Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Кәсіпорынның қаржылық қорын бағалау, оның тұрақтылыққа жету жолдарын, экономикалық тиімділікті де анықтауға мүмкіндік береді.

Кәсіпорын жұмысының қаржылық қорынының жағдайын бағалау адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.

Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық заңдардың объективті зандылықтары мен талаптарына негізделген. Осы заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса, өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.

Қазіргі қоғамның әкімшілік-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынастарға ену кезеңінде оның мәнділігі одан арта түсті. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2009 жылдың 18 ақпандағы «Қазақстан экономикасының, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Жолдауында: «Біз шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың түбірінен жаңа идеологиялық түзетуге тиіспіз. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамаларын іске асыру үшін қолайлы жағдай туғызуымыз керек» деген /3, 3-4 б/, осы орайда бұл мәселені шешу үшін, мемлекет экономикасының ажырамас бөлігі болып табылатын нарықтық экономикадағы әрбір кәсіпорынның өміршеңдігін сақтап қалу, оның дамуы, тек ұлттық шекарада емес, халықаралық деңгейде қызмет етуі үшін алғышарттардың бірі болып оның экономикалық потенциалын, яғни қаржылық тұрақтылық деңгейін, оның мәселелі аймақтарын анықтау және олардан арылу немесе қайсібір тәуекелділігін төмендету жолдарын іздестіру маңызды болып табылады.

Сонымен қатар қаржылық тұрақты кәсіпорын онымен қаржылық қатынастарға түсетін басқа шаруашылық субъектілер үшін сенімді серіктес болады /4, 9 б/. Сондықтан қаржылық жағдайды талдаумен тек кәсіпорын басшылары мен қызметкерлер ғана емес, соныменен ресурстарды қолдану тиімділігін зерттеу мақсатында құрылтайшылар, инвесторлар, несиелендіру жағдайын бағалау мен тәуекелділіктің деңгейін анықтау үшін банктер, төлемдерді уақытылы алу үшін жабдықтаушылар, бюджетке қаражаттардың түсу жоспарын орындау үшін салық органдары және тағы басқалары айналысады.

Нарықтық жағдайда кәсіпорын табыстылығы мен тұрақтылық жағдайының негізі болып оның қаржылық тұрақтылығы табылады. Егер кәсіпорын қаржылық тұрақты және төлемқабілетті болса, онда ол несиені алу, инвестицияларды тарту, жабдықтаушыларды таңдау, мамандандырылған кадрларды іріктеуде қызметі ұқсас кәсіпорындар алдында бірқатар артықшылықтарға ие болады. Неғұрлым кәсіпорын тұрақты болса, соғұрлым нарық конъюнктурасының оқыс өзгерістерінен тәуелсіз және банкроттыққа ұшырау тәуекелі төмен болады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы дегеніміз қаржыландыру көздерінің құрамында меншікті капиталдың жеткілікті үлесімен қамтамасыз етілетін кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығы немесе кәсіпорынды кездейсоқтықтан және кенеттен болатын өзгерістерден сақтап тұратын белгілі бір беріктік қорлардың болу нәтижесі.

Кәсіпорын қаржылық жағдайының тұрақтылығын талдау экономикалық ахуал болған кезде ғана емес, сонымен қатар оларды алдын-ала болжау, қашқақтау, ұзақ мерзімді, материалдық емес, ағымдық активтерді, меншікті және қарыз капиталын неғұрлым тиімді қолдану үшін жүргізіледі. Нарықтық қатынастар жағдайында шаруашылық субъектісінің шаруашылық, инвестициялық және басқа да кәсіпкерлік қызметтерінің негізгі талаптары капиталдың нақты құнын сақтау мен көбейту, экономикалық потенциалдың тиімді қолданылуын жоғарлату болып табылатыны белгілі.

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту және жақсарту және оның іскерлік белсенділігін арттыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін басшылыққа нақты ұсыныстар беруге болады.

Жұмыстың мақсаты кәсіпорын қаржылық тұрақытылық жағдайына талдау жасау және алынған нәтижелерге сәйкес кәсіпорын қаржылық жағдайын нығайту жолдарын анықтау.

Көзделген мақсатқа сай келесі міндеттер қойылған:

• кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы түсінігі және оның кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайын бағалаудағы рөлін, қаржылық тұрақтылық түрлері мен қаржылық жағдайларын зерттеу, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер етуші факторларды анықтау, қаржылық тұрақтылықты бағалаудың негізгі әдістері мен критерийлерін зерттеу және берілген кәсіпорын қаржылық жағдайын бағалау үшін тиімді әрі қолайлы әдісті таңдау; «Көкшетау минералды сулары» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық жағдайын жалпылама талдау, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштер арқылы талдау; кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту жолдарын іздестіру және қаржылық жағдайын ынталандыру бағыттарын анықтау.

1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ─

ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ

Кәсіпорын қаржылық тұрақтылығының жалпы түсінігі, оның түрлері, оған әсер етуші факторлары және қаржылық тұрақтылықты бағалау әдістері мен критерийлері қарастырылады.

1. 1 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық түсінігі және оның кәсіпорынның қаржылық-экономикалық жағдайын бағалаудағы рөлі

Қаржылық тұрақтылық қазіргі өзгергіш және көпқырлы нарықтық экономика жағдайында маңызды мәселе болып табылады. Әрбір кәсіпорын қызметінің қаржылық тұрақтылығы жалпы мемлекет экономикасының қаржылық тұрақтылығына қандай да бір әсерін тигізеді. Бұл тәуелділікті көру үшін бірнеше авторлардың әдебиеттерінен іріктелген қаржылық тұрақтылық анықтамаларын қарастыру дұрыс болады.

Жалпы жағдайда экономикалық жүйенің тұрақтылығы деп оның өзінің қызметін ұзақ мерзім бойы жүзеге асыра алу қабілетін айтады. И. Богданов экономикалық тұрақтылықты келесідей анықтайды: «Экономиканың тұрақтылығы оның элементтерінің сенімділігі мен қатаңдығын, ішкі жүйедегі тік, көлденең және тағы басқа байланыстарды, сыртқы және ішкі қысымды төзу қабілетін сипаттайды. Бірақ егер экономика дамымаса, онда оның сыртқы және ішкі қауіптерге төзімділігі мен бейімделу мүмкіндігі кенеттен төмендейді. Сондықтан, тұрақтылық пен даму ─ біртұтас жүйе ретінде экономиканың маңызды сипаттамасы» /7, 12 б/. Бұл тұрақтылық анықтамасының идеясы сыртқы ортаның жағымсыз әсерлерін төзу үшін ресурстармен қамтамасыз ететін кеңірек ұдайыөндіріске деген, сыртқы ортада қалыптасып, дамитын ерекшеліктерге сәйкес бейімделу мен жаңартылуға деген қажеттілікте жатыр. А. Илларионовтың айтуы бойынша, «экономикалық қауіпсіздік─ ұзақ мерзімді перспективада өндірісіті жан басына шаққандағы экономикалық ресурстардың көп бөлігімен ең тиімді әдіспен қамтамасыз ететін экономикалық, саяси, құқықытық жағдайлардың үйлесімі» /7, 45 б/. С. Афонцев ұлттық экономиканың қауіпсіздігін «жағымсыз әсерлердің потенциалды пайда болу көздерін бейтараптандыру және нақты болған әсерлермен байланысты зиянды төмендету қабілетінде бейнеленетін экономикалық және саяси ерекшелігі бар эндогенді және экзогенді әсерлерге ұлттық экономикалық жүйенің тұрақтылығы» ретінде сипаттайды /7, 12 б/.

И. Петренко кәсіпорынның дамуы мен тұрақтылығының микроэкономикалық мәселесін қарастыру барысында И. Богданов көзқарасына жақын пікір білдіреді /7, 75 б/. Тұрақтылық, И. Петренконың көзқарасы бойынша, сыртқы және ішкі ортаның өзгергіштігі жағдайында өндірісітік жүйе элементтерінің, оның тік және көлденең байланыстарының сенімділігі мен тұрақтылығын, өзінің негізгі функционалдық көрсеткіштерін сақтау қабілетін бейнеледі. Өндірістік жүйенің тұрақтылығы үшін ол үздіксіз қызмет етіп, дамуы қажет. Егер жүйе дамымаса, өзінің экономикалық потенциалын ұлғайтпаса, онда оның өзгергіш нарықтық экономика жағдайына тиімді бейімделу қабілеті төмендейді. Н. Матвеев пікірі бойынша, кәсіпорынның экономикалық қауіпсізідігі тұрақты қаржылық жағдай, коммерциялық табыстылық, мамандандырылған кадрлардың, өндірісітің құқықытық нормаларының болуы және кәсіпорын қызмет етуінің тұрақтылығын қамтамасыз ететін өндірісітік қатынастардың ұйымдастырылуы, ғылыми-техникалық прогрессивтілік пен әлеуметтік даму шарттарының жиынтығымен анықталады /7, 7 б/. Бұл автор кәсіпорын экономикалық қауіпсіздігінің негізгі элементі оның қызмет ету табыстылығы деп қарастырады. Бұл анықтама кәсіпорын қаржылық тұрақтылығының кешенділігін, кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасына жатқызылатын көптеген факторларға тәуелділігін нақты көрсетеді.

«Қаржылық тұрақтылық» термині мамандандырылған қаржы лексиконында нақты анықталмаған. Әлем тәжірибесінде «Қаржылық тұрақтылық» түсінігінің әртүрлі баян етілуі баланс талдауының екі жақтылығымен түсіндіріледі: баланс өтімділігін дәстүрлі және қазіргі заман функционалды талдауы. Осы екі көзқарас негізінде аналитиктер қаржылық тұрақтылық түсінігін әртүрлі етіп қарастырады /7, 16-18 б/.

Баланс өтімділігін дәстүрлі талдау негізінде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы оның қаржылық құрлымының тепе-теңдігін қамтамасыз етілуіне және инвесторлар мен кредиторлардың тәуекелдерден аман болуына бағытталған ережелермен анықталады, яғни қаржылық стандарттың дәстүрлі ережелері қарастырылады, олар төмендегілерді өзіне қосады:

• минималды қаржылық тепе-теңдік ережесі, ол міндетті оң өтімділіктің болуына негізделген, яғни баланс пассивтері мен активтерінің қысқамерзімді элементтер айналым жылдамдығы, уақытында сәйкессіздіктер болу тәуекелімен байланысты міндеттемелерден ағымдық активтер мөлшерінің асу сомасында орын алатын қаржылық тұрақтылық қорын алдын ала қарастыру қажет;
• максималды қарыз ережесі─ қысқамерзімді қарыздар қысқамерзімді қажеттіліктерге пайдаланылады; дәстүрлі қаржылық стандарт кәсіпорын қарыздарын меншікті қаражат көздерінен өтеу шегін белгілейді: ұзақ және ортамерзімді қарыздар меншікті қаражаттар көздері мен оларға теңескен ұзақмерзімді қарыз қаражат көздерін өзіне қосатын тұрақты капитал жартысынан аспауы қажет;
• максималды қаржыландыру ережесі алдағы ереженің жүзеге асырылуын ескереді: қарыз капиталын қолдану көзделген барлық салымдар соммасының белгілі бір пайызынан жоғарламауы қажет, ал пайыз әртүрлі несиелеу шартына байланысты болады.

Баланс өтімділігін функционалды талдау негізінде қаржылық тұрақтылық келесі талаптарды орындау кезінде анықталады:

• қаржылық тепе-теңдікті сақтау, негізгі және қалыптастырылуы үшін пайдаланылатын, меншікті капитал бөлігін білдіретін, айналым капиталына бөлшектеп салудан бұрын, тұрақты капитал есебінен өтелетін, қаражаттардың тұрақты орналастырылуы құрамына қосу жолымен жүзеге асады. Соныменен, тұрақты ресурстар─ меншікті капитал және оларға теңестірілген қаражаттар─ тұрақты орналастырылған активтерді өтеу қажет. Қатынастың 100 пайыздан төмен болуы─ салынған қаражаттардың бөлігі кәсіпорынның қаржылық әлсіздігін анықтайтын, қысқамерзімді міндеттемелер түрінде болатын тұрақсыз ресурстармен қаржыландырылғанын білдіреді. Қысқамерзімді қаржыландыру туралы айта келсек, айналым активтеріне (меншікті айналым капиталының көздері көлемінде) қажеттілік соммасы есеп жылы ішінде өзгереді және бұл өзгерістер төмендегілерге әкеледі:

• айналым капиталының артық қамтамасыз етілуіне, нәтижесінде меншікті айналым капиталының бос көздері уақытша пайда болады;
• немесе айналым капиталына қажеттіліктің қанағаттандырылуына, нәтижесінде қарыз қаражаттарын қолдану тура келеді; жалпы қарызды бағалау─ қаржылық тұрақтылықты талдау (баланс өтімділігін талдаудың функционалды және дәстүрлі) амалдары бірдей. Бір бұл жерде, барлық қарыз және меншікті қаражаттар арасындағы қатынас арқылы белгіленетін кәсіпорынның жалпы қарыздар деңгейін анықтау қосылады.

Кәсіпорыннің қаржылық тұрақтылық түсінігін қарастырған кезде онымен тікелей байланысты басқа да қажетті экономикалық-қаржылық құраушыларды анықтау дұрыс болады. Соның ішінде кәсіпорынның төлемқабілеттілігі негізгі орынды алады.

Төлемқабілеттілік пен қаржылық тұрақтылық нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қызметінің маңызды қаржылық-экономикалық ерекшелігі болып табылады. Кәсіпорынның «қаржылық тұрақтылық» түсінігі көп қырлы, ол ұйым қызметінің әртүрлі жақтарын бағалайтындықтан, «төлемқабілеттілік» пен «несиеқабілеттілік» түсініктеріне қарағанда кең мағынаны иеленеді. «Қаржылық тұрақтылық» түсінігін отандық және шетел экономистері әртүрлі баяндайды. 90-шы жылдардың басында кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын меншікті қаражаттардың қарыз капиталынан ұлғаюы шарты бойынша меншікті қаражаттар көзі капиталымен түсіндірді. Сонымен қатар ол кәсіпорын активтерінде меншікті және қарыз капиталының қатынасымен, меншікті қаражаттардың жинақталу қарқынымен, ұзақмерзімді және қысқамерзімді қаражаттар қатынасымен, материалдық айналым капиталының меншікті көздерден жеткілікті қамтамасыз етілуімен бағаланды.

Қаржылық тұрақтылық─ бір қалыпты төлемқабілеттілігін қамтамасыз ететін кәсіпорын шоттарының белгілі бір жағдайы. Қандай да бір шаруашылық әрекетті жасау нәтижесінде қаржылық жағдай не төмендеп, не жоғарлап, өзгеріссіз қалмайды. Күн сайын жасалатын шаруашылық операциялар ағымы қаржылық тұрақтылық жағдайының бір күйден екінші күйге өтуіне негізгі себепкер болады. Негізгі қорларға және өндіріс шығыстарына капитал салымдарын өтеу үшін қаражаттар көздерінің өзгеріс шегін білу кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсартуға және қаржылық тұрақтылықты жоғарлатуға әкелетін шаруашылық операциялар ағымының қозғалысына мүмкіндік береді. Қаржылық тұрақтылықты зерттеу барысында алдағысынан ерекшеленетін «төлемқабілеттіліктің» жекеленген түсінігі бөлініп шығарылады. Көріп отырғандай, төлемқабілеттілік қаржылық тұрақтылықтың ажырамас бөлігі болып табылады. Қаржылық жағдайдың тұрақтылығы кәсіпорынның өндірістік, коммерциялық, қаржылық-инвестициялық қызметтерінің нәтижелеріне тәуелді болады, ал қаржылық жағдайдың тұрақтылығы оның қызметіне әсерін тигізеді. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қорлар мен олардың құнының меншікті және қарыздық қалыптастыру көздерінің көрсеткіштері анықтайды. Қорлар мен шығындардың қалыптасу көздермен қамтамасыз етілуі, соныменен қаржылық ресурстардың тиімді пайдаланылуы қаржылық тұрақтылықтың мағызды сипаттамасы, ал төлемқабілеттілік оның сыртқы көрінісі болып табылады. Сонымен қатар қорлар мен шығыстардың қамтамасыз етілу деңгейі нақты күнтізбелік күнге есептелетін төлемқабілеттілік деңгейінің қандай да бір себебі болады. Яғни төлемқыбілеттілік қаржылық тұрақтылық көрінісінің бір түрі бола алады /8, 254-256 б/.

Қаржылық тұрақтылық кәсіпорынның қаржылық жағдайын нақты бағалайтын мақсатты ерекшелігі болып табылады, ал ішкі шаруашылық мүмкіндіктерді, қаражаттарды және оларды тұрақтандыру жолдарын іздестіру экономикалық талдаудың жүргізілуі мен мазмұнының ерекшелігін анықтайды. Соныменен, қаржылық тұрақтылық─ қаржылық ресурстардың тиімді қалыптастырылуы, бөлінуі мен пайдаланылуы бойынша қызметінің нәтижесінде кәсіпорынның кепілді төлемқабілеттілігі мен несиеқабілеттілігі. Сонымен қатар ол─ қорлардың меншікті қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуі, және кәсіпорын активтерін өтеу көздері болып табылатын меншікті және қарыз қаражаттарының қатынасы.

Жалпы жағдайда, кәсіпорын қаржылық тұрақтылығы дегеніміз кәсіпорынды кездейсоқтықтан және кенеттен болатын өзгерістерден сақтап тұратын белгілі бір беріктік қорлардың болу нәтижесі.

Кәсіпорынның шаруашылық жағдайы, оның тұрақтылығы мен қалыпты қызметі оның өндірістік, коммерциялық, қаржылық қызметінің нәтижелеріне тәуелді болады. Егер кәсіпорынның өндірістік және қаржылық жоспары ойдағыдай орындалса, онда ол оның қаржылық жағдайына жағымды әсер етеді. Және, керісінше, өндіріс пен өнімді өткізу бойынша жоспардың соңына дейін орындалмауы нәтижесінде өнімнің өзіндік құнының ұлғаюы, табыс пен пайда соммасының төмендеуі және олардың салдары ретінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен оның төлемқабілеттілігінің нашарлауы /9, 89 б/. Сондықтан тұрақты шаруашылық жағдай кездейсоқтан пайда болмайды, ол кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелерін анықтайтын барлық факторлар кешенін тиімді басқару арқылы жүзеге асады.

Өз кезегінде, тұрақты шаруашылық жағдай өндірістік жоспарлардың орындалуы мен өндірістің қажетті ресурстармен қамтамасыз етілуіне жағымды әсерін тигізеді. Сондықтан шаруашылық қызметтің құрамдас бөлігі ретінде қаржылық қызметтің ақшалай ресурстарының жоспарлы келіп түсуі мен шығындалуынның қамтамасыз етілуіне, сандық және сапалық есептің орындалуына, меншікті және қарыз капиталдарының рационалды үлестеріне қол жеткізуге және олардық тиімді қолданылуына бағытталуы қажет.

Кәсіпорынның қаржылық жағдай түсінігі кәсіпорынның өз қызметін қаржыландыра алу қабілетін білдіреді. Ол кәсіпорынның қалыпты қызметіне қажетті қаржылық ресурстармен қамтамасыз етілеуін, оларды орналастырудың мақсаттылығы мен пайдаланылуының тиімділігін, басқа да жеке және заңды тұлғалармен қаржалақ қарым-қатынасын, төлемқабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын ерекшелейді.

Қаржылық тұрақтылықты бағалау талдаудың сыртқы субъектілеріне (ең алдымен келісім қатынастары бойынша серіктестерге) капитал құрылымына, кредиторлар және инвесторлармен қатынас деңгейіне, қаржыландырудың сыртқы көздерін тарту мен қызмет көрсетуге байланысты, алдағы кезеңге кәсіпорынның қаржылық мүмкіндіктерін анықтауға мүмкіндік береді. Мемлекеттің экономикалық секторының өкілдерін қоса, кәсіпорындардың басшылары белгілі бір қызметке меншікті капиталының едәуір аз бөлігін салуға және қарызға алынған қаражаттар негізінде қаржыландыруды қалайды. Бірақ, егер «меншікті капитал-қарыз капитал» құрлымы қарыз жағына қарай ұлғайса, қолайсыз бір уақытта бірнеше кредитор өз қаражаттарын өтеуді талап етсе, кәсіпорын банкроттыққа ұшырауы мүмкін. Сондықтан баланстің өтімділік деңгейін, айналыс қаражаттарын, ұйым төлемқабілеттілігін анықтаумен байланысты қысқамерзімді жоспарда қаржылық тұрақтылықты бағалау маңызды болып табылады /10, 197 б/.

Шаруашылық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін кәсіпорынның икемді капитал құрлымы болуы қажет, ұдайыөндірістің үздіксіздігіне қолайлы жағдай туғызу және өзінің төлемқабілеттілігін сақтау мақсатымен табыстардың шығыстардан жоғары болуын әрдайым қамтамасыз ете алатындай етіп өз қызметін ұйымдастыра ала білу қажет /11, 75 б/.

Нарықтық жағдайда кәсіпорынның қалыпты қызметін қамтамасыз ету үшін, басқарма персоналына, шаруашылық субъектісінің дамуы мен қаржылық тұрақтылығына мүмкіндік туғыза отырып, қаржылық қамтамасыз ету тұрғысынан оның дамуының маңызды әрі мақсатқа сәйкес қарқынын бағалау қажет. Коммерциялық қатынастар дамуының тұрақтылығын анықтау тек коммерциялық ұйымға ғана емес, соныменен өзінің тапсырысшылары мен клиентіне деген қаржылық сенімділігі мен тұрақтылығын анықтау үшін сәйкесінше ақпаратты алу қажеттілігі бар серіктестер де қызығушылығын білдіреді /12, 161 б/. Сондықтан нақты ұйымның тұрақтылығын зерттеу мен бағалау саласында күнен күнге контрагенттердің саны өсе бастады.

1. 2 Қаржылық тұрақтылық түрлері және қаржылық жағдайлары

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын тереңірек зерттеу үшін оның түрлерін қарыстырып өту қажет.

Тұрақтылыққа әсер ететін факторлардың көптілігі, оны сыртқы және ішкі болып екіге бөледі, ал оның салдарының көптілігі тұрақтылықтың әртүрлі жақтарын көрсетеді.

Тұрақтылықтың әрбір түрінің мазмұнын жеке-жеке сурет 1 бойынша қарастырайық:

• ішкі тұрақтылық─ қызмет етудің жоғары нәтижелігін қамтамасыз ететін ұйым жағдайы, яғни өндіріс құрылымы мен қызмет көрсету жағдайы және олардың динамикасы немесе кәсіпорын қызметінің тұрықты жоғары табыстылығын қамтамасыз ететін ұйымның жалпы қаржылық жағдайы. Оған жету негізінде шаруашылық орта өзгерісінен белсенді әсер ету жатыр;
• сыртқы тұрақтылық─ мемлекет шегінде сәйкесінше басқару жүйесімен жүзеге асырылатын, ұйым әрекет ететін экономикалық орта тұрақтылығын білдіреді;
• «мұраланған» тұрақтылық─ кездейсоқтықтан және сыртқы жағымсыз, тұрақсыз факторлардың шұғыл өзгерісінен сақтап тұратын, бірнеше жылдар аралығында қалыптасқан ұйымның қаржылық тұрақтылығының белгілі бір қорларының болуының нәтижесі;

Сурет 1. Коммерциялық ұйымдар тұрақтылығының түрлері

• жалпы тұрақтылық─ инвестициялық жобалардың тиімділігін; материалдық-техникалық қамтамасыз етілу дәрежесін, өндіріс, еңбек, басқаруды ұйымдастыру деңгейін көрсетеді; пайда алуды қамтамасыз ететін және өндірісті тиімді дамытуға мүмкіндік беретін ақша ағымының қозғалысын болжайды;
• қаржылық тұрақтылық─ табыстың шығыстан тұрақты жоғарлауын және ұйымның ақша-қаражаттарын еркін қолданылуын қамтамасыз ететін, оларды тиімді қолдану арқылы өндіріс пен өткізу, кеңею мен жаңарудың үздіксіз үрдісіне мүмкіндік беретін ресурстардың жағдайын бейнелейді. Ол меншікті және қарыз капиталының қатынасын, ағымдық, инвестициялық және қаржылық қызмет нәтижесінде меншікті капиталдың жинақталу қарқынын, ұйымның мобилді және иммобилді қаражаттарының қатынасын, меншікті көздермен қорлардың жеткілікті қамтамасыз етілуін көрсетеді. Қаржылық тұрақтылық─ шығыстардан табыстардың тұрақты жоғарлауының ерекше индикаторы болғандықтан, бұл ұйымның жалпы тұрақтылығының басты құраушысы. Оның шегін анықтау нарықтық экономика жағдайында экономикалық мәселелердің негізгісіне жатқызылады, себебі жеткіліксіз қаржылық тұрақтылық ұйымның төлемқабілетсіздігін білдіреді, ал артығы шығыстарға бос қорлар салмақ түсіретіндей етіп дамуға кедергі болады. Сондықтан, қаржылық тұрақтылық, бір жағынан, нарық талаптарына сәйкес келетін, екінші жағынан, ұйым дамуының қажеттіліктеріне сәйкес келетін қаржылық ресурстардың жағдайымен анықталуы қажет. Сонымен қаржылық тұрақтылықтың мәні қаржылық ресурстардың тиімді қалыптасуы, бөлінуі, пайдаланылуымен анықталады, ал оның бейнелену түрлері әртүрлі болуы мүмкін /12, 16-19 б/.

Қалыптасқан жағдайларда қаржылық тұрақтылықтың құрылымын төмендегідей көрсету қажет:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс