Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнесті ұйымдастыру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Инновация туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Инновациялық процесс және инновациялық
қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
Инновацияны мемлекеттік қолдау мен дамытудың әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК
БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Венчурлік бизнес түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнес дамуының алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлік қорларды құру механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.4 Қазақстан Республикасының Индустриялық.
инновациялық дамуының 2003.2005 жылдарға арналған
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
3. РЕСЕЙДЕГІ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ...33
3.1. Ресей Федерациясындағы жалпы инновациялық жағдай ... ... ... ... ... ..33
3.2. Ресейдегі венчурлік бизнестің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.3. «Прибор» инновациялық жобасының талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
1. ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Инновация туралы жалпы түсiнiк ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Инновациялық процесс және инновациялық
қызмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
Инновацияны мемлекеттік қолдау мен дамытудың әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК
БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Венчурлік бизнес түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнес дамуының алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлік қорларды құру механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.4 Қазақстан Республикасының Индустриялық.
инновациялық дамуының 2003.2005 жылдарға арналған
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
3. РЕСЕЙДЕГІ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ...33
3.1. Ресей Федерациясындағы жалпы инновациялық жағдай ... ... ... ... ... ..33
3.2. Ресейдегі венчурлік бизнестің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
3.3. «Прибор» инновациялық жобасының талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған, алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. /1/
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды. Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты орындардамыз.
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де Кеңес Одағы құрып кеткен шикiзаттық негiзде болып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске өтiп, индустриялды-инновациялық дамуға бет алған. Ал шикiзаттық өндiрiспен даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады. Елбасы атап өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп, әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек, реформалар жүргiзiп және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды.
Қ.Р-ның инновациялық мәселелерге қызығуы XXI ғ-дың әлеуметтiк – экономикалық дамуында ең бiрiншi ғылыми-техникалық дамумен байланысты болып отыр. Елдiң негiзгi экономикалық дамуына , яғни өндiрiс пен ғылыми-техникалық ресурстарды жоспарлау үшiн венчурлік бизнестің қалыптасуы өте маңызды болып табылады..
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi. Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап көрсеттi.
Сондықтан мен дипломдық жұмыс тақырыбын «Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнестің дамуы» деп алдым.
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды. Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты орындардамыз.
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де Кеңес Одағы құрып кеткен шикiзаттық негiзде болып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске өтiп, индустриялды-инновациялық дамуға бет алған. Ал шикiзаттық өндiрiспен даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады. Елбасы атап өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты экономикалық өсу үшiн бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп, әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек, реформалар жүргiзiп және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды.
Қ.Р-ның инновациялық мәселелерге қызығуы XXI ғ-дың әлеуметтiк – экономикалық дамуында ең бiрiншi ғылыми-техникалық дамумен байланысты болып отыр. Елдiң негiзгi экономикалық дамуына , яғни өндiрiс пен ғылыми-техникалық ресурстарды жоспарлау үшiн венчурлік бизнестің қалыптасуы өте маңызды болып табылады..
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi. Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап көрсеттi.
Сондықтан мен дипломдық жұмыс тақырыбын «Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнестің дамуы» деп алдым.
1. Н.А. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. - 2002г.
3. Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва; Прогресс. 1998. – 454 с.
4. Купешова Сауле Телеухановна / “Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан,” – диссертация, Алматы, 2002 г.
5. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ унивеситетi. – 1998. – 60 с.
6. Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари. №6, 2000 г.
7. Ю. К. Шокоманов “Состояние и перспективы экономического развития Казахстана в переходной период” // Вестник КазНУ, Серия экономическая, №4, 2001 г.
8. Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
9. Н. А. Назарбаев. “Задача науки – способствовать развитию экономики” // Казахстанская правда, 16 апрель, 2002 г.
10. Әбдiжапар Сапарбаев “Инновация – негiзгi қозғаушы күш” // Егемен Қазсқстан, 24 наурыз, 2004 ж.
11. Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
12. Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай” // Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2004 ж.
13. Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7, 2002
14. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2001
15. А.В.Бочаров6 Ю.М.Шмелев. Государственная инновационная политика – формирование национальной инновационной системы //Инновации.№2-3 (59-60), 2003. с.10-11
16. Комментарии к проекту «Основных направлений инновационной политики Российской Федерации на долгосрочную перспективу» // Инновации.№6 (63),2003.с.19-20.
17. Н.И.Иванова. Сопоставление мировых и российских тенденций развития науки и инновационной деятельности// Инновации.№4(61),2003.с.7-10
18. А.И.Никконен. Краткая история венчурного бизнеса в России // Инновации.№10 (67), 2003, с.16.
19. Балабанов И.Т. Инновационный менеджмент // СПб:Питер, 2001. 304с.
20. Бизнес-план инвестиционного проекта. Под ред. И .А Иванниковой // М.: Экспертное бюро, 1997
21. Бизнес- планы: Полное справочное руководство. Под ред. И.М. Степнова // М.: Лаборатория Базовых Знаний, 2001
22. Валдайцев С.В., Воробьев П.П. и др. Инвестиции // М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2004. 440с
23. Инновационный менеджмент. Под ред. проф. В.А. Швандара, проф. В.Я. Горфинкеля // М.: Вузовский учебник, 2004. 384с.
24. http: // www. forum. partnerstvo. ru.
25. Крылов Э.И., Журавкова И.В. Анализ эффективности и инновационной деятельности предприятия// М. Финансы и статистика, 2001
2. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. - 2002г.
3. Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва; Прогресс. 1998. – 454 с.
4. Купешова Сауле Телеухановна / “Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан,” – диссертация, Алматы, 2002 г.
5. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ унивеситетi. – 1998. – 60 с.
6. Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари. №6, 2000 г.
7. Ю. К. Шокоманов “Состояние и перспективы экономического развития Казахстана в переходной период” // Вестник КазНУ, Серия экономическая, №4, 2001 г.
8. Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
9. Н. А. Назарбаев. “Задача науки – способствовать развитию экономики” // Казахстанская правда, 16 апрель, 2002 г.
10. Әбдiжапар Сапарбаев “Инновация – негiзгi қозғаушы күш” // Егемен Қазсқстан, 24 наурыз, 2004 ж.
11. Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
12. Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай” // Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2004 ж.
13. Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7, 2002
14. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2001
15. А.В.Бочаров6 Ю.М.Шмелев. Государственная инновационная политика – формирование национальной инновационной системы //Инновации.№2-3 (59-60), 2003. с.10-11
16. Комментарии к проекту «Основных направлений инновационной политики Российской Федерации на долгосрочную перспективу» // Инновации.№6 (63),2003.с.19-20.
17. Н.И.Иванова. Сопоставление мировых и российских тенденций развития науки и инновационной деятельности// Инновации.№4(61),2003.с.7-10
18. А.И.Никконен. Краткая история венчурного бизнеса в России // Инновации.№10 (67), 2003, с.16.
19. Балабанов И.Т. Инновационный менеджмент // СПб:Питер, 2001. 304с.
20. Бизнес-план инвестиционного проекта. Под ред. И .А Иванниковой // М.: Экспертное бюро, 1997
21. Бизнес- планы: Полное справочное руководство. Под ред. И.М. Степнова // М.: Лаборатория Базовых Знаний, 2001
22. Валдайцев С.В., Воробьев П.П. и др. Инвестиции // М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2004. 440с
23. Инновационный менеджмент. Под ред. проф. В.А. Швандара, проф. В.Я. Горфинкеля // М.: Вузовский учебник, 2004. 384с.
24. http: // www. forum. partnerstvo. ru.
25. Крылов Э.И., Журавкова И.В. Анализ эффективности и инновационной деятельности предприятия// М. Финансы и статистика, 2001
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Менеджмент және бизнес кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Орындаған:
4-курс студенті
Дауренбекова Ж.Е.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., доцент
Кубаев Қ.Е.
Нормобақылаушы
аға оқытушы Заурбеков М.С.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.д.., профессор Кубаев Қ.Е.
Алматы, 2006 ж
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығының 4 курс студенті
Дауренбекова Жазираның
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
тақырыбындағы дипломдық жұмысына
РЕФЕРАТ
Жұмыстың көлемі- 70 бет;
Иллюстрация саны-6
Кесте саны- 8
Қолданылған әдебиеттер саны-25;
Бітіру жұмысын сипаттайтын негізгі сөздер:
Инновация терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады. Бұл
ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Венчур –ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді.
Венчурлік бизнес - технологиялық немесе өнімдік инновацияларды қолдана
отырып өте тәуекелді жобаларды қаржыландыру.
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi
және тиiмдi ұлттық өнеркәсiптi қалыптастыру үшiн кәсiпкерлiкке қолайлы
жағдайлар жасауға және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенiн
бiлдiредi.
Венчурлік бизнесті инвестициялау дегеніміз:
- идеяның, жаңа өнімнің пилоттық үлгілерін құрумен байланысты
қолданбалы зерттеулер және оның коммерциялық әлеуетін бағалау;
- алғашқы сериялық өндіріс және өнімді алғашқы сатулар;
- өндірістің алғашқы кеңейтілімі және өнімді өткізу үшін жаңа
рыноктарға шығу.
Жұмыстың мақсаты –
Инновациялық дамудың шетелдік тәжірибесі мен венчурлік бизнестің даму
ерекшеліктерін көрсету, венчурлік бизнесті дамытудың бірден-бір құралы –
венчурлік қор құру, оның қызмет ету механизмдерін талдау.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..7
Инновация туралы жалпы түсiнiк
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Инновациялық процесс және инновациялық
қызмет
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..10
Инновацияны мемлекеттік қолдау мен дамытудың әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .12
Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..16
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК
БИЗНЕСТІҢ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .22
2.1 Венчурлік бизнес
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..22
2.2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнес дамуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлік қорларды құру
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.4 Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3. РЕСЕЙДЕГІ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ
... ... ... ... ... ... ... ...33
3.1. Ресей Федерациясындағы жалпы инновациялық
жағдай ... ... ... ... ... ..33
3.2. Ресейдегі венчурлік бизнестің даму кезеңдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.3. Прибор инновациялық жобасының талдауы
... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...55
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..56
КIРIСПЕ
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны
айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық
қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта
түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған,
алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi.
Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу
туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. 1
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар
аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды.
Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл
шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты
орындардамыз.
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды
қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының
өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де Кеңес Одағы құрып
кеткен шикiзаттық негiзде болып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып
қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске
өтiп, индустриялды-инновациялық дамуға бет алған. Ал шикiзаттық өндiрiспен
даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады. Елбасы атап
өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және
экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты
экономикалық өсу үшiн бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп,
әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек, реформалар жүргiзiп
және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды.
Қ.Р-ның инновациялық мәселелерге қызығуы XXI ғ-дың әлеуметтiк –
экономикалық дамуында ең бiрiншi ғылыми-техникалық дамумен байланысты болып
отыр. Елдiң негiзгi экономикалық дамуына , яғни өндiрiс пен ғылыми-
техникалық ресурстарды жоспарлау үшiн венчурлік бизнестің қалыптасуы өте
маңызды болып табылады..
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк
елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi.
Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап
өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап
көрсеттi.
Сондықтан мен дипломдық жұмыс тақырыбын Қазақстан Республикасындағы
венчурлік бизнестің дамуы деп алдым.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
• Венчурлік бизнес туралы түсінік қалыптастыру;
• Инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
• Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық дамудың тиiмдi екенiн
дәлелдеу;
• Ұлттық инновациялық жүйенiң құрылымы;
• Елiмiзде инновациялық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары.
• Венчурлік қорлардың құрылу механизмдерін көрсету
Мiне осыншама мақсаттар мен мiндеттер дипломдық жұмыс деңгейінде
емес,елiмiз экономикасы дамуының негiзгi бағыты болып отыр.
Себебi, елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн, тұрақты экономикалық өсудi және
экологиялық тиiмдi өндiрiстi қамтамасыз ету мақсатында “Қазақстан
Республикасының Индустриялы-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясын қабылдады және ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады. 8
Инновациялық саланы мемлекеттік басқару индустриалды-инновациялық
саясатты жүзеге асырушы ғана емес, оның бағытын анықтап, сол процестердің
қарқынды дамуына ықпал етіп,дұрыс орындалуын қадағалайтын бірден-бір қуатты
құрал. Біздің елімізде де осы мәселе дұрыс жолға қойылып, тікелей
Президенттің қадағалауында екені көңіл қуантады.
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн
экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол
жеткiзу; ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту
үшiн жағдай жасау болып табылады.
Өңдеушi өнеркiсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабiлеттi және экспортқа негiзделген тауарларды, жұмыстар және қызмет
көрсетулер өндiрiсi, венчурлік бизнесті дамыту– мемлекеттiк индустриялық-
инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.
1. ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Инновация туралы жалпы түсiнiк
Жалпы “Инновация” терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады.
Бұл ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика ғылымына
инновация ұғымын енгiздi. Оның түсiнiгiнше инновация тұтынушылар
тауарларының жаңа түрлерiн қолдану , жаңа өнеркәсәптiк және рынок пен
өнеркәсiптiң жаңа ұйымдарының пайда болуымен түсiндiредi. Шумпетер бойынша
инновация – тек жаңашылдық емес, ол жаңа өндiрiстiк функция болып табылады.
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
1. инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
2. инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
3. жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тгiзедi;
4. инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. 15
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ҒТП екендiгiн айтқан. Мұны Саймон Кузнецта қолдады. Оның
пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның тұтынуын қамтамасыз етуде
технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн айтты.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар
техника – экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi
әдiстемелiк негiздерiн ұсынды:
• экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
• экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы керек;
• интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi
болып табылады.
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын
негiзгi 4-ке бөледi :
1. елде экономикалық ресурстардың өсуi;
2. өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
қысқартып және жылдық сол өнiмдi шығару;
3. шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
4. адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал 2 және 3
факторлар интенсивтi экономикалық өсуге, яғни инновациялық қызметке, 4-шi
экономикалық емес фактор болып табылады. (4), 29 б.
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты интенсивтi
және экстенсивтi түрлерi болады.
Экстенcивтi түрiне:
• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың
өсу қарқыны;
Интенcивтi факторларға:
• Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге
асуы;
• Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
• Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
• Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi.
Көрiп отырғандай елiмiз дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн
экономикалық өсудiң интенcивтi бағытының басымдырақ болуын қамтамасыз етуi
керек. Елде осы саясатты қолдау үшiн оған тиiмдi жағдайлар жасауды мемлекет
өзiне басты қызмет етiп алғаны дұрыс.
Ол үшiн елде 1990 жылдан кейiн құлдырап кетен барлық өндiрiстердi
инвестиция тарту арқылы iске қосу, кәсiпкерлiктi дамыту, әсiресе шағын
бизнестi мемлекеттiк қолдау, ғылыми-техникалық еңбектерге және инновациялық
қызметтерге мемлекеттiк салық және несие жеңiлдiктерi арқылы оларды
ынталандыру, елдегi халықтың бiлiм деңгейiн реформалау және жоғары дәрежелi
мамандар даярлап шығару, сондай-ақ халықаралық экономикалық қатынастарда
тиiмдi саясат жүргiзу елiмiздiң басты мiндеттерi болып отыр.
Экономикалық iлiмдер тарихында жаңалық енгiзу түсiнiгiне түрлi
көзқарастар бар. Көбiнесе инновация түсiнiгiн экономистер техникалық
жаңалық енгiзумен байланыстырады. Инновацияны екi сыныпқа жiктейдi:
инновациялық процесс және өнiм инновациясы. Бiрақ бұл екеуiн бөлiп қарау
мүмкiн де емес. Шығындарды қысқартатын процестi енгiзу, шығарылатын өнiм
құрылымына өзгерiстер енгiзу, ал жаңа өнiмдер өз кезегiнде жаңа жаңа
құрылғыны жасап дайындауды қажет етедi.
Техникалық прогресс теориясының дамуынан инновацияға берiлген ақшалай
ресурстар көлемiнде өнiм бiрлiгiнде кететiн орташа шығындарды азайтып,
өндiрiстiң техникалық күшiнiң жетiлуi деген анықтама бередi.
Қазiргi заманғы көз қарастар бойынша инновация техникалық жаңалықпен
қатар, экономикалық және әлеуметтiк құбылыс болып табылады. Сондықтан бұл
түсiнiкке Сэйдiң кәсiпкерлiкке берген анықтамасы жақын. “Кәсiпкер
экономикалық ресурстарын төмен өндiрiстi және төмен табысты саладан жоғары
өндiрiстi және табысты салаға ауыстыруға ынталы болады. Кейiн бұл
анықтаманы Шумпетер: “кәсiпкерлiк мiндет болып, сананы қирату болып
табылады” деп атап көрсетедi. Яғни, инновация кәсiпкерлiктiң ерекше құралы.
XXI ғасырда әлемде мемлекеттiк экономика жүйесiнiң дамуының үш түрi
айқын көрiндi. Оларға:
• шикiзаттық бағыттағы экономика;
• дамушы экономика;
• индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы 4, 3б..
1-кесте. Экономикалық қоғамдардың негiзгi сипаттамасы
Қоғам түрi Индустрия Индустриалды Индустриядан
ға кейiнгi
дейiнгi
Мақсаты Өмiр сүру Экономикалық Өмiр сүру
өсу сапасын
арттыру
Базалық Табиғат Пайдалы Бiлiм
ресурстары күшi, қазбалар
флора,
фауна
Таным Жекеден Қоғамнан Жүйелiк
әдістемесі қоғамға жекеге анализ
Жүйелiк Бiлiм беруМамандандырылғЖеке салаға
сипаттамасы, практикалыан дайындақ, маманданған
бiлiм беруi қ техника-инженеуниверситетт
тәжiрибедерлiк iк бiлiм
Энергияны Бiрреттi Көпреттi Энергетикалы
қолдану қ
ресурстарды
қолдануды
оптималдау
Өндiрiстiк ИндивидуалКонвейер Жүйе, CALS
қызметтi ные, технология
ұйымдастыру коллективт
сипаттамасы i
Экономика Алғашқы Екiншi Төртiн-
құрылымы Үшiншi Бесiн-
шi шi
Қызмет түрi Өндiрушi Өңдеу- Сервис
Инфра- Ақпар-
шi құрыл- тiк аттық
дық
Қызмет Ауыл Өнеркә Сауда,Денсау
көрсетудiң шаруашылығсiптiк қаржы, Жинау,
негiзгi ы, пайдалаөндiрiс лық,
бағыты қазбалар көлiк, сақтау
өндiру байланыс мәдени
өңдеу,
ет, ком
ақпар-
мунал ат
беру
дық
қызмет
Мұнда шикiзаттық елдерге жер қойнауында қазба байлықтары көп елдер
жатады және олардың экономикасы экономика дамуында тұрақсыз шикiзаттық
бағытқа негiзделген. Дамушы экономика елдерге жаңа технологияларды
қолданушы елдердi жатқызамыз және олардың дамуына тiкелей шетел
инвестициялары әсер етедi. Ал экономика дамуында ең тиiмдi жол болып
табылатын индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы ғылыми-техникалық
потенциялы жоғары дамыған елдерде орын алуда. Бұл экономиканы бiлiмге
негiзделген экономика деп атауға да болады. Ендi осы экономикалық
қоғамдарды толық түсiну үшiн келесi 1-шi кестеге көз жүгiртсек болады. Бұл
кестеден көретiнiмiз бiздiң елiмiз әлi де болса индустрияға дейiнгi және
индустриялы қоғамды бiрге басынан өткеруде.
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет
Инновациялық процестiң негiзгi кезеңдерi
1. Алынған ойларды жүйелеу:
• Рынок өзгерiсi туралы ақпарат жинау, жаңалықтар, ҒЗТКЖ ұйымдарынан
алынған және маркетингтiк зерттеулер, фирма аппараттарының сауда
делдалдарынан жинаған ақпараттары және т.б;
• Фирманың жаңа өнiм өндiру мүмкiншiлiгiн және тәуекелдер деңгейiн
анықтау;
• Мақсаттық рынок және оның дамуы туралы ақпараттар жинау;
2. Жекелеген ойларды талдау және жаңа өнiм идеясын зерттеу:
• Мүмкiншiлiктердi және ойды практикалық iске асыруды анықтау;
• Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнiм өндiру жоспарының сәйкес келуi;
• Болашақ өнiмнiң патенттiк айқындығын анықтау;
3. Жаңа өнiмнiң экономикалық тиiмдiлiгiне анализ жасау және
маркетингтiк бағдарлама құру:
• Өнiм өндiру идеясының нақты жобаға айналу талдауын жасау;
• Өнiмнiң техникалық-экономикалық сипатын анықтау, оның сапасына және
тұтынушылық қасиетiне баға беру;
• Потенциалды рынок сұранысына және сату көлемiне талдау жасау;
• Жаңа өнiмдi өндiруге кететiн шығындарды анықтап, өнiмнiң өз құнын
өтеу мерзiмiн белгiлеу;
• Жаңа өнiм өндiруге қажеттi негiзгi ресурстардың көздерiн табу.
Оларға: техникалық машиналар, құралдар, шикiзаттар, материалдар,
кадрлық персоналдар және қаржылық ресурстар көздерi жатады;
• Жаңа өнiмдi игеру және оның рынокқа шығу мерзiмi;
• Өнiмнiң пайдалылығын талдап, оған маркетингтiк бағдарлама жасау;
4. Жаңа өнiмдi дайындау:
• Жаңа өнiм дамуының нақты бағдарламасын жасап дайындау;
• Өнiмнiң техникалық жағдайын тексеру (экономикалық және әлеуметтiк
қауiпсiздiгi, оны өндiрудiң қоршаған орта жағдайына әсерi);
• Тауардың атын белгiлеп, оның тауарлық белгiсiн, оралуын, маркировкасын
жасау;
5. Рынокта жаңа өнiмдi тестiлеу:
• Өнiмдi 3 айда шектелген рынокта тестiлеу жүргiзу;
• Сатылудың оптималды шараларын талдау;
• Жарнама әдiсi мен құралдарын талдау;
• Техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
6. Жаңа өнiмдi өндiрiске енгiзу туралы шешiм қабылдау:
• Жаңа өнiмнiң коммерциялық негiздемесi: сату көлемi, өнiмнiң
пайдалылығы, сұранысты қанағаттандыру дәрежесi, өткiзудiң негiзгi
каналдары мен әдiстерi, фирманың рыноктағы имиджi, тұтынушылармен
байланыстың тұрақтылығы;
• Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi бар ресурстарды тиiмдi пайдалануы
және маманданған қызметкерлермен толық қамтамасыз етiлуi;
• Қаржылық мүмкiншiлiктер: инвестициялар, несиелер және гранттар;
• Жаңа өнiмде патенттiк қорғаныстың болуы.
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын
құқықтық актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамаасыз
ететiн қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер,
ҒЗТКЖ ұйымдарын қалыптастыруымыз керек.
Сондай-ақ инновациялық қызмет өз кезегiнде сыртқы ортамен ылғида қарым
қатынаста болып отырады. (Сурет 1)
Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы.
1-сурет. Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы
1-ші суреттен көрiп отырғанымыздай инновациялық процестi дамытуда
сыртқы орталармен тығыз байланыста. Сондықтан инновацияны дамыту үшiн осы
сыртқы орталарды да жетiлдiруiмiз, оларды инновациялық қызметке
ынталандыруымыз керек. Сондай-ақ өнеркәсiп саласын дамыту барысында
кластерлiк желiлердi дамыту керек. Кластерлер таяу орналасқан
кәсiпорындарды бiр орталыққа шоғырландыра отырып, тiзбектелген технология
бойынша соңғы өнiм шығаруға қол жеткiзудiң бiрегей тәжiрибесi болып
табылады.
Тек жаңа технологиялар ғана Қазақстанның өндірістік саласының тұрақты
дамуына және ел экономикасының әлемдік экономикалық жүйеге
интеграциялануына мүмкіндік береді. Экономикалық өсу, ЖҰӨ-дегі шикізатты
көп қажет ететін өнімді жоғары технологиялық және экспорттауға бағытталған
өніммен алмастыру, елдің ғылыми-техникалық әлеуетін тиімді түрде пайдалану
“Қазақстан-2030” стратегиясының маңызды мәселелерінің бірі.
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет” туралы
Заңы Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сұранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, ұлттық технопарктер құру, инновациялық
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол арқылы ел экномикасын ары
қарай дамыту.
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-
келген мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет
көркеюінің негізгі жолы- ғылыми техникалық және инновациялық салада лидер
болу. Инновациялар және жаңалықтар экономиканың құлдырауына төтеп беріп,
ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, ұлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабіліеттігін жоғарылатады.
1.3 Инновацияны мемлекеттік қолдау мен дамытудың әлемдік тәжірибесі
Рыноктық қатынаста бәсекенiң дамуымен экономикада мемлекеттiң ролi
төмендейдi. Бiрақ дамыған елдер тәжiрибесi бойынша тек қана нарықтық
принциптер негiзiнде материалдық-техникалық базаның қалыптасуы мүмкiн емес.
Елдегi инновациялық даму мемлекеттiң араласуынсыз оң нәтиже бермейдi,
сондықтан инновация мен инвестиция мемлекеттiң реттеудiң объектiсi болып
табылады.
Көптеген дамушы елдер табиғи ресурстарға бай бола тұра, тұрақты дамуға
қол жеткізе алмады. Қысқа мерзімде шикізат экспорты бұл елдердің
мемлекеттік қазынасына табыс әкеліп, тұрғындардың әл-ауқатын көтереді.
Алайда, уақыт өте келе жоғары табыс экономиканы құлдыратады, яғни
мемлекетті шикізат экспортынан және оның әлемдік рыноктағы жағдайынан
тәуелді етіп, шикізатты аз қажет ететін жаңа саланың дамуын ынталандырмайды
және шикізаттың күндердің күнінде таусылатынын еске алсақ, бұл мәселенің
қаншалықты маңызды екенін түсінеміз.Дәл осы жағдайдан шығудың бiрақ жолы
бар, ол - жоғары технологиялық өндірісті дамыту.
Қазіргі таңда ел экономикасы дамуының шешуші факторлары - ғылым мен
инновациялық технологиялар екеніне күннен-күнге көз жеткізіп келеміз. Бүкіл
әлемде озық технология мен техниканы насихаттайтын 1951 ж. Калифорнияда
құрылған дүние жүзіндегі ең алғашқы технопарк – АҚШ-тағы “Силикон
аңғарының” пайда болуына негіз болды. Өткен ғасырдың 80-жылдары
технопарктер тек АҚШ, Еуропада ғана емес, Канада, Сингапур, Австралия,
Бразилия, Индия, Қытай, Жапонияда да құрыла бастады.
Жапондықтар жаңа өнімді ойлап табу және оны жасап шығару
жылдамдығынан американдықтар мен еуропалықтарды да басып озады.Жаңа
автокөлік Жапонияда 1 айдан кейін шықса, АҚШ-та –4, Еуропада 2 айдан кейін
шығады.Жапондықтар үшін өнімнің сапасын қажетті деңгейге жеткізу үшін 4 ай
жеткілікті, ал АҚШ-та бұл көрсеткіш- 11 ай . 2
Ал Қытайда жаңа техника мен жоғары технологияны өндіріске енгізумен
1950 ж. құрылған ҒТИП ғылыми-техникалық индустриалды парктер
айналысады.Онда технологиялық жетістіктер коммерциялық және өндірістік
жағынан қарқынды жылдамдықпен игеріледі.ҒТИП қарамағына әр түрлі саладағы
ғылыми орталықтар мен кәсіпорындар кіреді.ҒТИП олардың құрылуына жағдай
жасайды, ғылыми зерттеулерін жүргізуге көмектеседі,ақпарат және қаржымен
қамтамысыз етілуін қадағалайды,бір сөзбен айтқанда , кәсіпорынға “қолайлы
орта” жасайды.Қытай экономикасына үлкен үлес қосып, инновацияны дамытып
отырғанын ҒТИП құрамына кіретін кәсіпорын санының өсуінен байқаймыз.1991ж.
–2587, 1992 ж. –9678, 1996 ж. –13722, 2000 ж. –20796. 3
Ал Корея Республикасының Оңтүстік Корея ғылым мен техниканы соңғы
50 жылда өте қарқынды дамытты. Екінші дүниежүзілік соғыстан әлемдегі ең
кедей елдердің бірі болып шығып, соғыстан кейінгі зерттеулердің басым
бөлігін қорғаныс, ядролық және космостық салаларға бағыттады.Корея
Республикасы ғылыми-техникалық саясатын өткен ғасырдың 60-жылдарының
ортасында қолға алды. 1967 ж. басты міндеті ғылыми-техникалық саясатты
жобалау және жүзеге асыру болып табылатын Ғылым және технология Министрлігі
құрылды және Ғылым мен техниканы қолдау туралы Заң қабылдады. Осыдан
кейінгі дамуы 5 жылдық кезеңдерге жоспарланған. 14
Финляндия 1991 жылға дейін экспортының жартысын КСРО-ға жіберетін.
КСРО тарап кеткеннен кейін және 90- жылдардағы экономикалық дағдарыс
Финляндия экономикасына да жағымсыз әсер етті.Мысалы, жұмыссыздық деңгейі
1991 ж 3,5%-дан 1993 ж 20%-ға дейін өсіп кетті. Осы келеңсіз жағдайдан
шығу үшін Финляндия Үкіметі 1991 ж жаңа экономикалық бағдарлама
қабылдады.Оның міндеті- Финляндияны дамыған елдер қатарына қосу.Осы
бағдарламаны жүзеге асыру мақсатымен Үкімет ұлттық инновациялық жүйені
құрды. Оның қызметін тікелей Финляндия Президенті қадағалайды.
1990 ж. бүкіл КСРО елдерінің экономикасында жағымсыз жағдай
қалыптасты. Қазақстанда барлық салалар дағдарысқа ұшырап, ғылымға көңіл
бөлінбеді, көптеген кәсіпорындар жұмысын тоқтату, бөлшектену, тіпті қайта
құрылу сияқты құрылымдық өзгерістерге ұшырады.Мұның бәрінің себебі –
нарықтың қатал талабы болды.Тозған құрал-жабдық, шығыны көп икемсіз
өндіріс, тиімсіз басқару, сын көтермес қаржылық жағдай және осы сынды
мәселелер аяғына шырмауық болып оралды.
Нарыққа көшу процесі аяқталғаннан кейінгі жылдарда экономиканың
жанданып дамуы шикізат (газ, мұнай, металл) сатудан түскен валюталық
түсімдерге тікелей байланысты болды. 2000-2002 жылдарда Қазақстанда
экономикалық өсу байқалды. Бірақ бұл өсім шикізат сатудан түскен пайда
есебінен, яғни “көз бояушылық” екенін түсінген ҚР Үкіметі қырағылық
танытып, елдің индустриалды-инновациялық саясатын қолға алды. 2002 ж шілде
айында ҚР Президенті Жарлығымен “Инновациялық қызмет" туралы Заң күшіне
енді.
Әрбір ел дүниежүзілік рынокта өз орнын тауып, үлесінен айрылмауға
тырысады. Бұл тікелей инновацияларға қатысты екені мәлім. ХХ ғасырдың 50-60
ж.ж дамыған елдер қолға алған негізгі мәселе де осы болатын. Алайда,
мемлекет құқықтық-нормативтік негізін жасап, мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырып немесе басқа қаржы ресурстарын жұмылдырып, бағыт бермесе, бұл
саланың қарқынды дамуы да екіталай. 14
Іс жүзінде ғылыми зерттеулер мен инновациялық процестерді мемлекеттік
қолдаудың негізгі кең тараған 3 әдісі бар.
1. Ғылыми зерттеулерге мемлекеттің тікелей қатысуы;
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ірі лабораториялар қалыптастыру,
нәтижесін ақысыз түрде көпшілікке ұсыну. Әдетт, бұл лабораториялар
қорғаныс, энергетика, денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы мәселелерін
шешумен айналысады;
2. Қайтарымсыз негізде субсидиялар бөлу;
Мемлекеттік емес лабораторияларда іске асырылатын ғылыи зерттеу жұмыстарына
қайтарымсыз негізде мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлінеді.Негізгі қойылатын
шарт- зерттеулер барысы бойынша толық есеп беру, алынған нәтижені ашық
түрде жариялау
3. Ғылыми-техникалық зерттеулер мен тәжірибе жүргізуге инвестиция
бөлінген жеке бизнеске салық жеңілдіктерін ұсыну.
Елiмiздегi инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету 2-шi
суреттегi жүйе бойынша iске асады. (Сурет 2) (4), 56 б.
2-сурет. Инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету
2-шi сурет бойынша инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үшiн ең
бiрiншi құқықтық нысандары елiмiзде жоғарыдағы стратегия бойынша
орындалуда. Ал мемлекеттiк қаржылық қолдау және инновациялық құрылымдарды
құру үшiн оған көп мөлшерде қаржы керек. Осы мәселе қазiр елiмiзде күрделi
мәселенiң бiрi болып отыр, сондықтан қаржыландыру, сырттан инвестиция
тартуға негiзделген Инвестициялық, Инновациялық қорлар, Даму банкi,
экспорттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру корпорациясы сияқты даму
институттары құрылды.
Бұл мәселенің шет елдерде қалай шешілетініне назар аударып көрелік.
Жапонияда инновацияларға II дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл
бөліне бастады.Елде шағын және орта кәсіпорындар бүкіл экономиканың негізін
құрайды. 13
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады
Мемлекет
Құқықтық- нормативтік жағынан Бюджеттен немесе
басқа
қамтамасыз етеді
көздерден қаржыландырады
Ал мемелекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын
кәсіпорындар барлық кәсіпорындардың 99%-н құраса, олардың ЖҰӨ-дегі үлесі
52%- ды құрайды. Мемлекет саясатының шағын және орта бизнестегі
кәсіпкерлікті қолдауының мәні қажетті капитал салымы мен жұмыссыздық туралы
деректерді сәйкестендіру болып табылады.
Мемлекеттік деңгейде кәсіпорындарына мынандай қолдау көрсетеді:
1. Мамандандырылған мемлекеттік мекемелер (шағын инновациялық
кәсірорындарға кеңес беретін комисссиялар, кәсіпорындарды қолдайтын бас
басқарма, регионалдық органдар, мемлекеттік даму корпорациясы, шағын
инновациялық кәсіпорындар академиясы, шағын инновациялық кәсіпорындардың
бүкіл жапондық регионалдық орталық комитеті) жаңадан құрылған шағын
кәсіпорындарға көмек көрсетеді.
2. Қаржылық кепіл беру мен. қаржылық көмек көрсету;
Оны 59 филиалы бар мемлекеттік қаржылық корпорация, 102 филиалы бар ұлттық
қаржылық корпорация, 117 филиалы бар сауда және өндірістік кооперацияның
Орталық банкі, шағын инновациялық кәсіпорындарға арналған кредиттерді
сақтандыру ұйымдары жүзеге асырады.
Шағын және орта бизнесті қолдаудың жапондық жүйесінің негізгі
элементі ол құқықтық-нормативтік қамтамасыз ету болып табылады. Оған “Шағын
және орта бизнесті мемлекеттік қолдау” туралы Заңнан бастап “Жаңа қызмет
түрін енгізуде туындайтын төтенше жағдайлар” туралы Заңға дейін т.б. заңдар
кешнін қамтиды.
Жапонияда орталық банктер кредиттердің 47% -н, ал жергілікті
коммерциялық банктер100% кредитті шағын және орта кісіпорындарға береді.
Шағын инновациялық кәсіпорындарды қаржылық қолдаудың арнайы механизмдері
қолданылады. Олар “жеңіл қарыздар” деп аталады. Егер жай қарызды 4-8%-бен
алса, шағын инновациялық кәсіпорындар қарызды осының жартысымен алады.
13
Шет елдер тәжірибесінен инновацияны дамытудағы мемлекеттің рөлінің
өте маңызды екеніне көз жеткіздік, енді еліміздегі инновациялық үрдістерді
дамытуға қандай мемлекеттік қолдау көрсетілетінін және жалпы инновациялық
дамудың ерекшелiктерiне тоқталайық.
1.4 Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны қолдау шаралары
Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжiрибесi көрсеткендей
инновациялық дамуда жаңа технологиялар экономиканы тиiмдi модернизациялауды
қамтамасыз етедi. Бұл әсiресе Қ.Р-сы үшiн өте маңызды, өйткенi 1990 жылдан
бастап елiмiзде технологиялық дағдарыс қалыптасты. Өндiрiстiң техникалық
деңгейi құлдырады, ғылыми өнiмдердiң шығуы азайды, ғылыми-техникалық
потенциялымыз қысқарып кеттi, сондай-ақ бұрынғы экономикалық жүйе түгелiмiн
жойылды, елiмiз өзiнiң iшкi сұранысын қамтамасыз ете алмай қалды. Осының
салдарынан ЖIӨ көлемi де 1990 жылмен салыстырғанда 1995 жылы 40%-ға дейiн
азайды.
Ал 1996 жылы ЖIӨ-нiң 0,5%-ға өсуiмен экономикалық дағдарыс керi бұрылып
экономикалық жандану кезенiне өттiк. Осы жылдардағы ЖIӨ көлемiне назар
аударсақ тек қана 2003 жылы 1990 жылғы деңгейге жеткен екенбiз. Оны келесi
экономикалық дағдарыс пен экономикалық жанданудың параболалық
диаграммаасынан көрсек болады. ( Сурет 3 ) (7), 38 б.
3-сурет. 1990 – 2003 жылдардағы Қазақстандағы экномикалық дағдарыс пен
қайта жанданудың параболалық диаграммасы
Сонымен қатар елiмiзде ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтерге қаржы
бөлу өте аз, оның көлемi 0,9% құрап отыр. Ал индустриалы-инновациялы
саясатты жүзеге асырмасақ, онда 2015 жылы болжам бойынша оның үлесi 0,6%-ға
дейiн кемидi екен. Бұл стратегияны жүзеге асырған жағдайда 2015 жылы болжам
бойынша ғылым және ғылыми-инновациялық қызметке ЖIӨ-нен бөлiнетiн қаржы
1,7%-ға дейiн өсудi жоспарлап отыр.
Егер мұны дамыған елдермен салыстырсақ ғылымға бөлiнетiн қаржы
Францияда 45%, АҚШ пен Германияда – 36%, Жапонияда – 20% құрап отыр.
Елiмiзде стратегия жүзеге аспағандағы және асқандағы ЖIӨ-нiң
құрылымының болжамы ( % ), ( Сурет 4 ). (8), 95-100 б.
4-сурет. Инновациялық қызметке бөлiнетiн ЖIӨ көлемiнiң
стратегияны жүзеге асырғанда және оны жүзеге
асырмағандағы үлесi. (%)
Елiмiздегi инновациялық саланы мемлекеттiк қолдауды ҚР-ның
“Инновациялық қызмет” туралы Заңынан көрумізге болады. Оның негізгі
бағыттары келесідей:
1. Инновацияның басым бағыттарын анықтап, инновациялық бағдарламарды
жасау.
2. Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыратын қажетті
инвестицияны жұмылдыруды ұйымдастыру және жағдай жасау.
3. Инновациялық инфрақұрылымды құру.
4. Мемлекеттік бюджеттен инновациялық бағдарламалар мен жобаларды
мақсатты қаржыландыру
5. Бәсекеге жарамды өндірісті құруға мемлекеттің араласуы.
6. Мемлекеттік тапсырыспен орындалатын инновацияларды міндетті түрде
рынокпен қаматамасыз ету.
7. Отандық инновацияларды шетелге шығару. 10
Елiмiзде ғылыми-техникалық инновациялық бағдарламаларды дамыту үшін
арнайы даму институтары құрылған. Оның ішінде 3 қаржылық және 2 қызмет
көрсету институтары бар.
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк
елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi.
Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап
өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап
көрсеттi. (15), 205 бет
5-сурет.Ұлттық инновациялық жүйе
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамаасыз ететiн
қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
ұйымдарын қалыптастыруымыз керек. Елiмiздiң ұлттық инновациялық жүйесiн 3-
шi суреттен көруге болады: (Сурет 5 ) (4), 84 б.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде
экономикада кәсiпкерлiк қызмет даму үстiнде. Кәсiпкерлiк, әсiресе шағын
кәсiпкерлiк рыноктық жүйеде толық қанды қызмет ету үшiн кәсiпорын жаңа
технологиялар мен жаңалықтар ашып отыруы керек. Сонда ғана олардың шығарған
товарлары мен қызметтерi бәсекеқабiлетiне ие болады. Бiрақ бүгiнде отандық
кәсiпорындардың инновациялық қызметi мардымсыз болып, соның салдарынан
отандық товарлардың бәсекеқабiлетi әлсiз екенi белгiлi.
Әйтсе де бұл инновациялық жобаларға көптеген қаржы қажеттiлiгi туындап
отыр, ол қаржыларды ЖIӨ-нiң құрамынан көп мөлшерде ала алмаймыз, өйткенi
елiмiзде бұдан басқа салаларға қаржы сұранысы туындап отыр, әсiресе
әлеуметтiк салаларға. Сондықтан қаржы тартудың бiрден бiр көзi инвестиция
тартуды ынталандыру болып табылады.
Қ.Р-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды
инвестициялау негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк
инвесторлар дайын өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм
шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң
шикiзатымыз болып отыр. (Сурет 7) 12
6-сурет. 2000 жылы өнеркәсiп саласында негiзгi капиталға тартылған
инвестицияның үлесi
Осы мәселеге байланысты ендiгi жерде iшкi және сыртқы
инвестициялардың негiзгi бөлiгiн өңдеушi салаға құйылуын мемлекеттiк және
кәсiпкерлiк қолдау арқылы ынталандыруымыз керек. Ол үшiн ондай салаға
салынатын инвестицияларға белгiлi дәрежеде қолайлылықтар туғызуымыз қажет.
Мысалы, оларға салық жеңiлдiктерi, пайыз мөлшерлемесiнiң жоғары болуы және
қолайлы инновациялық орта жағдайын айтып өтсем болады.
Алатау АТП-не тоқталатын болсақ, ол еліміздегі инвестициялық
жобалардың ең маңыздысы болып табылады. Оған ақпараттық технология және
коммуниация саласындағы әлемдегі озық компаниялар тартылып, Microsoft,
Hewlett Packard, Siemens т.б әлемдік лидерлермен ынтымақтастық жөнінде
меморандумдарға қол қойылды. Ерекше экономикалық зона ретінде АТП-ның
мынандай басты артықшылықтары бар:корпорация салығы екі есеге төмендетіліп,
жер және мүліктік салықтан мүлде босатылады.
Елiмiзде үкімет тарапынан жүргізіліп жатқан инновацияны қолдау
саясаты мен нақты іс-шараларға тоқталатын болсақ:
1 -ден, бұл үрдістердің жүруін тездететін құқықтық қамтамасыз ету және
экономикалық шараларды жүзеге асыруда бірқатар заң жобалары қабылданды.
“Инвестициялық қор” туралы, “Техикалық реттеу”,”Қазақстанның инвестициялық
қоры”, ”Сауда қызметі”, ”Сауда өндірістік палаталар”, ”Арнайы экономикалық
зоналар” туралы Заңдар қабылданып, Салық Кодексіне өзгертулер мен
толықтырулар пакеті қабылдануға дайын.
2- ден, индустриалды стратегияның дайындық кезеңінің басты міндеттерінің
бірі-регионады және халықаралық масштабта елдің бәсекелестікке жарамды
салаларын анықтау. Елбасының тапсырмасымен Маркетингтік-аналитикалық
зерттеулер орталығы және дүние жүзіне танымал “Джей Ай Остин”
компаниясымен осы бағытта зерттеулер басталды. Оның қорытынды нәтижесі
жылдың аяғында белгілі болады. 14
Шетел инвесторлары және даму институтарының қатысуымен жоғары
технологиялық өндірістерді құру жұмыстары да жүргізілуде. Үкімет
трансұлттық компаниялар, ірі шетел және Қазақстан компаниялары арасында
инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға күш салып келеді. Дүние
жүзіндегі ірі компаниялар “Майкрософт”, “Хьюлетт Паккард”, “Сименс”,
“Циско” ынтымақтастық жөнінде меморандумдарға қол қойылып және машина
жасау, металлургия саласындағы ірі жобаларды жүзеге асыруға бағытталуда.
Дәл осылай “Қазақстан-Камаз” автомобиль концорциумы құрылды. Оның мақсаты
автомобиль және трактор жасауды дамыту.
Қостанайда “Агромашхолдинг” ААҚ комбайн және мотор жасаумен
айналысады.”Сингапур Технолоджис”және “Қазақстан Инжиниринг” біріккен
кәсіпорны құрылды. Онда биыл барлық қаржыландыру көздерінен 250
индустриалды- инновафиялық жобалар іске асады.
Мемлекеттік Даму Институттары да нақты істі орындауға көшіп келеді.
Мысалы, Қазақстан Даму Банкі 562,6 млн $-ға бағаланған 22 инвестициялық
жобаларды қаржыландырды. Осы жылы Қазақстан Даму Банкі қаржыландыратын тағы
10 өнеркәсіп іске қосылады деп күтілуде, оның ішінде Астанада шыны
пластикалық труба жасайтын және Шымкентте мақта-мата өндіретін өнеркәсіп
орындары.
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру корпорациясы да
белсенді әрекет етуде.Биыл 20,5 млн $-ға бағаланған 23 жобаны сақтандыру
туралы шешім қабылдады.
Қазақстанның инвестициялық қоры осы жылдың 1-шілдесіне дейін 100 млн
теңге тұратын 2 жобаны қаржыландырдыру көзделiп отыр.
Ал Ұлттық инновациялық қор геостационарлық спутникті құру және іске
қосуды қаржыландыруды бастады. Осы орайда Үкімет “ҚР космос саласының 2005-
2007 жылдарға дамуы” деген мемлекеттік бағдарлама жасады. Курчатов
қаласындағы Ұлттық ядролық орталық аясында бірқатар маңызды зерттеулер
жүргізілуде,оның ішінде қуаты 70 Мвт болатын шағын атом станциясын құру
және радияциялық техниканы пайдалана отырып шуды изоляциялайтын материал
өндіру қолға алынды.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК
БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ
1. Венчурлік бизнес түсінігі
Венчур –ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді. Венчурлік капитал жеке бизнесті қаржыландырудың баламалы
нысаны ретінде АҚШ-та 50-жылдардың ортасында пайда болды. Еуропаға ол тек
70-жылдардың соңында ғана келді. Венчурлік капитал пайда болғанға дейін
әлемде шағын және орта бизнесті қаржыландыруды банктік капитал, ірі
корпорациялар мен компаниялар және ауқатты адамдар, яғни бизнес
періштелерінің қаржыландыруы арқылы жүзеге асырылған.
Венчурлік бизнестің отаны – Силикон аңғары. 1957 жылы Артур Рок
инвестициялық банкте істеп жүрген кезінде Shorkley Semiconductors
Laborotories компаниясының инженері Юджин Клейнерден хат алады. Клейнер
жаңа кремний транзисторын шығару идеясын қолдайтын фирма іздеп жүрген
болатын. Кездесуден кейін Артур Рок Клейнердің жобасына қажет 1,5 млн.
долларды қаржыландыруға инвестор тауып беруге келісті. Алайда Артур
жолыққан 35 корпоративтік инвесторлар ұсынысқа қызығущылық танытқанымен
қаржыландыруға келіспеді.Сол кезде Рокқа Шерман Фэрчайлдқа жолығуға кеңес
берді. Ш.Фэрчайлд – өнертапқыш және жаңа компанияларды қаржыландыру жөнінде
тәжірибесі бар еді.Ол қаржыландырған 1,5 млн. доллар нәтижесінде Fairchild
Semiconductors Силикон аңғарындағы барлық жартылай өткізгіштер шығаратын
компаниялардың негізі қаланды.
Табысты венчурлік капиталистердің бірі – Cisco Systems компаниясы
желілік маршрутизатор және телекоммуникациялық жабдықтар өндірісі жөнінен
әлемдік көшбасшылардың бірі. 1987 ж. Дон Валентин Sequoia Cisco Systems
компаниясының 2,5 млн. доллар тұратын акциялар пакетін сатып алды. 1 жылдан
кейін ол 3 млрд доллар болды.
Артур Рок, Франклин Джонсон, Том Паркинс –венчурлік капиталдың
негізін қалаушылар. Венчурлік бизнес арқасында АҚШ-та 100 мыңдаған жаңа
жұмыс орындары пайда болып, миллиардтаған қосымша табыс әкелінді. Венчурлік
капиталдың қалыптасуы уақыт ьойынша компьютерлік технологияның қарқынды
дамып, орта тап американдықтардың қалыптасып, әл-ауқатының өсуімен сәйкес
келеді.
Қазіргі заманғы компьютерлік бизнестің алыптары Apple Computers,
Compaq, Sun Microsystems, Microsoft, Lotus, Intell венчурлік капитал
көмегімен осы дәрежеге жетті. Сонымен қатар, персоналды компьютерлер мен
биотехнология секілді жаңа салалардың да қарқынды дамуы негізінен венчурлік
инвестицияның қатысуымен мүмкін болды. Еуропада венчурлік капитал пайда
болмастан 15 жыл бұрын жеке кәсіпкерлер акционерлік капиталды қаржыландыру
көздеріне қолы еркін жетпейтін. 80-жылдардың ортасынан бастап еуропалық
салымшылар тұрақты табысы бар дәстүрлі активтерге аз қаражат салып,
акцияларға инвестиция салу мүмкіндігіне қызығушылық танытты.
Еуропадағы венчурлік индустрияның пионері – Ұлыбритания, әлемдегі
қуатты қаржылық орталық. 1979 жылы осы елдегі венчурлік инвестициялардың
жалпы көлемі 20 млн. фунт болса, 8 жылдан кейін бұл сома 6 млрд. Фунтқа
жетті. Өткен онжылдықтағы Еуропадағы венчурлік бизнеске 46 млрд фунт
шоғырланды және инвестициялаған жеке компаниялар саны 200 мыңға жуық.
Еуропаның 20 елінде 500 венчурлік қор мен компания бар.
2.2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнес дамуының алғышарттары.
Ұлттық иновациялық жүйені құру мен дамыту жөніндегі бағдарламада
көсетілгендей, ҰИЖ – нің ең басты элементтерінің бірі – венчурлік қорлар.
Осы бағдарламаларға сәйкес венчурлік бизнесті инвестициялау дегеніміз:
- идеяның, жаңа өнімнің пилоттық үлгілерін құрумен байланысты
қолданбалы зерттеулер және оның коммерциялық әлеуетін бағалау;
- алғашқы сериялық өндіріс және өнімді алғашқы сатулар;
- өндірістің алғашқы кеңейтілімі және өнімді өткізу үшін жаңа
рыноктарға шығу.
Венчурлік қорлар – венчурлік инвестициялаудың негізгі механизмі болып
табылады. Венчурлік инвестициялаудың бастапқы кезеңінде қызметті инновация
жасау мен коммерциялауға бағытталған компанияларға жеке, отандық және
шетелдік капиталды тарту мемлекеттің тікелей үлестік қатысуымен венчурлік
қорларды құрғанда мүмкін болады.
Венчурлік қорға инвестицияланатын мемлекеттік қаржылар осы қорға
кіретін жеке инвестициялардың тәуекелдерін төмендетеді. Венчурлік
индустрияның қалыптасуының бастапқы кезеңінде мемлекеттің араласуының
осындай үлгісі барлық елдерде өзінің тиімділігін көрсетті.
Венчурлік қорларды құрғанда мемлекеттің қатысуы ҰИҚ–ң инвестициялық
саясатының басты бағыттарының бірі – отандық және шетелдік инвестициялармен
бірлесе отырып құрылған венчурлік қорлардың капиталындағы үлестік қатысуы
(49%) арқылы венчурлік қорларды құру болып табылады.
Венчурлік қор – венчурлік инвестициялауды жүзеге асыру мақсатында заңды
тұлға қуру арқылы немесе құрмай-ақ жеке және заңды тұлғалар капиталының
шоғырлануын атайды. Қазіргі кезде елімізде ҰИҚ және шетелдік капиталдың
қатысуымен 6 венчурлік қор жұмыс істейді.
Қазақстанда венчурлік инвестициялауды жүзеге асыратын 6 венчурлік
қор бар.
1. CASEF, LLC. Шағын кәсіпорындарды қолдау
Орталық Азия Қоры.
Қор Ұлттық инновациялық қор АҚ, Шағын кәсіпорындарды қолдау қоры –
SEAF, Экономикалық істер жөніндегі Швейцария Үкіметінің Мемлекеттік
Секретариаты – SECO, халықаралық қаржы Корпорациясы – IFC
Қатысуымен құрылды. Қордың жарғылық капиталы – 4,2 млн АҚШ долларын
құрайды. Инвестициялау бағыттары; Қазақстан, нысаны-әмбебап Қор.
2. Halyk Private EquityАҚ
Halyk Private EquityАҚ Венчурлік қоры 2005 жылы Ұлттық инновациялық
қор АҚ және Қазақстан Ұлттық Жинақ Банкі АҚ қатысуымен құрылды.
Басқарушы компания – Halyk Finance АҚ. Басқарушы компания банктік және
кәсіпкерлік ортада жұмыс тәжірибесі мол, жоғары білікті мамандардан
құрылған. Қордың жарғылық капиталы – 19,5 млн АҚШ долларын құрайды.
3. Венчурлік қорлар Әрекет Жоғары технологиялар Қоры АҚ
Әрекет Жоғары технологиялар Қоры АҚ Қазақстан Республикасы
экономикасының әр түрлі салаларындағы жоғары технологиялық жобаларды
қаржыландыру мақсатында 2004 жылы ҰИҚ АҚ және ТұранӘлем Секьюритиз ЖШС
қатысуымен құрылды. Әрекет Жоғары технологиялар Қоры қызметінің басты
бағыты инновациялық жобаларды, сонымен қатар алдыңғы қатарлы инновациялық
технологияларды көшіру, қарызға алу және дамыту жөніндегі жобаларды жүзеге
асыратын компанияларды инвестициялау және оған инвестиция тарту болып
табылады.
4. Адвант Венчурлік Қоры АҚ
Адвант Венчурлік Қоры 2004 Ж. ҰИҚ АҚ және Lancaster Group
Kazahstan АҚ қатысуымен құрылды. Басқарушы компания –Lancaster Group
Kazahstan АҚ. Басқарушы компания банктік және кәсіпкерлік ортада жұмыс
тәжірибесі мол жоғары білікті мамандардан құрылған. Қордың жарғылық
капиталы – 20,2 млн АҚШ долларын құрайды.
5. Wellington Partners Ventures III Technology Fund L.P.
Wellington Partners Ventures III Technology Fund L.P. Венчурлік
қоры
2004 жылы алдыңғы қатарлы еуропалық венчурлік қорлардың қатысуымен құрылды.
Қор қатысушыларының құрамында ҰИҚ АҚ бар. Қордың Жарғылық капиталы 150 млн.
АҚШ долларын құрайды. Басты қаржыландыру салалары: бағдарламалық құрулар,
ақпараттық қаіпсіздік технологиялары, электроника.
6. СентрасВенчурлік Қоры Тәуекелдерді Инвестициялау Акционерлік
Инвестициялық Қоры АҚ.
СентрасВенчурлік Қоры Тәуекелдерді Инвестициялау Акционерлік
Инвестициялық Қоры АҚ ҚР экономикасының әр түрлі салаларындағы жоғары
технологиялық жобаларды қаржыландыру мақсатында 2005 ж. ҰИҚ АҚ және Сентрас
Капитал ЖШС қатысуымен құрылды. Қор қызметінің басты бағыты инновациялық
жобаларды, сонымен қатар алдыңғы қатарлы және инновациялық технологияларды
көшіру, қарызға алу және дамыту жөніндегі жобаларды жүзеге асыратын
компанияларды инвестициялау және оларға инвестиция тарту болып табылады.
2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік қорларды құру механизмі
Венчурлік қорды құру жобасының бастамашысы ретінде ҰИҚ-мен қатар ҚР-ң
резидент немесе резидент емес заңды тұлғалар бола алады. Жойылу, банкрот
болу қауіпі бар, экономикалық қызметі тоқтаған заңды тұлға бастамашысы бола
алмайды. Бастамашы ҰИҚ-ға венчурлік қорды құру Ережелеріне сәйкес негізгі
құжаттар пакетімен жобалық ұсынысты тапсырады. Құжаттар пакеті толығымен
дайын болғанда жобаға тіркеу номері беріледі. Жобаларды алғашқы таңдауды
жобаны қаржыландыру тобы жүзеге асырады:
- барлық құжаттардың бар болуы;
- қордың инвестициялық саясаты жөніндегі меморандумға жобаның сәйкес
келуі тексереді.
Бірінші реттік таңдаудың оң бағасы ҰИҚ жобаны қаржыландыруға кепілдік
бермейді, ол жобаны кешенді экономикалық және құқықтық экспертизадан
өткізудің баспалдағы болып табылады, ҰИҚ бастамашыға бірінші реттік
таңдаудың қорытындысы жөнінде ақпарат береді.
Жобаларды тексеру 2 кезеңнен тұрады:
- қорлардың құрылымдық бөлімшелері ішкі тексеруді жүзеге асырады;
- тәуелсіз эксперттер сырты құқықтық тексерісті жүргізеді.
Жобалық қаржыландыру тобы (ЖҚТ) мен Заңдық қызмет Департаменті (ЗҚД)
жобаның қаржы-экономикалық және құқықтық аспектілерінің ішкі тексерісін
жүргізеді. Тексеріс нәтижелері қорлардың инвестициялық комитетіне ұсыныс
түрінде құжатталады. Ұсыныстар келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Менеджмент және бизнес кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Орындаған:
4-курс студенті
Дауренбекова Ж.Е.
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., доцент
Кубаев Қ.Е.
Нормобақылаушы
аға оқытушы Заурбеков М.С.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.д.., профессор Кубаев Қ.Е.
Алматы, 2006 ж
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығының 4 курс студенті
Дауренбекова Жазираның
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
тақырыбындағы дипломдық жұмысына
РЕФЕРАТ
Жұмыстың көлемі- 70 бет;
Иллюстрация саны-6
Кесте саны- 8
Қолданылған әдебиеттер саны-25;
Бітіру жұмысын сипаттайтын негізгі сөздер:
Инновация терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады. Бұл
ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Венчур –ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді.
Венчурлік бизнес - технологиялық немесе өнімдік инновацияларды қолдана
отырып өте тәуекелді жобаларды қаржыландыру.
Индустриялық саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi
және тиiмдi ұлттық өнеркәсiптi қалыптастыру үшiн кәсiпкерлiкке қолайлы
жағдайлар жасауға және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар кешенiн
бiлдiредi.
Венчурлік бизнесті инвестициялау дегеніміз:
- идеяның, жаңа өнімнің пилоттық үлгілерін құрумен байланысты
қолданбалы зерттеулер және оның коммерциялық әлеуетін бағалау;
- алғашқы сериялық өндіріс және өнімді алғашқы сатулар;
- өндірістің алғашқы кеңейтілімі және өнімді өткізу үшін жаңа
рыноктарға шығу.
Жұмыстың мақсаты –
Инновациялық дамудың шетелдік тәжірибесі мен венчурлік бизнестің даму
ерекшеліктерін көрсету, венчурлік бизнесті дамытудың бірден-бір құралы –
венчурлік қор құру, оның қызмет ету механизмдерін талдау.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..7
Инновация туралы жалпы түсiнiк
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Инновациялық процесс және инновациялық
қызмет
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..10
Инновацияны мемлекеттік қолдау мен дамытудың әлемдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .12
Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны
қолдау шаралары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..16
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК
БИЗНЕСТІҢ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... .22
2.1 Венчурлік бизнес
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..22
2.2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнес дамуының
алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.3 Қазақстан Республикасындағы венчурлік қорларды құру
механизмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.4 Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003-2005 жылдарға арналған
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3. РЕСЕЙДЕГІ ВЕНЧУРЛІК БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ
... ... ... ... ... ... ... ...33
3.1. Ресей Федерациясындағы жалпы инновациялық
жағдай ... ... ... ... ... ..33
3.2. Ресейдегі венчурлік бизнестің даму кезеңдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.3. Прибор инновациялық жобасының талдауы
... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...55
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..56
КIРIСПЕ
Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан Республикасының өзiндiк орны
айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк экономикалық
қауымдастықта елiмiздiң нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта
түстi. Себебi Елбасымыз атап көрсеткенiндей “мемлекетiмiз әлем таныған,
алдыңғы қатарлы елдер қатарына қосылуы керек” деп атап көрсеттi.
Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу
туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр. 1
Егемендiк алғаннан кейiнгi макроэкономикалық көрсеткiштерге назар
аударсақ ұлттық экономикада 1998 жылдан бастап экономикалық өсу байқалды.
Тiптi соңғы екi-үш жылда ЖIӨ-нiң өсу деңгейi 10% көлемiнде болып отыр. Бұл
шама елiмiз үшiн үлкен жетiстiк, яғни әлем бойынша ЖIӨ өсiмi бойынша басты
орындардамыз.
Бiрақта мұндай жетiстiктерге жетуiмiз жер қойнауымыздағы минералды
қорымыздың бай болуымен және соңғы жылдары мұнай және метал бағасының
өсуiмен тiкелей байланысты. Елiмiз экономикасы әлi де Кеңес Одағы құрып
кеткен шикiзаттық негiзде болып отыр. Ал дамыған елдердiң қай-қайсысын алып
қарамасақ олар шикiзаттық өндiрiстен сервистiк-технологиялық өндiрiске
өтiп, индустриялды-инновациялық дамуға бет алған. Ал шикiзаттық өндiрiспен
даму жағынан артта қалған және дамушы елдер ғана айналысады. Елбасы атап
өткендей, елiмiз жоғары дамыған елдер қатарына қосылу үшiн және
экономикамыз шикiзаттық өндiрiске тiкелей байланысты емес тұрақты
экономикалық өсу үшiн бүгiнде инновациялық саясатты тиiмдi жүргiзiп,
әлемдегi дамыған елдердiң қатарына қосылуымыз керек, реформалар жүргiзiп
және ұзақ мерзiмдi стратегиялар мiндеттi түрде керек болды.
Қ.Р-ның инновациялық мәселелерге қызығуы XXI ғ-дың әлеуметтiк –
экономикалық дамуында ең бiрiншi ғылыми-техникалық дамумен байланысты болып
отыр. Елдiң негiзгi экономикалық дамуына , яғни өндiрiс пен ғылыми-
техникалық ресурстарды жоспарлау үшiн венчурлік бизнестің қалыптасуы өте
маңызды болып табылады..
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк
елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi.
Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап
өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап
көрсеттi.
Сондықтан мен дипломдық жұмыс тақырыбын Қазақстан Республикасындағы
венчурлік бизнестің дамуы деп алдым.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
• Венчурлік бизнес туралы түсінік қалыптастыру;
• Инновациялық қызметi дамыған шетелдердiң саясаттарын қарастырып,
олардың елiмiз экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын қарастыру;
• Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық дамудың тиiмдi екенiн
дәлелдеу;
• Ұлттық инновациялық жүйенiң құрылымы;
• Елiмiзде инновациялық қызметтiң дамуы мен оны қолдау шаралары.
• Венчурлік қорлардың құрылу механизмдерін көрсету
Мiне осыншама мақсаттар мен мiндеттер дипломдық жұмыс деңгейінде
емес,елiмiз экономикасы дамуының негiзгi бағыты болып отыр.
Себебi, елiмiз осы мәселелердi шешiп жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы
қатарлы елдер санатына қосылуы үшiн, тұрақты экономикалық өсудi және
экологиялық тиiмдi өндiрiстi қамтамасыз ету мақсатында “Қазақстан
Республикасының Индустриялы-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясын қабылдады және ол алғашқы жылдан бастап
оң нәтижелер бере бастады. 8
Инновациялық саланы мемлекеттік басқару индустриалды-инновациялық
саясатты жүзеге асырушы ғана емес, оның бағытын анықтап, сол процестердің
қарқынды дамуына ықпал етіп,дұрыс орындалуын қадағалайтын бірден-бір қуатты
құрал. Біздің елімізде де осы мәселе дұрыс жолға қойылып, тікелей
Президенттің қадағалауында екені көңіл қуантады.
Стратегияның басты мақсаты шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн
экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол
жеткiзу; ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту
үшiн жағдай жасау болып табылады.
Өңдеушi өнеркiсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге
қабiлеттi және экспортқа негiзделген тауарларды, жұмыстар және қызмет
көрсетулер өндiрiсi, венчурлік бизнесті дамыту– мемлекеттiк индустриялық-
инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.
1. ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Инновация туралы жалпы түсiнiк
Жалпы “Инновация” терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады.
Бұл ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика ғылымына
инновация ұғымын енгiздi. Оның түсiнiгiнше инновация тұтынушылар
тауарларының жаңа түрлерiн қолдану , жаңа өнеркәсәптiк және рынок пен
өнеркәсiптiң жаңа ұйымдарының пайда болуымен түсiндiредi. Шумпетер бойынша
инновация – тек жаңашылдық емес, ол жаңа өндiрiстiк функция болып табылады.
Инновация категориясының экономикалық анализде басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
1. инновация – интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
2. инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады;
3. жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тгiзедi;
4. инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде. 15
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ҒТП екендiгiн айтқан. Мұны Саймон Кузнецта қолдады. Оның
пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның тұтынуын қамтамасыз етуде
технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн айтты.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар
техника – экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi
әдiстемелiк негiздерiн ұсынды:
• экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
• экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы керек;
• интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен негiзi
болып табылады.
Қазiргi заманғы экономикалық теорияда экономикалық өсу факторларын
негiзгi 4-ке бөледi :
1. елде экономикалық ресурстардың өсуi;
2. өндiрiстiң жаңа технологиялар арқылы қызмет iстеуi, ресурс шығындарын
қысқартып және жылдық сол өнiмдi шығару;
3. шектеулi ресурстарды тиiмдi бөлудiң әдiстерiн талдау;
4. адамдардың денсаулығының, өмiр сүру деңгейiнiң өсуi.
Мұнда 1-шi әрекет экстенсивтi экономикалық өсуге жатса, ал 2 және 3
факторлар интенсивтi экономикалық өсуге, яғни инновациялық қызметке, 4-шi
экономикалық емес фактор болып табылады. (4), 29 б.
Экономикалық өсу сандық және сапалық өсуiне байланысты интенсивтi
және экстенсивтi түрлерi болады.
Экстенcивтi түрiне:
• Технологияда инвестицияның артуы;
• Бос уақыты жоқ қызметкерлер санының артуы;
• Тұтынушы шикiзат көлемдерiнiң, материалдардың, сыртқы капиталдардың
өсу қарқыны;
Интенcивтi факторларға:
• Ғылыми-техникалық прогрестi дамыту, яғни инновациялық дамудың жүзеге
асуы;
• Қызметкерлердiң мамандық деңгейiнiң жоғарылауы, бiлiм берудi дамыту;
• Негiзгi және сыртқы қорларды қолдануды жақсарту;
• Қызметкерлердiң бос уақытының өсуi.
Көрiп отырғандай елiмiз дамыған елдер қатарына қосылуы үшiн
экономикалық өсудiң интенcивтi бағытының басымдырақ болуын қамтамасыз етуi
керек. Елде осы саясатты қолдау үшiн оған тиiмдi жағдайлар жасауды мемлекет
өзiне басты қызмет етiп алғаны дұрыс.
Ол үшiн елде 1990 жылдан кейiн құлдырап кетен барлық өндiрiстердi
инвестиция тарту арқылы iске қосу, кәсiпкерлiктi дамыту, әсiресе шағын
бизнестi мемлекеттiк қолдау, ғылыми-техникалық еңбектерге және инновациялық
қызметтерге мемлекеттiк салық және несие жеңiлдiктерi арқылы оларды
ынталандыру, елдегi халықтың бiлiм деңгейiн реформалау және жоғары дәрежелi
мамандар даярлап шығару, сондай-ақ халықаралық экономикалық қатынастарда
тиiмдi саясат жүргiзу елiмiздiң басты мiндеттерi болып отыр.
Экономикалық iлiмдер тарихында жаңалық енгiзу түсiнiгiне түрлi
көзқарастар бар. Көбiнесе инновация түсiнiгiн экономистер техникалық
жаңалық енгiзумен байланыстырады. Инновацияны екi сыныпқа жiктейдi:
инновациялық процесс және өнiм инновациясы. Бiрақ бұл екеуiн бөлiп қарау
мүмкiн де емес. Шығындарды қысқартатын процестi енгiзу, шығарылатын өнiм
құрылымына өзгерiстер енгiзу, ал жаңа өнiмдер өз кезегiнде жаңа жаңа
құрылғыны жасап дайындауды қажет етедi.
Техникалық прогресс теориясының дамуынан инновацияға берiлген ақшалай
ресурстар көлемiнде өнiм бiрлiгiнде кететiн орташа шығындарды азайтып,
өндiрiстiң техникалық күшiнiң жетiлуi деген анықтама бередi.
Қазiргi заманғы көз қарастар бойынша инновация техникалық жаңалықпен
қатар, экономикалық және әлеуметтiк құбылыс болып табылады. Сондықтан бұл
түсiнiкке Сэйдiң кәсiпкерлiкке берген анықтамасы жақын. “Кәсiпкер
экономикалық ресурстарын төмен өндiрiстi және төмен табысты саладан жоғары
өндiрiстi және табысты салаға ауыстыруға ынталы болады. Кейiн бұл
анықтаманы Шумпетер: “кәсiпкерлiк мiндет болып, сананы қирату болып
табылады” деп атап көрсетедi. Яғни, инновация кәсiпкерлiктiң ерекше құралы.
XXI ғасырда әлемде мемлекеттiк экономика жүйесiнiң дамуының үш түрi
айқын көрiндi. Оларға:
• шикiзаттық бағыттағы экономика;
• дамушы экономика;
• индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы 4, 3б..
1-кесте. Экономикалық қоғамдардың негiзгi сипаттамасы
Қоғам түрi Индустрия Индустриалды Индустриядан
ға кейiнгi
дейiнгi
Мақсаты Өмiр сүру Экономикалық Өмiр сүру
өсу сапасын
арттыру
Базалық Табиғат Пайдалы Бiлiм
ресурстары күшi, қазбалар
флора,
фауна
Таным Жекеден Қоғамнан Жүйелiк
әдістемесі қоғамға жекеге анализ
Жүйелiк Бiлiм беруМамандандырылғЖеке салаға
сипаттамасы, практикалыан дайындақ, маманданған
бiлiм беруi қ техника-инженеуниверситетт
тәжiрибедерлiк iк бiлiм
Энергияны Бiрреттi Көпреттi Энергетикалы
қолдану қ
ресурстарды
қолдануды
оптималдау
Өндiрiстiк ИндивидуалКонвейер Жүйе, CALS
қызметтi ные, технология
ұйымдастыру коллективт
сипаттамасы i
Экономика Алғашқы Екiншi Төртiн-
құрылымы Үшiншi Бесiн-
шi шi
Қызмет түрi Өндiрушi Өңдеу- Сервис
Инфра- Ақпар-
шi құрыл- тiк аттық
дық
Қызмет Ауыл Өнеркә Сауда,Денсау
көрсетудiң шаруашылығсiптiк қаржы, Жинау,
негiзгi ы, пайдалаөндiрiс лық,
бағыты қазбалар көлiк, сақтау
өндiру байланыс мәдени
өңдеу,
ет, ком
ақпар-
мунал ат
беру
дық
қызмет
Мұнда шикiзаттық елдерге жер қойнауында қазба байлықтары көп елдер
жатады және олардың экономикасы экономика дамуында тұрақсыз шикiзаттық
бағытқа негiзделген. Дамушы экономика елдерге жаңа технологияларды
қолданушы елдердi жатқызамыз және олардың дамуына тiкелей шетел
инвестициялары әсер етедi. Ал экономика дамуында ең тиiмдi жол болып
табылатын индустриядан кейiнгi қоғам экономикасы ғылыми-техникалық
потенциялы жоғары дамыған елдерде орын алуда. Бұл экономиканы бiлiмге
негiзделген экономика деп атауға да болады. Ендi осы экономикалық
қоғамдарды толық түсiну үшiн келесi 1-шi кестеге көз жүгiртсек болады. Бұл
кестеден көретiнiмiз бiздiң елiмiз әлi де болса индустрияға дейiнгi және
индустриялы қоғамды бiрге басынан өткеруде.
1.2 Инновациялық процесс және инновациялық қызмет
Инновациялық процестiң негiзгi кезеңдерi
1. Алынған ойларды жүйелеу:
• Рынок өзгерiсi туралы ақпарат жинау, жаңалықтар, ҒЗТКЖ ұйымдарынан
алынған және маркетингтiк зерттеулер, фирма аппараттарының сауда
делдалдарынан жинаған ақпараттары және т.б;
• Фирманың жаңа өнiм өндiру мүмкiншiлiгiн және тәуекелдер деңгейiн
анықтау;
• Мақсаттық рынок және оның дамуы туралы ақпараттар жинау;
2. Жекелеген ойларды талдау және жаңа өнiм идеясын зерттеу:
• Мүмкiншiлiктердi және ойды практикалық iске асыруды анықтау;
• Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнiм өндiру жоспарының сәйкес келуi;
• Болашақ өнiмнiң патенттiк айқындығын анықтау;
3. Жаңа өнiмнiң экономикалық тиiмдiлiгiне анализ жасау және
маркетингтiк бағдарлама құру:
• Өнiм өндiру идеясының нақты жобаға айналу талдауын жасау;
• Өнiмнiң техникалық-экономикалық сипатын анықтау, оның сапасына және
тұтынушылық қасиетiне баға беру;
• Потенциалды рынок сұранысына және сату көлемiне талдау жасау;
• Жаңа өнiмдi өндiруге кететiн шығындарды анықтап, өнiмнiң өз құнын
өтеу мерзiмiн белгiлеу;
• Жаңа өнiм өндiруге қажеттi негiзгi ресурстардың көздерiн табу.
Оларға: техникалық машиналар, құралдар, шикiзаттар, материалдар,
кадрлық персоналдар және қаржылық ресурстар көздерi жатады;
• Жаңа өнiмдi игеру және оның рынокқа шығу мерзiмi;
• Өнiмнiң пайдалылығын талдап, оған маркетингтiк бағдарлама жасау;
4. Жаңа өнiмдi дайындау:
• Жаңа өнiм дамуының нақты бағдарламасын жасап дайындау;
• Өнiмнiң техникалық жағдайын тексеру (экономикалық және әлеуметтiк
қауiпсiздiгi, оны өндiрудiң қоршаған орта жағдайына әсерi);
• Тауардың атын белгiлеп, оның тауарлық белгiсiн, оралуын, маркировкасын
жасау;
5. Рынокта жаңа өнiмдi тестiлеу:
• Өнiмдi 3 айда шектелген рынокта тестiлеу жүргiзу;
• Сатылудың оптималды шараларын талдау;
• Жарнама әдiсi мен құралдарын талдау;
• Техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
6. Жаңа өнiмдi өндiрiске енгiзу туралы шешiм қабылдау:
• Жаңа өнiмнiң коммерциялық негiздемесi: сату көлемi, өнiмнiң
пайдалылығы, сұранысты қанағаттандыру дәрежесi, өткiзудiң негiзгi
каналдары мен әдiстерi, фирманың рыноктағы имиджi, тұтынушылармен
байланыстың тұрақтылығы;
• Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi бар ресурстарды тиiмдi пайдалануы
және маманданған қызметкерлермен толық қамтамасыз етiлуi;
• Қаржылық мүмкiншiлiктер: инвестициялар, несиелер және гранттар;
• Жаңа өнiмде патенттiк қорғаныстың болуы.
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын
құқықтық актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамаасыз
ететiн қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер,
ҒЗТКЖ ұйымдарын қалыптастыруымыз керек.
Сондай-ақ инновациялық қызмет өз кезегiнде сыртқы ортамен ылғида қарым
қатынаста болып отырады. (Сурет 1)
Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы.
1-сурет. Инновациялық процестiң сыртқы ортамен қарым-қатынасы
1-ші суреттен көрiп отырғанымыздай инновациялық процестi дамытуда
сыртқы орталармен тығыз байланыста. Сондықтан инновацияны дамыту үшiн осы
сыртқы орталарды да жетiлдiруiмiз, оларды инновациялық қызметке
ынталандыруымыз керек. Сондай-ақ өнеркәсiп саласын дамыту барысында
кластерлiк желiлердi дамыту керек. Кластерлер таяу орналасқан
кәсiпорындарды бiр орталыққа шоғырландыра отырып, тiзбектелген технология
бойынша соңғы өнiм шығаруға қол жеткiзудiң бiрегей тәжiрибесi болып
табылады.
Тек жаңа технологиялар ғана Қазақстанның өндірістік саласының тұрақты
дамуына және ел экономикасының әлемдік экономикалық жүйеге
интеграциялануына мүмкіндік береді. Экономикалық өсу, ЖҰӨ-дегі шикізатты
көп қажет ететін өнімді жоғары технологиялық және экспорттауға бағытталған
өніммен алмастыру, елдің ғылыми-техникалық әлеуетін тиімді түрде пайдалану
“Қазақстан-2030” стратегиясының маңызды мәселелерінің бірі.
2002 жылдың шілде айында қабылданған “Инновациялық қызмет” туралы
Заңы Республиканың ғылым саласына, ел экономикасына үлкен серпіліс әкелетін
жаңалық болды. Мақсаты отандық өндірістің инновацияларға сұранысын арттыру,
қолданбалы зерттеулерді қолға алу, ұлттық технопарктер құру, инновациялық
даму салаларының басым бағыттарын белгілеп, сол арқылы ел экномикасын ары
қарай дамыту.
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, ғылыми-техникалық потенциал- кез-
келген мемлекеттің өркендеуінің кепілі. Экономикалық дамудың, мемлекет
көркеюінің негізгі жолы- ғылыми техникалық және инновациялық салада лидер
болу. Инновациялар және жаңалықтар экономиканың құлдырауына төтеп беріп,
ғылыми-техникалық прогрестің белсенді түрде дамуына жағдай жасап, ұлтық
экономиканың тиімділігі мен бәсекеге қабіліеттігін жоғарылатады.
1.3 Инновацияны мемлекеттік қолдау мен дамытудың әлемдік тәжірибесі
Рыноктық қатынаста бәсекенiң дамуымен экономикада мемлекеттiң ролi
төмендейдi. Бiрақ дамыған елдер тәжiрибесi бойынша тек қана нарықтық
принциптер негiзiнде материалдық-техникалық базаның қалыптасуы мүмкiн емес.
Елдегi инновациялық даму мемлекеттiң араласуынсыз оң нәтиже бермейдi,
сондықтан инновация мен инвестиция мемлекеттiң реттеудiң объектiсi болып
табылады.
Көптеген дамушы елдер табиғи ресурстарға бай бола тұра, тұрақты дамуға
қол жеткізе алмады. Қысқа мерзімде шикізат экспорты бұл елдердің
мемлекеттік қазынасына табыс әкеліп, тұрғындардың әл-ауқатын көтереді.
Алайда, уақыт өте келе жоғары табыс экономиканы құлдыратады, яғни
мемлекетті шикізат экспортынан және оның әлемдік рыноктағы жағдайынан
тәуелді етіп, шикізатты аз қажет ететін жаңа саланың дамуын ынталандырмайды
және шикізаттың күндердің күнінде таусылатынын еске алсақ, бұл мәселенің
қаншалықты маңызды екенін түсінеміз.Дәл осы жағдайдан шығудың бiрақ жолы
бар, ол - жоғары технологиялық өндірісті дамыту.
Қазіргі таңда ел экономикасы дамуының шешуші факторлары - ғылым мен
инновациялық технологиялар екеніне күннен-күнге көз жеткізіп келеміз. Бүкіл
әлемде озық технология мен техниканы насихаттайтын 1951 ж. Калифорнияда
құрылған дүние жүзіндегі ең алғашқы технопарк – АҚШ-тағы “Силикон
аңғарының” пайда болуына негіз болды. Өткен ғасырдың 80-жылдары
технопарктер тек АҚШ, Еуропада ғана емес, Канада, Сингапур, Австралия,
Бразилия, Индия, Қытай, Жапонияда да құрыла бастады.
Жапондықтар жаңа өнімді ойлап табу және оны жасап шығару
жылдамдығынан американдықтар мен еуропалықтарды да басып озады.Жаңа
автокөлік Жапонияда 1 айдан кейін шықса, АҚШ-та –4, Еуропада 2 айдан кейін
шығады.Жапондықтар үшін өнімнің сапасын қажетті деңгейге жеткізу үшін 4 ай
жеткілікті, ал АҚШ-та бұл көрсеткіш- 11 ай . 2
Ал Қытайда жаңа техника мен жоғары технологияны өндіріске енгізумен
1950 ж. құрылған ҒТИП ғылыми-техникалық индустриалды парктер
айналысады.Онда технологиялық жетістіктер коммерциялық және өндірістік
жағынан қарқынды жылдамдықпен игеріледі.ҒТИП қарамағына әр түрлі саладағы
ғылыми орталықтар мен кәсіпорындар кіреді.ҒТИП олардың құрылуына жағдай
жасайды, ғылыми зерттеулерін жүргізуге көмектеседі,ақпарат және қаржымен
қамтамысыз етілуін қадағалайды,бір сөзбен айтқанда , кәсіпорынға “қолайлы
орта” жасайды.Қытай экономикасына үлкен үлес қосып, инновацияны дамытып
отырғанын ҒТИП құрамына кіретін кәсіпорын санының өсуінен байқаймыз.1991ж.
–2587, 1992 ж. –9678, 1996 ж. –13722, 2000 ж. –20796. 3
Ал Корея Республикасының Оңтүстік Корея ғылым мен техниканы соңғы
50 жылда өте қарқынды дамытты. Екінші дүниежүзілік соғыстан әлемдегі ең
кедей елдердің бірі болып шығып, соғыстан кейінгі зерттеулердің басым
бөлігін қорғаныс, ядролық және космостық салаларға бағыттады.Корея
Республикасы ғылыми-техникалық саясатын өткен ғасырдың 60-жылдарының
ортасында қолға алды. 1967 ж. басты міндеті ғылыми-техникалық саясатты
жобалау және жүзеге асыру болып табылатын Ғылым және технология Министрлігі
құрылды және Ғылым мен техниканы қолдау туралы Заң қабылдады. Осыдан
кейінгі дамуы 5 жылдық кезеңдерге жоспарланған. 14
Финляндия 1991 жылға дейін экспортының жартысын КСРО-ға жіберетін.
КСРО тарап кеткеннен кейін және 90- жылдардағы экономикалық дағдарыс
Финляндия экономикасына да жағымсыз әсер етті.Мысалы, жұмыссыздық деңгейі
1991 ж 3,5%-дан 1993 ж 20%-ға дейін өсіп кетті. Осы келеңсіз жағдайдан
шығу үшін Финляндия Үкіметі 1991 ж жаңа экономикалық бағдарлама
қабылдады.Оның міндеті- Финляндияны дамыған елдер қатарына қосу.Осы
бағдарламаны жүзеге асыру мақсатымен Үкімет ұлттық инновациялық жүйені
құрды. Оның қызметін тікелей Финляндия Президенті қадағалайды.
1990 ж. бүкіл КСРО елдерінің экономикасында жағымсыз жағдай
қалыптасты. Қазақстанда барлық салалар дағдарысқа ұшырап, ғылымға көңіл
бөлінбеді, көптеген кәсіпорындар жұмысын тоқтату, бөлшектену, тіпті қайта
құрылу сияқты құрылымдық өзгерістерге ұшырады.Мұның бәрінің себебі –
нарықтың қатал талабы болды.Тозған құрал-жабдық, шығыны көп икемсіз
өндіріс, тиімсіз басқару, сын көтермес қаржылық жағдай және осы сынды
мәселелер аяғына шырмауық болып оралды.
Нарыққа көшу процесі аяқталғаннан кейінгі жылдарда экономиканың
жанданып дамуы шикізат (газ, мұнай, металл) сатудан түскен валюталық
түсімдерге тікелей байланысты болды. 2000-2002 жылдарда Қазақстанда
экономикалық өсу байқалды. Бірақ бұл өсім шикізат сатудан түскен пайда
есебінен, яғни “көз бояушылық” екенін түсінген ҚР Үкіметі қырағылық
танытып, елдің индустриалды-инновациялық саясатын қолға алды. 2002 ж шілде
айында ҚР Президенті Жарлығымен “Инновациялық қызмет" туралы Заң күшіне
енді.
Әрбір ел дүниежүзілік рынокта өз орнын тауып, үлесінен айрылмауға
тырысады. Бұл тікелей инновацияларға қатысты екені мәлім. ХХ ғасырдың 50-60
ж.ж дамыған елдер қолға алған негізгі мәселе де осы болатын. Алайда,
мемлекет құқықтық-нормативтік негізін жасап, мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырып немесе басқа қаржы ресурстарын жұмылдырып, бағыт бермесе, бұл
саланың қарқынды дамуы да екіталай. 14
Іс жүзінде ғылыми зерттеулер мен инновациялық процестерді мемлекеттік
қолдаудың негізгі кең тараған 3 әдісі бар.
1. Ғылыми зерттеулерге мемлекеттің тікелей қатысуы;
Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ірі лабораториялар қалыптастыру,
нәтижесін ақысыз түрде көпшілікке ұсыну. Әдетт, бұл лабораториялар
қорғаныс, энергетика, денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы мәселелерін
шешумен айналысады;
2. Қайтарымсыз негізде субсидиялар бөлу;
Мемлекеттік емес лабораторияларда іске асырылатын ғылыи зерттеу жұмыстарына
қайтарымсыз негізде мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлінеді.Негізгі қойылатын
шарт- зерттеулер барысы бойынша толық есеп беру, алынған нәтижені ашық
түрде жариялау
3. Ғылыми-техникалық зерттеулер мен тәжірибе жүргізуге инвестиция
бөлінген жеке бизнеске салық жеңілдіктерін ұсыну.
Елiмiздегi инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету 2-шi
суреттегi жүйе бойынша iске асады. (Сурет 2) (4), 56 б.
2-сурет. Инновациялық қызметке мемлекеттiк қолдау көрсету
2-шi сурет бойынша инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үшiн ең
бiрiншi құқықтық нысандары елiмiзде жоғарыдағы стратегия бойынша
орындалуда. Ал мемлекеттiк қаржылық қолдау және инновациялық құрылымдарды
құру үшiн оған көп мөлшерде қаржы керек. Осы мәселе қазiр елiмiзде күрделi
мәселенiң бiрi болып отыр, сондықтан қаржыландыру, сырттан инвестиция
тартуға негiзделген Инвестициялық, Инновациялық қорлар, Даму банкi,
экспорттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру корпорациясы сияқты даму
институттары құрылды.
Бұл мәселенің шет елдерде қалай шешілетініне назар аударып көрелік.
Жапонияда инновацияларға II дүниежүзілік соғыстан кейін көп көңіл
бөліне бастады.Елде шағын және орта кәсіпорындар бүкіл экономиканың негізін
құрайды. 13
Инновациялар саласындағы мемлекеттің 2 қызметін атауға болады
Мемлекет
Құқықтық- нормативтік жағынан Бюджеттен немесе
басқа
қамтамасыз етеді
көздерден қаржыландырады
Ал мемелекет инновациялық саясатты солар арқылы жүргізеді. Шағын
кәсіпорындар барлық кәсіпорындардың 99%-н құраса, олардың ЖҰӨ-дегі үлесі
52%- ды құрайды. Мемлекет саясатының шағын және орта бизнестегі
кәсіпкерлікті қолдауының мәні қажетті капитал салымы мен жұмыссыздық туралы
деректерді сәйкестендіру болып табылады.
Мемлекеттік деңгейде кәсіпорындарына мынандай қолдау көрсетеді:
1. Мамандандырылған мемлекеттік мекемелер (шағын инновациялық
кәсірорындарға кеңес беретін комисссиялар, кәсіпорындарды қолдайтын бас
басқарма, регионалдық органдар, мемлекеттік даму корпорациясы, шағын
инновациялық кәсіпорындар академиясы, шағын инновациялық кәсіпорындардың
бүкіл жапондық регионалдық орталық комитеті) жаңадан құрылған шағын
кәсіпорындарға көмек көрсетеді.
2. Қаржылық кепіл беру мен. қаржылық көмек көрсету;
Оны 59 филиалы бар мемлекеттік қаржылық корпорация, 102 филиалы бар ұлттық
қаржылық корпорация, 117 филиалы бар сауда және өндірістік кооперацияның
Орталық банкі, шағын инновациялық кәсіпорындарға арналған кредиттерді
сақтандыру ұйымдары жүзеге асырады.
Шағын және орта бизнесті қолдаудың жапондық жүйесінің негізгі
элементі ол құқықтық-нормативтік қамтамасыз ету болып табылады. Оған “Шағын
және орта бизнесті мемлекеттік қолдау” туралы Заңнан бастап “Жаңа қызмет
түрін енгізуде туындайтын төтенше жағдайлар” туралы Заңға дейін т.б. заңдар
кешнін қамтиды.
Жапонияда орталық банктер кредиттердің 47% -н, ал жергілікті
коммерциялық банктер100% кредитті шағын және орта кісіпорындарға береді.
Шағын инновациялық кәсіпорындарды қаржылық қолдаудың арнайы механизмдері
қолданылады. Олар “жеңіл қарыздар” деп аталады. Егер жай қарызды 4-8%-бен
алса, шағын инновациялық кәсіпорындар қарызды осының жартысымен алады.
13
Шет елдер тәжірибесінен инновацияны дамытудағы мемлекеттің рөлінің
өте маңызды екеніне көз жеткіздік, енді еліміздегі инновациялық үрдістерді
дамытуға қандай мемлекеттік қолдау көрсетілетінін және жалпы инновациялық
дамудың ерекшелiктерiне тоқталайық.
1.4 Қазақстан Республикасында инновацияның дамуы және оны қолдау шаралары
Экономикалық ғылымдар және экономикалық даму тәжiрибесi көрсеткендей
инновациялық дамуда жаңа технологиялар экономиканы тиiмдi модернизациялауды
қамтамасыз етедi. Бұл әсiресе Қ.Р-сы үшiн өте маңызды, өйткенi 1990 жылдан
бастап елiмiзде технологиялық дағдарыс қалыптасты. Өндiрiстiң техникалық
деңгейi құлдырады, ғылыми өнiмдердiң шығуы азайды, ғылыми-техникалық
потенциялымыз қысқарып кеттi, сондай-ақ бұрынғы экономикалық жүйе түгелiмiн
жойылды, елiмiз өзiнiң iшкi сұранысын қамтамасыз ете алмай қалды. Осының
салдарынан ЖIӨ көлемi де 1990 жылмен салыстырғанда 1995 жылы 40%-ға дейiн
азайды.
Ал 1996 жылы ЖIӨ-нiң 0,5%-ға өсуiмен экономикалық дағдарыс керi бұрылып
экономикалық жандану кезенiне өттiк. Осы жылдардағы ЖIӨ көлемiне назар
аударсақ тек қана 2003 жылы 1990 жылғы деңгейге жеткен екенбiз. Оны келесi
экономикалық дағдарыс пен экономикалық жанданудың параболалық
диаграммаасынан көрсек болады. ( Сурет 3 ) (7), 38 б.
3-сурет. 1990 – 2003 жылдардағы Қазақстандағы экномикалық дағдарыс пен
қайта жанданудың параболалық диаграммасы
Сонымен қатар елiмiзде ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтерге қаржы
бөлу өте аз, оның көлемi 0,9% құрап отыр. Ал индустриалы-инновациялы
саясатты жүзеге асырмасақ, онда 2015 жылы болжам бойынша оның үлесi 0,6%-ға
дейiн кемидi екен. Бұл стратегияны жүзеге асырған жағдайда 2015 жылы болжам
бойынша ғылым және ғылыми-инновациялық қызметке ЖIӨ-нен бөлiнетiн қаржы
1,7%-ға дейiн өсудi жоспарлап отыр.
Егер мұны дамыған елдермен салыстырсақ ғылымға бөлiнетiн қаржы
Францияда 45%, АҚШ пен Германияда – 36%, Жапонияда – 20% құрап отыр.
Елiмiзде стратегия жүзеге аспағандағы және асқандағы ЖIӨ-нiң
құрылымының болжамы ( % ), ( Сурет 4 ). (8), 95-100 б.
4-сурет. Инновациялық қызметке бөлiнетiн ЖIӨ көлемiнiң
стратегияны жүзеге асырғанда және оны жүзеге
асырмағандағы үлесi. (%)
Елiмiздегi инновациялық саланы мемлекеттiк қолдауды ҚР-ның
“Инновациялық қызмет” туралы Заңынан көрумізге болады. Оның негізгі
бағыттары келесідей:
1. Инновацияның басым бағыттарын анықтап, инновациялық бағдарламарды
жасау.
2. Мемлекеттің инновациялық саясатын жүзеге асыратын қажетті
инвестицияны жұмылдыруды ұйымдастыру және жағдай жасау.
3. Инновациялық инфрақұрылымды құру.
4. Мемлекеттік бюджеттен инновациялық бағдарламалар мен жобаларды
мақсатты қаржыландыру
5. Бәсекеге жарамды өндірісті құруға мемлекеттің араласуы.
6. Мемлекеттік тапсырыспен орындалатын инновацияларды міндетті түрде
рынокпен қаматамасыз ету.
7. Отандық инновацияларды шетелге шығару. 10
Елiмiзде ғылыми-техникалық инновациялық бағдарламаларды дамыту үшін
арнайы даму институтары құрылған. Оның ішінде 3 қаржылық және 2 қызмет
көрсету институтары бар.
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк
елдерде инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi
дамыған елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық
өсуге қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi.
Мiне осы себептен сонғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап
өткендей, “елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап
көрсеттi. (15), 205 бет
5-сурет.Ұлттық инновациялық жүйе
Инновацияны жүзеге асыру үшiн оны мемлекеттiк қолдайтын құқықтық
актiлер, инновациялық қызметтердiң iске асуы үшiн оны қамтамаасыз ететiн
қаржылық институттар және оны нақты түрде жүзеге асыратын мекемелер, ҒЗТКЖ
ұйымдарын қалыптастыруымыз керек. Елiмiздiң ұлттық инновациялық жүйесiн 3-
шi суреттен көруге болады: (Сурет 5 ) (4), 84 б.
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға өтпелi кезеңiнде
экономикада кәсiпкерлiк қызмет даму үстiнде. Кәсiпкерлiк, әсiресе шағын
кәсiпкерлiк рыноктық жүйеде толық қанды қызмет ету үшiн кәсiпорын жаңа
технологиялар мен жаңалықтар ашып отыруы керек. Сонда ғана олардың шығарған
товарлары мен қызметтерi бәсекеқабiлетiне ие болады. Бiрақ бүгiнде отандық
кәсiпорындардың инновациялық қызметi мардымсыз болып, соның салдарынан
отандық товарлардың бәсекеқабiлетi әлсiз екенi белгiлi.
Әйтсе де бұл инновациялық жобаларға көптеген қаржы қажеттiлiгi туындап
отыр, ол қаржыларды ЖIӨ-нiң құрамынан көп мөлшерде ала алмаймыз, өйткенi
елiмiзде бұдан басқа салаларға қаржы сұранысы туындап отыр, әсiресе
әлеуметтiк салаларға. Сондықтан қаржы тартудың бiрден бiр көзi инвестиция
тартуды ынталандыру болып табылады.
Қ.Р-ның Статистика агенттiгi көрсеткендей, негiзгi капиталды
инвестициялау негiзiнен шикiзаттық салаларға тартылуда. Өйткенi шетелдiк
инвесторлар дайын өнiм шығаруға ынталы емес, себебi олар дайын, сапалы өнiм
шығару арқылы өз елдерiне бәсекелес болуға ұмтылмайды. Оларға керегi бiздiң
шикiзатымыз болып отыр. (Сурет 7) 12
6-сурет. 2000 жылы өнеркәсiп саласында негiзгi капиталға тартылған
инвестицияның үлесi
Осы мәселеге байланысты ендiгi жерде iшкi және сыртқы
инвестициялардың негiзгi бөлiгiн өңдеушi салаға құйылуын мемлекеттiк және
кәсiпкерлiк қолдау арқылы ынталандыруымыз керек. Ол үшiн ондай салаға
салынатын инвестицияларға белгiлi дәрежеде қолайлылықтар туғызуымыз қажет.
Мысалы, оларға салық жеңiлдiктерi, пайыз мөлшерлемесiнiң жоғары болуы және
қолайлы инновациялық орта жағдайын айтып өтсем болады.
Алатау АТП-не тоқталатын болсақ, ол еліміздегі инвестициялық
жобалардың ең маңыздысы болып табылады. Оған ақпараттық технология және
коммуниация саласындағы әлемдегі озық компаниялар тартылып, Microsoft,
Hewlett Packard, Siemens т.б әлемдік лидерлермен ынтымақтастық жөнінде
меморандумдарға қол қойылды. Ерекше экономикалық зона ретінде АТП-ның
мынандай басты артықшылықтары бар:корпорация салығы екі есеге төмендетіліп,
жер және мүліктік салықтан мүлде босатылады.
Елiмiзде үкімет тарапынан жүргізіліп жатқан инновацияны қолдау
саясаты мен нақты іс-шараларға тоқталатын болсақ:
1 -ден, бұл үрдістердің жүруін тездететін құқықтық қамтамасыз ету және
экономикалық шараларды жүзеге асыруда бірқатар заң жобалары қабылданды.
“Инвестициялық қор” туралы, “Техикалық реттеу”,”Қазақстанның инвестициялық
қоры”, ”Сауда қызметі”, ”Сауда өндірістік палаталар”, ”Арнайы экономикалық
зоналар” туралы Заңдар қабылданып, Салық Кодексіне өзгертулер мен
толықтырулар пакеті қабылдануға дайын.
2- ден, индустриалды стратегияның дайындық кезеңінің басты міндеттерінің
бірі-регионады және халықаралық масштабта елдің бәсекелестікке жарамды
салаларын анықтау. Елбасының тапсырмасымен Маркетингтік-аналитикалық
зерттеулер орталығы және дүние жүзіне танымал “Джей Ай Остин”
компаниясымен осы бағытта зерттеулер басталды. Оның қорытынды нәтижесі
жылдың аяғында белгілі болады. 14
Шетел инвесторлары және даму институтарының қатысуымен жоғары
технологиялық өндірістерді құру жұмыстары да жүргізілуде. Үкімет
трансұлттық компаниялар, ірі шетел және Қазақстан компаниялары арасында
инвестициялық жобаларды бірлесіп жүзеге асыруға күш салып келеді. Дүние
жүзіндегі ірі компаниялар “Майкрософт”, “Хьюлетт Паккард”, “Сименс”,
“Циско” ынтымақтастық жөнінде меморандумдарға қол қойылып және машина
жасау, металлургия саласындағы ірі жобаларды жүзеге асыруға бағытталуда.
Дәл осылай “Қазақстан-Камаз” автомобиль концорциумы құрылды. Оның мақсаты
автомобиль және трактор жасауды дамыту.
Қостанайда “Агромашхолдинг” ААҚ комбайн және мотор жасаумен
айналысады.”Сингапур Технолоджис”және “Қазақстан Инжиниринг” біріккен
кәсіпорны құрылды. Онда биыл барлық қаржыландыру көздерінен 250
индустриалды- инновафиялық жобалар іске асады.
Мемлекеттік Даму Институттары да нақты істі орындауға көшіп келеді.
Мысалы, Қазақстан Даму Банкі 562,6 млн $-ға бағаланған 22 инвестициялық
жобаларды қаржыландырды. Осы жылы Қазақстан Даму Банкі қаржыландыратын тағы
10 өнеркәсіп іске қосылады деп күтілуде, оның ішінде Астанада шыны
пластикалық труба жасайтын және Шымкентте мақта-мата өндіретін өнеркәсіп
орындары.
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру корпорациясы да
белсенді әрекет етуде.Биыл 20,5 млн $-ға бағаланған 23 жобаны сақтандыру
туралы шешім қабылдады.
Қазақстанның инвестициялық қоры осы жылдың 1-шілдесіне дейін 100 млн
теңге тұратын 2 жобаны қаржыландырдыру көзделiп отыр.
Ал Ұлттық инновациялық қор геостационарлық спутникті құру және іске
қосуды қаржыландыруды бастады. Осы орайда Үкімет “ҚР космос саласының 2005-
2007 жылдарға дамуы” деген мемлекеттік бағдарлама жасады. Курчатов
қаласындағы Ұлттық ядролық орталық аясында бірқатар маңызды зерттеулер
жүргізілуде,оның ішінде қуаты 70 Мвт болатын шағын атом станциясын құру
және радияциялық техниканы пайдалана отырып шуды изоляциялайтын материал
өндіру қолға алынды.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВЕНЧУРЛІК
БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫ
1. Венчурлік бизнес түсінігі
Венчур –ағылшынның venture тәуекелді кәсіпорын немесе бастама
дегенді білдіреді. Венчурлік капитал жеке бизнесті қаржыландырудың баламалы
нысаны ретінде АҚШ-та 50-жылдардың ортасында пайда болды. Еуропаға ол тек
70-жылдардың соңында ғана келді. Венчурлік капитал пайда болғанға дейін
әлемде шағын және орта бизнесті қаржыландыруды банктік капитал, ірі
корпорациялар мен компаниялар және ауқатты адамдар, яғни бизнес
періштелерінің қаржыландыруы арқылы жүзеге асырылған.
Венчурлік бизнестің отаны – Силикон аңғары. 1957 жылы Артур Рок
инвестициялық банкте істеп жүрген кезінде Shorkley Semiconductors
Laborotories компаниясының инженері Юджин Клейнерден хат алады. Клейнер
жаңа кремний транзисторын шығару идеясын қолдайтын фирма іздеп жүрген
болатын. Кездесуден кейін Артур Рок Клейнердің жобасына қажет 1,5 млн.
долларды қаржыландыруға инвестор тауып беруге келісті. Алайда Артур
жолыққан 35 корпоративтік инвесторлар ұсынысқа қызығущылық танытқанымен
қаржыландыруға келіспеді.Сол кезде Рокқа Шерман Фэрчайлдқа жолығуға кеңес
берді. Ш.Фэрчайлд – өнертапқыш және жаңа компанияларды қаржыландыру жөнінде
тәжірибесі бар еді.Ол қаржыландырған 1,5 млн. доллар нәтижесінде Fairchild
Semiconductors Силикон аңғарындағы барлық жартылай өткізгіштер шығаратын
компаниялардың негізі қаланды.
Табысты венчурлік капиталистердің бірі – Cisco Systems компаниясы
желілік маршрутизатор және телекоммуникациялық жабдықтар өндірісі жөнінен
әлемдік көшбасшылардың бірі. 1987 ж. Дон Валентин Sequoia Cisco Systems
компаниясының 2,5 млн. доллар тұратын акциялар пакетін сатып алды. 1 жылдан
кейін ол 3 млрд доллар болды.
Артур Рок, Франклин Джонсон, Том Паркинс –венчурлік капиталдың
негізін қалаушылар. Венчурлік бизнес арқасында АҚШ-та 100 мыңдаған жаңа
жұмыс орындары пайда болып, миллиардтаған қосымша табыс әкелінді. Венчурлік
капиталдың қалыптасуы уақыт ьойынша компьютерлік технологияның қарқынды
дамып, орта тап американдықтардың қалыптасып, әл-ауқатының өсуімен сәйкес
келеді.
Қазіргі заманғы компьютерлік бизнестің алыптары Apple Computers,
Compaq, Sun Microsystems, Microsoft, Lotus, Intell венчурлік капитал
көмегімен осы дәрежеге жетті. Сонымен қатар, персоналды компьютерлер мен
биотехнология секілді жаңа салалардың да қарқынды дамуы негізінен венчурлік
инвестицияның қатысуымен мүмкін болды. Еуропада венчурлік капитал пайда
болмастан 15 жыл бұрын жеке кәсіпкерлер акционерлік капиталды қаржыландыру
көздеріне қолы еркін жетпейтін. 80-жылдардың ортасынан бастап еуропалық
салымшылар тұрақты табысы бар дәстүрлі активтерге аз қаражат салып,
акцияларға инвестиция салу мүмкіндігіне қызығушылық танытты.
Еуропадағы венчурлік индустрияның пионері – Ұлыбритания, әлемдегі
қуатты қаржылық орталық. 1979 жылы осы елдегі венчурлік инвестициялардың
жалпы көлемі 20 млн. фунт болса, 8 жылдан кейін бұл сома 6 млрд. Фунтқа
жетті. Өткен онжылдықтағы Еуропадағы венчурлік бизнеске 46 млрд фунт
шоғырланды және инвестициялаған жеке компаниялар саны 200 мыңға жуық.
Еуропаның 20 елінде 500 венчурлік қор мен компания бар.
2.2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік бизнес дамуының алғышарттары.
Ұлттық иновациялық жүйені құру мен дамыту жөніндегі бағдарламада
көсетілгендей, ҰИЖ – нің ең басты элементтерінің бірі – венчурлік қорлар.
Осы бағдарламаларға сәйкес венчурлік бизнесті инвестициялау дегеніміз:
- идеяның, жаңа өнімнің пилоттық үлгілерін құрумен байланысты
қолданбалы зерттеулер және оның коммерциялық әлеуетін бағалау;
- алғашқы сериялық өндіріс және өнімді алғашқы сатулар;
- өндірістің алғашқы кеңейтілімі және өнімді өткізу үшін жаңа
рыноктарға шығу.
Венчурлік қорлар – венчурлік инвестициялаудың негізгі механизмі болып
табылады. Венчурлік инвестициялаудың бастапқы кезеңінде қызметті инновация
жасау мен коммерциялауға бағытталған компанияларға жеке, отандық және
шетелдік капиталды тарту мемлекеттің тікелей үлестік қатысуымен венчурлік
қорларды құрғанда мүмкін болады.
Венчурлік қорға инвестицияланатын мемлекеттік қаржылар осы қорға
кіретін жеке инвестициялардың тәуекелдерін төмендетеді. Венчурлік
индустрияның қалыптасуының бастапқы кезеңінде мемлекеттің араласуының
осындай үлгісі барлық елдерде өзінің тиімділігін көрсетті.
Венчурлік қорларды құрғанда мемлекеттің қатысуы ҰИҚ–ң инвестициялық
саясатының басты бағыттарының бірі – отандық және шетелдік инвестициялармен
бірлесе отырып құрылған венчурлік қорлардың капиталындағы үлестік қатысуы
(49%) арқылы венчурлік қорларды құру болып табылады.
Венчурлік қор – венчурлік инвестициялауды жүзеге асыру мақсатында заңды
тұлға қуру арқылы немесе құрмай-ақ жеке және заңды тұлғалар капиталының
шоғырлануын атайды. Қазіргі кезде елімізде ҰИҚ және шетелдік капиталдың
қатысуымен 6 венчурлік қор жұмыс істейді.
Қазақстанда венчурлік инвестициялауды жүзеге асыратын 6 венчурлік
қор бар.
1. CASEF, LLC. Шағын кәсіпорындарды қолдау
Орталық Азия Қоры.
Қор Ұлттық инновациялық қор АҚ, Шағын кәсіпорындарды қолдау қоры –
SEAF, Экономикалық істер жөніндегі Швейцария Үкіметінің Мемлекеттік
Секретариаты – SECO, халықаралық қаржы Корпорациясы – IFC
Қатысуымен құрылды. Қордың жарғылық капиталы – 4,2 млн АҚШ долларын
құрайды. Инвестициялау бағыттары; Қазақстан, нысаны-әмбебап Қор.
2. Halyk Private EquityАҚ
Halyk Private EquityАҚ Венчурлік қоры 2005 жылы Ұлттық инновациялық
қор АҚ және Қазақстан Ұлттық Жинақ Банкі АҚ қатысуымен құрылды.
Басқарушы компания – Halyk Finance АҚ. Басқарушы компания банктік және
кәсіпкерлік ортада жұмыс тәжірибесі мол, жоғары білікті мамандардан
құрылған. Қордың жарғылық капиталы – 19,5 млн АҚШ долларын құрайды.
3. Венчурлік қорлар Әрекет Жоғары технологиялар Қоры АҚ
Әрекет Жоғары технологиялар Қоры АҚ Қазақстан Республикасы
экономикасының әр түрлі салаларындағы жоғары технологиялық жобаларды
қаржыландыру мақсатында 2004 жылы ҰИҚ АҚ және ТұранӘлем Секьюритиз ЖШС
қатысуымен құрылды. Әрекет Жоғары технологиялар Қоры қызметінің басты
бағыты инновациялық жобаларды, сонымен қатар алдыңғы қатарлы инновациялық
технологияларды көшіру, қарызға алу және дамыту жөніндегі жобаларды жүзеге
асыратын компанияларды инвестициялау және оған инвестиция тарту болып
табылады.
4. Адвант Венчурлік Қоры АҚ
Адвант Венчурлік Қоры 2004 Ж. ҰИҚ АҚ және Lancaster Group
Kazahstan АҚ қатысуымен құрылды. Басқарушы компания –Lancaster Group
Kazahstan АҚ. Басқарушы компания банктік және кәсіпкерлік ортада жұмыс
тәжірибесі мол жоғары білікті мамандардан құрылған. Қордың жарғылық
капиталы – 20,2 млн АҚШ долларын құрайды.
5. Wellington Partners Ventures III Technology Fund L.P.
Wellington Partners Ventures III Technology Fund L.P. Венчурлік
қоры
2004 жылы алдыңғы қатарлы еуропалық венчурлік қорлардың қатысуымен құрылды.
Қор қатысушыларының құрамында ҰИҚ АҚ бар. Қордың Жарғылық капиталы 150 млн.
АҚШ долларын құрайды. Басты қаржыландыру салалары: бағдарламалық құрулар,
ақпараттық қаіпсіздік технологиялары, электроника.
6. СентрасВенчурлік Қоры Тәуекелдерді Инвестициялау Акционерлік
Инвестициялық Қоры АҚ.
СентрасВенчурлік Қоры Тәуекелдерді Инвестициялау Акционерлік
Инвестициялық Қоры АҚ ҚР экономикасының әр түрлі салаларындағы жоғары
технологиялық жобаларды қаржыландыру мақсатында 2005 ж. ҰИҚ АҚ және Сентрас
Капитал ЖШС қатысуымен құрылды. Қор қызметінің басты бағыты инновациялық
жобаларды, сонымен қатар алдыңғы қатарлы және инновациялық технологияларды
көшіру, қарызға алу және дамыту жөніндегі жобаларды жүзеге асыратын
компанияларды инвестициялау және оларға инвестиция тарту болып табылады.
2. Қазақстан Республикасындағы венчурлік қорларды құру механизмі
Венчурлік қорды құру жобасының бастамашысы ретінде ҰИҚ-мен қатар ҚР-ң
резидент немесе резидент емес заңды тұлғалар бола алады. Жойылу, банкрот
болу қауіпі бар, экономикалық қызметі тоқтаған заңды тұлға бастамашысы бола
алмайды. Бастамашы ҰИҚ-ға венчурлік қорды құру Ережелеріне сәйкес негізгі
құжаттар пакетімен жобалық ұсынысты тапсырады. Құжаттар пакеті толығымен
дайын болғанда жобаға тіркеу номері беріледі. Жобаларды алғашқы таңдауды
жобаны қаржыландыру тобы жүзеге асырады:
- барлық құжаттардың бар болуы;
- қордың инвестициялық саясаты жөніндегі меморандумға жобаның сәйкес
келуі тексереді.
Бірінші реттік таңдаудың оң бағасы ҰИҚ жобаны қаржыландыруға кепілдік
бермейді, ол жобаны кешенді экономикалық және құқықтық экспертизадан
өткізудің баспалдағы болып табылады, ҰИҚ бастамашыға бірінші реттік
таңдаудың қорытындысы жөнінде ақпарат береді.
Жобаларды тексеру 2 кезеңнен тұрады:
- қорлардың құрылымдық бөлімшелері ішкі тексеруді жүзеге асырады;
- тәуелсіз эксперттер сырты құқықтық тексерісті жүргізеді.
Жобалық қаржыландыру тобы (ЖҚТ) мен Заңдық қызмет Департаменті (ЗҚД)
жобаның қаржы-экономикалық және құқықтық аспектілерінің ішкі тексерісін
жүргізеді. Тексеріс нәтижелері қорлардың инвестициялық комитетіне ұсыныс
түрінде құжатталады. Ұсыныстар келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz