Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлық
Кіріспе
1 Бөлім. Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықтың қылмыстық.құқықтық және криминалистикалық сипаттамасы
1.1 Ұрлықтың түсінігі, қылмыстық құқықтық сипаттамасы
1.2 Тұрғын.жайға кіру . ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
1.3 Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының криминалистикалық сипаттамасы
2 Бөлім. Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің негізгі кезеңдері
2.1 Алғашқы тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
2.2 Кейінгі тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
3 Бөлім. Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің тиімділігін арттыру жолдары
3.1 Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеуге байланысты жүргізілетін тергеу әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстама
3.2 Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты алдын алу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Бөлім. Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықтың қылмыстық.құқықтық және криминалистикалық сипаттамасы
1.1 Ұрлықтың түсінігі, қылмыстық құқықтық сипаттамасы
1.2 Тұрғын.жайға кіру . ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
1.3 Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының криминалистикалық сипаттамасы
2 Бөлім. Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің негізгі кезеңдері
2.1 Алғашқы тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
2.2 Кейінгі тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
3 Бөлім. Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің тиімділігін арттыру жолдары
3.1 Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеуге байланысты жүргізілетін тергеу әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстама
3.2 Тұрғын.жайға кірумен ұштасқан ұрлықты алдын алу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Тәртіп бұзушылықтың алдын алу мен азаматтардың құқықтарын талапқа сай қорғау еліміздің ішкі істер органдарының басты міндеті болып табылады. Осыған орай Президент Нұрсұлтан Назарбаев халыққа арнаған Жолдауында қазақстандықтардың құқықтарын әділетті әрі тиімді қорғауды қамтамасыз етуді, қылмыстың алдын алу мен болдырмауды барынша жақсартуды, соған сай әкімшілік реформалар жүргізуді құқық қорғау органдары қызметінің басым бағыттары ретінде белгілеп берді [1].
Қазақстан Республикасы ІІМ криминалды полиция Комитетінің мүліктік қылмыстарды ашу басқармасының жұмысы мүлікке қатысты қылмыстармен тиімді күрес жүргізуге, алдын алуға бағытталған. Қарақшылық, тонау, бөтен мүлік ұрлау қылмыстарымен күресті күшейтуге арналған Қазақстан Республикасы ІІМ-нің 2010ж. жоспарына сәйкес жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасы ІІМ – де 2010-жылы 1797 пәтер ұрлықтары тіркелген, ол мүлікке қарсы қылмыстардың 56,9% құрайды. Қылмыстық ахуалды талдау көрсеткендей, ұйымдастырушылық-тәжрибелік шаралар нәтежиесінде мүлік қылмыстарының барлық түрлері бойынша ашу-деңейі жоғарлаған.
2010-жылы бөтеннің мүлігін ұрлаудың саны 23,7 пайызға өскен және 3486 қылмысты құрайды. Бөтеннің мүлігін ұрлаудың негізгі үлесі пәтерлерде жасалған-1151 (+26,9 пайыз), түрлі-түсті метал ұрлықтары бойынша өсуі 21-ден 48-ге дейін, автокөлік 20-дан 22 (+10 пайыз) тіркелген. Бөтеннің мүлкін ұрлауды ашу 75,5 пайыздан 75,8 пайызға дейін, соның ішінде түрлі-түсті темірлерді ұрлау 72,2 пайыздан 77,1 пайызға дейін, автокөліктерді ұрлау 42,3 пайыздан 63,6 пайызға дейін - артқан. Мал ұрлығының саны 13,9 пайызға немесе 20 (144-тен124-ке дейін) азайған, оларды ашу 71,3 пайыздан 64,1 пайызға дейін төмендеген.
Ұрлықтар құрлымы бойынша 29,3% пәтер ұрлықтары, ашылуы 79,2% (77,0% — 2009ж.). Бөтеннің мүлкін ұрлау фактілерінің төмендегендігі соңғы үш жылда байқалуда (2007 ж. — 1968, 2008 ж. — 1879, 2009 ж. — 1913, 2009 ж. — 1797). 2010-жылы пәтер ұрлықтары 10% және мал ұрлықтары 41% тіркелуі өскенмен, олардың ашылуда жоғарлаған 2,2% және 6,4% [2].
Пәтер ұрлықтарының сараптамасы бойынша жедел жағдайды қиындататын объективті және субъективті себептерді анықтады. Олардың бірі тұрғын және әкімшілік секторлардың арнайы күзет құралдарымен жарақтанбағандығы (күзет дабылқақыштары, бейне бақылау камералары, кілт арқылы сөйлесу қондырғылары, терезе және есіктерге дабыл қондырғылары орнатылмау т.б.).
Ақтөбе қаласының орталығында азаматтардың пәтерлерінен ұрлық жасау 14,1% өскен, олардың өсу қарқыны жаз және күз айларына келеді, осы уақытта қала тұрғындары демалыста, саяжайда болады. Қазіргі уақытта криминалдық және қоғамдық қауіпсіздік басқармалары қоғам өкілдерінің көмегімен пәтер және мал ұрлықтарын болдырмауға арналған іс шаралар жүргізуде.
Қазақстан Республикасы ІІМ криминалды полиция Комитетінің мүліктік қылмыстарды ашу басқармасының жұмысы мүлікке қатысты қылмыстармен тиімді күрес жүргізуге, алдын алуға бағытталған. Қарақшылық, тонау, бөтен мүлік ұрлау қылмыстарымен күресті күшейтуге арналған Қазақстан Республикасы ІІМ-нің 2010ж. жоспарына сәйкес жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасы ІІМ – де 2010-жылы 1797 пәтер ұрлықтары тіркелген, ол мүлікке қарсы қылмыстардың 56,9% құрайды. Қылмыстық ахуалды талдау көрсеткендей, ұйымдастырушылық-тәжрибелік шаралар нәтежиесінде мүлік қылмыстарының барлық түрлері бойынша ашу-деңейі жоғарлаған.
2010-жылы бөтеннің мүлігін ұрлаудың саны 23,7 пайызға өскен және 3486 қылмысты құрайды. Бөтеннің мүлігін ұрлаудың негізгі үлесі пәтерлерде жасалған-1151 (+26,9 пайыз), түрлі-түсті метал ұрлықтары бойынша өсуі 21-ден 48-ге дейін, автокөлік 20-дан 22 (+10 пайыз) тіркелген. Бөтеннің мүлкін ұрлауды ашу 75,5 пайыздан 75,8 пайызға дейін, соның ішінде түрлі-түсті темірлерді ұрлау 72,2 пайыздан 77,1 пайызға дейін, автокөліктерді ұрлау 42,3 пайыздан 63,6 пайызға дейін - артқан. Мал ұрлығының саны 13,9 пайызға немесе 20 (144-тен124-ке дейін) азайған, оларды ашу 71,3 пайыздан 64,1 пайызға дейін төмендеген.
Ұрлықтар құрлымы бойынша 29,3% пәтер ұрлықтары, ашылуы 79,2% (77,0% — 2009ж.). Бөтеннің мүлкін ұрлау фактілерінің төмендегендігі соңғы үш жылда байқалуда (2007 ж. — 1968, 2008 ж. — 1879, 2009 ж. — 1913, 2009 ж. — 1797). 2010-жылы пәтер ұрлықтары 10% және мал ұрлықтары 41% тіркелуі өскенмен, олардың ашылуда жоғарлаған 2,2% және 6,4% [2].
Пәтер ұрлықтарының сараптамасы бойынша жедел жағдайды қиындататын объективті және субъективті себептерді анықтады. Олардың бірі тұрғын және әкімшілік секторлардың арнайы күзет құралдарымен жарақтанбағандығы (күзет дабылқақыштары, бейне бақылау камералары, кілт арқылы сөйлесу қондырғылары, терезе және есіктерге дабыл қондырғылары орнатылмау т.б.).
Ақтөбе қаласының орталығында азаматтардың пәтерлерінен ұрлық жасау 14,1% өскен, олардың өсу қарқыны жаз және күз айларына келеді, осы уақытта қала тұрғындары демалыста, саяжайда болады. Қазіргі уақытта криминалдық және қоғамдық қауіпсіздік басқармалары қоғам өкілдерінің көмегімен пәтер және мал ұрлықтарын болдырмауға арналған іс шаралар жүргізуде.
1. ҚР Конституциясы 1995жылы 30 тамызда қабылданды. ҚР 7.10.1998 ж. № 284-I; 21.05.2007 ж. № 254-III Заңдарымен
2. ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексі
3. ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі 13.12.1997 № 206-I қабылданып, 10.07.2009ж. № 187-IV берілген.
4. ҚР Қылмыстық кодексі 17.07.1997ж.№ 167-1: 15.08.2010ж.
5. ҚР Отбасы кодексі
6. ҚР Жедел іздестіру қызметі туралы заңы 15.12.1994 жыл.
7. Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 11июля 2003г.№ 8 «О судебной практике по делам о хищениях»
Әдебиеттер
1. Президент
2. Қазақстан Республикасы ІІМ 2010-жылы атқарған жұмысына шолу
3. Ақтөбе ОІІД
4. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім «Жеті жарғы» Алматы-2003.146 б.
5. Уголовное право: Особенная часть: Учебник для вузов / Под ред. И. Я. Козаченко, З. А. Незнамовой, Г. П. Новоселова. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – С. 211.
6. Верин В. П. Преступления в сфере экономики: Учеб.-практ. пособие / В. П. Верин. – М.: Дело, 1999. – С. 32.
7. О судебной практике по делам о хищениях: Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 19 декабря 2003г.№ 14.
8. БВС РФ. 2003. № 9. С. 14.
9. Уголовное право: Особенная часть: Учебник для вузов / Под ред. И. Я. Козаченко, З. А. Незнамовой, Г. П. Новоселова. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – С. 211–212
10. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік: Издательство «Норма-К»306-307
11. Уголовное право: Особенная часть: Учебник для вузов / Под ред. И. Я. Козаченко, З. А. Незнамовой, Г. П. Новоселова. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – С. 213.
12. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:309
13. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім 146-147
14. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:309
15. Ищенко Е.П., Топорков А.А. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е.П. Ищенко. – М.: КОНТРАКТ, ИНФРА-М, 2006. – 748 с.
16. Семенов В. М. О понятии предмета хищения / В. М. Семенов // Российский следователь. – 2005. – № 9. – С. 34.
17. Завидов Б. Д. Кража: Уголовно-правовой анализ состава преступления, предусмотренного ст.158 УК РФ: Практ. пособие / Б.Д. Завидов. – М.: ПРИОР, 2002. – С. 7.
18. О судебной практике по делам о хищениях: Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 19 декабря 2003г.№ 14.
19. Новикова Л. В. Особенности квалификации краж имущества пассажиров на железнодорожном транспорте / Л.В. Новикова // Российский следователь. – 2007. – № 17. – С. 16.
20. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім 148
21. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:311.
22. Саков И.Ф., Худяков Ю.М. Пути усиления наступательности действий в борьбе с кражами из квартир / И. Ф. Саков, Ю. М. Худяков // Вестник МВД Российской Федерации. – 1994. – № 1. – С. 69.
23. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:311.
24. Уголовное право России. Общая и Особенная части: Учебник для вузов / Под ред. Н. Г. Кадникова. – М.: Книжный мир, 2007. – С. 425.
25. Определение Судебной коллегии по уголовным делам Верховного Суда РФ N° 78-098-67.
26. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім 148
27. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:311.
28. Щенникова Л. В. Вещные права в гражданском праве России / Л. В. Щенникова. – М.: БЕК, 1996. – С. 93.
29. Ширинян И. Г. Уголовно-правовые и криминологические вопросы борьбы с кражами из жилых помещений: Автореф. дис.... канд. юрид. Наук / И. Г. Ширинян. – Томск: Изд-во ТГУ, 1988. – С. 14.
30. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 481.
31. Криминалистика: Учебник для вузов /Т. В. Аверьянова, Р.С. Белкин, Ю. Г. Корухов М.: Норма, 2007. – С. 690.
32. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н.Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 21.
33. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 21–22.
34. Криминалистика: Учебник для вузов / И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 516–517.
35. Зайналабидов А. Преступная деятельность в форме тайного хищения чужого имущества / А. Зайналабидов // Юридический мир. – 2005. – № 12. – С. 77–80.
36. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 24.
37. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 483.
38. Обвинительное заключение по уголовному делу № 031015097. По материалам следственного отделения Привокзального РОВД г. Тулы за 1997 г.
39. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 483.
40. Луценко Е.П. Модель механизма краж имущества, совершенных наркоманами, и ее значение при расследовании преступлений / Е.П. Луценко // Российский следователь. – 2007. – № 22. – С.7
41. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 29.
42. Криминалистика: Учебник для вузов / И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 518.
43. Еникеев М. И. Юридическая психология: Учебник для вузов / М. И. Еникеев. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2001. – С. 75.
44. Ривман Д. В., Устинов В. С. Виктимология / Д. В. Ривман, В. С. Устинов. – СПб.: Юридический центр пресс, 2000. – С. 303.
45. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 486–487.
46. Ищенко Е.П., Топорков А.А. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е.П. Ищенко. – М.: КОНТРАКТ, ИНФРА-М, 2006. – С. 3–4.
47. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 31.
48. Криминалистика: Учебник для вузов / Т. В. Аверьянова, Р. С. Белкин, Ю. Г. Корухов, Е. Р. Россинская. – М.: Норма, 2007. – С. 692–693.
49. Криминалистика: Учебник для вузов / Т. В. Аверьянова, Р. С. Белкин, Ю. Г. Корухов, Е. Р. Россинская. – М.: Норма, 2007. – С. 693–694.
50. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 31–32.
51. Криминалистика: Учебник для вузов / И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 520–522.
52. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 495.
53. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н.Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 57–58.
54. Криминалистика: Учебник для вузов / И.Ф.Герасимов, Л.Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 527–528.
55. Криминалистика: Учебник для вузов / Т.В. Аверьянова, Р.С. Белкин, Ю. Г. Корухов, Е. Р. Россинская. – М.: Норма, 2007. – С. 695.
56. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 65.
57. Криминалистика: Учебник для вузов /И.Ф.Герасимов, Л.Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 529.
58. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 32–33.
59. Белкин А. Р., Белкин Р. С. Эксперимент в уголовном судопроизводстве: Метод. пособие / А. Р. Белкин, Р. С. Белкин. – ИНФРА-М; НОРМА, 1997. – С. 31.
60. Баев О. Я., Солодов Д. А. Криминалистический комментарий к процессуальному порядку производства следственных действий по УПК России /О.Я.Баев, Д.А. Солодов // Подготовлен для системы КонсультантПлюс, 2008.
61. Баев О.Я., Солодов Д. А. Криминалистический комментарий к процессуальному порядку производства следственных действий по УПК России /О.Я.Баев, Д.А. Солодов // Подготовлен для системы КонсультантПлюс, 2008.
62. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н.Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 105
63. Ривман Д. В., Устинов В. С. Виктимология / Д. В. Ривман, В. С. Устинов. – СПб.: Юридический центр пресс, 2000. – С. 304.
64. Харыбин Ю. А. Криминологический анализ и предупреждение краж: Автореф. дисс. … канд. юрид. наук / Ю. А. Харыбин. – М.: ЮИ МВД РФ, 2000. – С. 10.
65. Семенов В. М. О специально-криминологическом предупреждении краж / В. М. Семенов // Российский следователь. – 2005. – № 12. – С. 50.
Қосымша әдебиеттер:
1. С.Е.Еркенов, С.И.Сұлтанов Тергеу әрекеттерінің тактикасы.Дәнекер: ХҚжХБ институты 2002ж.
2. Ш.Е.Әмитов, М.Т.Сатыбалдинов, С.Ж.Сембиев, А.Қ.Ибраева Қылмыстардың жекелеген түрлерін тергеу әдістемесі Алматы: ҚР ІІМ Академиясы 2007ж.
3. Криминалистика оқулық. Авторлар жинағы: Әл-Фараби атындағы ҚҰУ 2006ж.
2. ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексі
3. ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі 13.12.1997 № 206-I қабылданып, 10.07.2009ж. № 187-IV берілген.
4. ҚР Қылмыстық кодексі 17.07.1997ж.№ 167-1: 15.08.2010ж.
5. ҚР Отбасы кодексі
6. ҚР Жедел іздестіру қызметі туралы заңы 15.12.1994 жыл.
7. Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 11июля 2003г.№ 8 «О судебной практике по делам о хищениях»
Әдебиеттер
1. Президент
2. Қазақстан Республикасы ІІМ 2010-жылы атқарған жұмысына шолу
3. Ақтөбе ОІІД
4. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім «Жеті жарғы» Алматы-2003.146 б.
5. Уголовное право: Особенная часть: Учебник для вузов / Под ред. И. Я. Козаченко, З. А. Незнамовой, Г. П. Новоселова. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – С. 211.
6. Верин В. П. Преступления в сфере экономики: Учеб.-практ. пособие / В. П. Верин. – М.: Дело, 1999. – С. 32.
7. О судебной практике по делам о хищениях: Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 19 декабря 2003г.№ 14.
8. БВС РФ. 2003. № 9. С. 14.
9. Уголовное право: Особенная часть: Учебник для вузов / Под ред. И. Я. Козаченко, З. А. Незнамовой, Г. П. Новоселова. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – С. 211–212
10. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік: Издательство «Норма-К»306-307
11. Уголовное право: Особенная часть: Учебник для вузов / Под ред. И. Я. Козаченко, З. А. Незнамовой, Г. П. Новоселова. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – С. 213.
12. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:309
13. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім 146-147
14. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:309
15. Ищенко Е.П., Топорков А.А. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е.П. Ищенко. – М.: КОНТРАКТ, ИНФРА-М, 2006. – 748 с.
16. Семенов В. М. О понятии предмета хищения / В. М. Семенов // Российский следователь. – 2005. – № 9. – С. 34.
17. Завидов Б. Д. Кража: Уголовно-правовой анализ состава преступления, предусмотренного ст.158 УК РФ: Практ. пособие / Б.Д. Завидов. – М.: ПРИОР, 2002. – С. 7.
18. О судебной практике по делам о хищениях: Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 19 декабря 2003г.№ 14.
19. Новикова Л. В. Особенности квалификации краж имущества пассажиров на железнодорожном транспорте / Л.В. Новикова // Российский следователь. – 2007. – № 17. – С. 16.
20. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім 148
21. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:311.
22. Саков И.Ф., Худяков Ю.М. Пути усиления наступательности действий в борьбе с кражами из квартир / И. Ф. Саков, Ю. М. Худяков // Вестник МВД Российской Федерации. – 1994. – № 1. – С. 69.
23. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:311.
24. Уголовное право России. Общая и Особенная части: Учебник для вузов / Под ред. Н. Г. Кадникова. – М.: Книжный мир, 2007. – С. 425.
25. Определение Судебной коллегии по уголовным делам Верховного Суда РФ N° 78-098-67.
26. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық: Ерекше бөлім 148
27. ҚР Қылмыстық кодексіне Түсінік:311.
28. Щенникова Л. В. Вещные права в гражданском праве России / Л. В. Щенникова. – М.: БЕК, 1996. – С. 93.
29. Ширинян И. Г. Уголовно-правовые и криминологические вопросы борьбы с кражами из жилых помещений: Автореф. дис.... канд. юрид. Наук / И. Г. Ширинян. – Томск: Изд-во ТГУ, 1988. – С. 14.
30. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 481.
31. Криминалистика: Учебник для вузов /Т. В. Аверьянова, Р.С. Белкин, Ю. Г. Корухов М.: Норма, 2007. – С. 690.
32. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н.Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 21.
33. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 21–22.
34. Криминалистика: Учебник для вузов / И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 516–517.
35. Зайналабидов А. Преступная деятельность в форме тайного хищения чужого имущества / А. Зайналабидов // Юридический мир. – 2005. – № 12. – С. 77–80.
36. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 24.
37. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 483.
38. Обвинительное заключение по уголовному делу № 031015097. По материалам следственного отделения Привокзального РОВД г. Тулы за 1997 г.
39. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 483.
40. Луценко Е.П. Модель механизма краж имущества, совершенных наркоманами, и ее значение при расследовании преступлений / Е.П. Луценко // Российский следователь. – 2007. – № 22. – С.7
41. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 29.
42. Криминалистика: Учебник для вузов / И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 518.
43. Еникеев М. И. Юридическая психология: Учебник для вузов / М. И. Еникеев. – М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2001. – С. 75.
44. Ривман Д. В., Устинов В. С. Виктимология / Д. В. Ривман, В. С. Устинов. – СПб.: Юридический центр пресс, 2000. – С. 303.
45. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 486–487.
46. Ищенко Е.П., Топорков А.А. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е.П. Ищенко. – М.: КОНТРАКТ, ИНФРА-М, 2006. – С. 3–4.
47. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 31.
48. Криминалистика: Учебник для вузов / Т. В. Аверьянова, Р. С. Белкин, Ю. Г. Корухов, Е. Р. Россинская. – М.: Норма, 2007. – С. 692–693.
49. Криминалистика: Учебник для вузов / Т. В. Аверьянова, Р. С. Белкин, Ю. Г. Корухов, Е. Р. Россинская. – М.: Норма, 2007. – С. 693–694.
50. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 31–32.
51. Криминалистика: Учебник для вузов / И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 520–522.
52. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е. П. Ищенко. – М.: Элит, 2008. – С. 495.
53. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н.Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 57–58.
54. Криминалистика: Учебник для вузов / И.Ф.Герасимов, Л.Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 527–528.
55. Криминалистика: Учебник для вузов / Т.В. Аверьянова, Р.С. Белкин, Ю. Г. Корухов, Е. Р. Россинская. – М.: Норма, 2007. – С. 695.
56. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 65.
57. Криминалистика: Учебник для вузов /И.Ф.Герасимов, Л.Я. Драпкин, Е. П. Ищенко и др. – М.: Высш. Школа, 2000. – С. 529.
58. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие / Н. Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 32–33.
59. Белкин А. Р., Белкин Р. С. Эксперимент в уголовном судопроизводстве: Метод. пособие / А. Р. Белкин, Р. С. Белкин. – ИНФРА-М; НОРМА, 1997. – С. 31.
60. Баев О. Я., Солодов Д. А. Криминалистический комментарий к процессуальному порядку производства следственных действий по УПК России /О.Я.Баев, Д.А. Солодов // Подготовлен для системы КонсультантПлюс, 2008.
61. Баев О.Я., Солодов Д. А. Криминалистический комментарий к процессуальному порядку производства следственных действий по УПК России /О.Я.Баев, Д.А. Солодов // Подготовлен для системы КонсультантПлюс, 2008.
62. Шурухнов Н.Г. Расследование краж: Практ. пособие /Н.Г. Шурухнов. – М.: Юристъ, 1999. – С. 105
63. Ривман Д. В., Устинов В. С. Виктимология / Д. В. Ривман, В. С. Устинов. – СПб.: Юридический центр пресс, 2000. – С. 304.
64. Харыбин Ю. А. Криминологический анализ и предупреждение краж: Автореф. дисс. … канд. юрид. наук / Ю. А. Харыбин. – М.: ЮИ МВД РФ, 2000. – С. 10.
65. Семенов В. М. О специально-криминологическом предупреждении краж / В. М. Семенов // Российский следователь. – 2005. – № 12. – С. 50.
Қосымша әдебиеттер:
1. С.Е.Еркенов, С.И.Сұлтанов Тергеу әрекеттерінің тактикасы.Дәнекер: ХҚжХБ институты 2002ж.
2. Ш.Е.Әмитов, М.Т.Сатыбалдинов, С.Ж.Сембиев, А.Қ.Ибраева Қылмыстардың жекелеген түрлерін тергеу әдістемесі Алматы: ҚР ІІМ Академиясы 2007ж.
3. Криминалистика оқулық. Авторлар жинағы: Әл-Фараби атындағы ҚҰУ 2006ж.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жоспар
Кіріспе
1 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықтың қылмыстық-құқықтық
және криминалистикалық сипаттамасы
1. Ұрлықтың түсінігі, қылмыстық құқықтық сипаттамасы
2. Тұрғын-жайға кіру – ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
3. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының криминалистикалық
сипаттамасы
2 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің негізгі
кезеңдері
2.1 Алғашқы тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
2.2 Кейінгі тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
3 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің тиімділігін
арттыру жолдары
3.1 Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеуге байланысты
жүргізілетін тергеу әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстама
3.2 Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты алдын алу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Тәртіп бұзушылықтың алдын алу мен азаматтардың құқықтарын талапқа сай
қорғау еліміздің ішкі істер органдарының басты міндеті болып табылады.
Осыған орай Президент Нұрсұлтан Назарбаев халыққа арнаған Жолдауында
қазақстандықтардың құқықтарын әділетті әрі тиімді қорғауды қамтамасыз
етуді, қылмыстың алдын алу мен болдырмауды барынша жақсартуды, соған сай
әкімшілік реформалар жүргізуді құқық қорғау органдары қызметінің басым
бағыттары ретінде белгілеп берді [1].
Қазақстан Республикасы ІІМ криминалды полиция Комитетінің мүліктік
қылмыстарды ашу басқармасының жұмысы мүлікке қатысты қылмыстармен тиімді
күрес жүргізуге, алдын алуға бағытталған. Қарақшылық, тонау, бөтен мүлік
ұрлау қылмыстарымен күресті күшейтуге арналған Қазақстан Республикасы ІІМ-
нің 2010ж. жоспарына сәйкес жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасы ІІМ – де 2010-жылы 1797 пәтер ұрлықтары
тіркелген, ол мүлікке қарсы қылмыстардың 56,9% құрайды. Қылмыстық ахуалды
талдау көрсеткендей, ұйымдастырушылық-тәжрибелік шаралар нәтежиесінде мүлік
қылмыстарының барлық түрлері бойынша ашу-деңейі жоғарлаған.
2010-жылы бөтеннің мүлігін ұрлаудың саны 23,7 пайызға өскен және 3486
қылмысты құрайды. Бөтеннің мүлігін ұрлаудың негізгі үлесі пәтерлерде
жасалған-1151 (+26,9 пайыз), түрлі-түсті метал ұрлықтары бойынша өсуі 21-
ден 48-ге дейін, автокөлік 20-дан 22 (+10 пайыз) тіркелген. Бөтеннің мүлкін
ұрлауды ашу 75,5 пайыздан 75,8 пайызға дейін, соның ішінде түрлі-түсті
темірлерді ұрлау 72,2 пайыздан 77,1 пайызға дейін, автокөліктерді ұрлау
42,3 пайыздан 63,6 пайызға дейін - артқан. Мал ұрлығының саны 13,9 пайызға
немесе 20 (144-тен124-ке дейін) азайған, оларды ашу 71,3 пайыздан 64,1
пайызға дейін төмендеген.
Ұрлықтар құрлымы бойынша 29,3% пәтер ұрлықтары, ашылуы 79,2% (77,0% —
2009ж.). Бөтеннің мүлкін ұрлау фактілерінің төмендегендігі соңғы үш жылда
байқалуда (2007 ж. — 1968, 2008 ж. — 1879, 2009 ж. — 1913, 2009 ж. — 1797).
2010-жылы пәтер ұрлықтары 10% және мал ұрлықтары 41% тіркелуі өскенмен,
олардың ашылуда жоғарлаған 2,2% және 6,4% [2].
Пәтер ұрлықтарының сараптамасы бойынша жедел жағдайды қиындататын
объективті және субъективті себептерді анықтады. Олардың бірі тұрғын және
әкімшілік секторлардың арнайы күзет құралдарымен жарақтанбағандығы (күзет
дабылқақыштары, бейне бақылау камералары, кілт арқылы сөйлесу қондырғылары,
терезе және есіктерге дабыл қондырғылары орнатылмау т.б.).
Ақтөбе қаласының орталығында азаматтардың пәтерлерінен ұрлық жасау
14,1% өскен, олардың өсу қарқыны жаз және күз айларына келеді, осы уақытта
қала тұрғындары демалыста, саяжайда болады. Қазіргі уақытта криминалдық
және қоғамдық қауіпсіздік басқармалары қоғам өкілдерінің көмегімен пәтер
және мал ұрлықтарын болдырмауға арналған іс шаралар жүргізуде.
Осыған орай ІІД-нің Мемлекеттік күзет қызметі бөлімі Ақтөбе қаласы
әкімінің атына қаржы-несие операцияларын жүргізетін объектілерді (зергерлік
дүкендер, сауда орталықтары, айырбастау пунктері, кассалар және т.б.)
бейнебақылау жүйесімен, жеке фирмалардың бір ортаға бағынған пультіне
қосылған дабылмен қамтамасыз ету мәселесін қарастыруда.
Мүліктік қылмыстардын көбі облыс орталығында жасалатындықтан, бұл
қылмыстарды ашу мақсатында Ақтөбе қалалық ІІБ-да арнайы жедел-тергеу тобы
жұмыс істейді. Аталмыш арнайы тоб күдіктілердін іздеуде жүргендігінен
немесе қылмыс жасаған адамдардын анықталмағандығынан тоқтатылған қылмыстық
істерді қарастырып, бұл қылмыстарды ашуға бағытталған қосымша жоспарлар мен
арнайы шаралар жасалуда.
Мүліктік қылмыстарға байланысты жедел жағдайды сауықтыру мақсатында
облыс аумағында Пәтер, Таға, Қарақшылық, Рывок, Қапқан тәрізді
жедел алдын алу шаралары өткізіліп тұрады [3]. Дегенменде бүкіл Қазақстан
Республикасында қала орталығында тұрғын жайларға кіру арқылы бөтеннің
мүлкін ұрлау қылмыстары төмендемей отыр. Олай айтатын себебім бұл
қылмыстардың латенттігі жоғары. Жасалған қылмыстардың нәтижесінде
азаматтарға қыруар мүліктік және қаржы залалдары келтірілуде.
Бөтеннің мүлкін ұрлау қылмыстарын тергеуге және оның процессуалды
мәселелеріне қатысты Қазақстандық және Ресейлік ғалымдардың бірқатар
жұмыстары арналған олар: А.Ф. Аубакиров, К.А. Бегалиев, Б.М. Бишманов,
А.Я. Гинзбург, Е.Ғ. Жәкішев, С.Е. Еркінов, А.А. Исаев, Қ.М. Кучуков,
Т.М. Коржумбаева және Ресейлік ғалымдар Т.В. Аверьянова, Р.С. Белкин,
Ю.М. Корухов, Н.Г. Шурухнов, И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко,
А. Зайналабидов, Е.П. Луценко және өзге де ғалымдарының еңбектерінде
көрініс тапқан.
Жоғарыда аталған ғалымдардың басшылығымен әзірленген зерттеу нәтижелері
бүгінде тәжірибелік қызметте қолданылуда.
Дегенмен, бүгінгі күнге дейін тұрғын жайларға кіру арқылы жасалған
бөтеннің мүлкін ұрлау қылмыстарын тергеу бойынша криминалистикалық
ұсынымдарды құру мәселелері арнайы зерттеу тақырыбы болмаған. Аталған
тақырыпқа қатысты ұйымдастырушылық-тактикалық мәселелерінің уақытылы
шешілмеуі, монографиялық зерттеулердің тапшылығы және тәжірибе
қызметкерлеріне арналған ғылыми ұсыныстардың бір жақты (бір салалы) болуы
ұсынылып отырған тақырыптың өзектілігін айқындап, ғылыми-тәжірибелік
жағынан шын мәнінде қажеттілігін көрсетеді.
Айтылған жағдайлар осы тақырыпты таңдауға, жұмыс жоспарын құруға,
зерттеу мақсатын, міндетін, объектісін, затын және әдістемелік негізін
анықтауға түрткі болды.
Зерттеу мақсаты мен міндеті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – қылмысты ашу мен тергеудің сот, тергеу
және жедел іздестіру тәжірибесін зерттеуге негізделген теориялық танымдарды
жетілдіру және тұрғын жайға кіру арқылы жасалған ұрлықтарды тергеу
әдістемесіне бағытталған ұсыныстарды топтастыру болып табылады.
Аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін мынандай міндеттер алға қойылды:
- ұрлықтың түсінігі,қылмыстық құқықтық сипаттамасы
- тұрғын үйге кіру - ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
- тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының
криминалистикалық сипаттамасы
- алғашқы тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
- кейінгі тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
- тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты тергеуге байланысты жүргізілетін
тергеу әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстама
- тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты алдын алу шараларын тиісінше
талдау.
Зерттеу объектісі мен заты.
Дипломдық жұмыстың объектісі – тұрғын жайға кіру арқылы жасалған
ұрлықтарды тергеудің криминалистикалық құралдары, әдіс-тәсілдері, оның
ішінде ұйымдастырушылық-тактикалық ерекшеліктері және осы саладағы
криминалистикалық ғылыми жетістіктердің нәтижелері.
Тұрғын жайға кіру арқылы жасалған ұрлық қылмыстарының алдын алу, ашу
және тергеу проблемалары, соның ішінде ұйымдастырушылық-тактикалық
ерекшеліктер, дәлелдемелер және жедел іздестірушілік анықтамаларды жинау,
зерттеу, бағалау және оларды тиімді қолдану мәселелері зерттеу жұмысының
затын құрайды.
Зерттеудің методологиялық және әдістемелік негіздері. Дипломдық
жұмыстың әдістемелік базасы ретінде ғылыми танымның ортақ диалектикалық
әдісі алынды. Сондай-ақ, дипломдық жұмыста арнайы әдістер ретінде жүйелік-
құрылымдық, логикалық, статистикалық және әлеуметтік әдістер қолданылды.
Зерттеудің теориялық негізі қылмыстық құқық, қылмыстық процесс,
криминалистика және жедел іздестіру қызметінің теориясы, криминология және
т.б. салалардағы ғылыми еңбектерді қолданып құрылған.
Зерттеудің нормативтік базасы ретінде Қазақстан Республикасының
Конституциясы, халықаралық құқық, Қазақстан Республикасының қылмыстық және
қылмыстық іс-жүргізу заңнамалары, Жедел іздестіру қызметі туралы
Қазақстан Республикасының Заңы және өзге де нормативті-құқықтық актілер,
Ішкі істер министрлігінің ведомстволық актілері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлім және
жеті бөлімшеден, қортындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықтың қылмыстық- құқықтық
және криминалистикалық сипаттамасы
1.1 Ұрлықтың түсінігі, қылмыстық құқықтық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ұрлық үшін жауаптылық ҚР
ҚК 175 бабында көрсетілген.
Ұрлықтың өзге жеке меншікке қарсы қылмыстардан ерекшелігі оның
жасырын жүзеге асырылуы болып табылады.
Кейбір елдердің қылмыстық заңнамаларында ұрлықтың жасалу шарты
көрсетілмегендіктен (Голландия 310 бап, Швеция 1 бап 8 бөлім, Швейцария
139 бап ) мұны жасырын және ашық түрде жүзеге асырылатын бөтеннің мүлкін
талан-таражға салу деп түсінуге болады. Еліміздің қылмыстық заңнамасында
ұрлықтың жасырын түрде жүзеге асырылуы оны мүлікті талан-таражға салудың
өзге түрлерінен ерекшелейді.
Қазіргі таңда теория мен практикада өзгенің мүлкін жасырын талан-
таражға салудың обьективті және субьективті белгілері қалыптасып отыр.
Адамның ешкімге сездірмей әрекет етуі арқылы мүлікті жасырын алуы –
обьективтік белгісіне жатады.[4, 146б.]
Ол келесідей мән-жайларды көрсетеді:[5, 221б.]
- біріншіден, бөтеннің мүлкін алу жәбірленушінің, меншік иесінің және
өзге тұлғалардың болмаған кезінде жүзеге асырылады.
- екіншіден, алу – жоғарыда көрсетілген тұлғалардың көзінше, бірақ
сездіртпей алынады. Кінәлі бұл әрекеті үшін жәбірленушінің жағдайды
толық түсінбей тұрғанын пайдаланады (мысалы; жәбірленуші – мас,
ұйықтап жатыр немесе ессіз күйде болған).[6, 35б.]
Cонымен қатар, жәбірленушінің психикалық кемдігі, дамуының баяулығы,
өте жастығы немесе басқадай аурулық жағдайларына байланысты олардың
мүліктерін алу да – ұрлық болып табылады.
- үшіншіден, алу аталған тұлғалардың қатысуымен және көздерінше
жасалуы мүмкін, бірақ олардың мүлікті кімге тиесілігі немесе іс-
әрекеттің мәні жөнінде жаңылысуы кінәлінің қылмыстық әрекетін
бағалай алмайды. Көп жағдайда меншік иесінің ұрлықтың құрбаны болып
қалғанын кейіннен түсінеді.[7, 458-462б.б.]
- төртіншіден, алу өзге адамдардың қатысуымен және көзінше жасалады,
бірақ олар қылмыскерге қарсылық көрсетуге тырыспайды немесе оны
қолдайды, қылмыскер осы жағдайды түсініп пайдаланады.Бұл жағдай
ұрлықтың қылмыскерге бөтен емес тұлғалардың, яғни достарының, жақын
туыстарының көзінше жасалуы жөнінде болып отыр.
Субъективтік белгісі-ұрлық жасаған тұлғаның мүлікті меншік иесіне
немесе өзге иеленушіге сездірмей, жасырын алудамын деген ойы және осы
тәсілмен оны жүзеге асыруды тікелей тілейтіндігі, яғни кінәлінің бөтен
мүлікті жасырын алуға байланысты іс-әрекетке психикалық көзқарасын
білдіреді. Субъективтік белгіні сот пен заң шешім қабылдар алдында:
объективті және субъективті белгілерінің қарама-қайшылығы, коллизиясы
жағдайы кезінде жоғары бағалайды. Егер тұлға өзінің іс-әрекетін жасырын
түрде деп бағалап, ал қылмыс объективті жағынан біреудің көзінше жасалса
да ұрлық түрінде дәрежеленеді.
Бөгде адамдардың көзінше жасалған ұрлықты жасырын жасалған деп тану
үшін сол адамдардың айыптының әрекетінде қылмыстық сипат бар екендігін
ұғынбағандығы анықталуы тиіс. Егер айыпты өз әрекетінің қылмыстық сипаты
белгілі болғандығын ұғынбай, қылмыстың құпиялылығына күмән келтірмей
әрекетін әрі қарай жалғастырса ол ұрлық болып саналады.
Сонымен қатар, жасырын түрде жасалған ұрлықты қылмыстың субъективтік
белгісі қылмыскердің өзінің іс-әрекетінің жасалу жағдайы жасырын түрде
екеніне көз жеткізуі болып табылады. Мысалы; Бурятия Республикасының
Октябрь Аудандық Соты орын алған тонау қылмысы бойынша айыпты адамды
кінәлі деп таныды. Дүкенге нан алуға келген айыпты сатушының теріс қарап
тұрған мезетін пайдаланып үстел үстінде тұрған калькуляторды ұрлап,
жәбірленушінің сөзіне қарамай, тоқтамай қаша жөнелген.
Бурятия Республикасының Жоғары Сот Президиумы кінәлі әрекетіндегі
тонауды ұрлыққа дәрежелей отырып былай деп көрсеткен: Заңға сәйкес
кінәлі тонау кезінде мүлікті ашық түрде алғанын сезінуі қажет. Егер
қылмыс субъектісі өзінің іс әрекетін жасырын түрде деп, бірақ негізінде
ол жәбірленуші немесе өзге тұлғамен байқалған болса жасалған іс-әрекетті
тонау деуге болмайды. Мұндай жағдайда мүлікті алу ұрлық болып
дәрежеленеді.[8, 14б.]
Өзгенің мүлкін алудың жасырындылығы қалыптасқан жағдайға байланысты
туындайды. Кейде алудың жасырын болуын қылмыскерлердің өзі, мысалы
қылмысқа қатысушылардың біреуі бақылауда тұрып қамтамасыз етеді. Аталған
тәсілде қылмыстың жасырын болуын қамтамасыз еткен тұлғалар қылмыстың
қатысушылары болып, ұрлықтың объективті жағының міндетті белгісіне
айналады. [9, 211-212б.б.]
Заңмен берілген анықтамадан ұрлықтың объективті жағын сипаттайтын
мына нышандарды бөліп алуға болады:
а) мүлікті алу
б) алудың заңға қайшылығы
в) алудың қайтарымсыз болуы
г) пайдакүнемдік мақсатта
Алу түсінігі ұрлаудың қарақшылықтан басқа барлық мүмкін болатын
жеке тәсілдерді қамтиды. Ал қарақшылықты алатын болсақ, заң шығарушы оның
аяқталу кезін мүлікті иелену мақсатында шабуыл жасау кезеңіне аударған.
Бұл нышан қылмыс затына қайшы ықпал жасаудың сыртқы процесін неғұрлым дәл
бейнелейді және белгілі бір шамада қылмыстық құқықтық қорғау объектісіне
зиян келтіру тетігін сипаттайды, себебі алу әрқашанда заңсыз қылмыспен,
ұрланған мүліктің меншік қатынастарына қатысушылардың әлеуметтік
байланыстарындағы құрылымында орнын өзгертумен ұштасқан, ол байланысты
қалай да бұзады,оның қалыпты дамуына нұқсан келтіреді.
Ұрлау арқылы мүлікті алғанда айыпты оны өзінің немесе басқа
адамдардың пайдасына айналдырады. Ұрлаған адам мүлікке өзі билік жасайды,
бірақ заң жүзінде ол меншік иесі бола алмайды, себебі меншік құқығына
қылмыстық жолмен қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан да жәбірленуші
ұрланған затқа меншіктік құқығын жоғалта алмайды. Ұрлауға зат тұрғысынан
анықтама бергенде бөтен мүлікті айыптының меншігіне емес, оның пайдасына
немесе басқа адамның пайдасына айналдыру дегенді, бәлкім,осы тұрғыдан
түсіндіру қажет.
Алып қою нәтижесінде меншік иесіне немесе басқа иемденушіге
материалдық залал келеді. Ұрлағандағы материалдық залал тікелей нақты
залал түрінде көрініс табуға тиіс. 2003 жылғы 11шілдедегі Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысында былай делінген:
“Қылмыс заты болған мүліктің құнын анықтағанда, оның меншік иесінің қалай
иемденгеніне байланысты, қылмыс жасалған кездегі мемлекеттік, жеке сауда,
нарықтық немесе комиссиондық бағаларға сүйену қажет. Бағасы болмаған
жағдайда мүліктің құны сараптаманың қорытындысы негізінде анықталады”.
Ұрлаудың салдарынан келген залалдың орнын толтырғанда оның мөлшері сот
шешімі қабылдаған кезд–егі бағаларға сүйеніп анықталады. Меншік иесіне
немесе заңды иеленушіге материалдық залал келтірмейтін мүлікті алу –
ұрлық ретінде саралануға тиіс емес.
Ұрлауды сипаттайтын келесі нысан – оның заңға қайшылығы.заңға қайшы
нышан дегеніміз, шындығында да, болжаммен де оған өзінің құқығы жоқ бөтен
мүлікті айыптының алуы.Шындығындағы құқық дегеніміз – сол мүлікті алуға
мүмкіндік беретін, заңға негізделген құқықтың болуы. Оның заңда
белгіленген тәртіпте рәсімделген, рәсімделмегеннің маңызы жоқ. Бұл жерде
назар ол құқықтың формасына емес түп мәніне аударылады.
Бұдан жасалынатын тұжырым – егер адам мүлікті алуға заңды
негіздемелері бола тұрып, оны алу үшін белгіленген тәртіптерді ғана
бұзса, онда бұл жағдайда ұрлау болмайды.
Айыпты мүлікті алып, оған өз қалауы бойынша билік жасай алатын кезден
бастап ұрлау аяқталған болып саналады. Әңгіме нақты жасағандықта емес,
сол билікті жасау мүмкіндігін алғандықта.[10, 306-307б.б.]
Ұрлық – зорлықсыз қылмыс түрі. Мүлік меншік иесінің еркінен тыс,
бірақ күш көрсетусіз алынады. Егер айыптының әрекеті ұрлық ретінде
басталып, бірақ қылмыс жүзеге асыру барысында өзге адамдармен
байқалғанымен ойын жалғастыра берсе ұрлық тонауға ұштасады, ал егер
қылмыскер мүлікті алу үшін жәбірленушіге күш қолданса − күш қолданылған
тонау немесе қарақшылық болады. Егер күш қолдану ұстауды болдырмау
мақсатында ұрлықтан кейін жасалса мұндай жағдайда ұрлықтың өзге қылмысқа
айналуы орын алмайды. Бұл жағдайда айыптының әрекетін ұрлық немесе жеке
тұлғаға қарсы қылмыс деп дәрежелеу қажет.
Ұрлық – материалдық қылмыс құрамы. Айыпты мүлікті алып, оған өз
қалауы бойынша билік жасай алатын кезден бастап ұрлау аяқталған болып
саналады. Әңгіме нақты билік жасағандықта емес, сол билікті жасау
мүмкіндігін алғандықта. Сонымен, ұрланған мүлікке билік ету мүмкіндігі
ұрлықтың түріне (қалта, пәтер ұрлықтары, күзетілетін аумақта жасалған
ұрлық), қылмыс уақыты мен орнына, жәбірленушілердің жүріс-тұрысына
байланысты болып келеді.[11, 213б.]
Ұрлықтың жасалу жағдайын талдағанда әрекет пен қылмыс нәтижесі
арасындағы себептік байланысты анықтау қажет.
Егер ұрлық күзетілетін аймақта жасалса онда қылмыстың аяқталғандығы
туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына
байланысты болады. Мысалы; егер айыпты мүлікті күзетілетін аймақтан
шығармай-ақ пайдалануға болатын мүлікті ұрлауды ойластырса онда мүлікті
оқшаулап, оған заңсыз билік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып
саналады. Ұрлаған мүлкін сол тұрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін
болмағандықтан, айыпты оны күзетілетін аумақтан алып шығу кезінде ұсталса
онда оның әрекеті ұрлыққа оқталғандық болып сараланады(ҚР ҚК 24,175
бабы). [12, 309б.]
Егер адам ұрлыққа дайындалу іс-әрекеттерін немесе ұрлық жасауға
тікелей бағытталған дайындалу әрекеттерін тоқтатса, не жасырын түрде
алған ұрлық затын күзетілетін объектіден, аумақтан шықпай тұрып, осы
қылмысын ақырына дейін жеткізу мүмкіндігі бола тұрса да оны істеуден өз
еркімен бас тартып, ұрланған затты қайтарса онда кінәлінің іс-әрекеті
қылмыс істеуден өз еркімен бас тартудеп танылып, ол қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.(ҚР ҚК 26 бабы)[13, 146-147б.б.]
Субъективтік жағынан ұрлық-тікелей ниетпен жасалынатын әрекет. Ол
дегеніміз айыпты өз әрекетінің қоғамға қауіпті екендігін ұғынады, қоғамға
қауіпті зардаптардың болатынын алдын-ала біледі және соны тілейді;
ешқандай құқығы болмаса да бөтен мүлікті жасырын алады, өзіне заңсыз
пайда түсіру үшін мүлік иесіне материалдық залал келтіретіндігін
түсінеді.
Ұрлық жасағанда айыпты өз әректінің заңға қайшы екендігін де, мүлікті
жасырын иеленгендігін де ұғынады. Ұрлық жасау себебі пайда табу. Пайда
табу болмаса ұрлық та болмайды. Ол ұрлықтың субъективтік жағдайы болып
табылады. Бірақ бұл себептің мазмұны, оның тереңдігі, ұғыну дәрежесі және
тұрақтылығы әртүрлі болуы мүмкін.
Мақсат ұры ұмтылатын нысан, оған заңға қайшы әрекеттері арқылы қол
жеткізеді. Себепке қарағанда қылмыс жасаудағы мақсат айыптының қоғамға
қауіпті әрекет жасай отырып қол жеткізген тікелей нәтижесімен
сипатталады. Мақсат пен себеп арасындағы айырмашылық еріктік процесті
әртүрлі сипаттауға негізделген.
Ұрлық жасау себебі ұрлық жасаған адам нені басшылыққа алды деген
сұраққа жауап берсе, қылмыс мақсаты әрекеттің бағыттылығын адам ұмтылған
жақын арадағы нәтижені анықтайды. [14, 309б.]
Субъектісі − жалпы: ақыл-есі дұрыс, 14 жасқа толған жеке тұлға. Соңғы
15 жылда ұрлық субъектісі түрлерінің кеңейе түскенін байқауға болады.
1991 жылға дейін ұрлық, тонау, қарақшылық қылмыстарын негізінен кәсіби
қылмыскерлер мен бұрын-соңды қылмыс жасап сотталғандар жасайтын болған.
Кейіннен өмір сүру деңгейінің төмендігі, жұмыссыздық, босқындардың
көбеюі, қылмыстық қолсұғушылық заты болуы мүмкін объектілерді қорғау
құралдарының жоқтығы, әлеуметтік қорғалудың әлсіздігі және өзге де
факторлар жеке меншікке қарсы қылмыс жасауға потенциалды дайын тұрған
жарлыларды көбейтті.[15, 748б.]
Қылмыстың субъектісі болып орындаушы, сонымен қатар қатысушылар да
табылады.
Орындаушы болып қылмысты тікелей жасаған немесе оны жасауға басқа
адамдармен бірге тікелей қатысқан адам, жасына, есінің дұрыс еместігіне
немесе осы Кодексте көрсетілген басқа да мән-жайларға байланыста
қылмыстық жауапқа тартуға болмайтын басқа адамдарды пайдалану арқылы, сол
сияқты әрекетті абайсызда жасаған адамдарды пайдалану жолымен қылмыс
жасаған адам танылады (ҚР ҚК 28 бап).
Ұрлық орындаушысы болып тек жәбірленуші пәтерінен мүлікті алып шыққан
тұлға ғана емес, осы үшін есікті бұзған адам да танылады.
Көмектесуші болып кеңестерімен, нұсқаулары мен, ақпарат, қылмыс
жасайтын қару не құралдар берумен немесе қылмыс жасауға кедергілерді
жоюымен қылмыстың жасалуына жәрдемдескен адам, сондай-ақ қылмыскерді,
қаруды немесе қылмыс жасаудың өзге құралдарын, қылмыс ізін немесе
қылмыстық жолмен табылған заттарды жасыруға күні бұрын уәде берген адам,
сол сияқты осындай заттарды сатып алуға немесе өткізуге күні бұрын уәде
берген адам танылады.
Көмектесу:
Бірінші жағдайда қылмыс жасауға қатысты ақпараттар жеткізіп, кеңес
беруден тұрады.
Екінші жағдайда түрлі әрекеттерден:
а) қылмыс жасауға қажетті құралдар мен қамтамасыз ету.
б) қылмыс жасауға жағдай жасап, түрлі кедергілерді жоюдан тұрады.
Физикалық көмектесу интеллектуалды түрінен әрекетсіздігімен де
ерекшеленеді.
Ұрлықтың объектісі болып эканомика саласындағы қоғамдық қатынас, ал
түрлік объектісі болып жеке меншік танылады.
Шетел мемлекеттерінің қылмыстық заңнамаларына жасалған анализ
көрсеткендей, еліміздегідей Ресей, Франция, Испания, Беларусь
мемлекеттерінде де ұрлықтың объектісі болып жеке меншік танылады. Еліміз
және өзге елдердің қылмыстық құқық ғылымы өзгенің ұрланатын мүлкін объект
емес, ұрлық заты деп те тұжырымдап жүр. Жеке меншікке қарсы қылмыстың
заты болып кез-келген объект емес, төмендегідей белгілері бар мүлік
танылады:
1) заттың белгісі, яғни белгіленген қалпы бар.
2) экономикалық белгісі, яғни экономикалық құндылығы бар.
3) заңдық белгісі, яғни айыпты үшін бөтендікі болып танылады.[16, 34б.]
Ұрлықтың заты болып өзгенің кез-келген мүлкі танылады. Оған: ақша,
құнды қағаздар мен өзге де құнды заттар жатқызылады. Ал мүлік болып
азаматтық айналымнан шықпаған өзіндік құны бар түрлі зат танылады.
Жеке меншікке қарсы қылмыстардың заты болып тек қана қолдану үшін
арнайы рұқсатты қажет етпейтін мүлік танылады.[17, 7б.]
Ал егер мүліктің мынадай түрлерін: радиоактивті материалдар, қару, оқ-
дәрі, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын, сонымен қатар, есірткі және
психотропты заттарды ұрлау жөнінде болса, онда мұнда заттардың қоғамдық
қауіптілігінің жоғарылығын ескере отырып және түрлік объект жеке меншік
емес, қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы бағытталған
қылмыстардың объектісі болғандықтан оларға қылмыстық жауаптылық ҚР ҚК
248,255,260 баптары бойынша тағайындалады.
Қылмыс құрамын қалыптастыру барысында заң шығарушы ұрланған мүліктің
табиғатына көп көңіл бөліп отыр. Яғни мүлік міндетті түрде бөтендікі
болуы тиіс. Бұл жағдай туралы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты да
2003 жыл 8 шілдедегі Бөтеннің мүлкін заңсыз иемдену жөніндегі істер
бойынша сот тәжірибесі туралы Қаулысында Ұрлық және өзге де меншікке
қолсұғушының қылмыстарының заты болып кінәліге тиісті емес бөтен мүлік
деп танылады делінген.[18, 27б.]
Ауырлататына мән-жайсыз бөтеннің мүлкін ұрлауды әкімшілік-құқықтық
жазаланатын ұсақ-түйек ұрлықтан ажырата білу керек. ҚР Әкімшілік
құқықбұзушылық туралы Кодексі 136 бабының ескертуіне сәйкес, ұсақ-түйек
ұрлық болып ұйымнан ұрланған мүліктің құны заңдарда белгіленген он
еселенген Айлық есептік көрсеткіштен аспауы тиіс.
Осыған сәйкес, егер ұйымнан ұрланған мүлік он еселенген айлық есептік
көрсеткіштен аспаса қылмыстық-құқықтық жауаптылыққа соқтырмайтынын көруге
болады.
Осындай ұрлықтың жоғарғы шегі ұрлықтың ірі залал екенін анықтайды.
Бұл жағдайдың тек қана ұйымға қатыстылығы қоғамда әртүрлі пікірлерді
тудырады.
Менің ойымша, гуманизм жолындағы еліміздің азаматы жеке тұлғаның
жыртық етігі үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылып жатқаны қоғамға
керісінше ықпал етіп жатқан тәрізді.
ҚР ҚК 175 бабының 2 бөлігінде мынадай сараланушы нышанда көрсетілген:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша, яғни қылмысты
бірлесіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан екі немесе одан да көп
адамдар қатысуы тиіс.
б) бірнеше рет-Қылмыстық Кодекстің 175-181баптарындағы бірнеше рет
жасалған қылмыс деп осы баптарды, сондай ақ, Қылмыстық Кодекстің
248,255.260- баптарында көзделген бір немесе одан да көп қылмыстардан
кейін жасалған қылмыс танылады.
в) тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз
кірумен жасалған ұрлық – бұл тек қана ұрлық емес, сонымен қатар тонау мен
қарақшылықтың да саралаушы белгісі болып табылады.
ҚР ҚК 175 бабының 3 бөлігі өзге де ауырлататын мән-жайларды:
а) ұйымдасқан топ жасаған;
б) ірі мөлшерде жасалған ұрлықты көрсетеді.
ҚР ҚК 175 бабының ескертуіне сәйкес ірі мөлшер болып айлық есептік
көрсеткіштен 500 есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері
танылады.
1.2 Тұрғын-жайға кіру- ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
ҚР Конституциясының 25 бабында: Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Соттың
шешімінсіз тұрғын үйден айыруға жол берілмейді. Тұрғын үйге басып кіруге,
оны тексеруге және тінтуге заңмен белгіленген реттер мен тәртіп бойынша
ғана жол беріледі, - делінген.
Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-айға не қоймаға заңсыз кірудің
ҚР ҚК 175 бабының 2 бөлігінде ұрлықпен ұштасқан жағдайы көрсетіліп отыр.
ҚР Қылмыстық Кодексінде көрсетілген аталмыш саралаушы мән-жай ТМД
елдерінің қылмыстық заңнамаларында да көрініс тапқан. Мысалы: Әзірбайжанда
(ӘР ҚК 177 бабы 2.3 бөлігінде) тұрғын үй-жайға және өзге де қоймаларға
заңсыз кіру, Өзбекстанда ( ӨР ҚК 169 бабы 3 бөлігінің п тармағында)
тұрғын және өзге де қоймаға құқыққа қайшы кіру, Украинада ( Украинаның ҚК
185 бабы 3 бөлігінде) үй жайға, қоймаға кіру, Беларусь Республикасының ҚК
205 бабы 3 бөлігінде тұрғын үйге ену деп көрсетілген.[19, 16б.]
Еліміздің Қылмыстық Кодексінде ұрлықтың бұл саралаушы белгісі Тұрғын,
қызметтік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз кіру − деп толық
көрсетілген.
Көрсетілген объектілерде заңсыз кіру деп А.Н.Ағыбаев қызметтік не
өндірістік үй-жайға бөтеннің мүлкін заңсыз ұрлау мақсатымен кіру деп
көрсеткен. Бұл жерде бөтеннің мүлкін ұрлау мақсаты көрсетілген объектілерге
заңсыз кірудің итермелеуші күші болуы керек. Тұрғын, қызметтік немесе
өндірістік үй-жайға, қоймаға өзінің қызмет бабына немесе атқаратын
жұмысына, сол объектілерге яки бір жолғы кіруге заңды негізі болуына
байланысты кіріп, ұрлық жасау заңсыз кіру болып саналмайды.[20, 148б.]
Ал ҚР Қылмыстық Кодексіне Түсінікте (2004 жылы жарық көрген) Кіру −
ену деп көрсетілген. Онда Ену − ешқандай құқығы болмаа да тұрғын,
қызметтік немесе өндірістік үй-жайға не қоймаға онда жұмыс істейтін немесе
заңды негізде тұрған (сатушылар, күзетшілер, т.б.) адамдардың рұқсатынсыз
немесе олардың еркімен санаспай заңсыз басып кіру немесе өтіп кету
делінген.[21, 311б.]
Тұрғын-жайдан мүлік алу құралдар арқылы ішіне кірмей-ақ жасырын жүзеге
асыру, сонымен қатар ашық түрде: түрлі кедергілерді жою және күзетшілердің
қарсылығын тойтара отырып арнайы құрал көмегімен (ілгіш, магнит,сорғыш
шланг және т.б.) үй-жайға енбей жүзеге асырылады.
Қазіргі таңда қылмыстық топтар әрекеттерін тым тұрақты, кәсіби әрі
жасырын түрде атқаруда.Бұлар белсенді түрде арнайы техникалық құралдарды
қолданады.[22, 69б.]
Мүлік ұрлау мақсатында үй-жайға немесе қоймаға алдап кіргенде айыпты
әртүрлі айла-тәсілдерге жүгініп, мүлікке билік ететін немесе оны күзететін
адамдарды алдау арқылы ондағы мүлікке баруға мүмкіндік алатынын естен
шығармауы қажет (сантехник, электрик, жалған рұқсат қағаз көрсетіп және
т.б.). Мүлік ұрлау мақсатында айыпты үй-жай не қойма жабылғанда ескерусіз
ішінде қалып қойса да алдап кіргенге жатады.[23, 311б.]
Өзінің қызметтік немесе атқаратын кәсіби міндетіне сәйкес тұрғын үй-
жайға кіруге құқығы бар адамның іс-әрекеті ену болып саналмайды.
Жалпыға қол жеткізуге мүмкіндігі бар дүкендердегі мүліктерді жұмыс
уақытында ұрлау кезінде де енудің белгісі көрінбейді.
Кіру − айыптының ұрламақшы болған мүлікті қорғалатын жерден алып
шығудың әдісі ғана болып табылады.
Үй-жайға кіру − әрдайым айыпты әрекетінің субъективтік белгісін
қасақаналық деп бағалауға септігін тигізеді. Егер айыпты үй-жайға өзге
оймен кіріп, ал мүлікті жасырын немесе ашық түрде ұрлау ойы кейіннен пайда
болса, аталған әрекет ұрлықтың қарастырып отырған белгісі бола алмайды.[24,
425б.]
Азамат Л.– дың мынадай қылмыстық әрекеті тұрғын үйге кірумен ұштасқан
деп қате сараланып кетті: Кешке қарай аз.Л. аз.Т.− дегеннің үйіне келіп,
үй иесінің ұйықтап жатқанын және есіктің ашық тұрғанын пайдаланып үйден
магнитофон ұрлап кеткен. Бұл жағдайда аз.Л.– дың қылмыс жасау ойы пәтерге
келгеннен кейін пайда болды. Мұндай жағдайды тұрғын үйге кірумен ұштасқан
ұрлық деп саралауға болмайды.[25, 78б.]
Заңда көрсетілген тұрғын-жай дегеніміз − адамдардың тұрақты немесе
уақытша тұруына арналған немесе олардың демалуына, мүлікті сақтауға,
адамдардың басқа да мұқтаждықтарын өтеуге арналған (қойма, балкон, дәліз)
құрылыстарды айтамыз. Адамға тұруға арналмаған құрылыстар тұрғын-жай деп
танылмайды(Мысалы; шаруашылық қоймалары, мал қамайтын сарай, погреб және
т.б.).
Қызметтік немесе өндірістік үй-жай дегеніміз адамдарды немесе
материалдық игіліктерді уақытша немесе тұрақты орналастыруға арналған
құрылыстар болып табылады. Бұған жататындар: зауыт, цех, қоймалар, сақтау
камералары, мұражай, байланыс бөлімшесі, дүкен, театр, оқу орындары, спорт
құрылыстары және т.б. ғимараттар.
Қоймаға − тұрақты немесе уақытша материалдық игіліктерді сақтайтын,
қоршаған немесе қоршалмаған, күзетпен қамтамасыз ететін, сондай-ақ осы
мақсатқа қызмет ететін арнаулы (сейф, вагон, кассалық аппараттар,
контейнерлер) сияқты объектілер жатады.[26, 148б.]
ҚР Қылмыстық Кодексіне Түсінікте:
Үй-жай дегеніміз − адам орналастыруға немесе материалдық құндылықтар
қоюға арналған немесе уақытша соғылған тиянақты не жылжымалы құрылыстар
(арнаулы қоймаға жатпайтын).
Қойма дегеніміз – материалдық құндылықтарды тұрақты немесе уақытша
сақтауға арналған арнаулы орындар, құрылыстар немесе құрылғылар. Бұл жерде
әңгіме заттарға жету үшін қандай да бір құндылықтар тудыратын қоймалар
жайында. Оларға, атап айтқанда: қамбалар, арнайы жабдықталған
автомашиналар, жүгімен күзетте тұрған темір жол платформалары, материалдық
құндылықтарды сақтауға арналған, қоршалған немесе қоршалмаған күзеттегі
алаңдар жатады. Қойма заттарды сақтау үшін арнайы тұрғызылған, қолдан
жасалған болуы тиіс. Өзінше, табиғи жолмен пайда болған қоршаулар қойма
түсінігін бермейді (мысалы; мүлік жатқан шатқал, затты жасырып қойған мұз
ойындысы). [27, 311б.]
Үй-жайды – тұрғын үй-жай деп Л.В.Шенникованың азаматтық және
тұрмыстық заңнамаларына анализі негізінде тұруға жарамды және заңды түрде
танылған үй-жайды айтамыз.[28, 93б.]
Тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты ғылымда мүлікті үй-жайдан алып
шыққан сәттен аяқталған деп танылады. Тек ұсақ бұйымдар (қымбат
заттар,ақша, т.б.заттар) ұрлық заты болған, яғни мүлікті иемдену үй-жайдан
шықпай тұрып-ақ мүмкін болған жағдайда ғана аяқталған болып саналмайды.[29,
14б.]
Бірақ жоғарыда аталған мысалмен келіспеуге болады. Менің ойымша,
қылмыскер қымбат заттарды үй-жайдан шығарғаннан кейін өз қалауымен (сатып,
сыйға тартып, иемденіп, қолданып) тағдырын шешуге болады. Сондықтан бұл
әрекеттердің бірде-біреуін орындамай аяқталған деп айтуға келмейді. Себебі
қылмыстық әрекеттен түскен залал жоқ.
Тұрғын үйдегі мүлікті ұрлау кезінде қылмыскерлер жолда тұрған кедергі,
қиындықтарды жойып, өткелдерден асып көздегеніне қол жеткізу үшін қосымша
күш жұмсайды. Бұл үшін ұрылар дуал, еден, төбені теседі, қоршауды бұзып,
терезе жақтауын қиратады, вагон, контейнер және автофургон кузовтарын
бүлдіреді. Мұнымен қоса, қылмыскрлер қақпа, гараж құлыптарын түрлі құралдар
(кескіш, егеу құралы, қайрақ, т.б.) арқылы бұзады.
Қазіргі таңда заңнамамызда үй-жайға заңсыз кіру арқылы жасалынатын
ұрлықтың бір түрі ретінде қоғамымызда кең етек алып, ІІО қызметкерлерінің
бас ауруына айналған автотранспорттан мүлікті ұрлау қылмысы
қарастырылмаған.
Заңшығарушы тұрғын үйге кіріп мүлікті ұрлау қылмысына көрсетіп берген
белгілеріне ұқсас жағдайлар автотранпортпен де байланысты орын алады:
− алдын-ала дайындалған құылмыс құралдарын пайдаланады (қайшы,
пышақ, бұрағыш саймандар, түрлі кілттер және т.б.)
− көлік терезесін қолда бар құралдармен (тас, металл және т.б.)
шағын бөгеттерді жояды.
− алдын-ала дайындайды.
Осыған сәйкес қылмыскер ойы – құқыққа қайшы қолсұғушылығының нақты
қорытынды нәтижесімен анықталады. Бұл жағдайларда көлік көбіне ұрлық заты,
кейде уақытша мүлік сақтағыш бола алады.
Тағы да осындай бір жайт, егер поезд купесінде отырған жолаушы мүлкін
белгісіз біреулер ұрлап кетсе оны жай ғана ҚР Қылмыстық Кодексінің 175 бабы
1бөлігімен саралайды. Бірақ поезд купесі мүлік сақтауға арналған өзге үй-
жайлар тәрізді есігі бар, ішінен құлыптанатын вагондағы жеке бөлме болып
саналады. Сондықтан бұндай әрекетті ҚР Қылмыстық Кодексінің 175 бабы
2бөлігімен дәрежелеген дұрыс деп ойлаймын.
Жоғарыда аталған автотранспорт пен темір жол көлігі жолаушысына қарсы
ұрлықтарды көрсетіп отырған белгі бойынша дәрежелеу қылмыстық-құқықтық
нормашығарушылықпен айналысатын тұлғаларды ойландыруы тиіс.
1.3 Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының
криминалистикалық сипаттамасы
Тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықтың жоғарғы дәрежедегі қоғамдық
қауіптілігі оның келесідей компоненттерін: ұрлық жөніндегі ақпарат; ұрлық
жасау жағдайы; қолсұғушылық заты; бөтеннің мүлкін ұрлауға дайындық әдісі,
жүзеге асыру, ізін жасыру жөніндегі алдын-ала ақпараттар; қылмыскер мен
жәбірленушінің жеке басы туралы ақпараттарды, яғни қылмыстың
криминалистикалық сипаттамасы жөніндегі толық ақпаратты анықтап береді.
Бөтеннің мүлкін ұрлау жөніндегі негізгі ақпарат көздеріне:
1) жәбірленуші немесе ұрлықтың куәсі болған тұлғалардан келіп түскен
арыз;
2) бөтеннің мүлкін ұрлаған тұлғаның кінәсін мойындап келуі;
3) ұрлық орын алған немесе дайындалып жатқан объектінің лауазымды
тұлғасы я болмаса қызметкерлерінің болған немесе дайындалып жатқан
ұрлық жөніндегі хабарламасы жатқызылады.
Бұнымен қоса, ұрлық жөніндегі ақпарат көзі ретінде ұрлық туралы БАҚ
көздерінде жарияланған хабарларды және қылмыс белгілерін анықтаған ҚҚО
қызметкерлерінің баянаты танылады.
Келіп түскен ақпараттың мазмұнындағы ұрлықтың уақыты және жасалу әдісі
сонымен қатар, өзге де мән-жайлар жөніндегі мәліметтер осы қылмысқа қатысты
жүргізілетін тергеудің алғашқы жоспары мен бағытын құруға және қылмыскердің
болуы мүмкін жерлерін анықтауға септігін тигізеді.[30, 481б.]
Ұрлықтың криминалистикалық сипаттамасы төмендегі мән-жайларды анықтап
дәлелдеуді қажет етеді:
− қылмыс субъектісі бойынша:
а) ұрлықты кім жасады;
ә) кінәлінің жеке басы, жасы, ұлты, қылмыстық өткен өмірі;
б) қылмыстық топтың құрамы, ұйымдасу дәрежесі, топ мүшелері арасында
қызметті бөлісу жағдайы;
в) айдап салушылар мен көмектесушілер жөнінде ақпарат;
− қылмыстың субъективтік белгісі бойынша:
а) алдын-ала сөз байласудың жағдайы;
ә) кімдермен, қашан, қандай жағдайда орын алды;
б) сөз байласу заты не болды;
− қылмыс объектісі бойынша:
а) қандай мүлік қанша көлемде немесе мөлшерде ұрланды;
ә) ұрланған мүлік кімде және қай жерде тұр, оны өткізудің қандай
жолдары жоспарланды;
б) ұрланған мүлікті іздестіруді қиындату жолында қылмыскерлермен қандай
шаралар жүзеге асырылды;
− қылмыстың объективті жағы бойынша:
а) қылмыс орнына кіруді кім жүзеге асырды, кім қандай қызметтерді
атқарды;
ә) айыптылардың ұрлық орнында қылмыс ізін жасыру мақсатында атқарған
қызметі.[31, 690б.]
Бөтеннің мүлкін ұрлау жағдайы өзіндік мазмұны жағынан күрделі болып
келеді, осыған сәйкес өзіне төмендегідей элементтерді қамтиды:
− ұрлық жасауға дайындалу жағдайы;
− ұрлық жасау жағдайы;
− қылмыс ізін жасыру тәсілі;
− ұрлық іздері, орны мен уақыты;
− қылмыстық қолсұғушылық заты;
− ұрланған мүлікті өткізу орны және т.б.
Аталған мәліметтербөтеннің мүлкін ұрлау қылмысының басқа да
элементтермен байланысын, сонымен қатар, негізделген версиялар құруға және
ұрлық жасаған тұлғаларды анықтап, ұрланған мүліктің тұрған жерін анықтауға
көмегін береді.[32, 21б.]
Бұнымен қоса, қазақстандық ғалымдар ұрлықтың төмендегідей жағдайын
бөліп көрсетеді:
Ұрлықтың криминалистикалық сипаттамасы ретінде:
− ұрлықты жасау жағдайы;
− қылмыстың қолсұғушылық заты;
− ұрланған мүліктің құндылығы;
− қылмыс объектісінде күзеттің болуы немесе болмауы;
− ұрлықтың жасырын жағдайда жүргзілуі.
Ұрлықтың жасалу орнына:
− пәтерлер;
− жер үйлер
− заводтар;
− фабрикалар;
− жатақханалар;
− қызметтік орындар;
− вокзалдар;
− пойыз вагондары;
− көшелер;
− аулалар;
− қонақ үйлер;
− театрлар;
− гардероб;
− дүкен;
− автокөліктер.
Қылмыскерлер ұрлық жасау орындарын таңдау кезінде қылмыстық ойларын тез
жүзеге асыруға және байқалмай қалуға мүмкіндік беретін жерлерді таңдайды,
сонымен бірге жәбірленушілердің кемшіліктерін ескереді.
Қылмыстың жасалу уақыты:
− үй жайлардан және пәтерлерде ұрлық көбінесе тұрғындардың үйде
жоқ, яғни жұмыс уақыты кезінде жасалады;
− кәсіпорындарда – түнгі уақытта;
− қалта ұрлықтары – адамдардың көп жүретін кезінде;
− гараждан автокөлік ұрлау – түнгі уақытта;
− автотұрақтан – күндізгі уақытта.
Қылмыстық қолсұғушылық заты болып:
− көлемді емес бағалы заттар;
− ақша, зергерлік бұйымдар;
− тұрмыстық техника;
− радио-телеаппаратура;
− автокөліктер, мотоциклдер;
− азық-түлік және т.б. қажетті мүліктер жатады.
Ұрлық жасауға барудың себебі болып келесілер танылады:
− отбасында, оқу ортасында әлеуметтік жағдайының нашарлығы, осының
әсерінен қасақана ойдың, мақсаттың пайда болуы.
− есірткі, алкоголь ішімдіктеріне, құмар ойындарға салынып кету,
және оны күнделікті табыс көзіне айналдыруы.
− қасақана қылмыс жасайтын тұлғаларда сана-сезімнің төмендігі,
мәдениеттің жоқтығы.
Ұрлықты жасау шарттары:
− тұрғын үйлер мен қоймалардың техникалық түрде нашар қорғалуы;
− қонақ үйлерде, жатақхана, демалыс үйлерінде және үй аулаларында
бөтен адамдарды бақылау жағдайының қарастырылмауы, ұрланған мүлікті
табу үшін мүмкіндіктің аздығы;
− қылмыскерлерде қылмыс жасауды, ізін жасыруды жүзеге асыруға
көмектесетін әртүрлі құралдардың көптігі;
− азаматтардың мүліктерінің сақталуына салақ қарауы;
− жәбірленушілердің мінез-құлқы ұрлықтың жасалуына жеңілдіктер
беруі.
Қазақстандық криминалист ғалымдар өзге ғалымдар еңбектерін бағалап,
саралап, ой елегінен өткізіп, жаңаша ойлар қосып ұрлық қылмысын сипаттайтын
элементтерді жан-жақты толықтыра түскен.
Ұрлық жасауға дайындық келесі компоненттерді қамтиды:[33, 21-22б.б.]
Ұрлық жасауға дайындық Атқарылатын қызметтің мазмұны
компоненттері
І. Қатысушыларды таңдау 1) түрлі жағдайларда өзінің іс
әрекетімен сенімді болатын.
2) қылмыстық өткені бар,
бұрын-соңды қылмыстық жағдайларда
өзін көрсете білген.
3) ұйымдасқан қылмыстық топ
құрамында мәселе шеше алатын
қылмыстық беделі бар.
4) физикалық мықты, қару қолдана
білетін, күрес тәсілдерін меңгерген
және т.б.
5) белгілі салада кәсіби шеберлігі
бар (кесу аппаратын өолдана алатын
және т.б.)
6) көзделіп отырған мекеме, ұйым,
кәсіпорын жөнінде қажет
мәліметтерді білетін.
7) ұрланған мүлікті өткізудің
тиімді каналдарынан хабардар.
8) иелігінде ұрланған мүлікті
тасымалдайтын транспорты немесе оны
жасырып қоятын қоймасы бар тұлға
және т.б.
Ұранған мүліктің құны мен сақталу
ІІ. Қылмыстық қолсұғушылық орнын анықтау.
объектісі жөнінде ақпарат жинау Қылмыскерлердің көпшілігі қылмыстық
қолсұғушылық объектісін таңдау
кезінде ол туралы алдын-ала ақпарат
жинап, оған бақылау жүргізіп,
қылмыстық ойларын жүзеге асыруға
қажет болатын техникалық құралдары
мен автокөліктерін дайындайды.
Тәжірибеде қылмысқа қатысушылардың
объектілерін бірнеше күн бақылаған
кездері кездескен. Объектіден
шыққан автокөлік, жүктердің
қозғалысы, жұмысшылардың
жүріс-тұрысы жөнінде жұмыс
кітапшасын арнап белгі басып
отырған. Жиналған мәліметтер
талданып, қылмыс жасау орны,
уақыты, әдісі нақтыланып отырған.
Қазіргі заман ұрылары түнде көру
құрылғыларынан бастап соңғы
ІІІ. Түрлі техникалық құралдарды үлгідегі атыс қаруларына дейін
(радиоаппаратура, құрал саймандар, қамтамасыз етілген.
түрлі кілттер), автокөлікті
дайындау
ұрланған мүлікті қажет ететін
тұлғаларды табу.
ұрланған мүлікке заңды көрініс
ІV. Ұранған мүлікті сақтау (жасыру)беретін құжаттарды дайындау.
орны мен өткізу каналдарын табу
Ұрлық жасау әдістері өзіне қылмыскерлердің қылмыс жасау орнына кіру мен
мүлікті иемдену жолында қолданған әдістері жөнінде мәліметтерді қамтиды.
Өзінің ауырлық дәрежесіне сәйкес, қылмыскерлермен қолданылатын тұрғын
үйге кіру әдісі 3 үлкен топқа бөлінеді:
1) бұзумен ұштастырып тұрғын-үйге жасырын кіру.
2) кедергілерді бұзумен ұштаспаған тұрғын-үйге жасырын кіру (ашық тұрған
терезе, есік арқылы жасырын кіру; қылмыскердің жәбірленушіден түсіп
қалған немесе одан ұрлап алған кілтін қолданып немесе мүлік жасырулы
тұрған жердің дуалынан секіріп түсу арқылы және т.б.).
3) тұрғын үйге ашық түрде кіру (жәбірленушінің көзінше немесе оның
тікелей келісімімен, үй ішіне жас балалар мен қарт адамдарды
пайдаланып немесе өздерін қызметкер я болмаса сантехник ретінде
таныстырып алдау арқылы жүзеге асырады. Кейде жәбірленушілер ұрлық
жасайтын тұлғаларды үйлеріне өздері ертіп келеді.[34, 516-517б.б.]
Пәтердегі ұрлықтың кең етек жаюына жәбірленушілердің бейтаныс адамдарға
шектен тыс сенімділікпен қарайтындығы да басты шарт болатынын айта кеткен
жөн. Әрбір бесінші қылмыс қылмыскердің жәбірленушінің мүлкіне еркін қол
жеткізу мүмкіндігі жағдайында жасалған. Бұдан басқа кең тараған түрлері:
пәтер кілтін жасырылған жерінен тауып алу, дұрыс жабылмаған есіктен кіру,
жәбірленуші сенімін пайдалану, түрлі сылтаумен (су сұрап бару, өтірік
адасып қағу, т.б.) кіру және басқа да әдістер.
Тұрғын үйге кірудің кең қолданылатын әдісі болып (70%) кедергілерді
арнайы құралдар мен физикалық күштерді қолданып бұзу арқылы жүзеге
асырылған. Бұдан басқа тұрғын үйге (30%) еркін кірумен, яғни ашық тұрған
есік, терезе арқылы, есікті ашатын кілт табу арқылы жасалады. Тұрғын үйге
жасалған ұрлықтың көпшілігінде (50%) есікті бұзу арнайы құралдарсыз
жасалады. Арнайы құралдар көбіне мүлікті қорғауға әдейілеп жасалған
құралдарды бұзу үшін қолданылады.
Автокөлікті ұрлау мақсатында гаражға кіру дәстүрлі әдістерден бөлек:
қақпа құлақшаларын кесу, бекіту құрылғыларын алу, жабу плиталарын көтеріп
тастау немесе бұзу және т.б. әдістер арқылы жүзеге асырылады.
Қылмыскерлер терезе немесе балкон есігі арқылы кіру кезінде негізінен
төменгі қабатта орналасқан пәтерлерді таңдайды. Құбыр трубасын, өрт сөндіру
баспалдағын, дуалдан асыру үшін қолданылатын автокөлік көмегімен
қылмыскерлер үйдің жоғарғы қабатында орналасқан пәтерлеріне кіре алады.
Жазғы уақыттарда жасалатын пәтер ұрлығының әрбір 8-шісі терезе немесе
балкон есігімен кіру арқылы жүзеге асырылады.
Тұрғын үйге кіру әдісі түрлі жағдайларға:
− қылмыскердің физикалық қүші мен тұлғаның психологиялық
қасиетіне;
− қылмыскердің ұрлық жасау қабілетіне;
− қатысушылар санына;
− пәтердің орналасуына;
− қылмыскердің болашақ жәбірленушімен ара қатынасына байланысты
болады. Тұрғын үйге кірудің бір ғана әдісі алуан тәсілге түрленуі
мүмкін. Мысалы, тұрғын үйдің есігін бұзу қолмен немесе аяқпен
тебу арқылы жүзеге асырылып келсе, кейде ол үшін көтергіш
құрылғылар мен ауыр зіл темірлер қолданылуы мүмкін.
Жалғыз қылмыскермен жасалынатын ұрлықта қылмыскер негізінен
жәбірленушінің сеніміне кіріп, қылмыс затына еркін қол жеткізу әдісін
таңдайды (46. 20,7%− есікті бұзу жағдайы орын алса, 12,6%− терезе
арқылы кіру, 9,3%− кілт табу арқылы, 4,7%− пәтерге кілтті алдын ала
иемденіп алу арқылы, 2,7%− терезе, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықтың қылмыстық-құқықтық
және криминалистикалық сипаттамасы
1. Ұрлықтың түсінігі, қылмыстық құқықтық сипаттамасы
2. Тұрғын-жайға кіру – ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
3. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының криминалистикалық
сипаттамасы
2 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің негізгі
кезеңдері
2.1 Алғашқы тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
2.2 Кейінгі тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
3 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеудің тиімділігін
арттыру жолдары
3.1 Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты тергеуге байланысты
жүргізілетін тергеу әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстама
3.2 Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты алдын алу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Тәртіп бұзушылықтың алдын алу мен азаматтардың құқықтарын талапқа сай
қорғау еліміздің ішкі істер органдарының басты міндеті болып табылады.
Осыған орай Президент Нұрсұлтан Назарбаев халыққа арнаған Жолдауында
қазақстандықтардың құқықтарын әділетті әрі тиімді қорғауды қамтамасыз
етуді, қылмыстың алдын алу мен болдырмауды барынша жақсартуды, соған сай
әкімшілік реформалар жүргізуді құқық қорғау органдары қызметінің басым
бағыттары ретінде белгілеп берді [1].
Қазақстан Республикасы ІІМ криминалды полиция Комитетінің мүліктік
қылмыстарды ашу басқармасының жұмысы мүлікке қатысты қылмыстармен тиімді
күрес жүргізуге, алдын алуға бағытталған. Қарақшылық, тонау, бөтен мүлік
ұрлау қылмыстарымен күресті күшейтуге арналған Қазақстан Республикасы ІІМ-
нің 2010ж. жоспарына сәйкес жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасы ІІМ – де 2010-жылы 1797 пәтер ұрлықтары
тіркелген, ол мүлікке қарсы қылмыстардың 56,9% құрайды. Қылмыстық ахуалды
талдау көрсеткендей, ұйымдастырушылық-тәжрибелік шаралар нәтежиесінде мүлік
қылмыстарының барлық түрлері бойынша ашу-деңейі жоғарлаған.
2010-жылы бөтеннің мүлігін ұрлаудың саны 23,7 пайызға өскен және 3486
қылмысты құрайды. Бөтеннің мүлігін ұрлаудың негізгі үлесі пәтерлерде
жасалған-1151 (+26,9 пайыз), түрлі-түсті метал ұрлықтары бойынша өсуі 21-
ден 48-ге дейін, автокөлік 20-дан 22 (+10 пайыз) тіркелген. Бөтеннің мүлкін
ұрлауды ашу 75,5 пайыздан 75,8 пайызға дейін, соның ішінде түрлі-түсті
темірлерді ұрлау 72,2 пайыздан 77,1 пайызға дейін, автокөліктерді ұрлау
42,3 пайыздан 63,6 пайызға дейін - артқан. Мал ұрлығының саны 13,9 пайызға
немесе 20 (144-тен124-ке дейін) азайған, оларды ашу 71,3 пайыздан 64,1
пайызға дейін төмендеген.
Ұрлықтар құрлымы бойынша 29,3% пәтер ұрлықтары, ашылуы 79,2% (77,0% —
2009ж.). Бөтеннің мүлкін ұрлау фактілерінің төмендегендігі соңғы үш жылда
байқалуда (2007 ж. — 1968, 2008 ж. — 1879, 2009 ж. — 1913, 2009 ж. — 1797).
2010-жылы пәтер ұрлықтары 10% және мал ұрлықтары 41% тіркелуі өскенмен,
олардың ашылуда жоғарлаған 2,2% және 6,4% [2].
Пәтер ұрлықтарының сараптамасы бойынша жедел жағдайды қиындататын
объективті және субъективті себептерді анықтады. Олардың бірі тұрғын және
әкімшілік секторлардың арнайы күзет құралдарымен жарақтанбағандығы (күзет
дабылқақыштары, бейне бақылау камералары, кілт арқылы сөйлесу қондырғылары,
терезе және есіктерге дабыл қондырғылары орнатылмау т.б.).
Ақтөбе қаласының орталығында азаматтардың пәтерлерінен ұрлық жасау
14,1% өскен, олардың өсу қарқыны жаз және күз айларына келеді, осы уақытта
қала тұрғындары демалыста, саяжайда болады. Қазіргі уақытта криминалдық
және қоғамдық қауіпсіздік басқармалары қоғам өкілдерінің көмегімен пәтер
және мал ұрлықтарын болдырмауға арналған іс шаралар жүргізуде.
Осыған орай ІІД-нің Мемлекеттік күзет қызметі бөлімі Ақтөбе қаласы
әкімінің атына қаржы-несие операцияларын жүргізетін объектілерді (зергерлік
дүкендер, сауда орталықтары, айырбастау пунктері, кассалар және т.б.)
бейнебақылау жүйесімен, жеке фирмалардың бір ортаға бағынған пультіне
қосылған дабылмен қамтамасыз ету мәселесін қарастыруда.
Мүліктік қылмыстардын көбі облыс орталығында жасалатындықтан, бұл
қылмыстарды ашу мақсатында Ақтөбе қалалық ІІБ-да арнайы жедел-тергеу тобы
жұмыс істейді. Аталмыш арнайы тоб күдіктілердін іздеуде жүргендігінен
немесе қылмыс жасаған адамдардын анықталмағандығынан тоқтатылған қылмыстық
істерді қарастырып, бұл қылмыстарды ашуға бағытталған қосымша жоспарлар мен
арнайы шаралар жасалуда.
Мүліктік қылмыстарға байланысты жедел жағдайды сауықтыру мақсатында
облыс аумағында Пәтер, Таға, Қарақшылық, Рывок, Қапқан тәрізді
жедел алдын алу шаралары өткізіліп тұрады [3]. Дегенменде бүкіл Қазақстан
Республикасында қала орталығында тұрғын жайларға кіру арқылы бөтеннің
мүлкін ұрлау қылмыстары төмендемей отыр. Олай айтатын себебім бұл
қылмыстардың латенттігі жоғары. Жасалған қылмыстардың нәтижесінде
азаматтарға қыруар мүліктік және қаржы залалдары келтірілуде.
Бөтеннің мүлкін ұрлау қылмыстарын тергеуге және оның процессуалды
мәселелеріне қатысты Қазақстандық және Ресейлік ғалымдардың бірқатар
жұмыстары арналған олар: А.Ф. Аубакиров, К.А. Бегалиев, Б.М. Бишманов,
А.Я. Гинзбург, Е.Ғ. Жәкішев, С.Е. Еркінов, А.А. Исаев, Қ.М. Кучуков,
Т.М. Коржумбаева және Ресейлік ғалымдар Т.В. Аверьянова, Р.С. Белкин,
Ю.М. Корухов, Н.Г. Шурухнов, И. Ф. Герасимов, Л. Я. Драпкин, Е. П. Ищенко,
А. Зайналабидов, Е.П. Луценко және өзге де ғалымдарының еңбектерінде
көрініс тапқан.
Жоғарыда аталған ғалымдардың басшылығымен әзірленген зерттеу нәтижелері
бүгінде тәжірибелік қызметте қолданылуда.
Дегенмен, бүгінгі күнге дейін тұрғын жайларға кіру арқылы жасалған
бөтеннің мүлкін ұрлау қылмыстарын тергеу бойынша криминалистикалық
ұсынымдарды құру мәселелері арнайы зерттеу тақырыбы болмаған. Аталған
тақырыпқа қатысты ұйымдастырушылық-тактикалық мәселелерінің уақытылы
шешілмеуі, монографиялық зерттеулердің тапшылығы және тәжірибе
қызметкерлеріне арналған ғылыми ұсыныстардың бір жақты (бір салалы) болуы
ұсынылып отырған тақырыптың өзектілігін айқындап, ғылыми-тәжірибелік
жағынан шын мәнінде қажеттілігін көрсетеді.
Айтылған жағдайлар осы тақырыпты таңдауға, жұмыс жоспарын құруға,
зерттеу мақсатын, міндетін, объектісін, затын және әдістемелік негізін
анықтауға түрткі болды.
Зерттеу мақсаты мен міндеті.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – қылмысты ашу мен тергеудің сот, тергеу
және жедел іздестіру тәжірибесін зерттеуге негізделген теориялық танымдарды
жетілдіру және тұрғын жайға кіру арқылы жасалған ұрлықтарды тергеу
әдістемесіне бағытталған ұсыныстарды топтастыру болып табылады.
Аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін мынандай міндеттер алға қойылды:
- ұрлықтың түсінігі,қылмыстық құқықтық сипаттамасы
- тұрғын үйге кіру - ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
- тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының
криминалистикалық сипаттамасы
- алғашқы тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
- кейінгі тергеу кезеңінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
- тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты тергеуге байланысты жүргізілетін
тергеу әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстама
- тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты алдын алу шараларын тиісінше
талдау.
Зерттеу объектісі мен заты.
Дипломдық жұмыстың объектісі – тұрғын жайға кіру арқылы жасалған
ұрлықтарды тергеудің криминалистикалық құралдары, әдіс-тәсілдері, оның
ішінде ұйымдастырушылық-тактикалық ерекшеліктері және осы саладағы
криминалистикалық ғылыми жетістіктердің нәтижелері.
Тұрғын жайға кіру арқылы жасалған ұрлық қылмыстарының алдын алу, ашу
және тергеу проблемалары, соның ішінде ұйымдастырушылық-тактикалық
ерекшеліктер, дәлелдемелер және жедел іздестірушілік анықтамаларды жинау,
зерттеу, бағалау және оларды тиімді қолдану мәселелері зерттеу жұмысының
затын құрайды.
Зерттеудің методологиялық және әдістемелік негіздері. Дипломдық
жұмыстың әдістемелік базасы ретінде ғылыми танымның ортақ диалектикалық
әдісі алынды. Сондай-ақ, дипломдық жұмыста арнайы әдістер ретінде жүйелік-
құрылымдық, логикалық, статистикалық және әлеуметтік әдістер қолданылды.
Зерттеудің теориялық негізі қылмыстық құқық, қылмыстық процесс,
криминалистика және жедел іздестіру қызметінің теориясы, криминология және
т.б. салалардағы ғылыми еңбектерді қолданып құрылған.
Зерттеудің нормативтік базасы ретінде Қазақстан Республикасының
Конституциясы, халықаралық құқық, Қазақстан Республикасының қылмыстық және
қылмыстық іс-жүргізу заңнамалары, Жедел іздестіру қызметі туралы
Қазақстан Республикасының Заңы және өзге де нормативті-құқықтық актілер,
Ішкі істер министрлігінің ведомстволық актілері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлім және
жеті бөлімшеден, қортындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Бөлім. Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықтың қылмыстық- құқықтық
және криминалистикалық сипаттамасы
1.1 Ұрлықтың түсінігі, қылмыстық құқықтық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ұрлық үшін жауаптылық ҚР
ҚК 175 бабында көрсетілген.
Ұрлықтың өзге жеке меншікке қарсы қылмыстардан ерекшелігі оның
жасырын жүзеге асырылуы болып табылады.
Кейбір елдердің қылмыстық заңнамаларында ұрлықтың жасалу шарты
көрсетілмегендіктен (Голландия 310 бап, Швеция 1 бап 8 бөлім, Швейцария
139 бап ) мұны жасырын және ашық түрде жүзеге асырылатын бөтеннің мүлкін
талан-таражға салу деп түсінуге болады. Еліміздің қылмыстық заңнамасында
ұрлықтың жасырын түрде жүзеге асырылуы оны мүлікті талан-таражға салудың
өзге түрлерінен ерекшелейді.
Қазіргі таңда теория мен практикада өзгенің мүлкін жасырын талан-
таражға салудың обьективті және субьективті белгілері қалыптасып отыр.
Адамның ешкімге сездірмей әрекет етуі арқылы мүлікті жасырын алуы –
обьективтік белгісіне жатады.[4, 146б.]
Ол келесідей мән-жайларды көрсетеді:[5, 221б.]
- біріншіден, бөтеннің мүлкін алу жәбірленушінің, меншік иесінің және
өзге тұлғалардың болмаған кезінде жүзеге асырылады.
- екіншіден, алу – жоғарыда көрсетілген тұлғалардың көзінше, бірақ
сездіртпей алынады. Кінәлі бұл әрекеті үшін жәбірленушінің жағдайды
толық түсінбей тұрғанын пайдаланады (мысалы; жәбірленуші – мас,
ұйықтап жатыр немесе ессіз күйде болған).[6, 35б.]
Cонымен қатар, жәбірленушінің психикалық кемдігі, дамуының баяулығы,
өте жастығы немесе басқадай аурулық жағдайларына байланысты олардың
мүліктерін алу да – ұрлық болып табылады.
- үшіншіден, алу аталған тұлғалардың қатысуымен және көздерінше
жасалуы мүмкін, бірақ олардың мүлікті кімге тиесілігі немесе іс-
әрекеттің мәні жөнінде жаңылысуы кінәлінің қылмыстық әрекетін
бағалай алмайды. Көп жағдайда меншік иесінің ұрлықтың құрбаны болып
қалғанын кейіннен түсінеді.[7, 458-462б.б.]
- төртіншіден, алу өзге адамдардың қатысуымен және көзінше жасалады,
бірақ олар қылмыскерге қарсылық көрсетуге тырыспайды немесе оны
қолдайды, қылмыскер осы жағдайды түсініп пайдаланады.Бұл жағдай
ұрлықтың қылмыскерге бөтен емес тұлғалардың, яғни достарының, жақын
туыстарының көзінше жасалуы жөнінде болып отыр.
Субъективтік белгісі-ұрлық жасаған тұлғаның мүлікті меншік иесіне
немесе өзге иеленушіге сездірмей, жасырын алудамын деген ойы және осы
тәсілмен оны жүзеге асыруды тікелей тілейтіндігі, яғни кінәлінің бөтен
мүлікті жасырын алуға байланысты іс-әрекетке психикалық көзқарасын
білдіреді. Субъективтік белгіні сот пен заң шешім қабылдар алдында:
объективті және субъективті белгілерінің қарама-қайшылығы, коллизиясы
жағдайы кезінде жоғары бағалайды. Егер тұлға өзінің іс-әрекетін жасырын
түрде деп бағалап, ал қылмыс объективті жағынан біреудің көзінше жасалса
да ұрлық түрінде дәрежеленеді.
Бөгде адамдардың көзінше жасалған ұрлықты жасырын жасалған деп тану
үшін сол адамдардың айыптының әрекетінде қылмыстық сипат бар екендігін
ұғынбағандығы анықталуы тиіс. Егер айыпты өз әрекетінің қылмыстық сипаты
белгілі болғандығын ұғынбай, қылмыстың құпиялылығына күмән келтірмей
әрекетін әрі қарай жалғастырса ол ұрлық болып саналады.
Сонымен қатар, жасырын түрде жасалған ұрлықты қылмыстың субъективтік
белгісі қылмыскердің өзінің іс-әрекетінің жасалу жағдайы жасырын түрде
екеніне көз жеткізуі болып табылады. Мысалы; Бурятия Республикасының
Октябрь Аудандық Соты орын алған тонау қылмысы бойынша айыпты адамды
кінәлі деп таныды. Дүкенге нан алуға келген айыпты сатушының теріс қарап
тұрған мезетін пайдаланып үстел үстінде тұрған калькуляторды ұрлап,
жәбірленушінің сөзіне қарамай, тоқтамай қаша жөнелген.
Бурятия Республикасының Жоғары Сот Президиумы кінәлі әрекетіндегі
тонауды ұрлыққа дәрежелей отырып былай деп көрсеткен: Заңға сәйкес
кінәлі тонау кезінде мүлікті ашық түрде алғанын сезінуі қажет. Егер
қылмыс субъектісі өзінің іс әрекетін жасырын түрде деп, бірақ негізінде
ол жәбірленуші немесе өзге тұлғамен байқалған болса жасалған іс-әрекетті
тонау деуге болмайды. Мұндай жағдайда мүлікті алу ұрлық болып
дәрежеленеді.[8, 14б.]
Өзгенің мүлкін алудың жасырындылығы қалыптасқан жағдайға байланысты
туындайды. Кейде алудың жасырын болуын қылмыскерлердің өзі, мысалы
қылмысқа қатысушылардың біреуі бақылауда тұрып қамтамасыз етеді. Аталған
тәсілде қылмыстың жасырын болуын қамтамасыз еткен тұлғалар қылмыстың
қатысушылары болып, ұрлықтың объективті жағының міндетті белгісіне
айналады. [9, 211-212б.б.]
Заңмен берілген анықтамадан ұрлықтың объективті жағын сипаттайтын
мына нышандарды бөліп алуға болады:
а) мүлікті алу
б) алудың заңға қайшылығы
в) алудың қайтарымсыз болуы
г) пайдакүнемдік мақсатта
Алу түсінігі ұрлаудың қарақшылықтан басқа барлық мүмкін болатын
жеке тәсілдерді қамтиды. Ал қарақшылықты алатын болсақ, заң шығарушы оның
аяқталу кезін мүлікті иелену мақсатында шабуыл жасау кезеңіне аударған.
Бұл нышан қылмыс затына қайшы ықпал жасаудың сыртқы процесін неғұрлым дәл
бейнелейді және белгілі бір шамада қылмыстық құқықтық қорғау объектісіне
зиян келтіру тетігін сипаттайды, себебі алу әрқашанда заңсыз қылмыспен,
ұрланған мүліктің меншік қатынастарына қатысушылардың әлеуметтік
байланыстарындағы құрылымында орнын өзгертумен ұштасқан, ол байланысты
қалай да бұзады,оның қалыпты дамуына нұқсан келтіреді.
Ұрлау арқылы мүлікті алғанда айыпты оны өзінің немесе басқа
адамдардың пайдасына айналдырады. Ұрлаған адам мүлікке өзі билік жасайды,
бірақ заң жүзінде ол меншік иесі бола алмайды, себебі меншік құқығына
қылмыстық жолмен қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан да жәбірленуші
ұрланған затқа меншіктік құқығын жоғалта алмайды. Ұрлауға зат тұрғысынан
анықтама бергенде бөтен мүлікті айыптының меншігіне емес, оның пайдасына
немесе басқа адамның пайдасына айналдыру дегенді, бәлкім,осы тұрғыдан
түсіндіру қажет.
Алып қою нәтижесінде меншік иесіне немесе басқа иемденушіге
материалдық залал келеді. Ұрлағандағы материалдық залал тікелей нақты
залал түрінде көрініс табуға тиіс. 2003 жылғы 11шілдедегі Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысында былай делінген:
“Қылмыс заты болған мүліктің құнын анықтағанда, оның меншік иесінің қалай
иемденгеніне байланысты, қылмыс жасалған кездегі мемлекеттік, жеке сауда,
нарықтық немесе комиссиондық бағаларға сүйену қажет. Бағасы болмаған
жағдайда мүліктің құны сараптаманың қорытындысы негізінде анықталады”.
Ұрлаудың салдарынан келген залалдың орнын толтырғанда оның мөлшері сот
шешімі қабылдаған кезд–егі бағаларға сүйеніп анықталады. Меншік иесіне
немесе заңды иеленушіге материалдық залал келтірмейтін мүлікті алу –
ұрлық ретінде саралануға тиіс емес.
Ұрлауды сипаттайтын келесі нысан – оның заңға қайшылығы.заңға қайшы
нышан дегеніміз, шындығында да, болжаммен де оған өзінің құқығы жоқ бөтен
мүлікті айыптының алуы.Шындығындағы құқық дегеніміз – сол мүлікті алуға
мүмкіндік беретін, заңға негізделген құқықтың болуы. Оның заңда
белгіленген тәртіпте рәсімделген, рәсімделмегеннің маңызы жоқ. Бұл жерде
назар ол құқықтың формасына емес түп мәніне аударылады.
Бұдан жасалынатын тұжырым – егер адам мүлікті алуға заңды
негіздемелері бола тұрып, оны алу үшін белгіленген тәртіптерді ғана
бұзса, онда бұл жағдайда ұрлау болмайды.
Айыпты мүлікті алып, оған өз қалауы бойынша билік жасай алатын кезден
бастап ұрлау аяқталған болып саналады. Әңгіме нақты жасағандықта емес,
сол билікті жасау мүмкіндігін алғандықта.[10, 306-307б.б.]
Ұрлық – зорлықсыз қылмыс түрі. Мүлік меншік иесінің еркінен тыс,
бірақ күш көрсетусіз алынады. Егер айыптының әрекеті ұрлық ретінде
басталып, бірақ қылмыс жүзеге асыру барысында өзге адамдармен
байқалғанымен ойын жалғастыра берсе ұрлық тонауға ұштасады, ал егер
қылмыскер мүлікті алу үшін жәбірленушіге күш қолданса − күш қолданылған
тонау немесе қарақшылық болады. Егер күш қолдану ұстауды болдырмау
мақсатында ұрлықтан кейін жасалса мұндай жағдайда ұрлықтың өзге қылмысқа
айналуы орын алмайды. Бұл жағдайда айыптының әрекетін ұрлық немесе жеке
тұлғаға қарсы қылмыс деп дәрежелеу қажет.
Ұрлық – материалдық қылмыс құрамы. Айыпты мүлікті алып, оған өз
қалауы бойынша билік жасай алатын кезден бастап ұрлау аяқталған болып
саналады. Әңгіме нақты билік жасағандықта емес, сол билікті жасау
мүмкіндігін алғандықта. Сонымен, ұрланған мүлікке билік ету мүмкіндігі
ұрлықтың түріне (қалта, пәтер ұрлықтары, күзетілетін аумақта жасалған
ұрлық), қылмыс уақыты мен орнына, жәбірленушілердің жүріс-тұрысына
байланысты болып келеді.[11, 213б.]
Ұрлықтың жасалу жағдайын талдағанда әрекет пен қылмыс нәтижесі
арасындағы себептік байланысты анықтау қажет.
Егер ұрлық күзетілетін аймақта жасалса онда қылмыстың аяқталғандығы
туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына
байланысты болады. Мысалы; егер айыпты мүлікті күзетілетін аймақтан
шығармай-ақ пайдалануға болатын мүлікті ұрлауды ойластырса онда мүлікті
оқшаулап, оған заңсыз билік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып
саналады. Ұрлаған мүлкін сол тұрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін
болмағандықтан, айыпты оны күзетілетін аумақтан алып шығу кезінде ұсталса
онда оның әрекеті ұрлыққа оқталғандық болып сараланады(ҚР ҚК 24,175
бабы). [12, 309б.]
Егер адам ұрлыққа дайындалу іс-әрекеттерін немесе ұрлық жасауға
тікелей бағытталған дайындалу әрекеттерін тоқтатса, не жасырын түрде
алған ұрлық затын күзетілетін объектіден, аумақтан шықпай тұрып, осы
қылмысын ақырына дейін жеткізу мүмкіндігі бола тұрса да оны істеуден өз
еркімен бас тартып, ұрланған затты қайтарса онда кінәлінің іс-әрекеті
қылмыс істеуден өз еркімен бас тартудеп танылып, ол қылмыстық
жауаптылықтан босатылады.(ҚР ҚК 26 бабы)[13, 146-147б.б.]
Субъективтік жағынан ұрлық-тікелей ниетпен жасалынатын әрекет. Ол
дегеніміз айыпты өз әрекетінің қоғамға қауіпті екендігін ұғынады, қоғамға
қауіпті зардаптардың болатынын алдын-ала біледі және соны тілейді;
ешқандай құқығы болмаса да бөтен мүлікті жасырын алады, өзіне заңсыз
пайда түсіру үшін мүлік иесіне материалдық залал келтіретіндігін
түсінеді.
Ұрлық жасағанда айыпты өз әректінің заңға қайшы екендігін де, мүлікті
жасырын иеленгендігін де ұғынады. Ұрлық жасау себебі пайда табу. Пайда
табу болмаса ұрлық та болмайды. Ол ұрлықтың субъективтік жағдайы болып
табылады. Бірақ бұл себептің мазмұны, оның тереңдігі, ұғыну дәрежесі және
тұрақтылығы әртүрлі болуы мүмкін.
Мақсат ұры ұмтылатын нысан, оған заңға қайшы әрекеттері арқылы қол
жеткізеді. Себепке қарағанда қылмыс жасаудағы мақсат айыптының қоғамға
қауіпті әрекет жасай отырып қол жеткізген тікелей нәтижесімен
сипатталады. Мақсат пен себеп арасындағы айырмашылық еріктік процесті
әртүрлі сипаттауға негізделген.
Ұрлық жасау себебі ұрлық жасаған адам нені басшылыққа алды деген
сұраққа жауап берсе, қылмыс мақсаты әрекеттің бағыттылығын адам ұмтылған
жақын арадағы нәтижені анықтайды. [14, 309б.]
Субъектісі − жалпы: ақыл-есі дұрыс, 14 жасқа толған жеке тұлға. Соңғы
15 жылда ұрлық субъектісі түрлерінің кеңейе түскенін байқауға болады.
1991 жылға дейін ұрлық, тонау, қарақшылық қылмыстарын негізінен кәсіби
қылмыскерлер мен бұрын-соңды қылмыс жасап сотталғандар жасайтын болған.
Кейіннен өмір сүру деңгейінің төмендігі, жұмыссыздық, босқындардың
көбеюі, қылмыстық қолсұғушылық заты болуы мүмкін объектілерді қорғау
құралдарының жоқтығы, әлеуметтік қорғалудың әлсіздігі және өзге де
факторлар жеке меншікке қарсы қылмыс жасауға потенциалды дайын тұрған
жарлыларды көбейтті.[15, 748б.]
Қылмыстың субъектісі болып орындаушы, сонымен қатар қатысушылар да
табылады.
Орындаушы болып қылмысты тікелей жасаған немесе оны жасауға басқа
адамдармен бірге тікелей қатысқан адам, жасына, есінің дұрыс еместігіне
немесе осы Кодексте көрсетілген басқа да мән-жайларға байланыста
қылмыстық жауапқа тартуға болмайтын басқа адамдарды пайдалану арқылы, сол
сияқты әрекетті абайсызда жасаған адамдарды пайдалану жолымен қылмыс
жасаған адам танылады (ҚР ҚК 28 бап).
Ұрлық орындаушысы болып тек жәбірленуші пәтерінен мүлікті алып шыққан
тұлға ғана емес, осы үшін есікті бұзған адам да танылады.
Көмектесуші болып кеңестерімен, нұсқаулары мен, ақпарат, қылмыс
жасайтын қару не құралдар берумен немесе қылмыс жасауға кедергілерді
жоюымен қылмыстың жасалуына жәрдемдескен адам, сондай-ақ қылмыскерді,
қаруды немесе қылмыс жасаудың өзге құралдарын, қылмыс ізін немесе
қылмыстық жолмен табылған заттарды жасыруға күні бұрын уәде берген адам,
сол сияқты осындай заттарды сатып алуға немесе өткізуге күні бұрын уәде
берген адам танылады.
Көмектесу:
Бірінші жағдайда қылмыс жасауға қатысты ақпараттар жеткізіп, кеңес
беруден тұрады.
Екінші жағдайда түрлі әрекеттерден:
а) қылмыс жасауға қажетті құралдар мен қамтамасыз ету.
б) қылмыс жасауға жағдай жасап, түрлі кедергілерді жоюдан тұрады.
Физикалық көмектесу интеллектуалды түрінен әрекетсіздігімен де
ерекшеленеді.
Ұрлықтың объектісі болып эканомика саласындағы қоғамдық қатынас, ал
түрлік объектісі болып жеке меншік танылады.
Шетел мемлекеттерінің қылмыстық заңнамаларына жасалған анализ
көрсеткендей, еліміздегідей Ресей, Франция, Испания, Беларусь
мемлекеттерінде де ұрлықтың объектісі болып жеке меншік танылады. Еліміз
және өзге елдердің қылмыстық құқық ғылымы өзгенің ұрланатын мүлкін объект
емес, ұрлық заты деп те тұжырымдап жүр. Жеке меншікке қарсы қылмыстың
заты болып кез-келген объект емес, төмендегідей белгілері бар мүлік
танылады:
1) заттың белгісі, яғни белгіленген қалпы бар.
2) экономикалық белгісі, яғни экономикалық құндылығы бар.
3) заңдық белгісі, яғни айыпты үшін бөтендікі болып танылады.[16, 34б.]
Ұрлықтың заты болып өзгенің кез-келген мүлкі танылады. Оған: ақша,
құнды қағаздар мен өзге де құнды заттар жатқызылады. Ал мүлік болып
азаматтық айналымнан шықпаған өзіндік құны бар түрлі зат танылады.
Жеке меншікке қарсы қылмыстардың заты болып тек қана қолдану үшін
арнайы рұқсатты қажет етпейтін мүлік танылады.[17, 7б.]
Ал егер мүліктің мынадай түрлерін: радиоактивті материалдар, қару, оқ-
дәрі, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын, сонымен қатар, есірткі және
психотропты заттарды ұрлау жөнінде болса, онда мұнда заттардың қоғамдық
қауіптілігінің жоғарылығын ескере отырып және түрлік объект жеке меншік
емес, қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы бағытталған
қылмыстардың объектісі болғандықтан оларға қылмыстық жауаптылық ҚР ҚК
248,255,260 баптары бойынша тағайындалады.
Қылмыс құрамын қалыптастыру барысында заң шығарушы ұрланған мүліктің
табиғатына көп көңіл бөліп отыр. Яғни мүлік міндетті түрде бөтендікі
болуы тиіс. Бұл жағдай туралы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты да
2003 жыл 8 шілдедегі Бөтеннің мүлкін заңсыз иемдену жөніндегі істер
бойынша сот тәжірибесі туралы Қаулысында Ұрлық және өзге де меншікке
қолсұғушының қылмыстарының заты болып кінәліге тиісті емес бөтен мүлік
деп танылады делінген.[18, 27б.]
Ауырлататына мән-жайсыз бөтеннің мүлкін ұрлауды әкімшілік-құқықтық
жазаланатын ұсақ-түйек ұрлықтан ажырата білу керек. ҚР Әкімшілік
құқықбұзушылық туралы Кодексі 136 бабының ескертуіне сәйкес, ұсақ-түйек
ұрлық болып ұйымнан ұрланған мүліктің құны заңдарда белгіленген он
еселенген Айлық есептік көрсеткіштен аспауы тиіс.
Осыған сәйкес, егер ұйымнан ұрланған мүлік он еселенген айлық есептік
көрсеткіштен аспаса қылмыстық-құқықтық жауаптылыққа соқтырмайтынын көруге
болады.
Осындай ұрлықтың жоғарғы шегі ұрлықтың ірі залал екенін анықтайды.
Бұл жағдайдың тек қана ұйымға қатыстылығы қоғамда әртүрлі пікірлерді
тудырады.
Менің ойымша, гуманизм жолындағы еліміздің азаматы жеке тұлғаның
жыртық етігі үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылып жатқаны қоғамға
керісінше ықпал етіп жатқан тәрізді.
ҚР ҚК 175 бабының 2 бөлігінде мынадай сараланушы нышанда көрсетілген:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша, яғни қылмысты
бірлесіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан екі немесе одан да көп
адамдар қатысуы тиіс.
б) бірнеше рет-Қылмыстық Кодекстің 175-181баптарындағы бірнеше рет
жасалған қылмыс деп осы баптарды, сондай ақ, Қылмыстық Кодекстің
248,255.260- баптарында көзделген бір немесе одан да көп қылмыстардан
кейін жасалған қылмыс танылады.
в) тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз
кірумен жасалған ұрлық – бұл тек қана ұрлық емес, сонымен қатар тонау мен
қарақшылықтың да саралаушы белгісі болып табылады.
ҚР ҚК 175 бабының 3 бөлігі өзге де ауырлататын мән-жайларды:
а) ұйымдасқан топ жасаған;
б) ірі мөлшерде жасалған ұрлықты көрсетеді.
ҚР ҚК 175 бабының ескертуіне сәйкес ірі мөлшер болып айлық есептік
көрсеткіштен 500 есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері
танылады.
1.2 Тұрғын-жайға кіру- ұрлықтың саралаушы белгісі ретінде
ҚР Конституциясының 25 бабында: Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Соттың
шешімінсіз тұрғын үйден айыруға жол берілмейді. Тұрғын үйге басып кіруге,
оны тексеруге және тінтуге заңмен белгіленген реттер мен тәртіп бойынша
ғана жол беріледі, - делінген.
Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-айға не қоймаға заңсыз кірудің
ҚР ҚК 175 бабының 2 бөлігінде ұрлықпен ұштасқан жағдайы көрсетіліп отыр.
ҚР Қылмыстық Кодексінде көрсетілген аталмыш саралаушы мән-жай ТМД
елдерінің қылмыстық заңнамаларында да көрініс тапқан. Мысалы: Әзірбайжанда
(ӘР ҚК 177 бабы 2.3 бөлігінде) тұрғын үй-жайға және өзге де қоймаларға
заңсыз кіру, Өзбекстанда ( ӨР ҚК 169 бабы 3 бөлігінің п тармағында)
тұрғын және өзге де қоймаға құқыққа қайшы кіру, Украинада ( Украинаның ҚК
185 бабы 3 бөлігінде) үй жайға, қоймаға кіру, Беларусь Республикасының ҚК
205 бабы 3 бөлігінде тұрғын үйге ену деп көрсетілген.[19, 16б.]
Еліміздің Қылмыстық Кодексінде ұрлықтың бұл саралаушы белгісі Тұрғын,
қызметтік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз кіру − деп толық
көрсетілген.
Көрсетілген объектілерде заңсыз кіру деп А.Н.Ағыбаев қызметтік не
өндірістік үй-жайға бөтеннің мүлкін заңсыз ұрлау мақсатымен кіру деп
көрсеткен. Бұл жерде бөтеннің мүлкін ұрлау мақсаты көрсетілген объектілерге
заңсыз кірудің итермелеуші күші болуы керек. Тұрғын, қызметтік немесе
өндірістік үй-жайға, қоймаға өзінің қызмет бабына немесе атқаратын
жұмысына, сол объектілерге яки бір жолғы кіруге заңды негізі болуына
байланысты кіріп, ұрлық жасау заңсыз кіру болып саналмайды.[20, 148б.]
Ал ҚР Қылмыстық Кодексіне Түсінікте (2004 жылы жарық көрген) Кіру −
ену деп көрсетілген. Онда Ену − ешқандай құқығы болмаа да тұрғын,
қызметтік немесе өндірістік үй-жайға не қоймаға онда жұмыс істейтін немесе
заңды негізде тұрған (сатушылар, күзетшілер, т.б.) адамдардың рұқсатынсыз
немесе олардың еркімен санаспай заңсыз басып кіру немесе өтіп кету
делінген.[21, 311б.]
Тұрғын-жайдан мүлік алу құралдар арқылы ішіне кірмей-ақ жасырын жүзеге
асыру, сонымен қатар ашық түрде: түрлі кедергілерді жою және күзетшілердің
қарсылығын тойтара отырып арнайы құрал көмегімен (ілгіш, магнит,сорғыш
шланг және т.б.) үй-жайға енбей жүзеге асырылады.
Қазіргі таңда қылмыстық топтар әрекеттерін тым тұрақты, кәсіби әрі
жасырын түрде атқаруда.Бұлар белсенді түрде арнайы техникалық құралдарды
қолданады.[22, 69б.]
Мүлік ұрлау мақсатында үй-жайға немесе қоймаға алдап кіргенде айыпты
әртүрлі айла-тәсілдерге жүгініп, мүлікке билік ететін немесе оны күзететін
адамдарды алдау арқылы ондағы мүлікке баруға мүмкіндік алатынын естен
шығармауы қажет (сантехник, электрик, жалған рұқсат қағаз көрсетіп және
т.б.). Мүлік ұрлау мақсатында айыпты үй-жай не қойма жабылғанда ескерусіз
ішінде қалып қойса да алдап кіргенге жатады.[23, 311б.]
Өзінің қызметтік немесе атқаратын кәсіби міндетіне сәйкес тұрғын үй-
жайға кіруге құқығы бар адамның іс-әрекеті ену болып саналмайды.
Жалпыға қол жеткізуге мүмкіндігі бар дүкендердегі мүліктерді жұмыс
уақытында ұрлау кезінде де енудің белгісі көрінбейді.
Кіру − айыптының ұрламақшы болған мүлікті қорғалатын жерден алып
шығудың әдісі ғана болып табылады.
Үй-жайға кіру − әрдайым айыпты әрекетінің субъективтік белгісін
қасақаналық деп бағалауға септігін тигізеді. Егер айыпты үй-жайға өзге
оймен кіріп, ал мүлікті жасырын немесе ашық түрде ұрлау ойы кейіннен пайда
болса, аталған әрекет ұрлықтың қарастырып отырған белгісі бола алмайды.[24,
425б.]
Азамат Л.– дың мынадай қылмыстық әрекеті тұрғын үйге кірумен ұштасқан
деп қате сараланып кетті: Кешке қарай аз.Л. аз.Т.− дегеннің үйіне келіп,
үй иесінің ұйықтап жатқанын және есіктің ашық тұрғанын пайдаланып үйден
магнитофон ұрлап кеткен. Бұл жағдайда аз.Л.– дың қылмыс жасау ойы пәтерге
келгеннен кейін пайда болды. Мұндай жағдайды тұрғын үйге кірумен ұштасқан
ұрлық деп саралауға болмайды.[25, 78б.]
Заңда көрсетілген тұрғын-жай дегеніміз − адамдардың тұрақты немесе
уақытша тұруына арналған немесе олардың демалуына, мүлікті сақтауға,
адамдардың басқа да мұқтаждықтарын өтеуге арналған (қойма, балкон, дәліз)
құрылыстарды айтамыз. Адамға тұруға арналмаған құрылыстар тұрғын-жай деп
танылмайды(Мысалы; шаруашылық қоймалары, мал қамайтын сарай, погреб және
т.б.).
Қызметтік немесе өндірістік үй-жай дегеніміз адамдарды немесе
материалдық игіліктерді уақытша немесе тұрақты орналастыруға арналған
құрылыстар болып табылады. Бұған жататындар: зауыт, цех, қоймалар, сақтау
камералары, мұражай, байланыс бөлімшесі, дүкен, театр, оқу орындары, спорт
құрылыстары және т.б. ғимараттар.
Қоймаға − тұрақты немесе уақытша материалдық игіліктерді сақтайтын,
қоршаған немесе қоршалмаған, күзетпен қамтамасыз ететін, сондай-ақ осы
мақсатқа қызмет ететін арнаулы (сейф, вагон, кассалық аппараттар,
контейнерлер) сияқты объектілер жатады.[26, 148б.]
ҚР Қылмыстық Кодексіне Түсінікте:
Үй-жай дегеніміз − адам орналастыруға немесе материалдық құндылықтар
қоюға арналған немесе уақытша соғылған тиянақты не жылжымалы құрылыстар
(арнаулы қоймаға жатпайтын).
Қойма дегеніміз – материалдық құндылықтарды тұрақты немесе уақытша
сақтауға арналған арнаулы орындар, құрылыстар немесе құрылғылар. Бұл жерде
әңгіме заттарға жету үшін қандай да бір құндылықтар тудыратын қоймалар
жайында. Оларға, атап айтқанда: қамбалар, арнайы жабдықталған
автомашиналар, жүгімен күзетте тұрған темір жол платформалары, материалдық
құндылықтарды сақтауға арналған, қоршалған немесе қоршалмаған күзеттегі
алаңдар жатады. Қойма заттарды сақтау үшін арнайы тұрғызылған, қолдан
жасалған болуы тиіс. Өзінше, табиғи жолмен пайда болған қоршаулар қойма
түсінігін бермейді (мысалы; мүлік жатқан шатқал, затты жасырып қойған мұз
ойындысы). [27, 311б.]
Үй-жайды – тұрғын үй-жай деп Л.В.Шенникованың азаматтық және
тұрмыстық заңнамаларына анализі негізінде тұруға жарамды және заңды түрде
танылған үй-жайды айтамыз.[28, 93б.]
Тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықты ғылымда мүлікті үй-жайдан алып
шыққан сәттен аяқталған деп танылады. Тек ұсақ бұйымдар (қымбат
заттар,ақша, т.б.заттар) ұрлық заты болған, яғни мүлікті иемдену үй-жайдан
шықпай тұрып-ақ мүмкін болған жағдайда ғана аяқталған болып саналмайды.[29,
14б.]
Бірақ жоғарыда аталған мысалмен келіспеуге болады. Менің ойымша,
қылмыскер қымбат заттарды үй-жайдан шығарғаннан кейін өз қалауымен (сатып,
сыйға тартып, иемденіп, қолданып) тағдырын шешуге болады. Сондықтан бұл
әрекеттердің бірде-біреуін орындамай аяқталған деп айтуға келмейді. Себебі
қылмыстық әрекеттен түскен залал жоқ.
Тұрғын үйдегі мүлікті ұрлау кезінде қылмыскерлер жолда тұрған кедергі,
қиындықтарды жойып, өткелдерден асып көздегеніне қол жеткізу үшін қосымша
күш жұмсайды. Бұл үшін ұрылар дуал, еден, төбені теседі, қоршауды бұзып,
терезе жақтауын қиратады, вагон, контейнер және автофургон кузовтарын
бүлдіреді. Мұнымен қоса, қылмыскрлер қақпа, гараж құлыптарын түрлі құралдар
(кескіш, егеу құралы, қайрақ, т.б.) арқылы бұзады.
Қазіргі таңда заңнамамызда үй-жайға заңсыз кіру арқылы жасалынатын
ұрлықтың бір түрі ретінде қоғамымызда кең етек алып, ІІО қызметкерлерінің
бас ауруына айналған автотранспорттан мүлікті ұрлау қылмысы
қарастырылмаған.
Заңшығарушы тұрғын үйге кіріп мүлікті ұрлау қылмысына көрсетіп берген
белгілеріне ұқсас жағдайлар автотранпортпен де байланысты орын алады:
− алдын-ала дайындалған құылмыс құралдарын пайдаланады (қайшы,
пышақ, бұрағыш саймандар, түрлі кілттер және т.б.)
− көлік терезесін қолда бар құралдармен (тас, металл және т.б.)
шағын бөгеттерді жояды.
− алдын-ала дайындайды.
Осыған сәйкес қылмыскер ойы – құқыққа қайшы қолсұғушылығының нақты
қорытынды нәтижесімен анықталады. Бұл жағдайларда көлік көбіне ұрлық заты,
кейде уақытша мүлік сақтағыш бола алады.
Тағы да осындай бір жайт, егер поезд купесінде отырған жолаушы мүлкін
белгісіз біреулер ұрлап кетсе оны жай ғана ҚР Қылмыстық Кодексінің 175 бабы
1бөлігімен саралайды. Бірақ поезд купесі мүлік сақтауға арналған өзге үй-
жайлар тәрізді есігі бар, ішінен құлыптанатын вагондағы жеке бөлме болып
саналады. Сондықтан бұндай әрекетті ҚР Қылмыстық Кодексінің 175 бабы
2бөлігімен дәрежелеген дұрыс деп ойлаймын.
Жоғарыда аталған автотранспорт пен темір жол көлігі жолаушысына қарсы
ұрлықтарды көрсетіп отырған белгі бойынша дәрежелеу қылмыстық-құқықтық
нормашығарушылықпен айналысатын тұлғаларды ойландыруы тиіс.
1.3 Тұрғын-жайға кірумен ұштасқан ұрлықты жасау жағдайының
криминалистикалық сипаттамасы
Тұрғын үйге кірумен ұштасқан ұрлықтың жоғарғы дәрежедегі қоғамдық
қауіптілігі оның келесідей компоненттерін: ұрлық жөніндегі ақпарат; ұрлық
жасау жағдайы; қолсұғушылық заты; бөтеннің мүлкін ұрлауға дайындық әдісі,
жүзеге асыру, ізін жасыру жөніндегі алдын-ала ақпараттар; қылмыскер мен
жәбірленушінің жеке басы туралы ақпараттарды, яғни қылмыстың
криминалистикалық сипаттамасы жөніндегі толық ақпаратты анықтап береді.
Бөтеннің мүлкін ұрлау жөніндегі негізгі ақпарат көздеріне:
1) жәбірленуші немесе ұрлықтың куәсі болған тұлғалардан келіп түскен
арыз;
2) бөтеннің мүлкін ұрлаған тұлғаның кінәсін мойындап келуі;
3) ұрлық орын алған немесе дайындалып жатқан объектінің лауазымды
тұлғасы я болмаса қызметкерлерінің болған немесе дайындалып жатқан
ұрлық жөніндегі хабарламасы жатқызылады.
Бұнымен қоса, ұрлық жөніндегі ақпарат көзі ретінде ұрлық туралы БАҚ
көздерінде жарияланған хабарларды және қылмыс белгілерін анықтаған ҚҚО
қызметкерлерінің баянаты танылады.
Келіп түскен ақпараттың мазмұнындағы ұрлықтың уақыты және жасалу әдісі
сонымен қатар, өзге де мән-жайлар жөніндегі мәліметтер осы қылмысқа қатысты
жүргізілетін тергеудің алғашқы жоспары мен бағытын құруға және қылмыскердің
болуы мүмкін жерлерін анықтауға септігін тигізеді.[30, 481б.]
Ұрлықтың криминалистикалық сипаттамасы төмендегі мән-жайларды анықтап
дәлелдеуді қажет етеді:
− қылмыс субъектісі бойынша:
а) ұрлықты кім жасады;
ә) кінәлінің жеке басы, жасы, ұлты, қылмыстық өткен өмірі;
б) қылмыстық топтың құрамы, ұйымдасу дәрежесі, топ мүшелері арасында
қызметті бөлісу жағдайы;
в) айдап салушылар мен көмектесушілер жөнінде ақпарат;
− қылмыстың субъективтік белгісі бойынша:
а) алдын-ала сөз байласудың жағдайы;
ә) кімдермен, қашан, қандай жағдайда орын алды;
б) сөз байласу заты не болды;
− қылмыс объектісі бойынша:
а) қандай мүлік қанша көлемде немесе мөлшерде ұрланды;
ә) ұрланған мүлік кімде және қай жерде тұр, оны өткізудің қандай
жолдары жоспарланды;
б) ұрланған мүлікті іздестіруді қиындату жолында қылмыскерлермен қандай
шаралар жүзеге асырылды;
− қылмыстың объективті жағы бойынша:
а) қылмыс орнына кіруді кім жүзеге асырды, кім қандай қызметтерді
атқарды;
ә) айыптылардың ұрлық орнында қылмыс ізін жасыру мақсатында атқарған
қызметі.[31, 690б.]
Бөтеннің мүлкін ұрлау жағдайы өзіндік мазмұны жағынан күрделі болып
келеді, осыған сәйкес өзіне төмендегідей элементтерді қамтиды:
− ұрлық жасауға дайындалу жағдайы;
− ұрлық жасау жағдайы;
− қылмыс ізін жасыру тәсілі;
− ұрлық іздері, орны мен уақыты;
− қылмыстық қолсұғушылық заты;
− ұрланған мүлікті өткізу орны және т.б.
Аталған мәліметтербөтеннің мүлкін ұрлау қылмысының басқа да
элементтермен байланысын, сонымен қатар, негізделген версиялар құруға және
ұрлық жасаған тұлғаларды анықтап, ұрланған мүліктің тұрған жерін анықтауға
көмегін береді.[32, 21б.]
Бұнымен қоса, қазақстандық ғалымдар ұрлықтың төмендегідей жағдайын
бөліп көрсетеді:
Ұрлықтың криминалистикалық сипаттамасы ретінде:
− ұрлықты жасау жағдайы;
− қылмыстың қолсұғушылық заты;
− ұрланған мүліктің құндылығы;
− қылмыс объектісінде күзеттің болуы немесе болмауы;
− ұрлықтың жасырын жағдайда жүргзілуі.
Ұрлықтың жасалу орнына:
− пәтерлер;
− жер үйлер
− заводтар;
− фабрикалар;
− жатақханалар;
− қызметтік орындар;
− вокзалдар;
− пойыз вагондары;
− көшелер;
− аулалар;
− қонақ үйлер;
− театрлар;
− гардероб;
− дүкен;
− автокөліктер.
Қылмыскерлер ұрлық жасау орындарын таңдау кезінде қылмыстық ойларын тез
жүзеге асыруға және байқалмай қалуға мүмкіндік беретін жерлерді таңдайды,
сонымен бірге жәбірленушілердің кемшіліктерін ескереді.
Қылмыстың жасалу уақыты:
− үй жайлардан және пәтерлерде ұрлық көбінесе тұрғындардың үйде
жоқ, яғни жұмыс уақыты кезінде жасалады;
− кәсіпорындарда – түнгі уақытта;
− қалта ұрлықтары – адамдардың көп жүретін кезінде;
− гараждан автокөлік ұрлау – түнгі уақытта;
− автотұрақтан – күндізгі уақытта.
Қылмыстық қолсұғушылық заты болып:
− көлемді емес бағалы заттар;
− ақша, зергерлік бұйымдар;
− тұрмыстық техника;
− радио-телеаппаратура;
− автокөліктер, мотоциклдер;
− азық-түлік және т.б. қажетті мүліктер жатады.
Ұрлық жасауға барудың себебі болып келесілер танылады:
− отбасында, оқу ортасында әлеуметтік жағдайының нашарлығы, осының
әсерінен қасақана ойдың, мақсаттың пайда болуы.
− есірткі, алкоголь ішімдіктеріне, құмар ойындарға салынып кету,
және оны күнделікті табыс көзіне айналдыруы.
− қасақана қылмыс жасайтын тұлғаларда сана-сезімнің төмендігі,
мәдениеттің жоқтығы.
Ұрлықты жасау шарттары:
− тұрғын үйлер мен қоймалардың техникалық түрде нашар қорғалуы;
− қонақ үйлерде, жатақхана, демалыс үйлерінде және үй аулаларында
бөтен адамдарды бақылау жағдайының қарастырылмауы, ұрланған мүлікті
табу үшін мүмкіндіктің аздығы;
− қылмыскерлерде қылмыс жасауды, ізін жасыруды жүзеге асыруға
көмектесетін әртүрлі құралдардың көптігі;
− азаматтардың мүліктерінің сақталуына салақ қарауы;
− жәбірленушілердің мінез-құлқы ұрлықтың жасалуына жеңілдіктер
беруі.
Қазақстандық криминалист ғалымдар өзге ғалымдар еңбектерін бағалап,
саралап, ой елегінен өткізіп, жаңаша ойлар қосып ұрлық қылмысын сипаттайтын
элементтерді жан-жақты толықтыра түскен.
Ұрлық жасауға дайындық келесі компоненттерді қамтиды:[33, 21-22б.б.]
Ұрлық жасауға дайындық Атқарылатын қызметтің мазмұны
компоненттері
І. Қатысушыларды таңдау 1) түрлі жағдайларда өзінің іс
әрекетімен сенімді болатын.
2) қылмыстық өткені бар,
бұрын-соңды қылмыстық жағдайларда
өзін көрсете білген.
3) ұйымдасқан қылмыстық топ
құрамында мәселе шеше алатын
қылмыстық беделі бар.
4) физикалық мықты, қару қолдана
білетін, күрес тәсілдерін меңгерген
және т.б.
5) белгілі салада кәсіби шеберлігі
бар (кесу аппаратын өолдана алатын
және т.б.)
6) көзделіп отырған мекеме, ұйым,
кәсіпорын жөнінде қажет
мәліметтерді білетін.
7) ұрланған мүлікті өткізудің
тиімді каналдарынан хабардар.
8) иелігінде ұрланған мүлікті
тасымалдайтын транспорты немесе оны
жасырып қоятын қоймасы бар тұлға
және т.б.
Ұранған мүліктің құны мен сақталу
ІІ. Қылмыстық қолсұғушылық орнын анықтау.
объектісі жөнінде ақпарат жинау Қылмыскерлердің көпшілігі қылмыстық
қолсұғушылық объектісін таңдау
кезінде ол туралы алдын-ала ақпарат
жинап, оған бақылау жүргізіп,
қылмыстық ойларын жүзеге асыруға
қажет болатын техникалық құралдары
мен автокөліктерін дайындайды.
Тәжірибеде қылмысқа қатысушылардың
объектілерін бірнеше күн бақылаған
кездері кездескен. Объектіден
шыққан автокөлік, жүктердің
қозғалысы, жұмысшылардың
жүріс-тұрысы жөнінде жұмыс
кітапшасын арнап белгі басып
отырған. Жиналған мәліметтер
талданып, қылмыс жасау орны,
уақыты, әдісі нақтыланып отырған.
Қазіргі заман ұрылары түнде көру
құрылғыларынан бастап соңғы
ІІІ. Түрлі техникалық құралдарды үлгідегі атыс қаруларына дейін
(радиоаппаратура, құрал саймандар, қамтамасыз етілген.
түрлі кілттер), автокөлікті
дайындау
ұрланған мүлікті қажет ететін
тұлғаларды табу.
ұрланған мүлікке заңды көрініс
ІV. Ұранған мүлікті сақтау (жасыру)беретін құжаттарды дайындау.
орны мен өткізу каналдарын табу
Ұрлық жасау әдістері өзіне қылмыскерлердің қылмыс жасау орнына кіру мен
мүлікті иемдену жолында қолданған әдістері жөнінде мәліметтерді қамтиды.
Өзінің ауырлық дәрежесіне сәйкес, қылмыскерлермен қолданылатын тұрғын
үйге кіру әдісі 3 үлкен топқа бөлінеді:
1) бұзумен ұштастырып тұрғын-үйге жасырын кіру.
2) кедергілерді бұзумен ұштаспаған тұрғын-үйге жасырын кіру (ашық тұрған
терезе, есік арқылы жасырын кіру; қылмыскердің жәбірленушіден түсіп
қалған немесе одан ұрлап алған кілтін қолданып немесе мүлік жасырулы
тұрған жердің дуалынан секіріп түсу арқылы және т.б.).
3) тұрғын үйге ашық түрде кіру (жәбірленушінің көзінше немесе оның
тікелей келісімімен, үй ішіне жас балалар мен қарт адамдарды
пайдаланып немесе өздерін қызметкер я болмаса сантехник ретінде
таныстырып алдау арқылы жүзеге асырады. Кейде жәбірленушілер ұрлық
жасайтын тұлғаларды үйлеріне өздері ертіп келеді.[34, 516-517б.б.]
Пәтердегі ұрлықтың кең етек жаюына жәбірленушілердің бейтаныс адамдарға
шектен тыс сенімділікпен қарайтындығы да басты шарт болатынын айта кеткен
жөн. Әрбір бесінші қылмыс қылмыскердің жәбірленушінің мүлкіне еркін қол
жеткізу мүмкіндігі жағдайында жасалған. Бұдан басқа кең тараған түрлері:
пәтер кілтін жасырылған жерінен тауып алу, дұрыс жабылмаған есіктен кіру,
жәбірленуші сенімін пайдалану, түрлі сылтаумен (су сұрап бару, өтірік
адасып қағу, т.б.) кіру және басқа да әдістер.
Тұрғын үйге кірудің кең қолданылатын әдісі болып (70%) кедергілерді
арнайы құралдар мен физикалық күштерді қолданып бұзу арқылы жүзеге
асырылған. Бұдан басқа тұрғын үйге (30%) еркін кірумен, яғни ашық тұрған
есік, терезе арқылы, есікті ашатын кілт табу арқылы жасалады. Тұрғын үйге
жасалған ұрлықтың көпшілігінде (50%) есікті бұзу арнайы құралдарсыз
жасалады. Арнайы құралдар көбіне мүлікті қорғауға әдейілеп жасалған
құралдарды бұзу үшін қолданылады.
Автокөлікті ұрлау мақсатында гаражға кіру дәстүрлі әдістерден бөлек:
қақпа құлақшаларын кесу, бекіту құрылғыларын алу, жабу плиталарын көтеріп
тастау немесе бұзу және т.б. әдістер арқылы жүзеге асырылады.
Қылмыскерлер терезе немесе балкон есігі арқылы кіру кезінде негізінен
төменгі қабатта орналасқан пәтерлерді таңдайды. Құбыр трубасын, өрт сөндіру
баспалдағын, дуалдан асыру үшін қолданылатын автокөлік көмегімен
қылмыскерлер үйдің жоғарғы қабатында орналасқан пәтерлеріне кіре алады.
Жазғы уақыттарда жасалатын пәтер ұрлығының әрбір 8-шісі терезе немесе
балкон есігімен кіру арқылы жүзеге асырылады.
Тұрғын үйге кіру әдісі түрлі жағдайларға:
− қылмыскердің физикалық қүші мен тұлғаның психологиялық
қасиетіне;
− қылмыскердің ұрлық жасау қабілетіне;
− қатысушылар санына;
− пәтердің орналасуына;
− қылмыскердің болашақ жәбірленушімен ара қатынасына байланысты
болады. Тұрғын үйге кірудің бір ғана әдісі алуан тәсілге түрленуі
мүмкін. Мысалы, тұрғын үйдің есігін бұзу қолмен немесе аяқпен
тебу арқылы жүзеге асырылып келсе, кейде ол үшін көтергіш
құрылғылар мен ауыр зіл темірлер қолданылуы мүмкін.
Жалғыз қылмыскермен жасалынатын ұрлықта қылмыскер негізінен
жәбірленушінің сеніміне кіріп, қылмыс затына еркін қол жеткізу әдісін
таңдайды (46. 20,7%− есікті бұзу жағдайы орын алса, 12,6%− терезе
арқылы кіру, 9,3%− кілт табу арқылы, 4,7%− пәтерге кілтті алдын ала
иемденіп алу арқылы, 2,7%− терезе, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz