюджет профицитiн пайдалану - қарыздар бойынша негiзгi борышты өтеуге
бюджет профицитiн, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос қалдықтарын
жұмсау.
3.2 Кірістер саясаты
Салық саясаты
Мемлекеттің салық саясаты салық салудың нақты салық түріне
экономикалық негізделуінен, кәсіпкерлікті дамытуға тосқауыл болатын
кедергілерді жоюдан, салық заңдары нормаларының қарапайымдылығы мен
айқындылығынан, сондай-ақ салық мәдениетін одан әрі арттырудан бастау алуы
тиіс.
Фискалдық саясаттың міндеттерін іске асыру шеңберінде салық жүйесі
мемлекет қазынасын толықтыруға ғана бағдарланбай, сонымен бірге экономиканы
басқарудың күшті құралы болуы тиіс.
Орта мерзімді кезеңде:
жоғары технологиялы және экспортқа бағдарланған өндірістерді салықтық
көтермелеу;
инвестициялық салық преференцияларын беру нысандарын кеңейту
мүмкіндігін қоса алғанда, экономиканың шикізаттық емес секторындағы
инвестициялық ахуалдың тартымдылығын күшейту үшін шаралар қолдану салық
заңдарын жетілдірудің негізгі бағыттарына айналуы тиіс.
Бұл міндеттерді іске асыру үшін Үкімет Салық кодексіне 2005 жылдан
бастап өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде ұсыныстар тұжырымдады.
Атап айтқанда, негізгі құралдарды жаңарту мен жаңғырту процестерін
ынталандыру және жеделдету, инвестициялық салық преференцияларын беру
нысандарын кеңейту, қосылған құны жоғары тауарлар өндірісін салықтық
ынталандыру және халықаралық стандарттарға сай келетін сапа менеджменті мен
қоршаған ортаны қорғау жүйелерін енгізу, қаржы операциялары мен қаржы
рыногы субъектілеріне салық салуды жетілдіру, салық әкімшілігін жүргізуді
жақсарту мақсатында амортизациялық саясатты жетілдіру мәселелері бойынша
өзгерістер көзделеді.
Мемлекеттің салық төлеушілермен өзара қатынастарын одан әрі жақсарту
салық салу саласындағы мемлекеттік саясаттың ерекше бағытына айналуы тиіс,
бұл қатынас екі тарап арасындағы өзара тығыз іс-қимылдан, жүргізіліп жатқан
процестердің барлық маңызын өзара түсінуден құралуы тиіс.
Жүргізіліп жатқан саясат нәтижесінде, бір жағынан, салық төлеушілердің
салық заңдарының нормаларын дұрыс түсінуіне қол жеткізу, салық
төлеушілердің салық тәртібін сақтау деңгейін арттыру үшін, екінші жағынан,
салық жүйесінің транспаренттілігін, оның әділдігін, тұрақтылығын және
болжамдылығын қамтамасыз ету, салық төлеушілердің барлық санаттары үшін
салық жүктемесінің теңгерімділігіне қол жеткізу үшін оңтайлы жағдайлар
жасалатын болады, бұл сайып келгенде, мемлекеттің экономикалық және саяси
тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері
Мемлекеттік бюджет кірістері 2005 жылғы 1 қаңтардан бастап ұсынылып
отырған өзгерістерді есепке ала отырып, салық заңдары, республиканың
маңызды макроэкономикалық көрсеткіштері, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді
жоспары негізінде айқындалған.
Мемлекеттік бюджет кірістерінің болжамы 3-кестеде келтірілген.
3-кесте
Мемлекеттік бюджет кірістері
(ЖІӨ-ге %-бен)
Атауы 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл
Кірістер 24,3 24,0 24,3
Салықтық түсімдер 23,2 22,9 22,9
Салықтық емес түсімдер 0,7 0,6 0,6
Негізгі капиталды сатудан түсетін 0,4 0,5 0,8
түсімдер
Өткен жылға қарағанда 2005 жылы салықтық түсімдердің өсуі 14,6 %-ды,
2006 және 2007 жылдары тиісінше 11,9 %-ды және 13,7 %-ды құрайды.
Кірістер болжамының есептеулерінде жоспардан тыс салықтық және өзге де
міндетті төлемдері Ұлттық қорға есепке алынатын шикізат секторы ұйымдарының
тізбесі ескерілді. Бұл ұйымдар бойынша салық түсімдерін есептеу мұнайдың
бір баррель үшін 19 АҚШ доллары болатын әлемдік тұрақты есептеу бағасы
ескеріле отырып жүргізілді.
Бұдан басқа, Салық кодексінің ережелеріне енгізілген, тіркелген
активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу тәртібін реттейтін,
2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енетін өзгерістер 2005
жылы корпорациялық табыс салығын шамамен 26,0 млрд. теңгеге азайтуға алып
келеді.
Салықтық түсімдер Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдарды есепке ала отырып
айқындалған әлеуметтік салық ставкаларының өзгерісіне түзетілді.
Сонымен қатар, салықтық түсімдерде Қазақстан Республикасында тұрғын үй
құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын
іске асырудан түсетін қосымша салық түсімдері ескерілді.
2006 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Yкiметi мен
Теңізшевройл ЖШС арасындағы Өзара түсiнiстiк туралы меморандумға сәйкес
2006 жылы Теңізшевройл ЖШС 200 млн. АҚШ доллары мөлшерінде роялти төлеуді
жүзеге асырмайды, ал 2007 жылдан бастап роялтиді - 200 млн. АҚШ долларын
төлеу есебінен есепке алу жүзеге асырылады, бұл салықтық түсімдердің
болжамын қалыптастыру кезінде де ескерілген.
2005 жылы салықтық емес түсімдер 2004 жылғы бағалауға қатысты
48,8 %-ға азаюмен, 2005 жылғы болжамға қарағанда 2006 жылы 2,1 %-ға
азаюмен және 2007 жылы 1,8 %-ға ұлғаюмен болжануда.
Өткен жылмен салыстырғанда 2005 жылы салықтық емес түсімдердің
төмендеуі республикаға Agip Caspian Sea B.V. 13,8 млрд. теңге сомасында бір
жолғы өтемақы төлеуімен, 2004 жылы Байқоңыр кешенін пайдаланғаны үшін
жалгерлік ақы бойынша 9,2 млрд. теңге сомасында берешектің өтелуімен,
Ұлттық Банк кірісінен түсетін түсімдердің 16,5 млрд. теңге сомасында
азаюымен және АҚШ долларына теңгенің күшеюімен байланысты.
2006 жылы салықтық емес түсімдердің төмендеуі қаржылық көмек
шеңберінде орталық мемлекеттік органдар тартатын гранттар түсімдерінің
азаюымен байланысты.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті кірістерінің құрамындағы
мұнай және мұнайдан тыс секторлардың кәсіпорындарынан түсетін түсімдердің
ара қатынасын айқындау маңызды болып табылады (4-кесте). Бұл
қазіргі сәтте біздің ел экономикасының едәуір дәрежеде мұнай экспортының
есебінен қаржыландырылуымен негізделген. Фискалдық саясатты одан әрі жүзеге
асыру кезінде Қазақстан Республикасының Үкіметі бюджеттің кіріс бөлігінің
мұнайдың әлемдік бағаларының күрт ауытқуына тәуелділігін азайтуға ұмтылуы
тиіс. Осыған байланысты бюджеттің мұнайдан тыс тұрақты тапшылығының
тұжырымдамасы ерекше мүддені білдіреді, мұнда мұнай кірістерінің түсімдері
ескерілмейді және тиісінше ол әлемдік мұнай рыногында қалыптасқан жағдайға
тікелей тәуелді емес.
4-кестеде көрсетілгендей, салық саясаты мұнайдан тыс (әсіресе
шикізаттық емес) секторды дамытуды ынталандыруға бағытталады. Мұнай
кірістеріне тәуелсіз салық базасын дамыту экономиканы әртараптандыру
жөніндегі мақсаттарға қол жеткізуге ықпал етеді және жүргізіліп жатқан
фискалдық саясаттың тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
4-кесте
Мемлекеттік бюджет кірістерінің құрылымы
(мемлекеттік бюджет кірістеріне пайызбен)
Кәсіпорындардан түсетін түсімдер 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл
- мұнай секторынан 22,2 18,9 17,6
- мұнайдан тыс сектордан 77,8 81,1 82,4
Мемлекеттік бюджет қажеттіліктерін қаржыландыруға жіберілетін мұнай
кірістерінің ағынын реттеу жүйесінде Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры
маңызды буын болып табылады. Ұлттық қордың жұмыс істеуі елді тұрақты
әлеуметтік-экономикалық дамыту, болашақ ұрпақ үшін қаржы қаражатын жинақтау
(жинақтау функциясы) және экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне
тәуелділігін төмендету (тұрақтандыру функциясы) мақсатында жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мемлекеттік бюджет пен Ұлттық қор
арасындағы өзара қатынастар тетігін одан әрі жетілдіру жөнінде жұмыс
жүргізу ниетінде. Ұлттық қордың мынадай міндеттерді шешудің неғұрлым ұтымды
жолдарын айқындап беретін тұжырымдамасын әзірлеу ұйғарылып отыр:
1. Бюджеттің конъюнктураға тәуелді түсімдері мен шығыстары арасындағы
теріс ара-салмаққа қол жеткізу. Қолайлы конъюнктура кезеңдерінде
мемлекеттің дағдарыс жылдарындағы қаржылық міндеттемелерін ұстап тұру үшін
жеткілікті қаражат жинақтау.
2. Болашақ ұрпақты қамтамасыз ету үшін орны толтырылмайтын табиғи
ресурстарды пайдаланудан қаражат жинақтау.
3. Валюта ағыны тудыратын шамадан тыс инфляциялық қысымды болдырмау
үшін ақша массасын айықтыру.
4. Шығыстарды бақылау жолымен ішкі сұранысты тежеу, экономиканың тым
қызып кетуін болдырмау.
Осыған байланысты және орта мерзімді перспективада мұнайдың әлемдік
бағасының қолайлы болжамдарына орай Ұлттық қорда қаражат жинақтау саясатын
жалғастыру жоспарланып отыр (5-кесте).
5-кесте
Ұлттық қорға түсімдер серпіні
Атауы 2005 жыл болжамы2006 жыл болжамы2007 жыл
болжамы
млрд. ЖІӨ-ге млрд. ЖІӨ-ге млрд. ЖІӨ-ге
теңге %-бен теңге %-бен теңге %-бен
Тұрақтандыру портфелі:
Республикалық бюджетке 70,2 1,2 63,3 0,9 64,4 0,8
шикізат секторы ұйымдарынан
түсетін іс жүзіндегі
түсімдердің олардың тиісті
қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы
заңда бекітілген жылдық
көлемінен асып түсуі
ретінде айқындалатын
республикалық бюджеттен
берілетін ресми
трансферттер
Жинақтау портфелі:
І. Республикалық бюджетке 12,9 0,2 11,9 0,2 12,8 0,2
шикізат секторының
ұйымдарынан түсетін
түсімдердің республикалық
бюджетте жоспарланатын
сомаларының 10 % мөлшерінде
есептелетін республикалық
бюджеттен берілетін ресми
трансферттер
ІІ. Республикалық меншікке 2,8 0,05 2,8 0,04 1,2 0,02
жататын әрі кен өндіруші
және өңдеуші салаларға
жататын мемлекеттік мүлікті
жекешелендіруден түсетін
түсімдер есебінен
айқындалатын республикалық
бюджеттен берілетін ресми
трансферттер
ІІІ. Ауыл шаруашылығы 0,4 0,01 0,4 0,01 0,4 0,01
мақсатындағы жер
учаскелерін сатудан түсетін
түсімдер есебінен
айқындалатын жергілікті
бюджеттен берілетін ресми
трансферттер
Жинақтау портфелінің жиыны 16,1 0,3 15,1 0,2 14,4 0,2
Ұлттық қорға түсімдердің 86,3 1,5 78,4 1,2 78,8 1,0
жиыны
3.3 Шығындар саясаты
Бюджет саясаты мемлекеттің түрлі экономика салаларына қатысты
тиімділігін бағалауға негізделген және мемлекеттің қатысуы тән емес немесе
орынсыз бағыттар бойынша бюджет қаражатын жұмсауды қысқартуға бағытталған.
Бұл ретте ағымдағы міндеттемелерді бір мезгілде орындай отырып бюджет
ресурстарын түйінді стратегиялық міндеттерді кешенді шешуге шоғырландыру
маңызды болып табылады.
Фискалдық саясаттың міндеттерін іске асыру шеңберінде мемлекеттің
қаржы ресурстарын мемлекеттік басқару функцияларының барынша тиімді әрі
толық орындалуын қамтамасыз ететіндей түрде тарату қажет. Бұл үшін
экономикалық және бюджеттік жоспарлаудың нарықтық экономика жағдайларына
бейімделген тұтас жүйесін құру қажет. Бағдарламалық құжаттарды оңтайландыру
және біріздендіру, олардың іс-шараларының бюджет шығыстарымен нақты өзара
байланысын белгілеу бұл жұмыстың ажырамас бөлігі болып табылады.
Жоспарлаудың бағдарламалық-мақсатты әдісін одан әрі жетілдіру
мақсатында мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламаларды іске асырудың
тиімділігін, олардың республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуына әсерін
бағалау жүйесі әзірленеді. Бұл бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін
едәуір арттыруға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан
үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін
атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес, Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді
жоспары, мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар негізінде
орта мерзімді кезеңдегі бюджет шығыстарының мынадай басымдықтары
айқындалды:
денсаулық сақтауды реформалау және дамыту;
білім беруді дамыту;
әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдету;
индустриялық-инновациялық даму;
аграрлық секторды дамыту;
жаңа тұрғын үй саясатын іске асыру;
Астана қаласын дамыту.
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет шығыстары мемлекет
функцияларының орындалуын, мемлекеттік саясаттың іске асырылуын көрсететін
салалық белгілері мен функционалдық бағыты бойынша біріктірілген.
Мемлекеттік бюджет шығыстарының ЖІӨ-ге пайызбен болжанып отырған көлемі
функционалдық бөліністегі Қосымшада көрсетілген. 2007 жылы
шығыстардың жалпы көлемінің болжамды номиналды өсу қарқыны 2005 жылға
қатысты 24 %-ды құрайды. Бұл ретте мемлекеттік бюджет шығыстарының өсу
қарқыны ЖІӨ-нің өсу қарқынынан төмен. Бұл әлемдік, әсіресе мұнай-газ
секторындағы қолайлы конъюнктураға байланысты ЖІӨ-нің жоғары болжамды өсу
қарқынымен негізделген. Мұнайдың жоғары әлемдік бағалары жағдайларында
фискалдық саясат үстеме кірістердің бір бөлігін Ұлттық қорда шоғырландыру
және кейіннен әлемдік қаржы рыноктарына орналастыру жолымен оларды
айналыстан шығаруға бағытталады. Бұл инфляцияның өсуіне және экономиканың
тым қызып кетуіне жол бермеуге мүмкіндік береді.
Мұндай ұстанымның дұрыстығын мұнай экспорттаушы елдердің көп жылдық
тәжірибесі растайды. Ол жекелеген қолайлы жылдардағы шамадан тыс жоғары
мемлекеттік шығыстар кейіннен, мұнай бағаларының циклдық төмендеу
жылдарында көбінесе, экономикадағы макроэкономикалық теңгерімсіздік
салдарынан төменгі тұрмыс деңгейіне және мемлекеттік кірістер мен
шығыстардың тұрақты теңгерімінің бұзылуына алып келетіндігін көрсетеді.
Мұның алдын алу үшін жекелеген уақыт кезеңдерінде табиғи ресурстардан
түсетін кірістерді пайдалану теңгеріміне қол жеткізу жөніндегі шараларды
үнемі қабылдау және жетілдіру қажет.
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету функционалдық тобы
бойынша шығыстар 2005-2007 жылдары ЖІӨ-нің 1,5 %-ы деңгейінде болжанып
отыр.
Жоғары технологиялы дамудың және Қазақстан азаматтарының әл-ауқатының
негізі болып табылатын іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді
қаржыландыруды ұлғайтудың маңызы басым болады. Ұзақ мерзімді перспективада
тиісті инфрақұрылымды дамыта отырып, ғылым мен инновацияға арналған
шығыстарды дамыған елдер деңгейіне дейін ұлғайту қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан халқына Жолдауында
атап өткендей: мемлекеттiң бәсекелестiк қабiлетi елдiң халықаралық
аренадағы рөлi мен беделiнiң артуынан, мемлекеттің өз азаматтарының өзектi
проблемаларын шешу қабiлетiнен, мемлекет ұсынатын қызметтер сапасының
артуынан көрiнедi.
Сондықтан мемлекеттік қызмет жүйесін жетілдіру - мемлекеттік қызметтер
көрсету сапасын халықаралық стандарттарға көшіру, қазіргі заманғы
ақпараттық технологияларды пайдалану, мемлекеттік қызметшілердің
кәсіпқойлығын айтарлықтай арттыру және оларды даярлау мен қайта даярлаудың
тиімді жүйесін құру арқылы мемлекеттік басқарудың жинақы аппаратын
қалыптастыру мәселелерін шешу жақын арадағы перспективада неғұрлым өзекті
болады.
Мемлекеттік қызметтің қоғамдағы беделін арттыру мемлекеттік
қызметшілердің мәртебесі мен әлеуметтік қорғалуын күшейту саясатын мақсатты
жүргізу жолымен іске асырылады.
Бұдан басқа, мемлекеттік басқару функцияларын орталықсыздандыруға
байланысты мемлекеттік кадр саясатын жетілдірудің жаңа міндеттері
Мемлекеттік қызмет академиясының материалдық-техникалық базасын нығайту,
даярлау және біліктілікті арттыру жүйесін жетілдіру, мемлекеттік
қызметшілерді оқытудың бірыңғай стандарттарын енгізу арқылы өңірлік
деңгейде шешілетін болады.
Әкімшілік реформа тұрғысынан ақпараттандыру мемлекеттік басқаруды
жаңғырту мақсаттарына қол жеткізу үшін маңызды құрал болып табылады.
Міндет - бірқатар мемлекеттік қызметтер мен мемлекеттік органдардың
функционалдық міндеттерін автоматтандырылған режимге ауыстыруда. Бұл жұмыс
сапасы мен жеделдігін, олар қабылдаған шешімдердің тиімділігін арттыруға
мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес
2005-2007 жылдары ақпараттандыру саласында:
ұлттық біріздендіру жүйесін, мемлекеттік органдардың барлық электронды
қызметтері мен ақпараттық ресурстарына бірыңғай қол жетімділік нүктесін
білдіретін электронды Үкіметтің бірыңғай шлюзін (порталын) іске асыруды
қоса алғанда, электронды Үкімет инфрақұрылымының негізгі құрамдауыштарын
қалыптастыруды, сондай-ақ Куәландырушы орталық құруды;
орталық және өңірлік ведомстволық, ведомствоаралық ақпараттық
жүйелерді құруды және дамытуды, оларды республиканың ұлттық ақпараттық
инфрақұрылымына біріктіруді;
байланыс операторларының қатысуымен қазіргі заманғы технологиялар
базасында мемлекеттік органдардың қорғалған бірыңғай мультсервистік
көліктік ортасын құруды көздейтін инвестициялық жобаларды іске асыру
шығыстардың негізгі бағыттары болады.
Электрондық Үкімет шеңберінде қазіргі заманғы техникалық шешімдер
негізінде перспективалы ақпараттық кедендік технологиялардың
қолданыстағыларын жетілдіру, жаңаларын енгізу есебінен Қазақстан
Республикасы кеден қызметінің тиімді жұмыс істеуін арттыруға бағытталған
электрондық кеденнің ақпараттық жүйесін құру ұйғарылып отыр.
Осыған байланысты: қолдағы ақпараттық ресурстарды біріктіру және
электрондық паспорттар, қол қою, құжат айналымы, сатып алу мен төлемдер
жүйесінің құрамында инфрақұрылымды қалыптастыру; мемлекеттік ақпараттық
ресурстар мен қызметтерге әмбебап қол жеткізудің қоғамдық инфрақұрылымын
құру; мемлекеттік органдардың қызметін олардың өзара, сондай-ақ
жұртшылықпен ақпарат айырбасын оңтайландыру бағытында қайта ұйымдастыру
талап етіледі.
Электрондық Үкімет іс-шаралары мемлекеттік аппараттың функциялары
мен штатын оңтайландыруға және оның жұртшылықпен өзара іс-қимыл жасау
нысандарын демократияландыруға әкелуі тиіс.
Мемлекеттік басқаруды функционалдық қайта ұйымдастыру, ақпарат беру
үшін қорғалған бірыңғай орта құру және интернетке қол жетімділіктің
қоғамдық орталықтарын ұйымдастыру қажеттігін ескере отырып, осы
бағдарламаны іске асыру мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін едәуір
арттыруды, мемлекеттік органдар ішінде функцияларды қайта бөлуді және
босаған құралдарды олардың қызмет ету процестерін автоматтандыруға қайта
жіберуді, сондай-ақ әзірленіп жатқан Қазақстан Республикасының электрондық
Үкіметін қалыптастырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жоғарыда
аталған іс-шараларға қосымша қаражат бөлуді талап етеді.
Орта мерзімді кезеңде барлық деңгейдегі мемлекеттік органдарды толық
компьютерлендіруді жүзеге асыру, оларды электрондық почтаға қосу және
мемлекеттік органдардың бірыңғай электрондық құжат айналымы жүйесін құру
қажет.
Жаңа мүмкіндіктер арқылы барлық мемлекеттік органдарда, ұлттық
компанияларда және республикалық мемлекеттік кәсіпорындарда орта мерзімді
жоспарлаудың көп деңгейлі тұтас жүйесі қалыптасады.
Қорғаныс
Қорғаныс функционалдық тобы бойынша шығыстар өзіне қорғаныс
қажеттіліктеріне, төтенше жағдайлардың алдын алуды және жоюды
ұйымдастыруға, қорғалатын тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және
салтанатты рәсімдерді орындауға арналған шығыстарды қамтиды және ЖІӨ-ге
2005 және 2006 жылдары 1,2%-ды, 2007 жылы – 1,5%-ды құрайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасының Әскери доктринасы қорғаныс мұқтаждарына арналған шығыстарды
жоспарлаудың негізі болып табылады, бұған сәйкес қорғанысқа арналған
шығыстардың көлемі кемінде ЖІӨ-нің 1%-ы мөлшерінде көзделеді, Қазақстан
Республикасының Қарулы Күштерiн құру, реформалау кезеңдері мен әскери-
экономикалық қамсыздандырудың негізгі бағыттары айқындалған.
Тұжырымдалған шараларды іске асыру мақсатында қорғаныс мұқтаждарына
арналған шығыстар көлемін 2005-2006 жылдары ЖІӨ-нің 1,0%-ы, 2007 жылы
– 1,2% деңгейінде белгілеу ұйғарылып отыр.
Қарулы Күштерді жасақтау мен қалыптастырудың келісім-шарттық жүйесіне
көшу жолымен армияны кәсібилендіру болжанып отырған шаралардың негізгі
міндеті ретінде қойылады, оның мақсаттары бөлімдер мен бөлімшелердің әскери
дайындығын жоғарылату, әскери-оқытылған резервті дайындау, әскери қызметтің
және тұтастай Қарулы Күштердің беделін арттыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн құру мен дамытудың өткен
кезеңдегі тәжірибесі мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді келісім-
шарттағыларға ауыстыру армия қызметіне оң әсер ететінін көрсетті. Мысалы,
Қарулы Күштердегі адам шығыны мен қылмыс саны азаяды, моральдық-
психологиялық ахуал жақсарады.
Армияны жасақтаудың келісім-шарттық жүйесіне көшудің бастапқы
кезеңінде қосымша бюджет шығындары талап етіледі. Бұл көшу кейіннен халық
үшін қосымша жұмыс орындарын құрудан көрінетін оң экономикалық әсерге ие
болады. Айтарлықтай үнемдеуді жергілікті бюджеттер алуы тиіс, өйткені 17-
ден 27-ге дейінгі жастағы еркек жынысты азаматтар жылына екі рет міндетті
медициналық куәландырудан өткізілетін мерзімді әскери қызметке шақыруды
ұйымдастыруға арналған шығыстар және онымен байланысты басқа да шығыстар
қысқарады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн жасақтаудың келісім-шарттық
жүйесіне көшуді 2005 жылы солдаттар мен сержант лауазымындағы келісім-шарт
қызметінің әскери қызметшілерінің сандық құрамын штаттың 65%-ына дейін
ұлғайту жолымен жүзеге асыру және 2007 жылға дейін осы пайыздық ара
қатынасты тұрақтандыру көзделіп отыр.
Жоспарланып отырған кезеңде Қарулы Күштердің материалдық-техникалық
базасын жақсарту көзделуде. Бұл үшін қару-жарақ пен әскери техника санын
оңтайландыру жөнінде шаралар қабылдау керек.
Ұлттық қауіпсіздікке төнетін қауіпке, атап айтқанда, табиғи және
техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар, індеттер мен эпизоотийлер жатады.
Сондықтан халықты, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
мерзімді фискалдық саясаты
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал 4
1.1. Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және
2004 жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау 4
1.2. Салық саясатын іске асыру 5
1.3. Бюджет жүйесін жетілдіру 6
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
9
2.1. Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері 9
2.2. Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары 9
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері 10
3.1. Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсетікштері 10
3.2 Кірістер саясаты 13
Салық саясаты 13
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері 14
3.3 Шығындар саясаты 17
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету 19
Қорғаныс 21
Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 22
Білім беру 23
Денсаулық сақтау 25
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек 27
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық 29
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік 30
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану 32
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау 35
Өнеркәсіп және құрылыс 37
Көлік және байланыс 38
3.4. Бюджеттік кредит беру 41
3.5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар 42
3.6 Бюджетаралық қатынастар. 43
3.7. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты
басқару 46
4. Фискалдық тәуекелдер 52
Қорытынды 54
Кіріспе
Ағымдағы жылы қабылданған Бюджет кодексі бюджет процесін жүзеге
асырудың жаңа ұстанымдарын айқындады. Ең алдымен, мемлекеттің экономикалық
саясатына сәйкес орта мерзімдік бюджетті жоспарлау қажеттігіне назар
аударылуда. Бюджетті жоспарлау процесіне стратегиялық бағдар беру
мақсатында алдағы үш жылдық кезеңге арналған салық-бюджет саясатын
анықтайтын құжат – Орта мерзімді фискалдық саясатты жыл сайын әзірлеу
шешімі қабылданды.
Бұл құжаттың қажеттілігі экономикалық реформалар жетістігінің қоғамның
қаржы жүйесін дамыту бағыттарына, жүргізіліп жатқан салық-бюджет
саясатының заман талабына барабарлығына тікелей тәуелділігімен
негізделген. Қазақстандағы экономикалық өсудің жоғары қарқындары, бюджет
кірістерінің өсуі, қаржы институттарының нығаюы, Ұлттық қордың құрылуы,
мемлекеттік бюджет тапшылығының ыңғайлы деңгейі мемлекеттің неғұрлым
белсенді фискалдық саясатын жүргізуді талап етеді. Мұндай жағдайларда
бюджет мемлекеттің ресурстарын жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы ретінде
саяси билікке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын
қаржыландыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды көтермелеуге,
халықтың неғұрлым аз қорғалған жіктерін әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз
етуге шынайы мүмкіндік береді. Тиісті қаржы жылына арналған бюджетті
әзірлеу кезінде Орта мерзімді саясат негіз болып табылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта
мерзімді фискалдық саясаты (бұдан әрі - Орта мерзімді фискалдық саясат)
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы,
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007
жылдарға арналған орта мерзімді жоспары, мемлекеттік және салалық
(секторалдық) бағдарламалар негізінде әрі Қазақстан Республикасы
Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін атты Қазақстан халқына
Жолдауын есепке ала отырып әзірленді.
1. Әлеуметтік-экономикалық ахуал
1.1 Елдің 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және 2004
жылға арналған маңызды көрсеткіштер серпінін бағалау
2003 жылы ЖІӨ-нің нақты өсуі 9,2 %-ды құрады, ал орташа жылдық
инфляция 6,4 %-ға деңгейінде қалыптасты.
Өткен жылы болжамдалғандай, әлемдік экономика үрдістерінің негізінде
мұнайдың жоғары бағасының және доллардың еркін айырбасталатын басқа
валюталарға қатысты 20 %-дан астам құнсыздануының әсерінен теңгенің АҚШ
долларына қатысты айырбас бағамы күшейді.
Саудадағы негізгі әріптес елдер валюталарының қоржынына (евро, ресей
рублі, қытай юані) қарағанда, теңгенің АҚШ долларына қатысты күшейуіне
қарамастан, теңгенің нақты мәні 2,5 %-ға құнсызданды.
Елдегі макроэкономикалық тұрақтылық экономиканың дамуына ынталандырушы
ықпал етуін жалғастырды, бұл тауарлар мен қызметтер көрсету өндірісін,
тікелей шетелдік инвестициялардың едәуір ағыны мемлекеттік бюджетке
кірістер түсімін ұлғайтудың және, сайып келгенде, ел халқының әл-ауқатын
арттырудың басты факторына айналды.
Бағалау бойынша 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта өткен жылдың осындай
кезеңімен салыстырғанда жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ) өсуі 9,1 %-ды құрады. 9,4
%-ға өнеркәсіптегі, 5,2 %-ға ауыл шаруашылығындағы көлемнің ұлғаюы өсуді
қамтамасыз етті. Қызметтер көрсету секторында барлық көлік түрімен жүк
тасымалдау көлемі 9,3 %-ға, бөлшек тауар айналымының көлемі 7,1 %-ға
ұлғайды.
2004 жылғы бірінші жарты жылдықта 2003 жылғы осындай кезеңмен
салыстырғанда ЖІӨ құрылымында айтарлықтай өзгеріс болған жоқ. Бағалау
бойынша, тауарлар өндірісінің ЖІӨ-гі үлесі 40,6 %-ды құрады (2003 жылғы
қаңтар-маусымда 39,1 %), қызметтер көрсету өндірісі - 53,3 % (55,5 %).
Ағымдағы жылдың бірінші жарты жылдығының қорытындылары бойынша
инфляцияның орташа деңгейі 6,6 %-ды құрады және өткен жылдың тиісті
кезеңімен салыстырғанда айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ (6,7 %).
Әлемдік рыноктағы қазақстандық негізгі тауарлардың әлемдік бағаларының
жоғары деңгейі экспорттық түсімдер көлемінің едәуір ұлғаюына ықпал етті.
Ағымдағы жылдың бес айы ішінде сыртқы сауда айналымы 11,5
млрд. АҚШ долларын құрады және 2003 жылғы осындай кезеңнен 46 %-ға артық
болды. Экспорт 7 млрд. АҚШ долларын құрады, импорт - 4,5 млрд. АҚШ доллары,
өсу тиісінше 42 және 52 %.
Мұнай өндіру саласында шетелдік инвесторлардың қатысуымен ірі
инвестициялық жобаларды, Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске
асыру, сондай-ақ бірқатар салалық бағдарламаларды жүзеге асыру экономикаға
тартылатын инвестициялардың көлемін жоғары деңгейде сақтап қалуға мүмкіндік
берді. Өткен жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда негізгі капиталға
инвестициялар 12,1 %-ға ұлғайды.
Мұнайдың сақталып отырған жоғары бағалары және елге валюта түсімінің
ірі көлемінің ағыны теңге бағамы нығаюының негізгі себебіне айналды.
Осылайша, 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта теңгенің орта өлшенген айырбас
бағамы 1 АҚШ доллар үшін 138,42 теңге құрады. Жыл басынан бері АҚШ
долларына номиналды көріністегі теңге 5,07 %-ға нығайды.
Бағалау бойынша 2004 жылы инфляцияның орташа деңгейі 5,6-7 %-ды
құрайды, бұл индикативтік жоспардың болжамына сай келеді.
Бағалар өсуіне қатысты қайта қаржыландырудың ресми ставкасының деңгейі
әлсіз оң болып ұсталады (7 %), бұл іскерлік белсенділікті кеңейтуді
көтермелеуге мүмкіндік береді.
Елдің сауда теңгерімі нығайтылады. 2004 жылы оң сальдо 4,5 АҚШ доллары
мөлшерінде бағаланып отыр.
Өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсуі 9,2 %-ды құрайды, ауыл
шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі өткен жылғы деңгейге қарағанда 2,8
%-ға өседі. Негізгі капиталға инвестициялар 10 %-ға артады.
Қызметтер көрсету саласындағы даму қарқындарының басып өсуі күтілуде.
2003 жылғы деңгейге қарағанда көрсетілетін байланыс қызметтері
көлемінің өсу қарқыны 30 %-ды, көліктікі 8,6 %-ды, сауданікі 8,5 %-ды
құрайды.
1.2 Салық саясатын іске асыру
2003 жылы салық заңдарындағы өзгерістер салық жүктемесін азайту, жаңа
техника мен алдыңғы қатарлы технологиялар ағынын көтермелеу және оларды
енгізу жолымен елдің экономикалық өсуін көтермелеуге, мемлекет пен салық
төлеушілердің өзара қарым-қатынастарын жақсартуға бағытталған және елдің
инвестициялық тартымдылығын жоғарылатуға арналған.
Қазақстан Республикасы Президентінің Ішкі және сыртқы саясаттың 2004
жылға арналған негізгі бағыттары атты Қазақстан халқына Жолдауына,
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының
2003-2015 жылдарға арналған стратегиясына сәйкес салық жүктемесін азайту
және елдің экономикалық өсуін ынталандыру, сондай-ақ белгілі бір санаттағы
азаматтардың кірістерін заңдастыруын ынталандыру және еңбекақыны ұлғайту
мақсатында 2004 жылдан бастап жеке табыс салығының ставкалары азайтылды,
әлеуметтік салық бойынша ставкалардың кемімелі шәкілі енгізілді, қосылған
құн салығының ставкасы азайтылды, арнайы экономикалық аймақтар аумағында
салық салудың ерекше режимі белгіленді, арнайы салық режимдерін қолдану
салалары кеңейтілді.
Экономиканы одан әрі тұрақты дамыту, жүргізіліп жатқан реформаларды
тереңдету мақсатында мұнай операцияларына, қаржы лизингіне, резидент
еместерге, қаржы құралдарына салық салу, сондай-ақ салықтық әкімшілендіру
нормалары жетілдірілді.
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың жаңа шарттарын енгізудің
негізгі мақсаттары: бюджет кірістерін мұнай операцияларынан барынша көп
алу, жер қойнауын пайдаланушылардың экономикалық ниеттерін сақтай отырып,
тараптар мүдделерінің ең жоғарғы теңгеріміне қол жеткізу болып табылады.
Қаржы лизингіне салық салуды жетілдіру Қазақстанда негізгі құралдарға
инвестицияларды қаржыландырудың аса маңызды құралдарының бірі ретінде
лизингті одан әрі дамытуға ықпал етеді.
1.3 Бюджет жүйесін жетілдіру
Бюджет жүйесін жетілдіру мақсатында соңғы жылдары Қазақстанда
бірқатар шаралар кешені жүргізілді.
Тұрақты негізде жұмыс істейтін бюджет комиссиялары құрылды, олардың
мақсаты бюджеттер жобаларының уақтылы және сапалы әзірленуін қамтамасыз
ету, бюджеттерді нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар тұжырымдау,
әкімшілердің бюджеттік бағдарламалардың іске асырылуы туралы есептерін
қарау болып табылады.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін
бағдарламалық, мақсатты бюджетті қалыптастыру жүзеге асырылуда. Қазіргі
уақытта мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалар мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асырудың негізгі құралы болып
табылады.
2003 жылдан бастап қолданыстағы және әзірленетін мемлекеттік, салалық
(секторалдық) бағдарламалар тізбесі Қазақстан Республикасының әлеуметтік-
экономикалық дамуының орта мерзімді кезеңге арналған индикативтік
жоспарының құрамында бекітіледі. Бюджеттен қаржыландыруды талап ететін
мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламалардың бәрінде жылдар мен
қаржыландыру көздері бөлінісінде қаржы қаражатының талап етілетін көлемі
айқындалған.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететін нақты
бюджетті қалыптастыру мақсатында, 2002 жылдан бастап бюджет оның есебінен
мемлекеттің ағымдағы мұқтаждарын орындауға бағытталған бағдарламалар жүзеге
асырылған ағымдағы бюджет және экономикаға инвестициялық шығыстарды, яғни
инфрақұрылымды дамытуға, қала құрылысына, ақпараттық жүйелерді, ғылымды,
адами капиталға инвестицияларды құру мен дамытуға және т.с.с. арналған
шығыстарды қамтитын даму бюджеті болып бөлінді. Бюджеттің мұндай бөлінуі
мемлекеттің заңдарда айқындалған және мемлекеттік мекемелердің бар желісін
ұстауға бағытталған өзінің функцияларын орындау құнын және мемлекеттің
әлеуметтік экономикалық дамуына оның инвестициялық салымының көлемін нақты
бағалауға, сондай-ақ бюджеттік бағдарламаларды жүйелеуге мүмкіндік берді.
Бюджет қаражатын жұмсаудың ашықтығын қамтамасыз ету және олар бойынша
бюджеттік бақылау жүргізу үшін 2002 жылдан бастап әкімшінің өзіне жүктелген
функцияларды орындау жөніндегі қызметін бағалаудың негізгі құжаты ретінде
бюджеттік бағдарламаның паспорты енгізілді. Мұндай шараны ұтымды жоспарлау,
бюджеттік бағдарламаларды орындау және әкімшілердің бюджет ақшасының тиімді
пайдаланылуы үшін жауапкершілігін күшейту қажеттігі айқындап берді.
Бюджет жүйесін жетілдіру жөніндегі жекелеген іс-шаралар барысында
шешімі жүйелік ұстанымды талап ететін көптеген мәселелер анықталды. Осыған
байланысты қолданыстағы заңдар нормаларын реттеуге және жүйелеуге, олардың
неғұрлым икемді құрылымын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін Бюджет
кодексі әзірленді.
Бюджет кодексінде бюджет жүйесінің орнықтылығы мен тұрақтылығын
қамтамасыз ететін жаңа қағидаттар бар, бұрын қолданылған бюджетті жоспарлау
қағидаттары, барлық бюджет деңгейлерінің шығыс және кіріс бөліктерін
қалыптастыру жөніндегі ұстанымдар қайта қаралды.
Қолданыстағы заң кесімдеріне функционалдық талдау жүргізу нәтижесінде
және орталық пен өңірлер арасындағы қатынастардағы жинақталған оң және
теріс тәжірибені ескере отырып, бюджетаралық қатынастар қағидаттары, ресми
трансферттердің нысандары, республикалық бюджеттің, облыстық бюджеттің,
республикалық маңызы бар қала, астана, аудандар (облыстық маңызы бар
қалалар) бюджетінің кірістері айқындалды. Барлық бюджет деңгейлеріне
қаржылық орнықтылық беру мақсатында Бюджет кодексінде бюджет деңгейлерінің
шығыстық өкілеттіктері нақты бөлінді. Бюджеттердің дербестігін күшейту
үшін, сондай-ақ бюджетаралық қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
бюджеттік субвенциялар мен алып қоюлардың мөлшері үш жылға арналып
белгіленетін болады.
Бюджет кодексінде бюджеттiк бағдарламалардың тиiмдiлiгiн бағалау
туралы бап көзделген, оған сәйкес тиісті есептерді жүргізу, бюджеттiк
бағдарламалардың негiздемесiн, олардың орындалу барысы мен олар көрсететін
елдің әлеуметтiк-экономикалық жағдайына ықпал етуiн талдау және бюджеттiк
бағдарламалардың тиімсіз бағыттарын айқындау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі әзірлеген және бекіткен бюджеттiк
бағдарламалардың тиiмдiлiгiне бағалау жүргізу әдістемесі бюджетті
жоспарлау, атқару және оның атқарылуын бақылау процесінде бюджеттік
бағдарламалардың тиімділігіне бағалау жүргізу тәртібі мен көрсеткіштерінің
жүйесін айқындайды.
2005 жылға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде
бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің 2005-2007 жылдарға арналған бюджеттік
өтінімдерін қараған кезде Республикалық бюджет комиссиясы республикалық
бюджеттік бағдарламалардың 2003 жылы және 2004 жылғы бірінші жарты жылдықта
іске асырылуы туралы ақпаратты қарады. Қарау нәтижелері нақты бюджеттік
бағдарламаны алдағы қаржы жылында орындаудың орындылығына және оны
қаржыландыру көлемдеріне қатысты шешімдер қабылдау үшін негіз болды.
Бюджеттік инвестициялар ұғымы кеңейтілді, инвестициялық жобаларды
кезең-кезеңмен іріктеу, сондай-ақ жобалардың тиімділігін бағалау тәртібі
енгізілуде.
Жергілікті атқарушы органдардың тек жоғары тұрған бюджеттен ғана
қарыз алу құқығы сақталып, сыртқы және ішкі капитал рыноктарынан қарыз алуы
алынып тасталады.
Ұлттық қорға қаражат аударудың жаңа тетігі енгізілді, осыған сәйкес
Ұлттық қорды қалыптастыру көзі болып табылатын барлық ресми трансферттер
тікелей мемлекеттік бюджеттен аударылатын болады.
2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
2.1 Фискалдық саясаттың мақсаты мен міндеттері
Орта мерзімді кезеңдегі фискалдық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты
экономикалық дамудан және барлық өңірлердегі азаматтардың әл-ауқатының
өсуінен көрінетін ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып
табылады.
Орта мерзімді кезеңде бұл мақсатқа қол жеткізуге мынадай негізгі
міндеттерді шешу:
экономика салаларын әртапартандыру, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-
технологиялық экономикаға көшу үшін жағдайлар дайындау;
көлеңкелі экономика үлесін азайту;
ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік борыштың мөлшерін қысқарту, оның құрылымын
оңтайландыру;
инфрақұрылымды және адами капиталды дамыту;
мемлекет көрсететін қызметтер сапасын арттыру ықпал етеді.
Бұдан басқа, фискалдық саясат мемлекеттің жалпы экономикалық
саясатының маңызды құрамдаушысы бола отырып, жоспарланған кезеңде
инфляцияның орташа жылдық деңгейі бойынша белгіленген межені, төлем
балансының орнықтылығын, тауарлар мен қызмет көрсетулердің соңғы тұтынуының
өсуін және капиталдың жинақталуын қолдауға ықпал етуі тиіс.
2.2 Фискалдық саясатты іске асырудың негізгі бағыттары
Фискалдық саясат міндеттерін іске асыру мынадай негізгі бағыттар
бойынша жүзеге асырылатын болады:
салық заңдарын және салық әкімшілігін жүргізуді жетілдіру;
мемлекеттің мұнай кірістерін Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры
арқылы пайдалану тетіктерін жетілдіру;
шығыстарды, бір жағынан, мемлекеттік функциялардың толық көлемде
тиімді орындалуын және, екінші жағынан, макроэкономикалық тұрақтылыққа
жәрдемдесуді қамтамасыз ететін деңгейде ұстау;
мемлекеттік шығыстардың нәтижелілігі мен тиімділігін, соның ішінде
бюджет процесінің барлық деңгейлерінде бюджеттік бағдарламалау әдістерін
одан әрі енгізу жолымен арттыру;
дамуға бағытталатын бюджет шығыстарын тиімді қалыптастырудың
жүйелілігін қамтамасыз ету мақсатында инвестициялық жобаларды дайындау,
қарау, іріктеу процесін реттеу;
бюджетаралық қатынастарды жетілдіру бюджет жүйесінің түрлі деңгейлері
арасында кіріс және шығыс өкілеттіктерді нақты ажыратуды белгілеу.
3. Фискалдық саясатты іске асыру тетіктері
3.1 Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған
негізгі көрсеткіштері
Мақсатты өлшемдерді, қолдағы даму резервтері мен сыртқы және ішкі
факторлардың күтілетін әсерін есепке ала отырып айқындалатын республиканың
әлеуметтік-экономикалық дамуының ықтимал сценарийлерін қалыптастыру
Үкіметтің орта мерзімді перспективадағы салық-бюджет саясатының
мүмкіндіктерін айқындауға, мемлекеттік шығыстар туралы салмақты шешімдер
қабылдауға және тиісінше мемлекеттік қаржы ресурстарын пайдаланудың
тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Орта мерзімді фискалдық саясатты іске асырудың міндеттері мен негізгі
бағыттарын айқындау кезінде ел экономикасын дамытудың
2005-2007 жылдарға арналған базалық сценарийі негіз ретінде алынды
(1-кесте).
Базалық сценарийде мұнайға әлемдік баға бір баррель үшін 28-33 АҚШ
доллар аралығында болады деп болжанады. Сыртқы конъюнктура индексі 2003
жылмен салыстырғанда 2005 жылы тағы да 1,6 %-ға одан әрі азая отырып, 5,4 %-
ға кемиді. 2006-2007 жылдары индекс неғұрлым аз, жылына 0,5 %-ға өсетін
болады. Мұнайдың экспорттық бағасы бір баррель үшін 21-25 АҚШ доллары
деңгейінде тұрақталады. Сауда теңгерімінің оң сальдосы жылына орта есеппен
2,3 млрд. астам АҚШ долларын құрайды.
Осы сценарийге сәйкес ЖІӨ-нің орташа жылдық өсуі 2005-2007 жылдары
8,1 %-ды құрайды.
Тауарлар өндірісімен салыстырғанда қызметтер көрсетудің басып өсу
үрдісі сақталады. Болжанып отырған кезеңде тауар өндірісі орта есеппен
жылына 7,8 %-ға, ал қызметтер көрсету өндірісі 8,7 %-ға өседі.
Кәсіпорындардың қаржы жағдайының жақсаруымен бірге халықтың нақты
кірісінің ұлғаюы экономиканың нақты секторына инвестициялардың өсуі үшін
қажетті жағдайлар жасайды.
Инвестициялық сұраныстың кеңеюі бірінші кезекте кәсіпорындардың дербес
қаражаты есебінен алынатын инвестициялық қаржыландырудың ішкі көздерімен
байланысты болады. Негізгі капиталға инвестициялар көлемінің өсу қарқыны
жоспарланып отырған кезеңде 12-15 %-ды құрайды.
Инфляция деңгейі орта есеппен 2004 жылғы 5,6-7 %-дан 2007 жылы
4,1-5,5%-ға дейін төмендейді.
Үкіметтің фискалдық саясатының іске асырылуына тәуелсіз
макроэкономикалық факторлар өзгерген жағдайда оның негізгі параметрлері
кейіннен мұндай өзгерістердің дәрежесіне қарай түзетілетінін не
нақтыланатынын атап өту қажет.
1-кесте
Қазақстан Республикасының макроэкономикалық көрсеткіштерінің
2004-2007 жылдарға арналған болжамы
(базалық сценарий)
Атауы 2003 2004 болжам
есеп бағалау
2005 2006 2007
ЖІӨ, млрд. теңге 4449,8 5138 5850 6640 7557
ЖІӨ-нің нақты өзгеруі, 109,2 109,0 107,9 108,0 108,5
өткен жылға %-бен
ЖІӨ дефляторы, % 107,9 105,9 105,5 105,0 104,9
ЖІӨ, млрд. АҚШ доллары 29,8 37,6 44,4 51,4 59,0
Жан басына шаққандағы ЖІӨ, АҚШ 1997,2 2504,5 2942,4 3378,3 3853,7
долл.
Тұтыну бағаларының индексі,
%-бен
жылына орта есеппен 6,4 5,6-7 4,9-6,54,8-6,2 4,1-5,5
Теңгенің АҚШ долларына бағамы
жыл соңына 143,3 133,6 130,0 128,4 127,6
жылына орта есеппен 149,5 136,7 131,7 129,2 128,0
Ақша массасы, млрд. теңге 971,2 1325,0 1631,0 1938,0 2266,0
Экономиканы монеталандыру 21,8 25,8 27,9 29,2 30,0
деңгейі, %
Ұлттық Банктің қайта 7,0 7,0 6,8 6,5 6,0
қаржыландыруының ресми
ставкасы, % (кезең соңында)
Тауарлар экспорты, млн. АҚШ 13201,416832 17566 17328,3 17872,2
долл. (ФОБ)
Тауарлар импорты, млн. АҚШ 9030,7 12324,213486,614237,0 15320,0
долл. (ФОБ)
Сауда теңгерімі, млн. АҚШ долл.4170,7 4507,9 4079,4 3091,3 2552,2
Қызметтер көрсету теңгерімі, -2251,5-2302,0-1972,0-1887,0 -1723,0
млн. АҚШ долл.
Ағымдағы шот, млн. АҚШ доллары -69 -357 -335 -1460 -1818
Негізгі капиталға инвестициялар
өткен жылға %-бен 110,6 110,0 112,0 115,0 114,0
Ауыл шаруашылығының жалпы 606,7 648,6 701,9 757,2 810,3
өнімінің көлемі, млрд. теңге
өткен жылға %-бен 101,4 102,8 103,3 103,4 102,9
Өнеркәсіптік өнім көлемі, млрд.2794,4 3147,4 3445,1 3704,5 3898,6
теңге
өткен жылға %-бен 108,8 109,2 107,3 108,1 107,4
мұнай және газ конденсатын 51,3 56,1 59,0 64,4 68,7
өндіру, млн. тонна
оның ішінде, экспорт, млн. 44,3 48,6 50,9 55,5 59,0
тонна
Мұнайдың әлемдік бағасы (Вrent 28,9 32,6 32,9 29,0 28,5
қоспасы), бір баррель үшін АҚШ
доллары
Мұнайдың экспорттық бағасы, бір21,6 24,5 24,7 21,8 21,4
баррель үшін АҚШ доллары
Құрылыс, млрд. теңге 446,9 528,2 650,7 812,4 1027,6
өткен жылға %-бен 109,3 111,5 112,0 113,5 114,0
Көлік қызметтері, млрд. теңге 880,0 975,7 1069,8 1189,5 1439,2
өткен жылға %-бен 107,8 108,6 108,0 109,0 110,0
Байланыс, млрд. теңге 144,0 196,6 247,7 299,1 357,7
өткен жылға %-бен 125 130,0 120 115 115
Сауда, млрд. теңге 1191,8 1411,3 1615,2 1892,5 2206,6
өткен жылға %-бен 109,4 108,5 109,0 109,5 110,0
2-кестеде Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде айқындалған
құрылым* бойынша ел экономикасын дамытудың базалық сценарийі негізінде
жасалған 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы
көрсетілген.
2-кесте
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет болжамы
(ЖІӨ-ге пайызбен)
* Ескерту.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес салық және басқа да
мiндеттi төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке өтеусiз негiзде
берiлетiн, қайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттiң қаржы активтерiн
сатуға байланысты емес, бюджетке eceптелуге тиiстi ақша бюджет кiрiстерi
болып табылады.
Қайтарылмайтын негiзде бөлiнетiн бюджет қаражаты бюджет шығындары
болып табылады.
Операциялық сальдо бюджет кiрiстерi мен шығындары арасындағы айырма
ретiнде айқындалады. Бюджет шығындарында бюджеттiк даму бағдарламалары
болған жағдайда терiс операциялық сальдоға жол берiледi.
Бюджеттiк кредит - бюджеттен қайтарымды, мерзiмдi және ақылы негiзде
бөлiнетiн ақша. Бюджеттiк кредитті өтеу - кредиттiк шартқа және Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес бюджеттiк кредит бойынша негiзгi борышты
қарыз алушының өтеуi. Таза бюджеттiк кредит беру бюджеттiк кредиттердiң
және бюджеттiк кредиттердi өтеудiң арасындағы айырма ретiнде айқындалады.
Қаржы активтерiн сатып алу - заңды тұлғалардың, соның iшiнде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерiн, бағалы қағаздарын мемлекеттiк
меншiкке сатып алу жөніндегі операциялармен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдер - мемлекеттiк
меншiктегi заңды тұлғалардың, соның iшiнде халықаралық ұйымдардың, мүлiктiк
кешен түрiндегi мемлекеттiк мекемелер мен мемлекеттiк кәсiпорындардың
қатысу үлесiн, бағалы қағаздарын, сондай-ақ мемлекеттiк кәсiпорындардың
жедел басқаруындағы немесе шаруашылық жүргізуiндегi өзге де мемлекеттiк
мүлiктi сату жөнiндегi операцияларға байланысты бюджетке түсетiн түсiмдер.
Қаржы активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдо қаржы активтерiн
сатып алу мен мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдердiң
арасындағы айырма ретiнде айқындалады.
Бюджет тапшылығы (профицитi) таза бюджеттiк кредит берудi және қаржы
активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегерiп тастағандағы
операциялық сальдоға тең.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру - қарыз алу және бюджет қаражатының
бос қалдықтары есебiнен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету.
Бюджет профицитiн пайдалану - қарыздар бойынша негiзгi борышты өтеуге
бюджет профицитiн, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос қалдықтарын
жұмсау.
3.2 Кірістер саясаты
Салық саясаты
Мемлекеттің салық саясаты салық салудың нақты салық түріне
экономикалық негізделуінен, кәсіпкерлікті дамытуға тосқауыл болатын
кедергілерді жоюдан, салық заңдары нормаларының қарапайымдылығы мен
айқындылығынан, сондай-ақ салық мәдениетін одан әрі арттырудан бастау алуы
тиіс.
Фискалдық саясаттың міндеттерін іске асыру шеңберінде салық жүйесі
мемлекет қазынасын толықтыруға ғана бағдарланбай, сонымен бірге экономиканы
басқарудың күшті құралы болуы тиіс.
Орта мерзімді кезеңде:
жоғары технологиялы және экспортқа бағдарланған өндірістерді салықтық
көтермелеу;
инвестициялық салық преференцияларын беру нысандарын кеңейту
мүмкіндігін қоса алғанда, экономиканың шикізаттық емес секторындағы
инвестициялық ахуалдың тартымдылығын күшейту үшін шаралар қолдану салық
заңдарын жетілдірудің негізгі бағыттарына айналуы тиіс.
Бұл міндеттерді іске асыру үшін Үкімет Салық кодексіне 2005 жылдан
бастап өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде ұсыныстар тұжырымдады.
Атап айтқанда, негізгі құралдарды жаңарту мен жаңғырту процестерін
ынталандыру және жеделдету, инвестициялық салық преференцияларын беру
нысандарын кеңейту, қосылған құны жоғары тауарлар өндірісін салықтық
ынталандыру және халықаралық стандарттарға сай келетін сапа менеджменті мен
қоршаған ортаны қорғау жүйелерін енгізу, қаржы операциялары мен қаржы
рыногы субъектілеріне салық салуды жетілдіру, салық әкімшілігін жүргізуді
жақсарту мақсатында амортизациялық саясатты жетілдіру мәселелері бойынша
өзгерістер көзделеді.
Мемлекеттің салық төлеушілермен өзара қатынастарын одан әрі жақсарту
салық салу саласындағы мемлекеттік саясаттың ерекше бағытына айналуы тиіс,
бұл қатынас екі тарап арасындағы өзара тығыз іс-қимылдан, жүргізіліп жатқан
процестердің барлық маңызын өзара түсінуден құралуы тиіс.
Жүргізіліп жатқан саясат нәтижесінде, бір жағынан, салық төлеушілердің
салық заңдарының нормаларын дұрыс түсінуіне қол жеткізу, салық
төлеушілердің салық тәртібін сақтау деңгейін арттыру үшін, екінші жағынан,
салық жүйесінің транспаренттілігін, оның әділдігін, тұрақтылығын және
болжамдылығын қамтамасыз ету, салық төлеушілердің барлық санаттары үшін
салық жүктемесінің теңгерімділігіне қол жеткізу үшін оңтайлы жағдайлар
жасалатын болады, бұл сайып келгенде, мемлекеттің экономикалық және саяси
тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері
Мемлекеттік бюджет кірістері 2005 жылғы 1 қаңтардан бастап ұсынылып
отырған өзгерістерді есепке ала отырып, салық заңдары, республиканың
маңызды макроэкономикалық көрсеткіштері, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді
жоспары негізінде айқындалған.
Мемлекеттік бюджет кірістерінің болжамы 3-кестеде келтірілген.
3-кесте
Мемлекеттік бюджет кірістері
(ЖІӨ-ге %-бен)
Атауы 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл
Кірістер 24,3 24,0 24,3
Салықтық түсімдер 23,2 22,9 22,9
Салықтық емес түсімдер 0,7 0,6 0,6
Негізгі капиталды сатудан түсетін 0,4 0,5 0,8
түсімдер
Өткен жылға қарағанда 2005 жылы салықтық түсімдердің өсуі 14,6 %-ды,
2006 және 2007 жылдары тиісінше 11,9 %-ды және 13,7 %-ды құрайды.
Кірістер болжамының есептеулерінде жоспардан тыс салықтық және өзге де
міндетті төлемдері Ұлттық қорға есепке алынатын шикізат секторы ұйымдарының
тізбесі ескерілді. Бұл ұйымдар бойынша салық түсімдерін есептеу мұнайдың
бір баррель үшін 19 АҚШ доллары болатын әлемдік тұрақты есептеу бағасы
ескеріле отырып жүргізілді.
Бұдан басқа, Салық кодексінің ережелеріне енгізілген, тіркелген
активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу тәртібін реттейтін,
2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енетін өзгерістер 2005
жылы корпорациялық табыс салығын шамамен 26,0 млрд. теңгеге азайтуға алып
келеді.
Салықтық түсімдер Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдарды есепке ала отырып
айқындалған әлеуметтік салық ставкаларының өзгерісіне түзетілді.
Сонымен қатар, салықтық түсімдерде Қазақстан Республикасында тұрғын үй
құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын
іске асырудан түсетін қосымша салық түсімдері ескерілді.
2006 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Yкiметi мен
Теңізшевройл ЖШС арасындағы Өзара түсiнiстiк туралы меморандумға сәйкес
2006 жылы Теңізшевройл ЖШС 200 млн. АҚШ доллары мөлшерінде роялти төлеуді
жүзеге асырмайды, ал 2007 жылдан бастап роялтиді - 200 млн. АҚШ долларын
төлеу есебінен есепке алу жүзеге асырылады, бұл салықтық түсімдердің
болжамын қалыптастыру кезінде де ескерілген.
2005 жылы салықтық емес түсімдер 2004 жылғы бағалауға қатысты
48,8 %-ға азаюмен, 2005 жылғы болжамға қарағанда 2006 жылы 2,1 %-ға
азаюмен және 2007 жылы 1,8 %-ға ұлғаюмен болжануда.
Өткен жылмен салыстырғанда 2005 жылы салықтық емес түсімдердің
төмендеуі республикаға Agip Caspian Sea B.V. 13,8 млрд. теңге сомасында бір
жолғы өтемақы төлеуімен, 2004 жылы Байқоңыр кешенін пайдаланғаны үшін
жалгерлік ақы бойынша 9,2 млрд. теңге сомасында берешектің өтелуімен,
Ұлттық Банк кірісінен түсетін түсімдердің 16,5 млрд. теңге сомасында
азаюымен және АҚШ долларына теңгенің күшеюімен байланысты.
2006 жылы салықтық емес түсімдердің төмендеуі қаржылық көмек
шеңберінде орталық мемлекеттік органдар тартатын гранттар түсімдерінің
азаюымен байланысты.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті кірістерінің құрамындағы
мұнай және мұнайдан тыс секторлардың кәсіпорындарынан түсетін түсімдердің
ара қатынасын айқындау маңызды болып табылады (4-кесте). Бұл
қазіргі сәтте біздің ел экономикасының едәуір дәрежеде мұнай экспортының
есебінен қаржыландырылуымен негізделген. Фискалдық саясатты одан әрі жүзеге
асыру кезінде Қазақстан Республикасының Үкіметі бюджеттің кіріс бөлігінің
мұнайдың әлемдік бағаларының күрт ауытқуына тәуелділігін азайтуға ұмтылуы
тиіс. Осыған байланысты бюджеттің мұнайдан тыс тұрақты тапшылығының
тұжырымдамасы ерекше мүддені білдіреді, мұнда мұнай кірістерінің түсімдері
ескерілмейді және тиісінше ол әлемдік мұнай рыногында қалыптасқан жағдайға
тікелей тәуелді емес.
4-кестеде көрсетілгендей, салық саясаты мұнайдан тыс (әсіресе
шикізаттық емес) секторды дамытуды ынталандыруға бағытталады. Мұнай
кірістеріне тәуелсіз салық базасын дамыту экономиканы әртараптандыру
жөніндегі мақсаттарға қол жеткізуге ықпал етеді және жүргізіліп жатқан
фискалдық саясаттың тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
4-кесте
Мемлекеттік бюджет кірістерінің құрылымы
(мемлекеттік бюджет кірістеріне пайызбен)
Кәсіпорындардан түсетін түсімдер 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл
- мұнай секторынан 22,2 18,9 17,6
- мұнайдан тыс сектордан 77,8 81,1 82,4
Мемлекеттік бюджет қажеттіліктерін қаржыландыруға жіберілетін мұнай
кірістерінің ағынын реттеу жүйесінде Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры
маңызды буын болып табылады. Ұлттық қордың жұмыс істеуі елді тұрақты
әлеуметтік-экономикалық дамыту, болашақ ұрпақ үшін қаржы қаражатын жинақтау
(жинақтау функциясы) және экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсеріне
тәуелділігін төмендету (тұрақтандыру функциясы) мақсатында жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мемлекеттік бюджет пен Ұлттық қор
арасындағы өзара қатынастар тетігін одан әрі жетілдіру жөнінде жұмыс
жүргізу ниетінде. Ұлттық қордың мынадай міндеттерді шешудің неғұрлым ұтымды
жолдарын айқындап беретін тұжырымдамасын әзірлеу ұйғарылып отыр:
1. Бюджеттің конъюнктураға тәуелді түсімдері мен шығыстары арасындағы
теріс ара-салмаққа қол жеткізу. Қолайлы конъюнктура кезеңдерінде
мемлекеттің дағдарыс жылдарындағы қаржылық міндеттемелерін ұстап тұру үшін
жеткілікті қаражат жинақтау.
2. Болашақ ұрпақты қамтамасыз ету үшін орны толтырылмайтын табиғи
ресурстарды пайдаланудан қаражат жинақтау.
3. Валюта ағыны тудыратын шамадан тыс инфляциялық қысымды болдырмау
үшін ақша массасын айықтыру.
4. Шығыстарды бақылау жолымен ішкі сұранысты тежеу, экономиканың тым
қызып кетуін болдырмау.
Осыған байланысты және орта мерзімді перспективада мұнайдың әлемдік
бағасының қолайлы болжамдарына орай Ұлттық қорда қаражат жинақтау саясатын
жалғастыру жоспарланып отыр (5-кесте).
5-кесте
Ұлттық қорға түсімдер серпіні
Атауы 2005 жыл болжамы2006 жыл болжамы2007 жыл
болжамы
млрд. ЖІӨ-ге млрд. ЖІӨ-ге млрд. ЖІӨ-ге
теңге %-бен теңге %-бен теңге %-бен
Тұрақтандыру портфелі:
Республикалық бюджетке 70,2 1,2 63,3 0,9 64,4 0,8
шикізат секторы ұйымдарынан
түсетін іс жүзіндегі
түсімдердің олардың тиісті
қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы
заңда бекітілген жылдық
көлемінен асып түсуі
ретінде айқындалатын
республикалық бюджеттен
берілетін ресми
трансферттер
Жинақтау портфелі:
І. Республикалық бюджетке 12,9 0,2 11,9 0,2 12,8 0,2
шикізат секторының
ұйымдарынан түсетін
түсімдердің республикалық
бюджетте жоспарланатын
сомаларының 10 % мөлшерінде
есептелетін республикалық
бюджеттен берілетін ресми
трансферттер
ІІ. Республикалық меншікке 2,8 0,05 2,8 0,04 1,2 0,02
жататын әрі кен өндіруші
және өңдеуші салаларға
жататын мемлекеттік мүлікті
жекешелендіруден түсетін
түсімдер есебінен
айқындалатын республикалық
бюджеттен берілетін ресми
трансферттер
ІІІ. Ауыл шаруашылығы 0,4 0,01 0,4 0,01 0,4 0,01
мақсатындағы жер
учаскелерін сатудан түсетін
түсімдер есебінен
айқындалатын жергілікті
бюджеттен берілетін ресми
трансферттер
Жинақтау портфелінің жиыны 16,1 0,3 15,1 0,2 14,4 0,2
Ұлттық қорға түсімдердің 86,3 1,5 78,4 1,2 78,8 1,0
жиыны
3.3 Шығындар саясаты
Бюджет саясаты мемлекеттің түрлі экономика салаларына қатысты
тиімділігін бағалауға негізделген және мемлекеттің қатысуы тән емес немесе
орынсыз бағыттар бойынша бюджет қаражатын жұмсауды қысқартуға бағытталған.
Бұл ретте ағымдағы міндеттемелерді бір мезгілде орындай отырып бюджет
ресурстарын түйінді стратегиялық міндеттерді кешенді шешуге шоғырландыру
маңызды болып табылады.
Фискалдық саясаттың міндеттерін іске асыру шеңберінде мемлекеттің
қаржы ресурстарын мемлекеттік басқару функцияларының барынша тиімді әрі
толық орындалуын қамтамасыз ететіндей түрде тарату қажет. Бұл үшін
экономикалық және бюджеттік жоспарлаудың нарықтық экономика жағдайларына
бейімделген тұтас жүйесін құру қажет. Бағдарламалық құжаттарды оңтайландыру
және біріздендіру, олардың іс-шараларының бюджет шығыстарымен нақты өзара
байланысын белгілеу бұл жұмыстың ажырамас бөлігі болып табылады.
Жоспарлаудың бағдарламалық-мақсатты әдісін одан әрі жетілдіру
мақсатында мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламаларды іске асырудың
тиімділігін, олардың республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуына әсерін
бағалау жүйесі әзірленеді. Бұл бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін
едәуір арттыруға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы Президентінің Бәсекеге қабілетті Қазақстан
үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін
атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес, Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасының
әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзімді
жоспары, мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар негізінде
орта мерзімді кезеңдегі бюджет шығыстарының мынадай басымдықтары
айқындалды:
денсаулық сақтауды реформалау және дамыту;
білім беруді дамыту;
әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдету;
индустриялық-инновациялық даму;
аграрлық секторды дамыту;
жаңа тұрғын үй саясатын іске асыру;
Астана қаласын дамыту.
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет шығыстары мемлекет
функцияларының орындалуын, мемлекеттік саясаттың іске асырылуын көрсететін
салалық белгілері мен функционалдық бағыты бойынша біріктірілген.
Мемлекеттік бюджет шығыстарының ЖІӨ-ге пайызбен болжанып отырған көлемі
функционалдық бөліністегі Қосымшада көрсетілген. 2007 жылы
шығыстардың жалпы көлемінің болжамды номиналды өсу қарқыны 2005 жылға
қатысты 24 %-ды құрайды. Бұл ретте мемлекеттік бюджет шығыстарының өсу
қарқыны ЖІӨ-нің өсу қарқынынан төмен. Бұл әлемдік, әсіресе мұнай-газ
секторындағы қолайлы конъюнктураға байланысты ЖІӨ-нің жоғары болжамды өсу
қарқынымен негізделген. Мұнайдың жоғары әлемдік бағалары жағдайларында
фискалдық саясат үстеме кірістердің бір бөлігін Ұлттық қорда шоғырландыру
және кейіннен әлемдік қаржы рыноктарына орналастыру жолымен оларды
айналыстан шығаруға бағытталады. Бұл инфляцияның өсуіне және экономиканың
тым қызып кетуіне жол бермеуге мүмкіндік береді.
Мұндай ұстанымның дұрыстығын мұнай экспорттаушы елдердің көп жылдық
тәжірибесі растайды. Ол жекелеген қолайлы жылдардағы шамадан тыс жоғары
мемлекеттік шығыстар кейіннен, мұнай бағаларының циклдық төмендеу
жылдарында көбінесе, экономикадағы макроэкономикалық теңгерімсіздік
салдарынан төменгі тұрмыс деңгейіне және мемлекеттік кірістер мен
шығыстардың тұрақты теңгерімінің бұзылуына алып келетіндігін көрсетеді.
Мұның алдын алу үшін жекелеген уақыт кезеңдерінде табиғи ресурстардан
түсетін кірістерді пайдалану теңгеріміне қол жеткізу жөніндегі шараларды
үнемі қабылдау және жетілдіру қажет.
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету функционалдық тобы
бойынша шығыстар 2005-2007 жылдары ЖІӨ-нің 1,5 %-ы деңгейінде болжанып
отыр.
Жоғары технологиялы дамудың және Қазақстан азаматтарының әл-ауқатының
негізі болып табылатын іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді
қаржыландыруды ұлғайтудың маңызы басым болады. Ұзақ мерзімді перспективада
тиісті инфрақұрылымды дамыта отырып, ғылым мен инновацияға арналған
шығыстарды дамыған елдер деңгейіне дейін ұлғайту қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан халқына Жолдауында
атап өткендей: мемлекеттiң бәсекелестiк қабiлетi елдiң халықаралық
аренадағы рөлi мен беделiнiң артуынан, мемлекеттің өз азаматтарының өзектi
проблемаларын шешу қабiлетiнен, мемлекет ұсынатын қызметтер сапасының
артуынан көрiнедi.
Сондықтан мемлекеттік қызмет жүйесін жетілдіру - мемлекеттік қызметтер
көрсету сапасын халықаралық стандарттарға көшіру, қазіргі заманғы
ақпараттық технологияларды пайдалану, мемлекеттік қызметшілердің
кәсіпқойлығын айтарлықтай арттыру және оларды даярлау мен қайта даярлаудың
тиімді жүйесін құру арқылы мемлекеттік басқарудың жинақы аппаратын
қалыптастыру мәселелерін шешу жақын арадағы перспективада неғұрлым өзекті
болады.
Мемлекеттік қызметтің қоғамдағы беделін арттыру мемлекеттік
қызметшілердің мәртебесі мен әлеуметтік қорғалуын күшейту саясатын мақсатты
жүргізу жолымен іске асырылады.
Бұдан басқа, мемлекеттік басқару функцияларын орталықсыздандыруға
байланысты мемлекеттік кадр саясатын жетілдірудің жаңа міндеттері
Мемлекеттік қызмет академиясының материалдық-техникалық базасын нығайту,
даярлау және біліктілікті арттыру жүйесін жетілдіру, мемлекеттік
қызметшілерді оқытудың бірыңғай стандарттарын енгізу арқылы өңірлік
деңгейде шешілетін болады.
Әкімшілік реформа тұрғысынан ақпараттандыру мемлекеттік басқаруды
жаңғырту мақсаттарына қол жеткізу үшін маңызды құрал болып табылады.
Міндет - бірқатар мемлекеттік қызметтер мен мемлекеттік органдардың
функционалдық міндеттерін автоматтандырылған режимге ауыстыруда. Бұл жұмыс
сапасы мен жеделдігін, олар қабылдаған шешімдердің тиімділігін арттыруға
мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын
қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес
2005-2007 жылдары ақпараттандыру саласында:
ұлттық біріздендіру жүйесін, мемлекеттік органдардың барлық электронды
қызметтері мен ақпараттық ресурстарына бірыңғай қол жетімділік нүктесін
білдіретін электронды Үкіметтің бірыңғай шлюзін (порталын) іске асыруды
қоса алғанда, электронды Үкімет инфрақұрылымының негізгі құрамдауыштарын
қалыптастыруды, сондай-ақ Куәландырушы орталық құруды;
орталық және өңірлік ведомстволық, ведомствоаралық ақпараттық
жүйелерді құруды және дамытуды, оларды республиканың ұлттық ақпараттық
инфрақұрылымына біріктіруді;
байланыс операторларының қатысуымен қазіргі заманғы технологиялар
базасында мемлекеттік органдардың қорғалған бірыңғай мультсервистік
көліктік ортасын құруды көздейтін инвестициялық жобаларды іске асыру
шығыстардың негізгі бағыттары болады.
Электрондық Үкімет шеңберінде қазіргі заманғы техникалық шешімдер
негізінде перспективалы ақпараттық кедендік технологиялардың
қолданыстағыларын жетілдіру, жаңаларын енгізу есебінен Қазақстан
Республикасы кеден қызметінің тиімді жұмыс істеуін арттыруға бағытталған
электрондық кеденнің ақпараттық жүйесін құру ұйғарылып отыр.
Осыған байланысты: қолдағы ақпараттық ресурстарды біріктіру және
электрондық паспорттар, қол қою, құжат айналымы, сатып алу мен төлемдер
жүйесінің құрамында инфрақұрылымды қалыптастыру; мемлекеттік ақпараттық
ресурстар мен қызметтерге әмбебап қол жеткізудің қоғамдық инфрақұрылымын
құру; мемлекеттік органдардың қызметін олардың өзара, сондай-ақ
жұртшылықпен ақпарат айырбасын оңтайландыру бағытында қайта ұйымдастыру
талап етіледі.
Электрондық Үкімет іс-шаралары мемлекеттік аппараттың функциялары
мен штатын оңтайландыруға және оның жұртшылықпен өзара іс-қимыл жасау
нысандарын демократияландыруға әкелуі тиіс.
Мемлекеттік басқаруды функционалдық қайта ұйымдастыру, ақпарат беру
үшін қорғалған бірыңғай орта құру және интернетке қол жетімділіктің
қоғамдық орталықтарын ұйымдастыру қажеттігін ескере отырып, осы
бағдарламаны іске асыру мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін едәуір
арттыруды, мемлекеттік органдар ішінде функцияларды қайта бөлуді және
босаған құралдарды олардың қызмет ету процестерін автоматтандыруға қайта
жіберуді, сондай-ақ әзірленіп жатқан Қазақстан Республикасының электрондық
Үкіметін қалыптастырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жоғарыда
аталған іс-шараларға қосымша қаражат бөлуді талап етеді.
Орта мерзімді кезеңде барлық деңгейдегі мемлекеттік органдарды толық
компьютерлендіруді жүзеге асыру, оларды электрондық почтаға қосу және
мемлекеттік органдардың бірыңғай электрондық құжат айналымы жүйесін құру
қажет.
Жаңа мүмкіндіктер арқылы барлық мемлекеттік органдарда, ұлттық
компанияларда және республикалық мемлекеттік кәсіпорындарда орта мерзімді
жоспарлаудың көп деңгейлі тұтас жүйесі қалыптасады.
Қорғаныс
Қорғаныс функционалдық тобы бойынша шығыстар өзіне қорғаныс
қажеттіліктеріне, төтенше жағдайлардың алдын алуды және жоюды
ұйымдастыруға, қорғалатын тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және
салтанатты рәсімдерді орындауға арналған шығыстарды қамтиды және ЖІӨ-ге
2005 және 2006 жылдары 1,2%-ды, 2007 жылы – 1,5%-ды құрайды.
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген Қазақстан
Республикасының Әскери доктринасы қорғаныс мұқтаждарына арналған шығыстарды
жоспарлаудың негізі болып табылады, бұған сәйкес қорғанысқа арналған
шығыстардың көлемі кемінде ЖІӨ-нің 1%-ы мөлшерінде көзделеді, Қазақстан
Республикасының Қарулы Күштерiн құру, реформалау кезеңдері мен әскери-
экономикалық қамсыздандырудың негізгі бағыттары айқындалған.
Тұжырымдалған шараларды іске асыру мақсатында қорғаныс мұқтаждарына
арналған шығыстар көлемін 2005-2006 жылдары ЖІӨ-нің 1,0%-ы, 2007 жылы
– 1,2% деңгейінде белгілеу ұйғарылып отыр.
Қарулы Күштерді жасақтау мен қалыптастырудың келісім-шарттық жүйесіне
көшу жолымен армияны кәсібилендіру болжанып отырған шаралардың негізгі
міндеті ретінде қойылады, оның мақсаттары бөлімдер мен бөлімшелердің әскери
дайындығын жоғарылату, әскери-оқытылған резервті дайындау, әскери қызметтің
және тұтастай Қарулы Күштердің беделін арттыру болып табылады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн құру мен дамытудың өткен
кезеңдегі тәжірибесі мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді келісім-
шарттағыларға ауыстыру армия қызметіне оң әсер ететінін көрсетті. Мысалы,
Қарулы Күштердегі адам шығыны мен қылмыс саны азаяды, моральдық-
психологиялық ахуал жақсарады.
Армияны жасақтаудың келісім-шарттық жүйесіне көшудің бастапқы
кезеңінде қосымша бюджет шығындары талап етіледі. Бұл көшу кейіннен халық
үшін қосымша жұмыс орындарын құрудан көрінетін оң экономикалық әсерге ие
болады. Айтарлықтай үнемдеуді жергілікті бюджеттер алуы тиіс, өйткені 17-
ден 27-ге дейінгі жастағы еркек жынысты азаматтар жылына екі рет міндетті
медициналық куәландырудан өткізілетін мерзімді әскери қызметке шақыруды
ұйымдастыруға арналған шығыстар және онымен байланысты басқа да шығыстар
қысқарады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн жасақтаудың келісім-шарттық
жүйесіне көшуді 2005 жылы солдаттар мен сержант лауазымындағы келісім-шарт
қызметінің әскери қызметшілерінің сандық құрамын штаттың 65%-ына дейін
ұлғайту жолымен жүзеге асыру және 2007 жылға дейін осы пайыздық ара
қатынасты тұрақтандыру көзделіп отыр.
Жоспарланып отырған кезеңде Қарулы Күштердің материалдық-техникалық
базасын жақсарту көзделуде. Бұл үшін қару-жарақ пен әскери техника санын
оңтайландыру жөнінде шаралар қабылдау керек.
Ұлттық қауіпсіздікке төнетін қауіпке, атап айтқанда, табиғи және
техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар, індеттер мен эпизоотийлер жатады.
Сондықтан халықты, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz