Қазақ хандығы туралы
Кіріспе
Қазақ хандығының құрылуы
Қазақ хандығы.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Қазақ хандығының құрылуы
Қазақ хандығы.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Ғалымдар әзірге қазақ хандығы 15-ғасырдың 60-жылдары құрылды деп есептейді.Қазақ хандығының негізін салушы Жәнібек пен Керей болды.15 ғасырда қазақ тайпалары мен рулары Өзбек хандығының
құрамында болатын. Бұл хандық Әбілхайыр тұсында күшейді. Жәнібек пен Керей Әбілхайыр ханға бағынғысы келмей ,Шу өзенінің бойына көшіп кетті. Өзбекхандығынан зорлық зомбылық көрген тайпалар
мен рулар да біртіндеп олардың қарамағына көшіп жатты.Қазақ хандығы халқының саны едәуір көбейіп, жері де ұлғая түсті.
Бір күні Жәнібек хан өзінің ересек ұлдарын және Керейдің баласы Бұрындықты шақырады.Қазақтың сол кездегі жырауларын да алдырды, сөйтіп олармен әңгіме – дүкен құрды.
Ел болам деген жұртқа, деді ол, ең ыңғайлы кез келді.Осы кезді пайдалана алмай қалсақ, тағы да көпке дейін басымыз бірікпеуі мүмкін.Оның үстіне жат елдердің хандары мен патшалары да ауыздарын арандай ашып тұр.Олардың қолына түсіп,талан –тараж болып кетуміз де мүмкін.
Ақырында,жиналғандар биыл күздің басында бүкіл қазақ руарының игі жақсыларын Нұраның Қаратұз деген жеріне жимақ болды.Болашақ хан кеңесінде басты үш мәселені қарауға келісті.Бірінші қазақ рулары бұдан былай бір ханға бағынада.Екінші, әр рудың жайлаған жеріне,рулық байланыстарына, шаруашылығына,қарай үшке бөлну сөз болмақ.
Хан кеңесі.Жәнібек хан осы хан кеңесі болатынжерге арнап керуен жүргізді.Жаз болмай ақ басына елу үй тіктіріп,құмнан құдық қаздырып, көнекпен су тартқызды. Сай бойына желі керіп, бие байлатты.
Бұл уақыт қазақ үшін ауыр кезең еді.Өзара қырқысып, сыртқы жауды кейде жеңіп, кейде жеңіліп жүрген қазақ рулары ел болып бастарын қосу үшін күресуге бел буды.Бірақ шексіз далада ру ру болып көшіп жүргендердің басын біріктіру оңай болмады.Бұл жеңіс үлкен шайқастар арқылы келді.Осы жеңіске жетуде Жәнібек пен Керейдің орны ерекше бөлек.
құрамында болатын. Бұл хандық Әбілхайыр тұсында күшейді. Жәнібек пен Керей Әбілхайыр ханға бағынғысы келмей ,Шу өзенінің бойына көшіп кетті. Өзбекхандығынан зорлық зомбылық көрген тайпалар
мен рулар да біртіндеп олардың қарамағына көшіп жатты.Қазақ хандығы халқының саны едәуір көбейіп, жері де ұлғая түсті.
Бір күні Жәнібек хан өзінің ересек ұлдарын және Керейдің баласы Бұрындықты шақырады.Қазақтың сол кездегі жырауларын да алдырды, сөйтіп олармен әңгіме – дүкен құрды.
Ел болам деген жұртқа, деді ол, ең ыңғайлы кез келді.Осы кезді пайдалана алмай қалсақ, тағы да көпке дейін басымыз бірікпеуі мүмкін.Оның үстіне жат елдердің хандары мен патшалары да ауыздарын арандай ашып тұр.Олардың қолына түсіп,талан –тараж болып кетуміз де мүмкін.
Ақырында,жиналғандар биыл күздің басында бүкіл қазақ руарының игі жақсыларын Нұраның Қаратұз деген жеріне жимақ болды.Болашақ хан кеңесінде басты үш мәселені қарауға келісті.Бірінші қазақ рулары бұдан былай бір ханға бағынада.Екінші, әр рудың жайлаған жеріне,рулық байланыстарына, шаруашылығына,қарай үшке бөлну сөз болмақ.
Хан кеңесі.Жәнібек хан осы хан кеңесі болатынжерге арнап керуен жүргізді.Жаз болмай ақ басына елу үй тіктіріп,құмнан құдық қаздырып, көнекпен су тартқызды. Сай бойына желі керіп, бие байлатты.
Бұл уақыт қазақ үшін ауыр кезең еді.Өзара қырқысып, сыртқы жауды кейде жеңіп, кейде жеңіліп жүрген қазақ рулары ел болып бастарын қосу үшін күресуге бел буды.Бірақ шексіз далада ру ру болып көшіп жүргендердің басын біріктіру оңай болмады.Бұл жеңіс үлкен шайқастар арқылы келді.Осы жеңіске жетуде Жәнібек пен Керейдің орны ерекше бөлек.
1. Қазақстан тарихы, Көне заманнан бүгінге дейін, 2 том. Алматы, 1997 ж.
2. Қани М. Қазақтың көне тарихы, «Жалын» баспасы, Алматы, 1993 ж.
3. Қазақтар. Тарихи-этнографиялық зерттеу. А., 1995 ж.
4. Аманжолов Қ. Түркі халықтарының тарихы. 1 том А., 1998 ж.
5. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. А., 1994 ж.
6. Сейдімбек А. Қазақ әлемі. А., 2000 ж.
7. Жалайыр Қ. Шежірелер жинағы. А., 1997 ж.
2. Қани М. Қазақтың көне тарихы, «Жалын» баспасы, Алматы, 1993 ж.
3. Қазақтар. Тарихи-этнографиялық зерттеу. А., 1995 ж.
4. Аманжолов Қ. Түркі халықтарының тарихы. 1 том А., 1998 ж.
5. Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі. А., 1994 ж.
6. Сейдімбек А. Қазақ әлемі. А., 2000 ж.
7. Жалайыр Қ. Шежірелер жинағы. А., 1997 ж.
Жоспар
Кіріспе
Қазақ хандығының құрыл
Қазақ хандығы.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Кіріспе
Қазақ хандығының құрыл
Ғалымдар әзірге қазақ хандығы 15-ғасырдың 60-жылдары құрылды деп
есептейді.Қазақ хандығының негізін салушы Жәнібек пен Керей болды.15
ғасырда қазақ тайпалары мен рулары Өзбек хандығының
құрамында болатын. Бұл хандық Әбілхайыр тұсында күшейді. Жәнібек пен Керей
Әбілхайыр ханға бағынғысы келмей ,Шу өзенінің бойына көшіп кетті.
Өзбекхандығынан зорлық - зомбылық көрген тайпалар
мен рулар да біртіндеп олардың қарамағына көшіп жатты.Қазақ хандығы
халқының саны едәуір көбейіп, жері де ұлғая түсті.
Бір күні Жәнібек хан өзінің ересек ұлдарын және Керейдің баласы
Бұрындықты шақырады.Қазақтың сол кездегі жырауларын да алдырды, сөйтіп
олармен әңгіме – дүкен құрды.
- Ел болам деген жұртқа,-деді ол,-ең ыңғайлы кез келді.Осы кезді
пайдалана алмай қалсақ, тағы да көпке дейін басымыз бірікпеуі мүмкін.Оның
үстіне жат елдердің хандары мен патшалары да ауыздарын арандай ашып
тұр.Олардың қолына түсіп,талан –тараж болып кетуміз де мүмкін.
Ақырында,жиналғандар биыл күздің басында бүкіл қазақ руарының игі
жақсыларын Нұраның Қаратұз деген жеріне жимақ болды.Болашақ хан кеңесінде
басты үш мәселені қарауға келісті.Бірінші қазақ рулары бұдан былай бір
ханға бағынада.Екінші, әр рудың жайлаған жеріне,рулық байланыстарына,
шаруашылығына,қарай үшке бөлну сөз болмақ.
Хан кеңесі.Жәнібек хан осы хан кеңесі болатынжерге арнап керуен
жүргізді.Жаз болмай ақ басына елу үй тіктіріп,құмнан құдық қаздырып,
көнекпен су тартқызды. Сай бойына желі керіп, бие байлатты.
Бұл уақыт қазақ үшін ауыр кезең еді.Өзара қырқысып, сыртқы жауды кейде
жеңіп, кейде жеңіліп жүрген қазақ рулары ел болып бастарын қосу үшін
күресуге бел буды.Бірақ шексіз далада ру-ру болып көшіп жүргендердің басын
біріктіру оңай болмады.Бұл жеңіс үлкен шайқастар арқылы келді.Осы жеңіске
жетуде Жәнібек пен Керейдің орны ерекше бөлек.
Қазақ хандығы.
XVI-XVII ғасырларда қазақ хандығы нығайып , оның шекарасы едәуір
ұлғая түсті. Өз тұсында жерді біріктіру процесін жедел жүзеге
асырып , неғұрлым көзге түскен қазақ хандарының бірі- Жәнібек ханның
ұлы Қасым. Туған жылы 1445 ж. Қасым ханның тұсында 1551-1523 жж.
Билік құрған қазақ хандығының саяси және экономикалық жағдайы жан-
жақты нығая түсті.Ол феодал ақсүйектердің қарсылығына тойтарыс
беріп, әскери күштерді нығайтты, өз билігіндегі жерлерді кеңейтті.
Қасым хан билік құрған кезде қазақ халқы өзінің осы күнгі мекен
тұрағының негізгі аймақтарын біріктірді. Хандықтың шекарасы батыста
Жайыққа, оңтүстік-батыста Сырдың оң бойындағы бірсыпыра қалалар
қосылды, солтүстікте Қасым ханның қол астындағы қазақтардың жайлау
қоныстары Ұлытаудан асты. Оңтүстік- шығыста оған Жетісудың көп
бөлігі Шу, Талас, Қаратал, Іле өлкелері қарады. Қасым ханның тұсында
Орта Азия , Еділ бойы, Сібірмен сауда және елшілік байланыс жасалып,
Орыс мемлекетімен қатынас қалыптасты.Қазақ хандығымен елшілік
байланыс орнатқан алғашқы мемлекеттердің бірі- ұлы князь Василий
(1505-1533 жж.) билік жүргізген кездегі Мәскеу мемлекеті еді.Осы
тұста қазақтар өз алдына дербес халық ретінде Батыс Еуропаға
мәлім болды.
Қасым хан алғашқы қазақ заңы Қасқа жолды жарыққа шығарады. Бұл заң
қазақ арасында бұрыннан қалыптасқан әдет-ғұрып ережелері негізінде
жасалады. Заң сол кезде мұсылман елдерінде жаппай қолданып жүрген
ислам дінінің (шариғат) заңынан өзгеше , көшпелі қазақ өміріне
үйлесімді байырғы заң болды. Соның үшін ол Қасым ханның атымен
байланыстырылып Қасым ханның Қасқа жолы деп аталады. Қасым хан
тұсында Қазақ хандығының дәрежесі ұлғайғанына қарамастан, ол бір
орталыққа бағынған мемлекет болмады. Мұның өзі Қасым хан өлгеннен
кейін бірден байқалады, сұлтандар мен басқа да феодалдардың өзара
бақталасы, қырқысы күшейді. Сыртқы саяси жағдай қолайсыз болып тұрған
кезде, өзара қырқысудың зиянды зардаптары хандықты әлсіретуге әкеп
соқты. Қазақ билеушілеріне қарсы моғол және өзбек хандарының одағы
қалыптасты.
Өзара тартыс кезінде Қасым ханның ұлы әрі мұрагері Мамаш қаза
тапты. Қасым ханның немере інісі Тахир (1523-1532 жж.) хан болды.
Бірақ оның айырықша елшілік және әскери қаблеті жоқ еді. Тахирдың
тұсында өзбектермен арадағы соғыс жалғастырылды, Маңғыт және Моғол
хандарымен әскери қақтығыстар басталды. Бұл соғыстар қазақтар үшін
сәтті болған жоқ.Қазақ хандығы оңтүстіктегі және солтүстік-батыстағы
жерінің бір бөлігінен айырылып, оның ықпалы тек Жетісуда сақталып
қалды. Тахир ханның інісі Бұйдашаның (1533-1534 жж.) тұсында да
феодалдық қырқысулар мен соғыстар тоқталған жоқ.
XVI ғасырдың екінші жартысында әлсіреген хандықты біріктіруде Қасым
ханның баласы Ақназар (1538-1580 жж.) өз үлесін қосты. Ноғай
Ордасындағы феодалдық топтардың күресін өз мүддесіне пайдаланған ол
ноғай мырзаларының көбін өз жағына тартып, Жайық өзенінің сол
жағасындағы жерді қосып алды. Оның тұсында Жетісу мен Тянь-Шаньды
басып алуды көздеген Монғол ханы Абд-ар-Рашидке қарсы ұтымды күрес
жүргізілді. Өзара тартыстың бәсеңдеуі, ішкі саяси өмірдің нығаюы, мал
және егін шаруашылығының, сауда қатынастарының дамуына көмектесті.
Ресеймен саяси және экономикалық байланыстар барған сайын ұлғайды.
XVI ғасырдың 60-70 жылдарында қазақтардың Орта Азия халықтарымен
бейбіт сауда, экономикалық байланысы жанданды.Ақназар өзара тартыста
өзбек ханы Абдулланы қолдау арқылы Сырдария бойындағы бірсыпыра
қалаларды өзіне бағындырды. Оның Абдулламен байланысынан қорыққан
Ташкенттің ұлыстық әміршісі Баба сұлтан жансыздары арқылы Ақназарды
у беріп өлтіреді.
Ақназардың мұрагері- Жәндіктің баласы және Жәнібек ханның немересі
қартайып қалған Шығай (1580-1582 жж.)болды. Ол өзінің баласы
Тәуекелмен (1586-1598 жылдары хан болған.)бірге Баба сұлтанға қарсы
күресінде, Бұқар ханы Абдоллаға келіп, онымен күш біріктірмекші
болды. Абдолла Шығайға Ходжент қаласын сыйға тартып, онымен қосылып
Баба сұлтанға қарсы Ұлытау жорығына шығады. Осы жорықта Шығай
қайтыс болады. Қазақ хандығының иелігі енді Тәуекелге көшеді.
Тәуекел хан Орта Азияның сауда орталықтарына шығу үшін белсене
күресті. 1583 жылы ол бұрынырақ Бұқарамен жасалған шартты бұзып,
Сырдария бойындағы қалаларды алып, Ташкент, Андижан, Аксу, Самарканд
сияқты қалаларды қазақ хандығына қаратты. Бұқар қаласын қоршауға
алған кезде Тәуекел хан жараланып, қайтыс болды. Одан соң хандыққа
Есім хан Шығайұлы (1598-1628 жж.) билік етті. Ол 1598 жылы Бұқарамен
бітім шартын жасасты, шарт бойынша өзбектер бұрын тартып алған Сыр
бойындағы қалалар мен Ташкентті қазақ хандығына бекітіп берді.
Сөйтіп, Сыр бойындағы қалалар және Оңтүстік Қазақстанның жерін
кеңейту үшін бір жарым ғасырға созылған күрес біраз бәсеңдеді.
Есім хан елді жуасытып бағындыру саясатын жүргізді. Сондықтан
ол қанға-қан, кек алу, құн төлеу, барымта алу, құлды сату, дүре соғу,
көп әйел алу, қалың мал төлеу, әмеңгерлікті сақтау, зекет, ұшыр
жинау, айып салу, діни патриархалдық ескі салтқа арқа тіреу және
т.б уағыздады. Халық Есім хан заңдарын Есім хан салған ескі жол-
деп атады.
XVI ғасырда қазақ хандығы солтүстікте құрылған Сібір
хандығымен (орталығы Түмен) шектесті. 1563 жылы Шайбани әулеті мен
Тайбұғы руы арасындағы ұзақ жылдар бойы жүргізілген күрестен кейін
Сібір хандығы Шайбани әулеті Көшім ханның қолына көшті.
Сібір хандығының халқы түркі тілдес қырық рудан құрылған және угар
тайпаларының ала-құла жиынтығынан тұратын еді. Хандықтың негізгі
халқы Батыс Сібірдің орманды далалық бөлігінде, салалармен қоса
Есіл, Тобыл және Тура өзендерінің орта ағысын, сондай-ақ , Ертіс пен
Обь өзендерінің алқаптарында қоныстанған түркі тілдес Сібір
татарлары деген атпен белгілі .
Сібір хандығы Орта Азия, Қазақстанмен саяси және сауда
байланыстарын жасап отырды. Сауда ерте заманнан бері қалыптасқан
керуен жолдары арқылы жүреді. Орта Азиядан қазақ даласы арқылы
жібек, мата және жүн мата , елтірі, кептірілген жемістер тиелген
керуендер бағалы аң терісіне, жұмсақ дүниеге және тағы басқа
заттарға айырбастау үшін ағылып келіп жатты. Көшім хан билік
жүргізген кезде өзінің қарамағындағы өлкеге ислам дінін таратуға
үлес қосты.
1552 жылы Ресей Қазан қаласын жаулап алғаннан кейін, ол Сібір
хандығымен тікелей көрші болып шықты. 1581 жылы Ермактың Сібірге
жорығы басталды. Көшім хан жеңіліске ұшырағанымен, Ермак жеңісті баянды
ете алмады, ол 1584 жылы тамызда қаза тапты. Бірақ Сібір хандығы
да көтерілмеді.Сөйтіп, 1598 жылы Ресей мемлекетінің құрамына енді.
Орта ғасырлық Қазақстан аймағында қазақ мемлекеттігінің өмірге келіп,дамуы
қазақ Этносының өркен жоюындағы ұзақ жолында оның бірегейқұралып қалыптасуы
мен
бірігіп нығаюы түтастығын сақтап қалуы үшінаса зор маңызы болды.Жазба
материалдарда ксйінгі ортағасырлық ірімсмлскет — Орталық Азия аймағында,
евразия халықтары мемлекетеріжүйесінде елеулі рөл атқарған Қазақ хандығы
туралы сенімді деректер аз
емес.XV ғғ. ортасынан бастап XVII ғғ. дейін Казақ хандығыбірдс берік,бірде
босаң тұақтылық дәрежесімен ерекшеленетін шын мәніндсгібірыңғай саяси жуйе
тұрғысында тіршілік стті. Ол өмірге өркендеужәнс құлдырау кезеңдерін
басынан өткерді, ал жеке-жеке
хандықтарға (жүздердің жайлаған жерлері шегінде) ыдырады. Бұл хандықтардың
жерлері негізінен алғанда сыртқы саясй оқиғалардың ықпалымсн өзінің нобайын
талай рет өзгертті. Бірақ мұндай өзгерістер әрдайым- дерлік қазақ этносы
жайлаған жерлерде Ертіс пен Қараталдан Сырдария мсн Жайыққа, Алттай мсн
Тянь-Шаньнан Каспий мен Аралғадсйінгі аралықта орын алып отырды.Дегенмен,
орта ғасырларда
қазақтардың этникалық және мемлскеттік тсрритория-лары, әдетте осыаймақтағы
басқа халықтардікі тәрізді өзара дәл келс бермегсндігі сөзсіз. Сол дәуір
жазба материалдарының мағлұматтарына қарағандаКазақ хандығының жайлаған
жсрлері ор кезеңдс-ақ отырықшылықты аудандардағы сияқты Ұлы, Орта,Кіші
жүздсрдің нсгізгі жайылымдары мен көшіп-қону жолдарының шскаралары
аралығында да қазақ- тардың этникалық аймағынан кем болған.Жоғарыда
айтылғандай Зайн ад-Дин (XVI ғ ғ.) Бадам әл-вакан
дегсн шығармасында Қазақстан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Қазақ хандығының құрыл
Қазақ хандығы.
Пайдаланылған әдебиеттер:
Кіріспе
Қазақ хандығының құрыл
Ғалымдар әзірге қазақ хандығы 15-ғасырдың 60-жылдары құрылды деп
есептейді.Қазақ хандығының негізін салушы Жәнібек пен Керей болды.15
ғасырда қазақ тайпалары мен рулары Өзбек хандығының
құрамында болатын. Бұл хандық Әбілхайыр тұсында күшейді. Жәнібек пен Керей
Әбілхайыр ханға бағынғысы келмей ,Шу өзенінің бойына көшіп кетті.
Өзбекхандығынан зорлық - зомбылық көрген тайпалар
мен рулар да біртіндеп олардың қарамағына көшіп жатты.Қазақ хандығы
халқының саны едәуір көбейіп, жері де ұлғая түсті.
Бір күні Жәнібек хан өзінің ересек ұлдарын және Керейдің баласы
Бұрындықты шақырады.Қазақтың сол кездегі жырауларын да алдырды, сөйтіп
олармен әңгіме – дүкен құрды.
- Ел болам деген жұртқа,-деді ол,-ең ыңғайлы кез келді.Осы кезді
пайдалана алмай қалсақ, тағы да көпке дейін басымыз бірікпеуі мүмкін.Оның
үстіне жат елдердің хандары мен патшалары да ауыздарын арандай ашып
тұр.Олардың қолына түсіп,талан –тараж болып кетуміз де мүмкін.
Ақырында,жиналғандар биыл күздің басында бүкіл қазақ руарының игі
жақсыларын Нұраның Қаратұз деген жеріне жимақ болды.Болашақ хан кеңесінде
басты үш мәселені қарауға келісті.Бірінші қазақ рулары бұдан былай бір
ханға бағынада.Екінші, әр рудың жайлаған жеріне,рулық байланыстарына,
шаруашылығына,қарай үшке бөлну сөз болмақ.
Хан кеңесі.Жәнібек хан осы хан кеңесі болатынжерге арнап керуен
жүргізді.Жаз болмай ақ басына елу үй тіктіріп,құмнан құдық қаздырып,
көнекпен су тартқызды. Сай бойына желі керіп, бие байлатты.
Бұл уақыт қазақ үшін ауыр кезең еді.Өзара қырқысып, сыртқы жауды кейде
жеңіп, кейде жеңіліп жүрген қазақ рулары ел болып бастарын қосу үшін
күресуге бел буды.Бірақ шексіз далада ру-ру болып көшіп жүргендердің басын
біріктіру оңай болмады.Бұл жеңіс үлкен шайқастар арқылы келді.Осы жеңіске
жетуде Жәнібек пен Керейдің орны ерекше бөлек.
Қазақ хандығы.
XVI-XVII ғасырларда қазақ хандығы нығайып , оның шекарасы едәуір
ұлғая түсті. Өз тұсында жерді біріктіру процесін жедел жүзеге
асырып , неғұрлым көзге түскен қазақ хандарының бірі- Жәнібек ханның
ұлы Қасым. Туған жылы 1445 ж. Қасым ханның тұсында 1551-1523 жж.
Билік құрған қазақ хандығының саяси және экономикалық жағдайы жан-
жақты нығая түсті.Ол феодал ақсүйектердің қарсылығына тойтарыс
беріп, әскери күштерді нығайтты, өз билігіндегі жерлерді кеңейтті.
Қасым хан билік құрған кезде қазақ халқы өзінің осы күнгі мекен
тұрағының негізгі аймақтарын біріктірді. Хандықтың шекарасы батыста
Жайыққа, оңтүстік-батыста Сырдың оң бойындағы бірсыпыра қалалар
қосылды, солтүстікте Қасым ханның қол астындағы қазақтардың жайлау
қоныстары Ұлытаудан асты. Оңтүстік- шығыста оған Жетісудың көп
бөлігі Шу, Талас, Қаратал, Іле өлкелері қарады. Қасым ханның тұсында
Орта Азия , Еділ бойы, Сібірмен сауда және елшілік байланыс жасалып,
Орыс мемлекетімен қатынас қалыптасты.Қазақ хандығымен елшілік
байланыс орнатқан алғашқы мемлекеттердің бірі- ұлы князь Василий
(1505-1533 жж.) билік жүргізген кездегі Мәскеу мемлекеті еді.Осы
тұста қазақтар өз алдына дербес халық ретінде Батыс Еуропаға
мәлім болды.
Қасым хан алғашқы қазақ заңы Қасқа жолды жарыққа шығарады. Бұл заң
қазақ арасында бұрыннан қалыптасқан әдет-ғұрып ережелері негізінде
жасалады. Заң сол кезде мұсылман елдерінде жаппай қолданып жүрген
ислам дінінің (шариғат) заңынан өзгеше , көшпелі қазақ өміріне
үйлесімді байырғы заң болды. Соның үшін ол Қасым ханның атымен
байланыстырылып Қасым ханның Қасқа жолы деп аталады. Қасым хан
тұсында Қазақ хандығының дәрежесі ұлғайғанына қарамастан, ол бір
орталыққа бағынған мемлекет болмады. Мұның өзі Қасым хан өлгеннен
кейін бірден байқалады, сұлтандар мен басқа да феодалдардың өзара
бақталасы, қырқысы күшейді. Сыртқы саяси жағдай қолайсыз болып тұрған
кезде, өзара қырқысудың зиянды зардаптары хандықты әлсіретуге әкеп
соқты. Қазақ билеушілеріне қарсы моғол және өзбек хандарының одағы
қалыптасты.
Өзара тартыс кезінде Қасым ханның ұлы әрі мұрагері Мамаш қаза
тапты. Қасым ханның немере інісі Тахир (1523-1532 жж.) хан болды.
Бірақ оның айырықша елшілік және әскери қаблеті жоқ еді. Тахирдың
тұсында өзбектермен арадағы соғыс жалғастырылды, Маңғыт және Моғол
хандарымен әскери қақтығыстар басталды. Бұл соғыстар қазақтар үшін
сәтті болған жоқ.Қазақ хандығы оңтүстіктегі және солтүстік-батыстағы
жерінің бір бөлігінен айырылып, оның ықпалы тек Жетісуда сақталып
қалды. Тахир ханның інісі Бұйдашаның (1533-1534 жж.) тұсында да
феодалдық қырқысулар мен соғыстар тоқталған жоқ.
XVI ғасырдың екінші жартысында әлсіреген хандықты біріктіруде Қасым
ханның баласы Ақназар (1538-1580 жж.) өз үлесін қосты. Ноғай
Ордасындағы феодалдық топтардың күресін өз мүддесіне пайдаланған ол
ноғай мырзаларының көбін өз жағына тартып, Жайық өзенінің сол
жағасындағы жерді қосып алды. Оның тұсында Жетісу мен Тянь-Шаньды
басып алуды көздеген Монғол ханы Абд-ар-Рашидке қарсы ұтымды күрес
жүргізілді. Өзара тартыстың бәсеңдеуі, ішкі саяси өмірдің нығаюы, мал
және егін шаруашылығының, сауда қатынастарының дамуына көмектесті.
Ресеймен саяси және экономикалық байланыстар барған сайын ұлғайды.
XVI ғасырдың 60-70 жылдарында қазақтардың Орта Азия халықтарымен
бейбіт сауда, экономикалық байланысы жанданды.Ақназар өзара тартыста
өзбек ханы Абдулланы қолдау арқылы Сырдария бойындағы бірсыпыра
қалаларды өзіне бағындырды. Оның Абдулламен байланысынан қорыққан
Ташкенттің ұлыстық әміршісі Баба сұлтан жансыздары арқылы Ақназарды
у беріп өлтіреді.
Ақназардың мұрагері- Жәндіктің баласы және Жәнібек ханның немересі
қартайып қалған Шығай (1580-1582 жж.)болды. Ол өзінің баласы
Тәуекелмен (1586-1598 жылдары хан болған.)бірге Баба сұлтанға қарсы
күресінде, Бұқар ханы Абдоллаға келіп, онымен күш біріктірмекші
болды. Абдолла Шығайға Ходжент қаласын сыйға тартып, онымен қосылып
Баба сұлтанға қарсы Ұлытау жорығына шығады. Осы жорықта Шығай
қайтыс болады. Қазақ хандығының иелігі енді Тәуекелге көшеді.
Тәуекел хан Орта Азияның сауда орталықтарына шығу үшін белсене
күресті. 1583 жылы ол бұрынырақ Бұқарамен жасалған шартты бұзып,
Сырдария бойындағы қалаларды алып, Ташкент, Андижан, Аксу, Самарканд
сияқты қалаларды қазақ хандығына қаратты. Бұқар қаласын қоршауға
алған кезде Тәуекел хан жараланып, қайтыс болды. Одан соң хандыққа
Есім хан Шығайұлы (1598-1628 жж.) билік етті. Ол 1598 жылы Бұқарамен
бітім шартын жасасты, шарт бойынша өзбектер бұрын тартып алған Сыр
бойындағы қалалар мен Ташкентті қазақ хандығына бекітіп берді.
Сөйтіп, Сыр бойындағы қалалар және Оңтүстік Қазақстанның жерін
кеңейту үшін бір жарым ғасырға созылған күрес біраз бәсеңдеді.
Есім хан елді жуасытып бағындыру саясатын жүргізді. Сондықтан
ол қанға-қан, кек алу, құн төлеу, барымта алу, құлды сату, дүре соғу,
көп әйел алу, қалың мал төлеу, әмеңгерлікті сақтау, зекет, ұшыр
жинау, айып салу, діни патриархалдық ескі салтқа арқа тіреу және
т.б уағыздады. Халық Есім хан заңдарын Есім хан салған ескі жол-
деп атады.
XVI ғасырда қазақ хандығы солтүстікте құрылған Сібір
хандығымен (орталығы Түмен) шектесті. 1563 жылы Шайбани әулеті мен
Тайбұғы руы арасындағы ұзақ жылдар бойы жүргізілген күрестен кейін
Сібір хандығы Шайбани әулеті Көшім ханның қолына көшті.
Сібір хандығының халқы түркі тілдес қырық рудан құрылған және угар
тайпаларының ала-құла жиынтығынан тұратын еді. Хандықтың негізгі
халқы Батыс Сібірдің орманды далалық бөлігінде, салалармен қоса
Есіл, Тобыл және Тура өзендерінің орта ағысын, сондай-ақ , Ертіс пен
Обь өзендерінің алқаптарында қоныстанған түркі тілдес Сібір
татарлары деген атпен белгілі .
Сібір хандығы Орта Азия, Қазақстанмен саяси және сауда
байланыстарын жасап отырды. Сауда ерте заманнан бері қалыптасқан
керуен жолдары арқылы жүреді. Орта Азиядан қазақ даласы арқылы
жібек, мата және жүн мата , елтірі, кептірілген жемістер тиелген
керуендер бағалы аң терісіне, жұмсақ дүниеге және тағы басқа
заттарға айырбастау үшін ағылып келіп жатты. Көшім хан билік
жүргізген кезде өзінің қарамағындағы өлкеге ислам дінін таратуға
үлес қосты.
1552 жылы Ресей Қазан қаласын жаулап алғаннан кейін, ол Сібір
хандығымен тікелей көрші болып шықты. 1581 жылы Ермактың Сібірге
жорығы басталды. Көшім хан жеңіліске ұшырағанымен, Ермак жеңісті баянды
ете алмады, ол 1584 жылы тамызда қаза тапты. Бірақ Сібір хандығы
да көтерілмеді.Сөйтіп, 1598 жылы Ресей мемлекетінің құрамына енді.
Орта ғасырлық Қазақстан аймағында қазақ мемлекеттігінің өмірге келіп,дамуы
қазақ Этносының өркен жоюындағы ұзақ жолында оның бірегейқұралып қалыптасуы
мен
бірігіп нығаюы түтастығын сақтап қалуы үшінаса зор маңызы болды.Жазба
материалдарда ксйінгі ортағасырлық ірімсмлскет — Орталық Азия аймағында,
евразия халықтары мемлекетеріжүйесінде елеулі рөл атқарған Қазақ хандығы
туралы сенімді деректер аз
емес.XV ғғ. ортасынан бастап XVII ғғ. дейін Казақ хандығыбірдс берік,бірде
босаң тұақтылық дәрежесімен ерекшеленетін шын мәніндсгібірыңғай саяси жуйе
тұрғысында тіршілік стті. Ол өмірге өркендеужәнс құлдырау кезеңдерін
басынан өткерді, ал жеке-жеке
хандықтарға (жүздердің жайлаған жерлері шегінде) ыдырады. Бұл хандықтардың
жерлері негізінен алғанда сыртқы саясй оқиғалардың ықпалымсн өзінің нобайын
талай рет өзгертті. Бірақ мұндай өзгерістер әрдайым- дерлік қазақ этносы
жайлаған жерлерде Ертіс пен Қараталдан Сырдария мсн Жайыққа, Алттай мсн
Тянь-Шаньнан Каспий мен Аралғадсйінгі аралықта орын алып отырды.Дегенмен,
орта ғасырларда
қазақтардың этникалық және мемлскеттік тсрритория-лары, әдетте осыаймақтағы
басқа халықтардікі тәрізді өзара дәл келс бермегсндігі сөзсіз. Сол дәуір
жазба материалдарының мағлұматтарына қарағандаКазақ хандығының жайлаған
жсрлері ор кезеңдс-ақ отырықшылықты аудандардағы сияқты Ұлы, Орта,Кіші
жүздсрдің нсгізгі жайылымдары мен көшіп-қону жолдарының шскаралары
аралығында да қазақ- тардың этникалық аймағынан кем болған.Жоғарыда
айтылғандай Зайн ад-Дин (XVI ғ ғ.) Бадам әл-вакан
дегсн шығармасында Қазақстан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz