Меншікті капиталының есебі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I тарау. Меншікті капиталының есебі
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық мәні және «Агро фирма Ақдала»ЖШС.нің мысалында меншікті капитал есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Жарғылық капиталдың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 Резервті капиталдың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.4 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
II тарау. Меншікті капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталының аудитін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2 Жарғылық капитал есебінің аудиті және бөлінбеген капитал есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.3 Резервтік капитал есебінің аудиті мен қосымша төленген капитал мен қосымша төленбеген капиталдың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
I тарау. Меншікті капиталының есебі
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық мәні және «Агро фирма Ақдала»ЖШС.нің мысалында меншікті капитал есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Жарғылық капиталдың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 Резервті капиталдың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.4 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
II тарау. Меншікті капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталының аудитін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2 Жарғылық капитал есебінің аудиті және бөлінбеген капитал есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.3 Резервтік капитал есебінің аудиті мен қосымша төленген капитал мен қосымша төленбеген капиталдың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы- рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске асырудағы бірінші мәселе – ол капиталдың жеткіліктілігі.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Меншікті капиталының аудиті»,таңдаған себебім – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына, өмір сүруіне, қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық категория ол-меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру жүргізгеннен болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу үшін міндетті түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы мүліктердің ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады. Меншікті капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады, өйткені ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржыландыру көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың талдауын жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап, ұйымның қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін анықтап алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы капиталының жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере отырып, эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капиталы - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатына көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін бастау жөнінде меншік иелетін,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты – бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өнліріп,сұраныс пен тұтынысты қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары, бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – «Агро фирма Ақдала» ЖШС-гі туралы мәліметтерді пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін, аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыма мынадай міндеттер қойдым:
1.Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. «Агро фирма Ақдала» ЖШС-нің есептік саясатын қарастыру;
3.«Агро фирма Ақдала» ЖШС-нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталу;
4. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Меншікті капиталының аудиті»,таңдаған себебім – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына, өмір сүруіне, қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық категория ол-меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру жүргізгеннен болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу үшін міндетті түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы мүліктердің ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады. Меншікті капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады, өйткені ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қаржыландыру көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың талдауын жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап, ұйымның қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін анықтап алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы капиталының жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере отырып, эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капиталы - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатына көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін бастау жөнінде меншік иелетін,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты – бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өнліріп,сұраныс пен тұтынысты қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары, бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – «Агро фирма Ақдала» ЖШС-гі туралы мәліметтерді пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін, аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыма мынадай міндеттер қойдым:
1.Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. «Агро фирма Ақдала» ЖШС-нің есептік саясатын қарастыру;
3.«Агро фирма Ақдала» ЖШС-нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ерекшеліктеріне тоқталу;
4. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
1) «Бухгалтерлік есеп» Радостовец В.К., Габдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И., Алматы 2003ж.
2) «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Қ.К.Кеулімжаев.
3) «Агро фирма Ақдала» ЖШС-нің жайлы мәліметтер.
4) «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. Дүйсенбаев К.Ш, Төлегенов Э.Т, Жұмағалиев Ж.Т.
5) «Қаржылық есеп» КеулімжаевҚ.К., Әжібаева Ж.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А., Алматы 2001ж.
6) «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп принциптері» Әбдіманапов Ә. Алматы 2006ж.
7) «Бухгалтер бюллетені» №23,маусым 2008жыл. «Капитал» бөлімі
8) «Аудит негіздері» Алматы 2005ж. Абленов Д.О.
9) «Учет капитала предприятия» 2001г. Ануфриев В.Е.
10) «Анализ собственного капитала» 2000г. Ефимова О.В.
11) «Аудит» Алматы 2006ж. З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева
2) «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Қ.К.Кеулімжаев.
3) «Агро фирма Ақдала» ЖШС-нің жайлы мәліметтер.
4) «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. Дүйсенбаев К.Ш, Төлегенов Э.Т, Жұмағалиев Ж.Т.
5) «Қаржылық есеп» КеулімжаевҚ.К., Әжібаева Ж.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А., Алматы 2001ж.
6) «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп принциптері» Әбдіманапов Ә. Алматы 2006ж.
7) «Бухгалтер бюллетені» №23,маусым 2008жыл. «Капитал» бөлімі
8) «Аудит негіздері» Алматы 2005ж. Абленов Д.О.
9) «Учет капитала предприятия» 2001г. Ануфриев В.Е.
10) «Анализ собственного капитала» 2000г. Ефимова О.В.
11) «Аудит» Алматы 2006ж. З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Меншікті капиталының есебі
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық мәні және Агро фирма АқдалаЖШС-нің
мысалында меншікті капитал есебін ұйымдастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 4
1.2 Жарғылық капиталдың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..9
1.3 Резервті капиталдың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 17
1.4 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .20
II тарау. Меншікті капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталының аудитін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2 Жарғылық капитал есебінің аудиті және бөлінбеген капитал есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.3 Резервтік капитал есебінің аудиті мен қосымша төленген капитал мен
қосымша төленбеген капиталдың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...37
Кіріспе
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы-
рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске
асырудағы бірінші мәселе – ол капиталдың жеткіліктілігі.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Меншікті капиталының
аудиті,таңдаған себебім – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына,
өмір сүруіне, қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық
категория ол-меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру
жүргізгеннен болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу
үшін міндетті түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы
мүліктердің ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады.
Меншікті капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады,
өйткені ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
қаржыландыру көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың
талдауын жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап,
ұйымның қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін
анықтап алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы
капиталының жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере
отырып, эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капиталы - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатына
көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін
бастау жөнінде меншік иелетін,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға
салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты –
бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және
базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өнліріп,сұраныс пен тұтынысты
қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу
мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың
меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан
және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар
меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары,
бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті
қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Агро фирма Ақдала ЖШС-гі туралы
мәліметтерді пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін,
аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыма мынадай міндеттер қойдым:
1.Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. Агро фирма Ақдала ЖШС-нің есептік саясатын қарастыру;
3.Агро фирма Ақдала ЖШС-нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
ерекшеліктеріне тоқталу;
4. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
I тарау. Меншікті капиталдың есебі
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық мәні және Агро фирма Ақдала ЖШС-ң
мысалында меншік капиталының есебін ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі-бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылған-
дағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Кәсіпорын ал-
ғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қарал-
ған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшылары- ның,
акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға үлестері- нен
құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі
барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен
мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп
тұрған, қыз-мет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен
құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың
қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүлкінің құрамы. Ұйымның барлық мүлкі (қызмет
атқарушы капиталы) айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге
бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі (айналыстан
тыс) актив- тер және айналымдағы активтер деп екіге бөлінеді.
Негізгі активтер (айналымнан тыс) негізгі құралдардан,
материалдық емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан,
аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер
кәсіпорынның мате- риалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға
арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында
пайда табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша-қаражаттары,
қысқа мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебитор-
лық борыштар және басқа активтер жатады. Кәсіпорын мүліктерінің
(капиталының) құралу көздері. Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен
айналымдағы қаржыларының құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының
көздері болып мыналар саналады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген табыс;
Кәсіпорынның жарғылық капиталы - қызметті бастауды қамтамасыз
ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып
саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын
салудың, мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және
басқа да мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құралады.
Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қыз-
метін бастау үшін бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрыл-
тайшылардың (акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік
сипатын анықтайды.
Кәсіпорын өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті
қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарында
қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа
да кредиторлық борыштар жатады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жар- ғылық капиталы мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық капитал мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
құрыл- тайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында
тір- келуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер
енгі- зілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – ұйымның өзінің акцияларын олардың
атаулы (номиналдық) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншітіндегі
не- гізгі құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың
құ- нының өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал – келешекте (алдағы уақыттарда) болуы
мүмкін зияндармен шығындардың (ысыраптардың) орнын толтыруға және ағымдағы
табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивиденттерді төлеуге арналып
кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан) бөлінген меншіктік
капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі
Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның жарғысында қаралады
(көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) – кәсіпорынның жалпы
кірісінен (пайдасынан) барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген
салық сомаларын, кірістен (пайдадан) басқадай бағытарға пайдаланған
сомаларын шегеріп таста- ғандағы қалған бөлігі болып табылады.
Агро фирма Ақдала агрокешені Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент
қаласы, Арыс ауданында орналасқан. Агро фирма Ақдала 2005жылы 15
наурыз күні құрылып,томат өнімін өндіреді. Агро фирма Ақдала ЖШС
негізгі қызметі ауылшаруашылығы шикізаттарын қабылдау, тазалау, кептіру,
қайта өндіру, сақтау және қайта қорытып олардан халық тұтынатын тағамдарға
қосылатын томат пасталарын дайындайды.
Агрокешеннің Қазақстан, ТМД және алыс шетелдерге томат
пастасын жіберу үшін қолайлы автокөлік кіретін және теміржолдары бар.
Кәсіпорынның меншікті капиталының құралу көздері болып мыналар
саналады: жарғылық капитал, резервтік капитал, арнайы бағыттағы қорлар,
мақсатты қаржыландыру мен салымдар (келіп түсулер), жалгерлік
міндеттемелер,бөлінбеген пайда, сонымен қатар құрылтайшылармен есеп
айырысулар, тұтыну қорлары, алдағы кезең шығындары мен төлемдер резервтері
кіреді.
Агро фирма Ақдала ЖШС өз шаруашылық қызметін 2005 жылы
бастады. Ол кезде жауапкершілігі шектеулі серіктестік құру үшін 100 айлық
есептік көрсеткіш мөлшерінде меншікті капиталы болуы міндет болатын. Бұл
мекемені бір құрылтайшы арқылы 115 500 000 теңгеге сатып алып, 565айлық
есептік көрсеткішпен өз шаруашылық қызметін бастаған.
Кесте1. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы жарғылық капитал шоты бойынша
жүргізілетін операциялар.
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін Кредиттелетін
шот шот
1 Үлес қосушылар мен салымшылардың
акционерлік қоғамның жарғылық қорына 5110 5020,5010
қосқан үлесінің сомасы
2 Серіктестіктердің (акционерлік 2710-2730
қоғамдардан басқа) жарғылық қорының 2410
қосқан пайлар және басқадай үлестер 1310 5030
есебінен құрылуы (қалыптасуы) 1320,1330,1350
1060
1030,1010
3 Серіктестіктердің (акционерлік 2710-2730
қоғамдардан басқа) жарғылық қорының 5030 2410
акционерлердің шығып кетуі себебінен 1310
азаюы 1320,1330,1350
1060
1030,1010
4 Кәсіпорынның өзінің акцияларының
айналымнан шығарылғандарының құнына 5020,5010 5110
5 Серіктестіктердің (акционерлерден
басқа) қоғамның жарғылық қорына қосқан5030 1030,1010
пайлары және басқадай үлестері
қайтарылды
6 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың
және басқа да салымшылардың 5110 5020,5010
акционерлік қоғам жарғылық қорына
қосуға тиісті қарыздары
7 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде
қосуға тиісті қарыздардың оң курстық 5110 6250
(бағамдық) айырмашылыққа байланысты
өсуі
8 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде
қосуға тиісті қарыздардың теріс 7430 5110
курстық (бағамдық) айырмашылыққа
байланысты кемуі
9 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың
және салымшылардың ақшалай түрде 1030,1010 5110
қосқан үлес сомаларының келіп түсуі
10 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың 2710-2730
және салымшылардың акционерлік қоғамға2410
материалдық емес активтер, негізгі 1310 5110
құралдар, материалдар, тауарлар 1320,1330,1350
түрінде қосқан үлестерінің кіріске
алынуы
11 Акционерлік қоғамның акционерлерден 5110 1030,1010
сатып алған өзінің акцияларының құнына
12 Сатылып алынған акциялардың сатып алу
және атаулы құнының арасындағы
айырмашылығының сатып алынған
уақытында көрсетілуі:
-егер акциялар өзінің атаулы құнынан 5110 5510
төмен бағаға сатылып алынса; 5510
-егер акциялар өзінің атаулы құнынан 5110
жоғары бағаға сатылып алынса;
13 Өзінің атаулы құнынан жоғары бағаға 5110
сатылған акциялардың айырма сомасы 1280,1030,1010
14 Негізгі құралдарды қайта бағалауға 2410 5420
байланысты бастапқы құнының өсуі
15 Негізгі құралдарды қайта бағалауға
байланысты оларға бұрын есептеліп 5410 2420
жинақталған тозу құнының өсуі
16 Негізгі құралдарды пайдалануына қарай
қайта бағалау сомасының анықталған 5410 5510
көлемде бөлінбеген пайдаға
апарылмағаны
17 Инвесторлардың,серіктестіктердің
активтерін қайта бағалаудың салдарынан
еншілес немесе тәуелді 5440 2210
серіктестіктердің таза активтеріндегі
үлесінің өзгеруіне байланысты бастапқы
инвестиция құнының азаюына
18 Қайта бағалаудың нәтижесінде алын- ған
ұзақ мерзімді қаржы инвестицияларының 1110-1150 5440
бастапқы құны сомасының өсуі
19 Бұрын жүргізілген қайта бағалаудың
нәтижесінде ұзақ мерзімді қаржылық 5440 1150
инвестициялардың бастапқы құнының
өскен сомасына бағасының кемуі
20 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды
есептен шығарған уақыттағы, олардың 5440 6210
бұрын қайта бағалаған сомасы
Агро фирма Ақдала ЖШС-ның резервтік капиталы баланста көрсетілмеген,
өйткені мекеме шаруашылық қызметін бастар алдында көп мөлшерде қарызданып,
қазірге дейін сол қарыздарын төлеп келеді.
Кесте 2. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы резервтік капитал шоты бойынша
жүргізілетін операциялар.
№ Операциялар Дебеттелетін Кредитте-лет
Мазмұны шот ін шот
1 Акционерлік қоғамның жарғысында
белгіленген мөлшерде резервтік капитал 5510 5410
сомасының қалыптасуы
2 Акционерлік қоғамның жарғысында
белгіленген мөлшерден артық резервтік 5510 5410
капитал сомасының қалыптасуы
3 Кәсіпорынның ағымдағы жылда пайда
таппауына немесе тапқан пайдасының
жетіспеуіне байланысты артықшылығы бар 5410 3390
акциялар бойынша дивидент төлеу үшін
жұмсалған резервтік капитал сомасы
4 Кәсіпорынның есепті кезеңдегі немесе
алдыңғы (өткен) жылдардағы жабылмаған 5410 5510,5520
зияндарын жабуға жұмсалған резервтік
капитал сомасы
5 Ағымдағы жылғы зиянды жабуға бағытталған 5410 5510
резервтік капитал сомасы
6 Өткен (алдыңғы) жылдың жабылмаған зиянын
өтеуге бағытталған резервтік капитал 5410 5520
сомасы
7 Акционерлердің қабылдаған қаулысына сәйкес
резервтік капиталдың сомасы есебінен 5410 5020,5010
субъектінің жарғылық капиталын арттыруға 5030
бағытталған сома
Агро фирма Ақдала ЖШС-ның бөлінбеген пайдасы 2007жылы –
4 760 000 тг, 2008жылы – 6 113 000тг. 2007 жылы меншікті капитал баланстың
23,2%-ін құраған, 2008жылы 8,4%-ін құрады.
Кесте 3. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы бөлінбеген пайда шоты бойынша
жүргізілетін операциялар.
№ Операциялар Дебитте - Кредитте-
Мазмұны летін шот летін шот
1 Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен
акционерлік қоғамның жарғысында 5510 5410
белгіленген мөлшерде резервтік капиталға
бөлінген сома
2 Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен
акционерлік қоғамның жарғысында 5510 5410
белгіленген мөлшерден артық резервтік
капиталға бөлінген сома
3 Кәсіпорынның есепті кезеңдегі немесе
алдыңғы жылдардағы жабылмаған зияндарын 5410 5510,5520
жабуға жұмсалған резервтік капитал сомасы
4 Есепті кезеңнің соңында кәсіпорынның
бөлінбеген табысына жатқызылатын таза 3310 5510
табыс сомасы
5 Есепті кезеңнің соңында анықталған 5510 3310
кәсіпорынның шеккен зиян сомасы
6 Ағымдағы жылғы шеккен зиянды жабуға 5410 5510
бағытталған резервтік капитал сомасы
7 Негізгі құралдардың белгіленген әдісіне
сәйкес есептелген амортизация сомасының 5420 5510
қайта бағалауға байланысты бөлінбеген
табысқа жатқызылғаны
8 Өткен жылғы акционерлерге дивидент
төленгеннен қалған бөлінбеген табыс сомасы5510 5520
ағымдағы жылдың бөлінбеген табысына
аударылды
9 Кәсіпорынның өткен (алдыңғы) жылдағы
жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған 5410 5520
резервтік капитал сомасы
10 Кәсіпорынның есепті жылы шеккен зиянының
сомасы алдағы кезеңде өтеуге қалдырылды 5520 5510
11 Кәсіпорынның ағымдағы жылда өнімдерді
(тауарларды) сатудан, қызметтерді 6010,6210
көрсетуден,негізгі құралдарды, материалдық7510,7620 3310
емес активтерді, құнды қағаздарды сатудан
және дивидент түрінде алған табыстарының
сомасына
12 Кәсіпорынның ағымдағы жылда көрсеткен 6020,6030
қызметтерінің, сондай-ақ сатқан 7010,7110
тауарларының, негізгі құралдарының, 7211,7310
материалдық емес активтерінің, құнды 3310 7410,7430
қағаздарының өзіндік құнына 7470
7710
Кез-келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу
экономикалық мәселелердің негізгі және басты қажеттілігі болып табылады.
Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге,
айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жұмсауға,
яғни кәсіп- орындардағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына
дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және
технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашылық операцияларының бар-
лығының да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің
негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қыз- мет
атқарады:
- болашақта пайдалану үшін ұйымда болып жатқан операцияларды тіркеп
және оны өңдеп отырады;
- ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек
уақытына дейін сақтайды;
- қаржылық-ақпараттық мәліметті пайдаланушыларға уақтылы беріп отырады,
ал бұл ақпаратты пайдаланушылар осы деректер арқылы ұйым- ды басқару
барысында түрлі шешім қабылдайды.
- Кәсіпорындардағы бухгалтер маманының қай-қайсының болмасын не-
гізгі кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік-
ақпараттық мәліметтерді уақтылы, яғни дер кезінде беру болып
табылады.
1.2 Жарғылық капитал есебі
Жарғылық капиталдың есебі. Кәсіпорынның жарғылық капиталының
мөлшері, сол ұйымның шығарған акцияларының түрлері, (жай және артықшы-
лығы бар) акциялардың сандары, сондай-ақ бір акцияның атаулы (номиналдық)
құнына сәйкес акционерлік қоғамның серіктестіктердің, өндірістік
кооператив- тердің жалпы жиналысында бекітіледі. Жалпы кез-келген ұйымның
жарғысы тиісті мемлекеттік органдарда (Әділет министрлігі) тіркеуден
өткізілуі тиіс. Қандайда болмасын қоғамның акциясын сатып алатын мүшесі ол
акцияларды қоғамға немесе үшінші тұлғаға сатуға ұсыныс жасауына құқығы
бар.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын
салым- дары, ақша да, бағалы қағащдар да, мүлік те, мүліктік құқық та және
басқа да мүліктер (интелектуалдық қызметтің нәтижесінде берілген құқын да
қоса ал- ғанда) болуы мүмкін.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарлық капиталына натуралды
нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келісімі
бойынша немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша
мүліктік құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдар- дың құнының
сомасы жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі ке- рек, бірақ сол
бағалауды тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүгізуші субъектілер қайта тіркелген кезде
қатысушылар- дың ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса
аудиторлық есеп берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық
жүргізуші субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан
сомаларының шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының
алдында бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді
жеке са- лым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар
серіктестікке бір-бірінің қарызын өзара есептеуге жатқызуына болмайды.
Қосымша және жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің
жарғылық капиталының бастапқы мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең
бо- лады және құжаттарын мемлекеттік тіркеуден өту үшін берілген күнінде,
оның мөлшері жүз айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық
капиталының жалпы сомасының 25℅-тей мөлшерінде соманы төлеуге міндетті.
Бірақ ол жар- ғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек.
Жалпы жина- лыстың шемімімен бекітілген мерзімде серіктестіктің барлық
қатысушылары жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады
және ол бір жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктің қатысушылары
белгіленген мер- зімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда
қатысушылар өзі- нің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек,
болмаса олардың жар- ғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері
бірыңғай валюта көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды (атау-
лы) құнына тең болады. Ұйым өзінің шығады деп жариялап қойған акция-
ларының барлығын немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы
мүмкін. Ол жағдайда жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес
бұрын жарияланған жарғылық капиталының толық төленуін қарастырады. Ашық
акционерлік қоғамы өзінің жарияланған жарғылық капиталының кем дегенде 25℅
тіркеместен бұрын төлеуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акцио-
нерлік қоғам үшін – бес мың минималды есептік көрсеткішін, ал жабық қоғам
үшін – жүз минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған
саны- ның шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар
Кеңесі- нің шешімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі
шыға- рылатын акцияның номиналдық (атаулы) құнына тең болады. Шығарылған
(төленген) жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған жә- не
жойылған акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған ак-
цияның номиналды құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгілен- ген
минималды деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және
орна- ластырып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған
капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға
жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы
шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды
деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жария- ланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредитор- лар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқықтарын
қанағаттан- дырады:
- дивиденттер алуын;
- қоғамды басқаруына қатысуын;
- қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатынын;
Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға құқы бар.
Иесі жазу- лы (атаулы) акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысын
ауыстыру, қатаң тәртіпте арнайы құжатта – акционерлік қоғамның
акционерлерінің тізі- мінде белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияның
құнын, тек тізімге енгендер ғана пайдалана алады.
Жарғылық капиталдың қолда бары және қозғалысы 5020-шы Жай ак-
циялар, 5010-шы Артықшылығы бар акциялар, 5030-шы Салымдар мен
жарналар шоттары енетін 5000-ші Жарғылық капитал деген шоттар бөлім-
шесінде жүргізіледі.
5000-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша
қалдығы, оның құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталының
мөлшеріне сәйкес келуі керек. 5000-ші бөлімшесінің шоттары бойынша жазу
жарғылық капиталдың белгіленген тәртібі бойынша жүреді, олардың ұлғайған
немесе азайған жағдайында құрылтай құжаттарында да тиісті өзгерістер
енгізіледі.
5000-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша
операция- ларын қарастырайық.
5020-шы Жай акциялар, 5010-шы Артықшылығы бар акциялар шот-
тарының кредиті бойынша акционерлік қоғамның жарғылық капиталына салы-
натын салымдары бойынша қатысушылардың қарыз сомасы көрініс табады, ал ол
5110-ші Төленбеген капитал шотымен корреспонденцияланады.
Шығарылған акциялардың (салымдардың) немесе жарналардың
номинал- дық құны төленсе, онда ол: 1030;1010 дебеті бойынша және 5110
шотының кредиті бойынша көрініс табады.
Егер де шығарылған акциялардың номиналдық құны негізгі
құралдармен, материалдық құндылықтармен және басқа да активтермен төленсе,
онда мына шоттар дебеттеліп: 2730;2410;1310;1320;1330;1350 және 5110 шоты
кредит- теледі.
Жоғарыда атап өткеніміздей, жауапкершілігі шектелген
серіктестіктердің жарғылық капиталын қалыптастыру процесі бір жылдан
аспауы керек, егер де бұл мерзім сақталмаса, онда ол бойынша есептелген
пайыз сомасының бөлігі немесе оның бір бөлімі, яғни жарғылық капиталына
жетіспей тұрған сомасы 1270 Алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар
шотының дебеті бойынша және 6110 Сыйақылар бойынша кірістер шотының
кредиті бойынша көр- сетіледі.
Егер де аталған жағдай орындалмаса, онда жарғылық капиталына
жетіс- пей тұрған сомаға тиісті түзетулер жасалынады, ол кезде 5110 шоты
дебет- телген және 5030 шоты кредиттелген – қызылмен жазылады.
Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда оның
үлесін үшінші тұлға сатып алуы мүмкін, ол кезде жарғылық капиталдың сома-
сы өзгермейді, тек қатысушылардың құрамында ғана өзгерістер болады.
Егер де қатысушылар шығып кетсе, онда соған байланысты
жарғылық капиталда азаяды, демек: 5030 шоты дебеттеледі де, 1030, 1010,
2730, 2410, 1310, 1320, 1330 шоттары кредиттелінеді.
Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі.
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің
маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдың
қозғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген.
Төленбеген капиталдың есебі. Төленбеген капиталдың есебін
жүргізу үшін 5110-шы Төленбеген капитал шотын пайдаланады. Бұл шотта
заңды және жеке тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына
қосқан үлестері бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады.
5110 Төленбеген капитал шоты шоттардың Бас жоспарында,
Меншік капиталы ретінде саналса да, яғни баланстың пассивтік шоттарының
қатарын- да болса да, ол өзінің табиғаты бойынша активтік шот болып
табылады.
Сондай-ақ, 5110 шоты тек қана жалған капиталды көрсетеді,
яғни ол бар болғаны табыс табуға арналған жалған капиталды тіркейді
(акцияларды, обли- гацияларды, кепілдік парақтарды т.б.), демек сол
капиталдарға иелік құқығы бар екенін ғана білдіреді.
Жарияланған (белгіленген тәртіппен тіркелген) жарғылық қор
сомасына 5110-шы Төленбеген капитал шоты дебеттеледі де, 5000-шы
Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары – 5020-шы Жай акциялар, 5010-шы
Артықшылығы бар акциялар (акционерлік қоғамдарда) және 5030-шы Салымдар
мен пайлар (серіктестіктердің акционерлік қоғамдардан басқа түрлерінде)
шоттары кредиттеледі.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асырылуына қарай
5110-шы Төленбеген капитал шоты кредиттеліп отырады, ал салым шоттары
дебеттеледі:
- материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
кезінде – 2730 шоты;
- жерді, негізгі құралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін жар-
ғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде – 2410 шоты;
- материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу ке-
зінде – 1310,1320,1330;
- ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезінде
– 1010,1030 шоттары дебеттеледі.
Егер де 5110 шотының дебеттік қалдығы болмаса, онда кәсіпорын
өзінің жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын білдіреді.
5110-шы шот бойынша аналитикалық есеп акционерлер
(қатысушылар, құрылтайшылар) бойынша жүргізіледі.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі. Акционерлік қоғам акцио-
нерлердің жалпы жиналысында акциялардың номиналдық құнын (бірақ ең тө-
менгі деңгейден кем болмауы керек), не жалпы акцияның шығарылуы көлемін
қысқарту жөнінде шешім қабылдауына құқылы. АҚ заң актілерінде белгіленген
тәртіп бойынша, алдын-ала өзінің барлық кредиторларын хабардар етіп отыру-
ға міндетті.
Сонымен қатар, АҚ-ның кредиторлары қоғамның тиесілі
міндеттерін орындаудан бас тартуына және олардың шеккен зияндарының орнын
тол- тыруды талап етуге құқылы. Егер мұндай процедура оның жарғысында
алдын-ала қарастырылмаған болса, онда олар өз меншік капиталын азайту
үшін, мүд- делі адамдардың берген өтінішінің негізінде жасалған шот
шешімдері қажет.
Бұл жағдайда АҚ өзінің акциясын өз қызметкерлері мен жұмысшы-
ларына олардың мүдделігі мен ынталылығын арттыру үшін қайта сатады. Сон-
дықтан өз акцияларын нарықтық айналымға шығарады.
5110 шоты 5020 және 5010 шоттарға қарағанда контрпассивтік шот
болып табылады.
Төленбеген капитал шотының дебеті акционерлердің
меншігіндегі акцияларды қайтып сатып алынған құнын көрсетеді. Акцияларды
қайтып сатып алған кезде: 5110 шоты дебеттеледі де және 1010,1030,1060
шоттары кредиттеледі.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін,
не болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайтып сатып алынады.
Қайтып сатып алынған акциялар номиналдық құны бойынша да, номиналдық
құннан жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін:
1.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық (атаулы)
құнға тең болған жағдайда: 5110шоты дебеттеледі де және 1010;1030 шоттары
кредиттеледі.
2.Сатып алынған акцияның құны номиналдық құннан төмен болған
жағ- дайда:
- сатып алу құнына:
5110 шоты дебеттеледі де және 1030;1010;1060 шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз
болған жағдайда:
5110 шоты дебеттеледі де және 5510 Есепті жылдың бөлінбеген
пайдасы (жабылмаған зиян) шоты кредиттеледі (яғни ақша-қаражаттары
жеткіліксіз болған жағдайда оларға қосымша қаражаттарды қосады).
3.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құннан
жоғары болған жағдайда:
- сатып алу құнына:
5110 шоты дебеттеледі де, 1010, 1030, 1060 шоттары
кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акцияның құны номиналдық құнынан артық
бағаға сатып алынған жағдайда:
5510 Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы(жабылмаған зиян) шоты
дебеттеледі де, 5110 шоты кредиттеледі.
Егер де акциялар айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден
қайтып сатып алынса, онда олар мынадай шоттар корреспонденциясымен
беріледі: 5020, 5010 шоттары дебеттеліп, 5110 шоты кредитте- леді.
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып алынса, онда
олардың номиналдық құны 5110 шотының кредитінен 7410 Активтердің істен
шығуы бойынша шығыстар шотының дебетіне жатқызылады.
Акциялардың сатылатын құнына, олардың номиналдық құнының мөлше-
ріне 6210 Активтердің шығуынан алынатын кіріс шоты кредиттеледі де,
1280 Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек шоты дебеттеледі. Егер де
акцияның құны номиналды құнынан жоғары болса алынған айырма сомасына 1280
шоты дебеттеледі де, 5030 шоты кредиттеледі.
Акционерлерден сатып алынған акцияларды сатқан кезде қоғамның
жар- лық капиталы өзгермейді.
Қоғам келесі жағдайларда акцияны қайтып сатып алуға құқығы
жоқ:
- қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
- қоғамның шығарылған (төленген) жарлық капиталы қайтып сатып алынған
нәтижесінде, тиесілі қоғам типтері үшін шығарылғаны (төлен- ген)
жарлық капиталының минималды деңгейінен кем болса;
- қоғам акцияны қайтып сатып алған шақта төлам қабілеттілігі жоқ
болса немесе акцияны сатып алған соң сондай жағдайға тап болатын
болса;
- акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының көлемі
қоғамның жарлық капиталына шығарылған (төленген) капиталдан кем
болса.
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған ак-
циясының 25%-нан немесе қоғамның меншік капиталының 10%-нан аспауы керек.
Қоғамның акциясын сатып алу мәселесі сол қоғамның жалпы жиналы-
сында шешіледі, осындай шешім шыққан соң отыз күннің ішінде аталған ше-
шімді жүзеге асыруына болады. Сатып алынған акцияны қоғамның ұстаушы
реестріне енгізеді.
Қосымша төленген капиталдың есебі. Қосымша төленген капитал
деге- німіз – акционерлік қоғам өз акцияларын олардың атаулы (номиналды)
бағасы- нан жоғары бағаға сату нәтижесінде түскен сомасы (эмиссиялық
табысы). Мұн- дай капиталдың (табыстың) есебі 5030-ші Салымдар мен
пайлар шотында жүргізіледі.
Өз меншігіндегі акцияларды сатқанда 5030 шоты кредиттеліп,
мына шоттар дебеттеледі: 1010, 1030.
Сатылған акциялар бойынша шоттарды төлеуге ұсынған кезде
сатылған акциялардың тұрақты құны 1280-шоттың дебеті мен 6210-шоттың
кредиті бойынша көрсетіледі.
Қосымша төленбеген капиталдың есебі. Капиталдың бұл түрінің
есебі үшін 5400-шы Резервтер бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл
бөлімшенің қатарына мынандай синтетикалық шоттар кіреді:
5420-шот Негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған резерв;
5430-шот Материалдық емес активтерді қайта бағалауға арналған резерв;
5460-шот Өзге резервтер . 5400-ші Резертер бөлімшесінің шоттарында құн-
сыздануға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа актив-
терді қайта бағалаудан алынған капиталдың қалдықтары мен қозғалысы туралы
ақпарат жинақталады.
Негізгі құралдарды қайта бағалау операциялары. Негізгі
құралдарды, ұзақ мерзімге жалға алатын негізгі құралдарды, бітпеген
(аяқталмаған) күрделі қаржы жұмсалымдары мен жабдықтарды қоса алғанда
қайта бағалау заңға сәйкес негізгі қорларға индексация жасау тәртібі мен
ережесін шаруашылық субъектісі өзі шешуге құқылы. Қайта бағаланған негізгі
құралға төмендей кор- респонденция жасалады.
Негізгі құралдарды (жерден басқа) қайта бағалау кезінде 2410
шоты дебеттеліп, 5420 шоты кредиттеледі, негізгі құралдардың қайта
бағалануына байланысты олардың тозу сомасы ұлғайғанда 5420 шоты
дебеттеліп, 2420 шо- ты кредиттеледі.
Негізгі құралдардың құнының өзгеруіне байланысты тозу сомасына
да түзетулер жүргізеді.
Қайта бағаланған сомасы бөлінбеген табыстар шотына ай сайын
көшірілуі қажет және осы есептің дұрыстығын тексеру үшін мынадай
есептеулер жасалынады:
Кесте 4. Негізгі құралдарды қайта бағалау сомасын бөлінбеген табыстар
шотына көшірілу есебінің дұрыстығын тексеру
№ Жазбалар мазмұны Сомасы,тг.
1.Кәсіпорын 1994 жылы жол тегістегіш машинасын сатып алды
делік.Пайдалану мерзімі 8жыл.
Амортизация нормасы 12,5%:
-машинаның бірінші қайта бағалануына дейінгі құны
-1-ші қайта бағалануына дейінгі есептелінген тозу 12000
сомасы 2000
2. Қайта бағалау нәтижесінде (01,10,94ж.,01,07,97ж.)
машинаның құны мен тозу сомасы төмендегідей болады:
-жол тегістегіш машинаның құны 236390
-машинаның тозуына байланысты есептелген сомасы 103539
-машинаның қайта бағаланған сомасы (236390-12000) 224390
-машинаның қайта бағаланғаннан кейін,қалыптасқан тозу
сомасы (103539-2000=101539), енді осыдан машинаны
пайдалану кезінде есептелген тозу сомасын шегереміз 37200
(64339) 187190
-машинаның индексацияланған сомасы (224390-37200)
3.Машинаны одан әрі қарай пайдалану барысында,яғни 1997
жылдың 1 қаңтарынан 2002 жылдың маусымына дейінгі
кезеңде жыл сайын бөлінбеген табыстарға көшірілетін 41597,78
соманың деңгейі мынаған тең (187190теңге4,5жыл)
Сонымен, кестеде көрсетілген есептеулердің қайта бағаланған
негізгі құралдың сомасы мына төмендегі шоттарда көрініс табады, яғни
3466,48 мың теңгесі 5420 шотының дебетінде және 5510 шотының кредитінде
көрсетіледі.
Қайта бағалаудың сомасы тек негізгі құралдардың объектісі
есептен шыққан кезде ғана себебіне байланыссыз бөлінбеген табыстың
сомасына көшіріледі.
Инвестицияны қайта бағалаудың операциялары бойынша. Инвести-
цияларды қайта бағалау белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Инвестицияларды
қосымша есептеу сомалары 5430-ші Материалдық емес активтерді қайта
бағалауға арналған резерв шотының кредиті бойынша көрініс табады.
5430 шотының дебеті ұзақ мерзімді инвестицияның құнынның төмен-
дегенін және олардың баланстық құнының азайғанын көрсетеді, ол кезде қайта
бағаланған сомасының чегінде мына шоттар корреспонденцияланады:
- ұзақ мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 1150 шоты кредит-
теліп, 5430 шоты дебеттеледі;
- инвестицияның баланстық құнының азайған сомасына 2210 шоты кре-
диттеліп, 5430 шоты дебеттеледі.
Басқа да активтердің қайта бағалануымен байланысты
операциялары. Активтердің басқа түрлерін (шикізаттарды,материалдарды,
сатып алынатын жартылай фабрикаттарды,отынды,дайын өнімді,тауарларды және
басқаларын) қайта бағалау операциялары үшін 5460–ші Өзге резервтер шоты
пайдаланылады. Шын мәнінде бұл шот инвестиция-неттосы бойынша бағамның
есептен шығарылатын кезеңіне дейінгі айырмасын есепке алу үшін
пайдаланылады. Егер де инвестиция-неттосы шет елдегі бөлімшелерге берілсе,
бағамдық айырманың жиынтық сомасы табыс ретінде 6250 шоттының кредиті
бойынша көрініс табады, ал егер де ол шығыс ретінде танылса, онда ол 7430-
шоттың дебеті бойынша көрініс табады.
Егер де доллар бағамы теңгеге шаққанда азайса, онда оның
бағамдық айырмасы қаржылық инвестицияның қысқарғаны ретінде бағаланады
және ол 5460 шотының дебеті бойынша көрініс табады,ал егер де керісінше
болса, онда 5460 шотының кредитінде көрсетіледі.
1.3 Резервтік капиталдың есебі
Резервтік капитал – акционерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резервтік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған
зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда,
дивиденттерді жабуға пайдаланылады. Резервтік капиталды құру және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттармен және қолданыстағы заңдармен анықталады.
Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге
бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның
меншік капиталы болып табылады.
Резервтік капиталдың есебі 5400-ші Резервтік капитал
бөлімшесінің мынадай пассивті шоттарында жүргізіледі: 5410-шы Заңдармен
белгіленген резервтік капитал және 5460-шы Басқа да резервтік капитал.
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық
жүргізуші серіктестіктердің (ЖШС,АҚ және басқалар) резервтік капиталы
құрылтайшылардың құжаттарында (жарғысында, құрылтайшылардың шартта- рында)
белгіленеді, сондай-ақ белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тір- кеуден
өтеді. Жыл сайын түскен таза табыстан аударып отыру акционерлердің жалпы
жиналысында белгіленеді. Оның мөлшері жарияланған жарлық капи- талдың 15%-
нен кем болмауы керек.
Резервтік капиталдарды қалыптастырған (құраған) кезде 5510
шоты де-беттеледі де, 5410 шоты кредиттеледі.
Резервтік капитал қаражаттарын пайдалану 5410–ші шоттың
дебетінен мына шоттардың кредитінде көрініс табады:
3030 – артықшылығы бар акциялар бойынша төлем жасауға қажет
қар- жысы болмаған жағдайда серіктестіктердің резервтік капиталының
ішіндегі дивиденттердің есебінен төленген кезде; 5510-шот Есепті жылдың
бөлінбеген табысы(жабылмаған зиян), 5520-шот Өткен жылдардың бөлінбеген
табысы (жабылмаған зияны) - зиян шеккен соманы резервтік капиталдың
есебінен жапқан кезде.
Басқа да резервтік капитал есебі, 5460-ші Басқа да резервтік
капитал шотында жүргізіледі. Бұл шотта заң тәртібімен көзделген ең
төменгі мөл- шерден тыс жасалған капиталдар есептелінеді.
5460-шоттың дебеті мен кредиті бойынша шоттар
корреспонденциясы 5410-шоттың корреспонденциясына ұқсас. Мұндай резервтер
кәсіпорынның өз қалауы бойынша қалыптастырылады.
Кесте 5. 5400 – Резервтер кіші бөлімі бойынша үлгілік операциялар
шоттардың корреспонденциясы:
Рс Операцияның мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дебит Кредит
1 2 3 4
1 Резертік капиталын қалыптастыру:
1.1 заңда және құрылтай 5500 5410
құжаттарында қарастырылған
сомалар шегінде
1.2 құрылтай құжаттарына 5500 5460
көзделмеген сомалар шегінде
2 Резертік капиталды пайдалану:
2.1 есептік жылдағы немесе өткен 5410,5460 5500
жылдардағы залалдың орнын
жабуға арналған
2.2 қатысушыларға дивиденттер және 5410,5460 3030
табыстар есептеуге арналған
3 Қайта бағалау жүргізу нәтижесінде 2410 5420
негізгі құралдардың баланстық
құнының ұлғаюы:
3.1 Қайта бағалаудың Тозуды қайта 5420 2420
қарау техникалық тісілін қолданған
кезде, негізгі құралдарды жеткізіп
бағалау нәтижелері бойынша
жинақталған тозуды түзету
3.2 Қайта бағалау жүргізу нәтижесінде
негізгі құралдардың баланстық
құнын мынандай қайта бағалау шегінде:
құнның төмендеуіне 5420 2410
(қайта бағалағандықтан
немесе құнсызданғандықтан)
- қайта бағалау Тозуды қайта 2420 5420
қарау техникалық тісілін қолданған
кезде тозудық төмендеуіне қарай
азайту
3.3 Қатардан шығып қалған негізгі 5420 5510
құралдар бойынша жеткізіп
бағалау сомасын есептен шығару
3.4 Пайдаланылып жүрген негізгі 5410 5510
құралдардың қайта бағалау
сомасын бөлінбеген табысқа көшіріп жазу
4 Қайта бағалау жүргізу 2730 5430
нәтижесінде материалдық емес
активтердің баланстық құнының ұлғаюы:
4.1 Қайта бағалаудың Тозуды қайта 5430 2740
қарау техникалық тісілін қолданған
кезде, материалды емес активтерді жеткізіп
бағалау нәтижелері бойынша
жинақталған тозуды түзету
4.2 Қайта бағалау жүргізу
нәтижесінде материалды емес активтердің
баланстық
құнын мынандай қайта бағалау
сомалары шегінде:
құнның төмендеуіне
(қайта бағалағандықтан 5430 2730
немесе құнсызданғандықтан)
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I тарау. Меншікті капиталының есебі
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық мәні және Агро фирма АқдалаЖШС-нің
мысалында меншікті капитал есебін ұйымдастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 4
1.2 Жарғылық капиталдың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..9
1.3 Резервті капиталдың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 17
1.4 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .20
II тарау. Меншікті капиталының аудиті
2.1 Меншік капиталының аудитін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.2 Жарғылық капитал есебінің аудиті және бөлінбеген капитал есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.3 Резервтік капитал есебінің аудиті мен қосымша төленген капитал мен
қосымша төленбеген капиталдың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...37
Кіріспе
Кез-келген ұйымның немесе кәсіпкердің шаруашылық қызметін іске асы-
рудағы басты мақсаты – пайда табу. Ұйым немесе кәсіпкер осы мақсатын іске
асырудағы бірінші мәселе – ол капиталдың жеткіліктілігі.
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Меншікті капиталының
аудиті,таңдаған себебім – ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына,
өмір сүруіне, қаржылық түрақтылығына әсер ететін бірден-бір экономикалық
категория ол-меншікті капитал,ал оның барлығы дұрыс аудиторлық тексеру
жүргізгеннен болады. Меншікті капиталдың рөлі сондай, тіпті Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар шаруашылық қызметпен айналысу
үшін міндетті түрде белгілі-бір мөлшерде мүліктерге ие болуы тиіс, осы
мүліктердің ақшалай көрінісі үйымның меншікті капиталы болып табылады.
Меншікті капиталдың есебі бухгалтерлік есепте ең бір негізгі орын алады,
өйткені ұйымның шаруашылық қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
қаржыландыру көзі ол – ұйымның меншікті капиталы. Ал меншікті капиталдың
талдауын жүргізу – меншікті капиталдағы өзгерістерді орынды бақылап,
ұйымның қаржылық тұрақтылығын сақтап қалуға әсер етеді. Әрбір ұйым үшін
анықтап алатын мәселе – шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін қаржы
капиталының жеткіліктілігі, бос тұрған ақша-қаражаттарын айналысқа жібере
отырып, эконмикалық өсуге жағдай жасау.
Меншік капиталы - ұйымдардың т.б. заңды тұлғалардың жарғылық құжатына
көрсетілген көз. Ұйымдарды бастапқы кезеңде құру және бұлардың қызметін
бастау жөнінде меншік иелетін,сондай-ақ басқа да тұлғалардың осы ұйымға
салған көздері. Меншік капитал аудитін қалыптастырудың түпкі мақсаты –
бизнестік қатынастарға түсу,мұның қызмет бағытын кеңейту мен жүргізу және
базарлы сауда мен бәсекеге түсетін тауарлар өнліріп,сұраныс пен тұтынысты
қанағаттандыру,оларға дұрыс бақылау жүргізу болып табылады.
Меншік капиталы - осы ұйымға акциялар мен дивиденттік пайда алу
мақсатында қатысушылардың салған инвестицияларын айтамыз. Ұйымдардың
меншікті капиталы, жарғылық капиталдың,қосымша және резервтік капиталдан
және бөлінбеген таза пайда көздерінен қалыптасып отырады. Сонымен қатар
меншік капитал көзіне меншік иелерінің өздері салған қаражаттары,
бөлінбеген таза пайда және ұйымдарда жылдар бойы жинақталған меншікті
қаражат көдері жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты – Агро фирма Ақдала ЖШС-гі туралы
мәліметтерді пайдалана отырып, ұйымның меншікті капиталының есебін,
аудитін зерттеу.
Осы қойған мақсатқа жету үшін алдыма мынадай міндеттер қойдым:
1.Меншікті капиталдың экономикалық мәніне сипаттама беру;
2. Агро фирма Ақдала ЖШС-нің есептік саясатын қарастыру;
3.Агро фирма Ақдала ЖШС-нің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
ерекшеліктеріне тоқталу;
4. Меншікті капиталдың аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
I тарау. Меншікті капиталдың есебі
1.1 Меншікті капиталдың экономикалық мәні және Агро фирма Ақдала ЖШС-ң
мысалында меншік капиталының есебін ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі-бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы мүліктердің ақшалай өлшемге айналдырылған-
дағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады. Кәсіпорын ал-
ғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы заңында қарал-
ған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның құрылтайшылары- ның,
акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға үлестері- нен
құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның қызметі
барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен
мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп
тұрған, қыз-мет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен
құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың
қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүлкінің құрамы. Ұйымның барлық мүлкі (қызмет
атқарушы капиталы) айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге
бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі (айналыстан
тыс) актив- тер және айналымдағы активтер деп екіге бөлінеді.
Негізгі активтер (айналымнан тыс) негізгі құралдардан,
материалдық емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан,
аяқталмаған құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер
кәсіпорынның мате- риалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға
арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында
пайда табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша-қаражаттары,
қысқа мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебитор-
лық борыштар және басқа активтер жатады. Кәсіпорын мүліктерінің
(капиталының) құралу көздері. Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен
айналымдағы қаржыларының құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының
көздері болып мыналар саналады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген табыс;
Кәсіпорынның жарғылық капиталы - қызметті бастауды қамтамасыз
ету үшін жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып
саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын
салудың, мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және
басқа да мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құралады.
Сонымен қоса, жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қыз-
метін бастау үшін бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрыл-
тайшылардың (акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік
сипатын анықтайды.
Кәсіпорын өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті
қаржыларынан басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарында
қысқа және ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа
да кредиторлық борыштар жатады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жар- ғылық капиталы мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық капитал мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
құрыл- тайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында
тір- келуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер
енгі- зілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – ұйымның өзінің акцияларын олардың
атаулы (номиналдық) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншітіндегі
не- гізгі құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың
құ- нының өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал – келешекте (алдағы уақыттарда) болуы
мүмкін зияндармен шығындардың (ысыраптардың) орнын толтыруға және ағымдағы
табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивиденттерді төлеуге арналып
кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан) бөлінген меншіктік
капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі
Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның жарғысында қаралады
(көрсетіледі).
Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) – кәсіпорынның жалпы
кірісінен (пайдасынан) барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген
салық сомаларын, кірістен (пайдадан) басқадай бағытарға пайдаланған
сомаларын шегеріп таста- ғандағы қалған бөлігі болып табылады.
Агро фирма Ақдала агрокешені Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент
қаласы, Арыс ауданында орналасқан. Агро фирма Ақдала 2005жылы 15
наурыз күні құрылып,томат өнімін өндіреді. Агро фирма Ақдала ЖШС
негізгі қызметі ауылшаруашылығы шикізаттарын қабылдау, тазалау, кептіру,
қайта өндіру, сақтау және қайта қорытып олардан халық тұтынатын тағамдарға
қосылатын томат пасталарын дайындайды.
Агрокешеннің Қазақстан, ТМД және алыс шетелдерге томат
пастасын жіберу үшін қолайлы автокөлік кіретін және теміржолдары бар.
Кәсіпорынның меншікті капиталының құралу көздері болып мыналар
саналады: жарғылық капитал, резервтік капитал, арнайы бағыттағы қорлар,
мақсатты қаржыландыру мен салымдар (келіп түсулер), жалгерлік
міндеттемелер,бөлінбеген пайда, сонымен қатар құрылтайшылармен есеп
айырысулар, тұтыну қорлары, алдағы кезең шығындары мен төлемдер резервтері
кіреді.
Агро фирма Ақдала ЖШС өз шаруашылық қызметін 2005 жылы
бастады. Ол кезде жауапкершілігі шектеулі серіктестік құру үшін 100 айлық
есептік көрсеткіш мөлшерінде меншікті капиталы болуы міндет болатын. Бұл
мекемені бір құрылтайшы арқылы 115 500 000 теңгеге сатып алып, 565айлық
есептік көрсеткішпен өз шаруашылық қызметін бастаған.
Кесте1. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы жарғылық капитал шоты бойынша
жүргізілетін операциялар.
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін Кредиттелетін
шот шот
1 Үлес қосушылар мен салымшылардың
акционерлік қоғамның жарғылық қорына 5110 5020,5010
қосқан үлесінің сомасы
2 Серіктестіктердің (акционерлік 2710-2730
қоғамдардан басқа) жарғылық қорының 2410
қосқан пайлар және басқадай үлестер 1310 5030
есебінен құрылуы (қалыптасуы) 1320,1330,1350
1060
1030,1010
3 Серіктестіктердің (акционерлік 2710-2730
қоғамдардан басқа) жарғылық қорының 5030 2410
акционерлердің шығып кетуі себебінен 1310
азаюы 1320,1330,1350
1060
1030,1010
4 Кәсіпорынның өзінің акцияларының
айналымнан шығарылғандарының құнына 5020,5010 5110
5 Серіктестіктердің (акционерлерден
басқа) қоғамның жарғылық қорына қосқан5030 1030,1010
пайлары және басқадай үлестері
қайтарылды
6 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың
және басқа да салымшылардың 5110 5020,5010
акционерлік қоғам жарғылық қорына
қосуға тиісті қарыздары
7 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде
қосуға тиісті қарыздардың оң курстық 5110 6250
(бағамдық) айырмашылыққа байланысты
өсуі
8 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде
қосуға тиісті қарыздардың теріс 7430 5110
курстық (бағамдық) айырмашылыққа
байланысты кемуі
9 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың
және салымшылардың ақшалай түрде 1030,1010 5110
қосқан үлес сомаларының келіп түсуі
10 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың 2710-2730
және салымшылардың акционерлік қоғамға2410
материалдық емес активтер, негізгі 1310 5110
құралдар, материалдар, тауарлар 1320,1330,1350
түрінде қосқан үлестерінің кіріске
алынуы
11 Акционерлік қоғамның акционерлерден 5110 1030,1010
сатып алған өзінің акцияларының құнына
12 Сатылып алынған акциялардың сатып алу
және атаулы құнының арасындағы
айырмашылығының сатып алынған
уақытында көрсетілуі:
-егер акциялар өзінің атаулы құнынан 5110 5510
төмен бағаға сатылып алынса; 5510
-егер акциялар өзінің атаулы құнынан 5110
жоғары бағаға сатылып алынса;
13 Өзінің атаулы құнынан жоғары бағаға 5110
сатылған акциялардың айырма сомасы 1280,1030,1010
14 Негізгі құралдарды қайта бағалауға 2410 5420
байланысты бастапқы құнының өсуі
15 Негізгі құралдарды қайта бағалауға
байланысты оларға бұрын есептеліп 5410 2420
жинақталған тозу құнының өсуі
16 Негізгі құралдарды пайдалануына қарай
қайта бағалау сомасының анықталған 5410 5510
көлемде бөлінбеген пайдаға
апарылмағаны
17 Инвесторлардың,серіктестіктердің
активтерін қайта бағалаудың салдарынан
еншілес немесе тәуелді 5440 2210
серіктестіктердің таза активтеріндегі
үлесінің өзгеруіне байланысты бастапқы
инвестиция құнының азаюына
18 Қайта бағалаудың нәтижесінде алын- ған
ұзақ мерзімді қаржы инвестицияларының 1110-1150 5440
бастапқы құны сомасының өсуі
19 Бұрын жүргізілген қайта бағалаудың
нәтижесінде ұзақ мерзімді қаржылық 5440 1150
инвестициялардың бастапқы құнының
өскен сомасына бағасының кемуі
20 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды
есептен шығарған уақыттағы, олардың 5440 6210
бұрын қайта бағалаған сомасы
Агро фирма Ақдала ЖШС-ның резервтік капиталы баланста көрсетілмеген,
өйткені мекеме шаруашылық қызметін бастар алдында көп мөлшерде қарызданып,
қазірге дейін сол қарыздарын төлеп келеді.
Кесте 2. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы резервтік капитал шоты бойынша
жүргізілетін операциялар.
№ Операциялар Дебеттелетін Кредитте-лет
Мазмұны шот ін шот
1 Акционерлік қоғамның жарғысында
белгіленген мөлшерде резервтік капитал 5510 5410
сомасының қалыптасуы
2 Акционерлік қоғамның жарғысында
белгіленген мөлшерден артық резервтік 5510 5410
капитал сомасының қалыптасуы
3 Кәсіпорынның ағымдағы жылда пайда
таппауына немесе тапқан пайдасының
жетіспеуіне байланысты артықшылығы бар 5410 3390
акциялар бойынша дивидент төлеу үшін
жұмсалған резервтік капитал сомасы
4 Кәсіпорынның есепті кезеңдегі немесе
алдыңғы (өткен) жылдардағы жабылмаған 5410 5510,5520
зияндарын жабуға жұмсалған резервтік
капитал сомасы
5 Ағымдағы жылғы зиянды жабуға бағытталған 5410 5510
резервтік капитал сомасы
6 Өткен (алдыңғы) жылдың жабылмаған зиянын
өтеуге бағытталған резервтік капитал 5410 5520
сомасы
7 Акционерлердің қабылдаған қаулысына сәйкес
резервтік капиталдың сомасы есебінен 5410 5020,5010
субъектінің жарғылық капиталын арттыруға 5030
бағытталған сома
Агро фирма Ақдала ЖШС-ның бөлінбеген пайдасы 2007жылы –
4 760 000 тг, 2008жылы – 6 113 000тг. 2007 жылы меншікті капитал баланстың
23,2%-ін құраған, 2008жылы 8,4%-ін құрады.
Кесте 3. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы бөлінбеген пайда шоты бойынша
жүргізілетін операциялар.
№ Операциялар Дебитте - Кредитте-
Мазмұны летін шот летін шот
1 Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен
акционерлік қоғамның жарғысында 5510 5410
белгіленген мөлшерде резервтік капиталға
бөлінген сома
2 Кәсіпорынның бөлінбеген табысы есебінен
акционерлік қоғамның жарғысында 5510 5410
белгіленген мөлшерден артық резервтік
капиталға бөлінген сома
3 Кәсіпорынның есепті кезеңдегі немесе
алдыңғы жылдардағы жабылмаған зияндарын 5410 5510,5520
жабуға жұмсалған резервтік капитал сомасы
4 Есепті кезеңнің соңында кәсіпорынның
бөлінбеген табысына жатқызылатын таза 3310 5510
табыс сомасы
5 Есепті кезеңнің соңында анықталған 5510 3310
кәсіпорынның шеккен зиян сомасы
6 Ағымдағы жылғы шеккен зиянды жабуға 5410 5510
бағытталған резервтік капитал сомасы
7 Негізгі құралдардың белгіленген әдісіне
сәйкес есептелген амортизация сомасының 5420 5510
қайта бағалауға байланысты бөлінбеген
табысқа жатқызылғаны
8 Өткен жылғы акционерлерге дивидент
төленгеннен қалған бөлінбеген табыс сомасы5510 5520
ағымдағы жылдың бөлінбеген табысына
аударылды
9 Кәсіпорынның өткен (алдыңғы) жылдағы
жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған 5410 5520
резервтік капитал сомасы
10 Кәсіпорынның есепті жылы шеккен зиянының
сомасы алдағы кезеңде өтеуге қалдырылды 5520 5510
11 Кәсіпорынның ағымдағы жылда өнімдерді
(тауарларды) сатудан, қызметтерді 6010,6210
көрсетуден,негізгі құралдарды, материалдық7510,7620 3310
емес активтерді, құнды қағаздарды сатудан
және дивидент түрінде алған табыстарының
сомасына
12 Кәсіпорынның ағымдағы жылда көрсеткен 6020,6030
қызметтерінің, сондай-ақ сатқан 7010,7110
тауарларының, негізгі құралдарының, 7211,7310
материалдық емес активтерінің, құнды 3310 7410,7430
қағаздарының өзіндік құнына 7470
7710
Кез-келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу
экономикалық мәселелердің негізгі және басты қажеттілігі болып табылады.
Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге,
айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жұмсауға,
яғни кәсіп- орындардағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына
дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және
технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашылық операцияларының бар-
лығының да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің
негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қыз- мет
атқарады:
- болашақта пайдалану үшін ұйымда болып жатқан операцияларды тіркеп
және оны өңдеп отырады;
- ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек
уақытына дейін сақтайды;
- қаржылық-ақпараттық мәліметті пайдаланушыларға уақтылы беріп отырады,
ал бұл ақпаратты пайдаланушылар осы деректер арқылы ұйым- ды басқару
барысында түрлі шешім қабылдайды.
- Кәсіпорындардағы бухгалтер маманының қай-қайсының болмасын не-
гізгі кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік-
ақпараттық мәліметтерді уақтылы, яғни дер кезінде беру болып
табылады.
1.2 Жарғылық капитал есебі
Жарғылық капиталдың есебі. Кәсіпорынның жарғылық капиталының
мөлшері, сол ұйымның шығарған акцияларының түрлері, (жай және артықшы-
лығы бар) акциялардың сандары, сондай-ақ бір акцияның атаулы (номиналдық)
құнына сәйкес акционерлік қоғамның серіктестіктердің, өндірістік
кооператив- тердің жалпы жиналысында бекітіледі. Жалпы кез-келген ұйымның
жарғысы тиісті мемлекеттік органдарда (Әділет министрлігі) тіркеуден
өткізілуі тиіс. Қандайда болмасын қоғамның акциясын сатып алатын мүшесі ол
акцияларды қоғамға немесе үшінші тұлғаға сатуға ұсыныс жасауына құқығы
бар.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын
салым- дары, ақша да, бағалы қағащдар да, мүлік те, мүліктік құқық та және
басқа да мүліктер (интелектуалдық қызметтің нәтижесінде берілген құқын да
қоса ал- ғанда) болуы мүмкін.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарлық капиталына натуралды
нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келісімі
бойынша немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша
мүліктік құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдар- дың құнының
сомасы жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі ке- рек, бірақ сол
бағалауды тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүгізуші субъектілер қайта тіркелген кезде
қатысушылар- дың ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса
аудиторлық есеп берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық
жүргізуші субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан
сомаларының шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының
алдында бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді
жеке са- лым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар
серіктестікке бір-бірінің қарызын өзара есептеуге жатқызуына болмайды.
Қосымша және жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің
жарғылық капиталының бастапқы мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең
бо- лады және құжаттарын мемлекеттік тіркеуден өту үшін берілген күнінде,
оның мөлшері жүз айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық
капиталының жалпы сомасының 25℅-тей мөлшерінде соманы төлеуге міндетті.
Бірақ ол жар- ғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек.
Жалпы жина- лыстың шемімімен бекітілген мерзімде серіктестіктің барлық
қатысушылары жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады
және ол бір жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктің қатысушылары
белгіленген мер- зімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда
қатысушылар өзі- нің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек,
болмаса олардың жар- ғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері
бірыңғай валюта көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды (атау-
лы) құнына тең болады. Ұйым өзінің шығады деп жариялап қойған акция-
ларының барлығын немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы
мүмкін. Ол жағдайда жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес
бұрын жарияланған жарғылық капиталының толық төленуін қарастырады. Ашық
акционерлік қоғамы өзінің жарияланған жарғылық капиталының кем дегенде 25℅
тіркеместен бұрын төлеуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акцио-
нерлік қоғам үшін – бес мың минималды есептік көрсеткішін, ал жабық қоғам
үшін – жүз минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған
саны- ның шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар
Кеңесі- нің шешімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі
шыға- рылатын акцияның номиналдық (атаулы) құнына тең болады. Шығарылған
(төленген) жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған жә- не
жойылған акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған ак-
цияның номиналды құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгілен- ген
минималды деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және
орна- ластырып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған
капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға
жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы
шешім акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды
деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жария- ланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредитор- лар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқықтарын
қанағаттан- дырады:
- дивиденттер алуын;
- қоғамды басқаруына қатысуын;
- қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатынын;
Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға құқы бар.
Иесі жазу- лы (атаулы) акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысын
ауыстыру, қатаң тәртіпте арнайы құжатта – акционерлік қоғамның
акционерлерінің тізі- мінде белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияның
құнын, тек тізімге енгендер ғана пайдалана алады.
Жарғылық капиталдың қолда бары және қозғалысы 5020-шы Жай ак-
циялар, 5010-шы Артықшылығы бар акциялар, 5030-шы Салымдар мен
жарналар шоттары енетін 5000-ші Жарғылық капитал деген шоттар бөлім-
шесінде жүргізіледі.
5000-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша
қалдығы, оның құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталының
мөлшеріне сәйкес келуі керек. 5000-ші бөлімшесінің шоттары бойынша жазу
жарғылық капиталдың белгіленген тәртібі бойынша жүреді, олардың ұлғайған
немесе азайған жағдайында құрылтай құжаттарында да тиісті өзгерістер
енгізіледі.
5000-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша
операция- ларын қарастырайық.
5020-шы Жай акциялар, 5010-шы Артықшылығы бар акциялар шот-
тарының кредиті бойынша акционерлік қоғамның жарғылық капиталына салы-
натын салымдары бойынша қатысушылардың қарыз сомасы көрініс табады, ал ол
5110-ші Төленбеген капитал шотымен корреспонденцияланады.
Шығарылған акциялардың (салымдардың) немесе жарналардың
номинал- дық құны төленсе, онда ол: 1030;1010 дебеті бойынша және 5110
шотының кредиті бойынша көрініс табады.
Егер де шығарылған акциялардың номиналдық құны негізгі
құралдармен, материалдық құндылықтармен және басқа да активтермен төленсе,
онда мына шоттар дебеттеліп: 2730;2410;1310;1320;1330;1350 және 5110 шоты
кредит- теледі.
Жоғарыда атап өткеніміздей, жауапкершілігі шектелген
серіктестіктердің жарғылық капиталын қалыптастыру процесі бір жылдан
аспауы керек, егер де бұл мерзім сақталмаса, онда ол бойынша есептелген
пайыз сомасының бөлігі немесе оның бір бөлімі, яғни жарғылық капиталына
жетіспей тұрған сомасы 1270 Алуға арналған қысқа мерзімді сыйақылар
шотының дебеті бойынша және 6110 Сыйақылар бойынша кірістер шотының
кредиті бойынша көр- сетіледі.
Егер де аталған жағдай орындалмаса, онда жарғылық капиталына
жетіс- пей тұрған сомаға тиісті түзетулер жасалынады, ол кезде 5110 шоты
дебет- телген және 5030 шоты кредиттелген – қызылмен жазылады.
Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда оның
үлесін үшінші тұлға сатып алуы мүмкін, ол кезде жарғылық капиталдың сома-
сы өзгермейді, тек қатысушылардың құрамында ғана өзгерістер болады.
Егер де қатысушылар шығып кетсе, онда соған байланысты
жарғылық капиталда азаяды, демек: 5030 шоты дебеттеледі де, 1030, 1010,
2730, 2410, 1310, 1320, 1330 шоттары кредиттелінеді.
Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі.
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің
маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдың
қозғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген.
Төленбеген капиталдың есебі. Төленбеген капиталдың есебін
жүргізу үшін 5110-шы Төленбеген капитал шотын пайдаланады. Бұл шотта
заңды және жеке тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына
қосқан үлестері бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады.
5110 Төленбеген капитал шоты шоттардың Бас жоспарында,
Меншік капиталы ретінде саналса да, яғни баланстың пассивтік шоттарының
қатарын- да болса да, ол өзінің табиғаты бойынша активтік шот болып
табылады.
Сондай-ақ, 5110 шоты тек қана жалған капиталды көрсетеді,
яғни ол бар болғаны табыс табуға арналған жалған капиталды тіркейді
(акцияларды, обли- гацияларды, кепілдік парақтарды т.б.), демек сол
капиталдарға иелік құқығы бар екенін ғана білдіреді.
Жарияланған (белгіленген тәртіппен тіркелген) жарғылық қор
сомасына 5110-шы Төленбеген капитал шоты дебеттеледі де, 5000-шы
Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары – 5020-шы Жай акциялар, 5010-шы
Артықшылығы бар акциялар (акционерлік қоғамдарда) және 5030-шы Салымдар
мен пайлар (серіктестіктердің акционерлік қоғамдардан басқа түрлерінде)
шоттары кредиттеледі.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асырылуына қарай
5110-шы Төленбеген капитал шоты кредиттеліп отырады, ал салым шоттары
дебеттеледі:
- материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
кезінде – 2730 шоты;
- жерді, негізгі құралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін жар-
ғылық қорға жарна ретінде төлеу кезінде – 2410 шоты;
- материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу ке-
зінде – 1310,1320,1330;
- ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезінде
– 1010,1030 шоттары дебеттеледі.
Егер де 5110 шотының дебеттік қалдығы болмаса, онда кәсіпорын
өзінің жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын білдіреді.
5110-шы шот бойынша аналитикалық есеп акционерлер
(қатысушылар, құрылтайшылар) бойынша жүргізіледі.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі. Акционерлік қоғам акцио-
нерлердің жалпы жиналысында акциялардың номиналдық құнын (бірақ ең тө-
менгі деңгейден кем болмауы керек), не жалпы акцияның шығарылуы көлемін
қысқарту жөнінде шешім қабылдауына құқылы. АҚ заң актілерінде белгіленген
тәртіп бойынша, алдын-ала өзінің барлық кредиторларын хабардар етіп отыру-
ға міндетті.
Сонымен қатар, АҚ-ның кредиторлары қоғамның тиесілі
міндеттерін орындаудан бас тартуына және олардың шеккен зияндарының орнын
тол- тыруды талап етуге құқылы. Егер мұндай процедура оның жарғысында
алдын-ала қарастырылмаған болса, онда олар өз меншік капиталын азайту
үшін, мүд- делі адамдардың берген өтінішінің негізінде жасалған шот
шешімдері қажет.
Бұл жағдайда АҚ өзінің акциясын өз қызметкерлері мен жұмысшы-
ларына олардың мүдделігі мен ынталылығын арттыру үшін қайта сатады. Сон-
дықтан өз акцияларын нарықтық айналымға шығарады.
5110 шоты 5020 және 5010 шоттарға қарағанда контрпассивтік шот
болып табылады.
Төленбеген капитал шотының дебеті акционерлердің
меншігіндегі акцияларды қайтып сатып алынған құнын көрсетеді. Акцияларды
қайтып сатып алған кезде: 5110 шоты дебеттеледі де және 1010,1030,1060
шоттары кредиттеледі.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін,
не болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайтып сатып алынады.
Қайтып сатып алынған акциялар номиналдық құны бойынша да, номиналдық
құннан жоғары немесе төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін:
1.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық (атаулы)
құнға тең болған жағдайда: 5110шоты дебеттеледі де және 1010;1030 шоттары
кредиттеледі.
2.Сатып алынған акцияның құны номиналдық құннан төмен болған
жағ- дайда:
- сатып алу құнына:
5110 шоты дебеттеледі де және 1030;1010;1060 шоттары кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз
болған жағдайда:
5110 шоты дебеттеледі де және 5510 Есепті жылдың бөлінбеген
пайдасы (жабылмаған зиян) шоты кредиттеледі (яғни ақша-қаражаттары
жеткіліксіз болған жағдайда оларға қосымша қаражаттарды қосады).
3.Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құннан
жоғары болған жағдайда:
- сатып алу құнына:
5110 шоты дебеттеледі де, 1010, 1030, 1060 шоттары
кредиттеледі;
- сома айырмасына, яғни акцияның құны номиналдық құнынан артық
бағаға сатып алынған жағдайда:
5510 Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы(жабылмаған зиян) шоты
дебеттеледі де, 5110 шоты кредиттеледі.
Егер де акциялар айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден
қайтып сатып алынса, онда олар мынадай шоттар корреспонденциясымен
беріледі: 5020, 5010 шоттары дебеттеліп, 5110 шоты кредитте- леді.
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында қайтып алынса, онда
олардың номиналдық құны 5110 шотының кредитінен 7410 Активтердің істен
шығуы бойынша шығыстар шотының дебетіне жатқызылады.
Акциялардың сатылатын құнына, олардың номиналдық құнының мөлше-
ріне 6210 Активтердің шығуынан алынатын кіріс шоты кредиттеледі де,
1280 Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек шоты дебеттеледі. Егер де
акцияның құны номиналды құнынан жоғары болса алынған айырма сомасына 1280
шоты дебеттеледі де, 5030 шоты кредиттеледі.
Акционерлерден сатып алынған акцияларды сатқан кезде қоғамның
жар- лық капиталы өзгермейді.
Қоғам келесі жағдайларда акцияны қайтып сатып алуға құқығы
жоқ:
- қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
- қоғамның шығарылған (төленген) жарлық капиталы қайтып сатып алынған
нәтижесінде, тиесілі қоғам типтері үшін шығарылғаны (төлен- ген)
жарлық капиталының минималды деңгейінен кем болса;
- қоғам акцияны қайтып сатып алған шақта төлам қабілеттілігі жоқ
болса немесе акцияны сатып алған соң сондай жағдайға тап болатын
болса;
- акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының көлемі
қоғамның жарлық капиталына шығарылған (төленген) капиталдан кем
болса.
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған ак-
циясының 25%-нан немесе қоғамның меншік капиталының 10%-нан аспауы керек.
Қоғамның акциясын сатып алу мәселесі сол қоғамның жалпы жиналы-
сында шешіледі, осындай шешім шыққан соң отыз күннің ішінде аталған ше-
шімді жүзеге асыруына болады. Сатып алынған акцияны қоғамның ұстаушы
реестріне енгізеді.
Қосымша төленген капиталдың есебі. Қосымша төленген капитал
деге- німіз – акционерлік қоғам өз акцияларын олардың атаулы (номиналды)
бағасы- нан жоғары бағаға сату нәтижесінде түскен сомасы (эмиссиялық
табысы). Мұн- дай капиталдың (табыстың) есебі 5030-ші Салымдар мен
пайлар шотында жүргізіледі.
Өз меншігіндегі акцияларды сатқанда 5030 шоты кредиттеліп,
мына шоттар дебеттеледі: 1010, 1030.
Сатылған акциялар бойынша шоттарды төлеуге ұсынған кезде
сатылған акциялардың тұрақты құны 1280-шоттың дебеті мен 6210-шоттың
кредиті бойынша көрсетіледі.
Қосымша төленбеген капиталдың есебі. Капиталдың бұл түрінің
есебі үшін 5400-шы Резервтер бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл
бөлімшенің қатарына мынандай синтетикалық шоттар кіреді:
5420-шот Негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған резерв;
5430-шот Материалдық емес активтерді қайта бағалауға арналған резерв;
5460-шот Өзге резервтер . 5400-ші Резертер бөлімшесінің шоттарында құн-
сыздануға байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа актив-
терді қайта бағалаудан алынған капиталдың қалдықтары мен қозғалысы туралы
ақпарат жинақталады.
Негізгі құралдарды қайта бағалау операциялары. Негізгі
құралдарды, ұзақ мерзімге жалға алатын негізгі құралдарды, бітпеген
(аяқталмаған) күрделі қаржы жұмсалымдары мен жабдықтарды қоса алғанда
қайта бағалау заңға сәйкес негізгі қорларға индексация жасау тәртібі мен
ережесін шаруашылық субъектісі өзі шешуге құқылы. Қайта бағаланған негізгі
құралға төмендей кор- респонденция жасалады.
Негізгі құралдарды (жерден басқа) қайта бағалау кезінде 2410
шоты дебеттеліп, 5420 шоты кредиттеледі, негізгі құралдардың қайта
бағалануына байланысты олардың тозу сомасы ұлғайғанда 5420 шоты
дебеттеліп, 2420 шо- ты кредиттеледі.
Негізгі құралдардың құнының өзгеруіне байланысты тозу сомасына
да түзетулер жүргізеді.
Қайта бағаланған сомасы бөлінбеген табыстар шотына ай сайын
көшірілуі қажет және осы есептің дұрыстығын тексеру үшін мынадай
есептеулер жасалынады:
Кесте 4. Негізгі құралдарды қайта бағалау сомасын бөлінбеген табыстар
шотына көшірілу есебінің дұрыстығын тексеру
№ Жазбалар мазмұны Сомасы,тг.
1.Кәсіпорын 1994 жылы жол тегістегіш машинасын сатып алды
делік.Пайдалану мерзімі 8жыл.
Амортизация нормасы 12,5%:
-машинаның бірінші қайта бағалануына дейінгі құны
-1-ші қайта бағалануына дейінгі есептелінген тозу 12000
сомасы 2000
2. Қайта бағалау нәтижесінде (01,10,94ж.,01,07,97ж.)
машинаның құны мен тозу сомасы төмендегідей болады:
-жол тегістегіш машинаның құны 236390
-машинаның тозуына байланысты есептелген сомасы 103539
-машинаның қайта бағаланған сомасы (236390-12000) 224390
-машинаның қайта бағаланғаннан кейін,қалыптасқан тозу
сомасы (103539-2000=101539), енді осыдан машинаны
пайдалану кезінде есептелген тозу сомасын шегереміз 37200
(64339) 187190
-машинаның индексацияланған сомасы (224390-37200)
3.Машинаны одан әрі қарай пайдалану барысында,яғни 1997
жылдың 1 қаңтарынан 2002 жылдың маусымына дейінгі
кезеңде жыл сайын бөлінбеген табыстарға көшірілетін 41597,78
соманың деңгейі мынаған тең (187190теңге4,5жыл)
Сонымен, кестеде көрсетілген есептеулердің қайта бағаланған
негізгі құралдың сомасы мына төмендегі шоттарда көрініс табады, яғни
3466,48 мың теңгесі 5420 шотының дебетінде және 5510 шотының кредитінде
көрсетіледі.
Қайта бағалаудың сомасы тек негізгі құралдардың объектісі
есептен шыққан кезде ғана себебіне байланыссыз бөлінбеген табыстың
сомасына көшіріледі.
Инвестицияны қайта бағалаудың операциялары бойынша. Инвести-
цияларды қайта бағалау белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Инвестицияларды
қосымша есептеу сомалары 5430-ші Материалдық емес активтерді қайта
бағалауға арналған резерв шотының кредиті бойынша көрініс табады.
5430 шотының дебеті ұзақ мерзімді инвестицияның құнынның төмен-
дегенін және олардың баланстық құнының азайғанын көрсетеді, ол кезде қайта
бағаланған сомасының чегінде мына шоттар корреспонденцияланады:
- ұзақ мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 1150 шоты кредит-
теліп, 5430 шоты дебеттеледі;
- инвестицияның баланстық құнының азайған сомасына 2210 шоты кре-
диттеліп, 5430 шоты дебеттеледі.
Басқа да активтердің қайта бағалануымен байланысты
операциялары. Активтердің басқа түрлерін (шикізаттарды,материалдарды,
сатып алынатын жартылай фабрикаттарды,отынды,дайын өнімді,тауарларды және
басқаларын) қайта бағалау операциялары үшін 5460–ші Өзге резервтер шоты
пайдаланылады. Шын мәнінде бұл шот инвестиция-неттосы бойынша бағамның
есептен шығарылатын кезеңіне дейінгі айырмасын есепке алу үшін
пайдаланылады. Егер де инвестиция-неттосы шет елдегі бөлімшелерге берілсе,
бағамдық айырманың жиынтық сомасы табыс ретінде 6250 шоттының кредиті
бойынша көрініс табады, ал егер де ол шығыс ретінде танылса, онда ол 7430-
шоттың дебеті бойынша көрініс табады.
Егер де доллар бағамы теңгеге шаққанда азайса, онда оның
бағамдық айырмасы қаржылық инвестицияның қысқарғаны ретінде бағаланады
және ол 5460 шотының дебеті бойынша көрініс табады,ал егер де керісінше
болса, онда 5460 шотының кредитінде көрсетіледі.
1.3 Резервтік капиталдың есебі
Резервтік капитал – акционерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резервтік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған
зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда,
дивиденттерді жабуға пайдаланылады. Резервтік капиталды құру және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттармен және қолданыстағы заңдармен анықталады.
Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге
бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның
меншік капиталы болып табылады.
Резервтік капиталдың есебі 5400-ші Резервтік капитал
бөлімшесінің мынадай пассивті шоттарында жүргізіледі: 5410-шы Заңдармен
белгіленген резервтік капитал және 5460-шы Басқа да резервтік капитал.
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық
жүргізуші серіктестіктердің (ЖШС,АҚ және басқалар) резервтік капиталы
құрылтайшылардың құжаттарында (жарғысында, құрылтайшылардың шартта- рында)
белгіленеді, сондай-ақ белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тір- кеуден
өтеді. Жыл сайын түскен таза табыстан аударып отыру акционерлердің жалпы
жиналысында белгіленеді. Оның мөлшері жарияланған жарлық капи- талдың 15%-
нен кем болмауы керек.
Резервтік капиталдарды қалыптастырған (құраған) кезде 5510
шоты де-беттеледі де, 5410 шоты кредиттеледі.
Резервтік капитал қаражаттарын пайдалану 5410–ші шоттың
дебетінен мына шоттардың кредитінде көрініс табады:
3030 – артықшылығы бар акциялар бойынша төлем жасауға қажет
қар- жысы болмаған жағдайда серіктестіктердің резервтік капиталының
ішіндегі дивиденттердің есебінен төленген кезде; 5510-шот Есепті жылдың
бөлінбеген табысы(жабылмаған зиян), 5520-шот Өткен жылдардың бөлінбеген
табысы (жабылмаған зияны) - зиян шеккен соманы резервтік капиталдың
есебінен жапқан кезде.
Басқа да резервтік капитал есебі, 5460-ші Басқа да резервтік
капитал шотында жүргізіледі. Бұл шотта заң тәртібімен көзделген ең
төменгі мөл- шерден тыс жасалған капиталдар есептелінеді.
5460-шоттың дебеті мен кредиті бойынша шоттар
корреспонденциясы 5410-шоттың корреспонденциясына ұқсас. Мұндай резервтер
кәсіпорынның өз қалауы бойынша қалыптастырылады.
Кесте 5. 5400 – Резервтер кіші бөлімі бойынша үлгілік операциялар
шоттардың корреспонденциясы:
Рс Операцияның мазмұны Шоттар корреспонденциясы
Дебит Кредит
1 2 3 4
1 Резертік капиталын қалыптастыру:
1.1 заңда және құрылтай 5500 5410
құжаттарында қарастырылған
сомалар шегінде
1.2 құрылтай құжаттарына 5500 5460
көзделмеген сомалар шегінде
2 Резертік капиталды пайдалану:
2.1 есептік жылдағы немесе өткен 5410,5460 5500
жылдардағы залалдың орнын
жабуға арналған
2.2 қатысушыларға дивиденттер және 5410,5460 3030
табыстар есептеуге арналған
3 Қайта бағалау жүргізу нәтижесінде 2410 5420
негізгі құралдардың баланстық
құнының ұлғаюы:
3.1 Қайта бағалаудың Тозуды қайта 5420 2420
қарау техникалық тісілін қолданған
кезде, негізгі құралдарды жеткізіп
бағалау нәтижелері бойынша
жинақталған тозуды түзету
3.2 Қайта бағалау жүргізу нәтижесінде
негізгі құралдардың баланстық
құнын мынандай қайта бағалау шегінде:
құнның төмендеуіне 5420 2410
(қайта бағалағандықтан
немесе құнсызданғандықтан)
- қайта бағалау Тозуды қайта 2420 5420
қарау техникалық тісілін қолданған
кезде тозудық төмендеуіне қарай
азайту
3.3 Қатардан шығып қалған негізгі 5420 5510
құралдар бойынша жеткізіп
бағалау сомасын есептен шығару
3.4 Пайдаланылып жүрген негізгі 5410 5510
құралдардың қайта бағалау
сомасын бөлінбеген табысқа көшіріп жазу
4 Қайта бағалау жүргізу 2730 5430
нәтижесінде материалдық емес
активтердің баланстық құнының ұлғаюы:
4.1 Қайта бағалаудың Тозуды қайта 5430 2740
қарау техникалық тісілін қолданған
кезде, материалды емес активтерді жеткізіп
бағалау нәтижелері бойынша
жинақталған тозуды түзету
4.2 Қайта бағалау жүргізу
нәтижесінде материалды емес активтердің
баланстық
құнын мынандай қайта бағалау
сомалары шегінде:
құнның төмендеуіне
(қайта бағалағандықтан 5430 2730
немесе құнсызданғандықтан)
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz