Егемендік жылдардағы діни басылымдар ерекшелігі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.7
Негізгі бөлім: «Егемендік жылдардағы діни басылымдар ерекшеліктері».
І тарау
1.1 Егемен еліміздің діни басылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 «Шапағат.Нұр»журналындағы аудармалар мен проблемалық мақалалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
ІІ тарау
2.1 «Шапағат.Нұр» журналындағы тұрақты айдарлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Діни басылымдардың безендіру ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Пайдаланған дерек көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
Негізгі бөлім: «Егемендік жылдардағы діни басылымдар ерекшеліктері».
І тарау
1.1 Егемен еліміздің діни басылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 «Шапағат.Нұр»журналындағы аудармалар мен проблемалық мақалалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
ІІ тарау
2.1 «Шапағат.Нұр» журналындағы тұрақты айдарлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Діни басылымдардың безендіру ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Пайдаланған дерек көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
Тақырып өзектілігі. «Алланың сөзі де рас, өзі де рас. Рас сөз ешқашан да жалған болмас»- деп Абай бабамыз айтқандай, дін адамзатты тек ізгілікке, иманға жетелейтін ақиқи жол екенін қазақтың зиялы қауымы да растаған. Кеңес үкіметінің тұсында «дін-апиын» деген ұранмен, халықты діннен бездіріп, рухани тамырына балта шауып, дінінен ғана емес, тілінен, салт-дәстүрінен қол үздіру арқылы мәңгүрттендіргені жайлы профессор Абдул-Хамид Ф. Мархабаев пен А Құрманбаева былай дейді: «күні кешеге дейін ертелі-кеш ғылым атынан сөйлеуші «материалист», «атеистер» о баста сыйқырлы бір Жаратушы болған дегеннен зәре-құты қалмай тұра қашып: «Дүние кездейсоқтықтан туған» деген сияқты негізсіз, тайғанақ тұжырымдамаға талақша жабысып алғаны белгілі. Сол акциома деңгейіне көтерілген ой-пікірдің тұрақсыздығына көзі жеткен шынайы ғалымдар қазіргі таңда дұрыс көзқарастағы, қисынды әрі фактымен дәлелденген біріне соң бірі мақалалар жариялауда. Ол, қарама қайшы мәлімдеулер, әсіресе, биология, медицина, қысқаша айтқанда, тірі организмдерге қатысты «ғылымдар отауынан» жиі естілуде» [1.15 б], дейді.
Бүгінгі күні көптеген адамдар өздерін діннен бөлекпін деп ойлайды. Және көпшілігінің дін туралы мағлуматтары аз, тіпті діни сауаттары жоқ. Ал, бұл – дегеніміз, біріншіден, түрлі секталардың оларды өз діндерінде оп-оңай кіргізіп алып, өздеріне идеологиялық қол шоқпар ете отырып, ертеңгі күні солар арқылы ел ішіне іріткі салдыруларына жол ашуы мүмкін. Екіншіден, Ислам атын жамылған секталардың ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін білмейтін қазақтың аңғал жастарына «мұсылмандық –осы» деп, Исламға мүлдем жат, үш қайнаса сорпасы қосылмайтын дінсымақтың жетегіне ергізіп, ақылға қонымсыз іс-әрекеттерді жасаурата итермелеуі қазіргі таңдакөрініп қалып жүр. Үшіншіден, діннен мүлдем алыс, адамгершілік, мейірім, қамқорлық, адалдық т.б жақсы қасиеттерді бала бойына сіңіріп өсірмеген кейбір ата-аналардың кесірінен қазіргі кезде қоғамның өзекті мәселелеріне айналып отырған тастанды балалардың көбеюі, қарттар үйінде телмірген ата-әжелердің санының артуы, кейбір қаракөздердің жезөкшелік жолға түсуі, нашақорлық пен қылмыс түрлерінің көбеюі–осының барлығы дінсіздіктің себебінен.
Бүгінгі күні көптеген адамдар өздерін діннен бөлекпін деп ойлайды. Және көпшілігінің дін туралы мағлуматтары аз, тіпті діни сауаттары жоқ. Ал, бұл – дегеніміз, біріншіден, түрлі секталардың оларды өз діндерінде оп-оңай кіргізіп алып, өздеріне идеологиялық қол шоқпар ете отырып, ертеңгі күні солар арқылы ел ішіне іріткі салдыруларына жол ашуы мүмкін. Екіншіден, Ислам атын жамылған секталардың ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін білмейтін қазақтың аңғал жастарына «мұсылмандық –осы» деп, Исламға мүлдем жат, үш қайнаса сорпасы қосылмайтын дінсымақтың жетегіне ергізіп, ақылға қонымсыз іс-әрекеттерді жасаурата итермелеуі қазіргі таңдакөрініп қалып жүр. Үшіншіден, діннен мүлдем алыс, адамгершілік, мейірім, қамқорлық, адалдық т.б жақсы қасиеттерді бала бойына сіңіріп өсірмеген кейбір ата-аналардың кесірінен қазіргі кезде қоғамның өзекті мәселелеріне айналып отырған тастанды балалардың көбеюі, қарттар үйінде телмірген ата-әжелердің санының артуы, кейбір қаракөздердің жезөкшелік жолға түсуі, нашақорлық пен қылмыс түрлерінің көбеюі–осының барлығы дінсіздіктің себебінен.
1. А.-Х. Мархабаев, А. Құрманбаеваның «Ислам ілімі - ғылым алгоритмі»
2. Есім Ғ, Қонаев С, Біләлова Г. Дінтану негіздері.− Алматы: Білім, 2003 ж.- 6б.
3. Бұлытай М. Мұсылман қазақ еліміз. − Алматы: Арыс, 2001ж.- 14-15бб.
4. Өсеров Н. Естаев Ж. Ислам және қазақтардың әдет-ғұрпы. − Алматы: Арыс, 1992ж.-135бб.
5. Дербісәлі Ә. Қазақстан мұсылмандарының діни басқармасы. −Алматы: 2003ж.-12бб.
6. Алтынсарин Ы. Мұсылманшылықтың тұтқасы. − Аламты: Қазақстан, 1991 ж. 57бб.
7. Құдайбердіұлы Ш. Мұсылмандық шарты. − Алматы: Қазақстан, 1993ж.-24-25бб.
8. М. Хасенов.Бақытқа бастар жол// Шапағат-Нұр.- №1.- 1998.
9. Қазақстан Мұсылмандар діни басқармасының Төралқа мүшелері мен облыстардағы өкіл имамдары «Ислам әлемі»-біздің төл басылымымыз.// «Ислам әлемі», №1996 ж.
10. Әсаттар Дербісәлі «Қазақстан мұсылмандарының діни басқармасы. 90-92 б. Алматы,2003ж Ілімтонова С. Атеиістік тәрбие орталығы // Социалистік Қазақстан.-1983ж.- № 206.- 4 қыркүйек.
11 Қарағұлов Ә. Сәтті ойлар сағаты. Қазақ әдебиеті.-1988ж.-№59.- 2 қазан.
12 Атабаев Қ. Қазақ баспасөзі: Қазақстан тарихының дерек көзі(1970-1918 жж). Алматы: Қазақстан,1989ж.-47бб.
13 Амандосов Т. Журналист және өмір.Алматы
14 Алпысбаев Қ. Аударманың теориясы мен тәжірибесі. Алматы :Қазақ университеті, 1999ж.-69бб
15 Шапағат-Нұр. 2008-5
16Алпысбаев Қ. Аударманың теориясы мен тәжірибесі.- Алматы,Қазақ университеті,1999
17 Сатыбалдиев Ә
18 Антонова С.Г Специфика книги по искусству.-М; Книга. 1993
19 Агиколянский В.Г и др. Типология изданий.-М:
Книжрая палата, 1990Ж.
20 Шапағат—Нұр. №№ 10-11.-2000-11б
21Шленсор П. Г Справочник художественного и
технического редактора.-М: Книга, 1998
22 Қардауи Ю. Аллаһтың құдіреті.- Алматы, 2007
23 Халифа Алтай. Құранның қазақша мағынасы. –Мекке.
Сауд- Арабия. 1991
24 Хадис шәріп. Шапағат- Нұр. 2007-2
25 Халифа Алтай. Құранның қазақша мағынасы. –Мекке –Сауд-Арабия. 1991
26 А.Ф Мархабаев. Ислам=Ғылым- Журналистика. Алматы.1996
27 Шапағат-Нұр. 2008. №3-13б
28.Шапағат-Нұр. 2008. №1-21б
2. Есім Ғ, Қонаев С, Біләлова Г. Дінтану негіздері.− Алматы: Білім, 2003 ж.- 6б.
3. Бұлытай М. Мұсылман қазақ еліміз. − Алматы: Арыс, 2001ж.- 14-15бб.
4. Өсеров Н. Естаев Ж. Ислам және қазақтардың әдет-ғұрпы. − Алматы: Арыс, 1992ж.-135бб.
5. Дербісәлі Ә. Қазақстан мұсылмандарының діни басқармасы. −Алматы: 2003ж.-12бб.
6. Алтынсарин Ы. Мұсылманшылықтың тұтқасы. − Аламты: Қазақстан, 1991 ж. 57бб.
7. Құдайбердіұлы Ш. Мұсылмандық шарты. − Алматы: Қазақстан, 1993ж.-24-25бб.
8. М. Хасенов.Бақытқа бастар жол// Шапағат-Нұр.- №1.- 1998.
9. Қазақстан Мұсылмандар діни басқармасының Төралқа мүшелері мен облыстардағы өкіл имамдары «Ислам әлемі»-біздің төл басылымымыз.// «Ислам әлемі», №1996 ж.
10. Әсаттар Дербісәлі «Қазақстан мұсылмандарының діни басқармасы. 90-92 б. Алматы,2003ж Ілімтонова С. Атеиістік тәрбие орталығы // Социалистік Қазақстан.-1983ж.- № 206.- 4 қыркүйек.
11 Қарағұлов Ә. Сәтті ойлар сағаты. Қазақ әдебиеті.-1988ж.-№59.- 2 қазан.
12 Атабаев Қ. Қазақ баспасөзі: Қазақстан тарихының дерек көзі(1970-1918 жж). Алматы: Қазақстан,1989ж.-47бб.
13 Амандосов Т. Журналист және өмір.Алматы
14 Алпысбаев Қ. Аударманың теориясы мен тәжірибесі. Алматы :Қазақ университеті, 1999ж.-69бб
15 Шапағат-Нұр. 2008-5
16Алпысбаев Қ. Аударманың теориясы мен тәжірибесі.- Алматы,Қазақ университеті,1999
17 Сатыбалдиев Ә
18 Антонова С.Г Специфика книги по искусству.-М; Книга. 1993
19 Агиколянский В.Г и др. Типология изданий.-М:
Книжрая палата, 1990Ж.
20 Шапағат—Нұр. №№ 10-11.-2000-11б
21Шленсор П. Г Справочник художественного и
технического редактора.-М: Книга, 1998
22 Қардауи Ю. Аллаһтың құдіреті.- Алматы, 2007
23 Халифа Алтай. Құранның қазақша мағынасы. –Мекке.
Сауд- Арабия. 1991
24 Хадис шәріп. Шапағат- Нұр. 2007-2
25 Халифа Алтай. Құранның қазақша мағынасы. –Мекке –Сауд-Арабия. 1991
26 А.Ф Мархабаев. Ислам=Ғылым- Журналистика. Алматы.1996
27 Шапағат-Нұр. 2008. №3-13б
28.Шапағат-Нұр. 2008. №1-21б
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Журналистика факультеті
Баспа ісі және редакциялау кафедрасы
ПАЗЫЛОВА Камила
ЕГЕМЕНДІК ЖЫЛДАРДАҒЫ ДІНИ БАСЫЛЫМДАР ЕРЕКШЕЛІГІ
Жоғары оқу орнын бітіру үшін қорғалатын
Бакалаврлық диплом жұмысы.
Ғылыми жетекші
А.-Х.Ф. Мархабаев,
филология докторы,
журналистика профессоры
Баспа ісі және редакциялау
Кафедрасының 2008 жылғы
9 маусымдағы мәжлісінде
талқыланып,қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі – Сақ Қ.Ө
Алматы 2008 жыл
Мазмұны:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-7
Негізгі бөлім: Егемендік жылдардағы діни басылымдар ерекшеліктері.
І тарау
1.1 Егемен еліміздің діни
басылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Шапағат-Нұржурналындағы аудармалар мен проблемалық
мақалалар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІ тарау
2.1 Шапағат-Нұр журналындағы тұрақты айдарлар ... ... ... ... ... ...
... ... ... 22
2. Діни басылымдардың безендіру
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... . 35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Пайдаланған дерек көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
КІРІСПЕ
Тақырып өзектілігі. Алланың сөзі де рас, өзі де рас. Рас сөз ешқашан да
жалған болмас- деп Абай бабамыз айтқандай, дін адамзатты тек ізгілікке,
иманға жетелейтін ақиқи жол екенін қазақтың зиялы қауымы да растаған.
Кеңес үкіметінің тұсында дін-апиын деген ұранмен, халықты діннен
бездіріп, рухани тамырына балта шауып, дінінен ғана емес, тілінен, салт-
дәстүрінен қол үздіру арқылы мәңгүрттендіргені жайлы профессор Абдул-Хамид
Ф. Мархабаев пен А Құрманбаева былай дейді: күні кешеге дейін ертелі-кеш
ғылым атынан сөйлеуші материалист, атеистер о баста сыйқырлы бір
Жаратушы болған дегеннен зәре-құты қалмай тұра қашып: Дүние
кездейсоқтықтан туған деген сияқты негізсіз, тайғанақ тұжырымдамаға
талақша жабысып алғаны белгілі. Сол акциома деңгейіне көтерілген ой-
пікірдің тұрақсыздығына көзі жеткен шынайы ғалымдар қазіргі таңда дұрыс
көзқарастағы, қисынды әрі фактымен дәлелденген біріне соң бірі мақалалар
жариялауда. Ол, қарама қайшы мәлімдеулер, әсіресе, биология, медицина,
қысқаша айтқанда, тірі организмдерге қатысты ғылымдар отауынан жиі
естілуде [1.15 б], дейді.
Бүгінгі күні көптеген адамдар өздерін діннен бөлекпін деп ойлайды. Және
көпшілігінің дін туралы мағлуматтары аз, тіпті діни сауаттары жоқ. Ал, бұл
– дегеніміз, біріншіден, түрлі секталардың оларды өз діндерінде оп-оңай
кіргізіп алып, өздеріне идеологиялық қол шоқпар ете отырып, ертеңгі күні
солар арқылы ел ішіне іріткі салдыруларына жол ашуы мүмкін. Екіншіден,
Ислам атын жамылған секталардың ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін білмейтін
қазақтың аңғал жастарына мұсылмандық –осы деп, Исламға мүлдем жат, үш
қайнаса сорпасы қосылмайтын дінсымақтың жетегіне ергізіп, ақылға қонымсыз
іс-әрекеттерді жасаурата итермелеуі қазіргі таңдакөрініп қалып жүр.
Үшіншіден, діннен мүлдем алыс, адамгершілік, мейірім, қамқорлық, адалдық
т.б жақсы қасиеттерді бала бойына сіңіріп өсірмеген кейбір ата-аналардың
кесірінен қазіргі кезде қоғамның өзекті мәселелеріне айналып отырған
тастанды балалардың көбеюі, қарттар үйінде телмірген ата-әжелердің санының
артуы, кейбір қаракөздердің жезөкшелік жолға түсуі, нашақорлық пен қылмыс
түрлерінің көбеюі–осының барлығы дінсіздіктің себебінен.
Ал бұл тығырықтан шығудың жолы–Ислам діні және мұсылмандық шариғатты
мкеңінен насихаттау екенін иман жүзді зиялы қауым бұдан әлдеқашан бұрын да
мойындаған. Сондықтан Ислам дінін насихаттаудың түрлі тиімді жолдарын
қарастыруымыз керек. Бұл ретте әсіресе, бұқаралық ақпарат құралдарының үгін-
насихатшылық қарым- қабілетін ерекше атап өтуге болады. Мәселен, теле-радио
арқылы түрлі бағдарламалар ұйымдастырып, таратып, мерзімді баспасөзді
пайдаланып, қалың мүмкіндіктерге зерделі түрде жететін болады. Сондықтан да
осы ақпарат көздерін бакалаврлық диплом жұмысының тақырыбына таңдаған
жайымыз бар. Еліміз егемендік алған жылдардан бергі діни басылымдар
ерекшелігі, олардың мазмұндық сапасы, безендірілуі, тиражы, оқырманды
қамту ауқымы, әлемнің беделді ғалымдары мойындаған Ислам дінінің
журналистикадағы орны, қаламгерлердің діни сауатының деңгейі сынды
мәселелер төңірегінде ой тербеуді жөн көрдік.
Жұмыстың мақсаты. Білім алу мәселесі адамзаттың басты мұқтажы екеніне
бүгіндері күдіктенген біреуді, шышында да, жын қаққан есебінде қабылдар
едік. Себебі: қазірде онсыз ешкімге жарық күн жоқ екенін әркім біледі.
Демек, Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.): Білімге бесігіңнен бастап, көріңе
дейін талаптан; Тіпті Қытайдан болса да білім алуға ұмтыл, Бір сағат
ілім үйрену, бір түн жасаған ибадаттан артық. Ал бір күндік дәріс, бір ай
ұстаған оразадан абзал,– деген Хадистеріне жұртшылықтың алдын ала
зердесіне жетіп, саналы түрде қабыл алғандықтарынан немесе өмір талабының
еріксіз итермелеуінен деп білу керек. Әсіресе, Алла Тағаланың соңғы
расулының: Жастықта алынған білім –тасқа ойылған нақыш,-деген ұлы
дәйектемесі біздің бүгінгі таңдағы білім алу мәселесінде ұран ғып көкке
көтеретін уағызға бергісіз.
Ал, сол білім-ғылымды игерудің қыруар соқпақ та ирелең жолы бар.
Бүгінде жеке-жеке кітаптар, альманах, журнал, газеттер беттерінен осыдан,
мың-миллиондаған жылдар бұрынғы ғылым жолын, тіпті келешектен күтулі
жаңалықтарды,іздеген талапкерлер саны күннен күнге артылуда[1.15б].
Қазіргі кезеңде БАҚ құрылымдық, мазмұндық өзгерістерге ұшырады. Атап
айтқанда, мемлекеттік және меншік бөлінісіне орай, баспасөз беттерінде
жеңіл дүниелер көрініс табуда. Негізінде осы басылымдардың өзі қоғамда жат
әрекеттердің өршуіне жол ашып отыр. Мәселен, Айғақ, Қызық газет,
Махаббат сынды эротикалық басылымдар біреулердің өмірлерін қаз-қалпында
берумен қатар, порнографиялық суреттерге де орын бөледі. Ал, діни
басылымдардың адамгершілік тәрбие берудегі рөлі зор. Сондықтан да оларды
зерттеу арқылы көптеген жетістіктерге қол жеткізуге болады деп ойлаймын.
Осы жұмыстықарастыру үстінде болашақ журналист,бүгінгі студент үшін аса
қажет қосымша мағлумат беру міндеті тұр. Дипломдық жұмысының тақырыбын
Қазақстан егемендік жылдардағы діни басылымдар ерекшелігі деп алып,
еңбегіміздің негізгі нысанасы етіп Шапағат-Нұрисламтану журналының
материалдарынтаңдадық. Аталмыш басылымның діни материалдарды беру
ерекшеліктеріне, жарияланымдардың жанрлық табиғатына, журналды безендіру
мен оның тұрақты айдарларына шолу жасап қоймай, талдау жасауды мақсат
тұттық.
Жұмыстың міндеті. Ғылыми еңбекті жазу барысында мынадай міндерді алға
тарттық: Қазақстан Егемендік жылдарындағы діни басыдымдар ерекшеліктерін
жан-жақты талдау; Діни басылымдар жарияланымдарының жанрлық, пішіндік, тіл-
стильдік сипатын анықтау; Діни басылымдардағы Шапағат-Нұр журналындағы
тұрақты айдарлар табиғатына жүйелі сипаттама беру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Аталмыш тақырыпты жан-жақты ашу мақсатында
А.-Х. Мархабаев, А. Құрманбаеваның Ислам ілімі - ғылым алгоритмі, А.-Х.
Мархабаевтың Ислам=Ғылыым + Журналистика, Мұртаза Бұлытайдың Мұсылман
қазақ еліміз, Ғ. Есім . Артемьев А, Қонаев С, Біләловалардың Г. Дінтану
негіздері, (А,Білім 2003ж) журналистика теориясына қатысты – В. Ученованың
Беседа о журналистике, Е.Прохоровтың – В ведение в теорию журналистики,
безендіруге қатысты С.Бельчиковтың, Т.Допкиннің, редакциялау теориясына
қатысты С.Антоновтың, Т.Амандосовтың ғылыми-зерттеу еңбектері пайдаланылды.
Жұмысты жазу барысында Шапағат-Нұр, Мұсылман, Иман, Ислам
өркениеті, Рахмет самалы және т.б діни басылымдардың тігіндісін
қолдандық.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытындыдан,бірінші тараудың алғашқы тараушасы Егемен еліміздің діни
басылымдары .
Ислам тарихынан бастап оның қазақ қоғамындағы өзіндік рөлі;тәуелсіздік
ағаннан кейін діни басылымдардың жарық көре бастауы, олардық қазіргі жай-
күйі секілді мәселелерді жал-жақты талдадық. Қазақ қоғамындағы діни
басылымдардың рөлін ерекше атап өттік.
Діни басылымдардағы проблемалық мақалалар мен аудармалар деп
аталатын екінші тараушада діни басылымдарлағы жарияланымдардың мазмұндық,
тіл-стильдік сапасына, ерекшелігіне, идеясына, жанрына тоқталып кеттік
.Екінші тараудың бірінші тараушасы – Шапағат –Нұр журналындағы
тұрақты айдарлар. Атынан-ақ белгілі айдарлар жеке талданған.
ЕГЕМЕН ЕЛІМІЗДІҢ ДІНИ БАСЫЛЫМДАРЫ
Дін-құлшылық жолындағылар мен Құдірет арасындағы бір байланыстың
барлығына деген сенімге негізделеді және ол сенім белгілі діни салттар мен
ғұрыптар түрінде көрініс береді[2, 6б],деген қағида бар” Дінтану негіздері
деген оқу құралында.
Дін - тұңғыш Адам атамыздан бері қарай бар нәрсе. Күллі тарихымызды
атақты Генри Бергсон: Өткен тарихта және заманымызда ғылымды, пәнді яки
пәлсәфәні білмейтінг инсан қоғамдарын кездестіруге болады. Бірақ дінсіз
ешбір қоғам болмайды [3, 8 б ],деген.
Жалпы діндердің ішіндегі ең асылы, да ақиқи дін ол–Ислам діні.
Ғылым,техника дамыған сайын, оның ақиқат екендігіне мұсылман атаулы көз
жеткізуде. Құран түскелі он төрт ғасырдан бері, ғылым-Құранның нағыз
Дүниетаным оқулық екенін дәлелдеп келеді. ХХ ғасырдың зор ғылыми-техникалық
жетістіктері нәтижесінде ашылған гаолактика ғажайыптары мен табиғат
құпиялары, терең мұхит тылсымдары мен тіршілік сырлары Құран аяттарында
сипатталған болатын.
Қазақстанға Ислам діні 7 ғасырдың басында арабтардың Орта Азияны
бағындыруы нәтижесінде кіре бастады. Шындығын айтқанда Ислам діні
Қазақстанға күшпен енгізілген жоқ. Қазақстанда сол кездері қалыптаса
бастаған феодалдық қатынастарға Ислам дінінің кері әсері болмай, қайта
олфеодалдық қарым-қатынастардыжандандыра түсетінін көре білген феодалдық
үстем тап иелері ислам дінін қуана қарсы алды. Өйткені бұріннан келе жатқан
шаман діні феодалдардың талап-тілектерін қанағаттандыра алмады. Ал, Ислам
діні болса халықты рухани жағынан болсын, саяси жағынан мығым ұстай
алатын мемлекеттік дін бола алды[4, 135б].
Қазан төңкерісінен кейін 20 жылдар соңына дейін Кеңес үкіметі дінге
әуелде кеңшілікпен қарады. Сол себепті мешіттер мен медреселер өз жұмысын
жалғастыра алды. Ал 1920 жылы Орынборда мұсылмандардың тағы бір құрылтайы
өтті. 1921 жылы Республикада Ораза айт пен құрбан айт ресми мереке ретінде
тойлау жайлы қаулы қабылдады. Орта Азия мен Кавказ республикаларының
көпшілігіне демалыс күні болып жарияланды. Бірақ, бұл көпке созыла қойған
жоқ. Кеңес үкіметі өз-өзіне келе бастаған соң, көп ұзамай дінмен күреске
кірісті. Мың жылдан бері ізгілік пен игілік дәнін сеуіп келген дініміз
кертартпа деп насихатталды. Дінбасылар қуғынға ұшырады, атылды, асылды, жер
аударылды. Халық бірте-бірте рухани тірегінің біріненайрыла бастады. Тіліне
қысымшылық жасады. Орыстандырылу жедел жүргізілді. Рухани жұтаңдық атқа
мінді. Осындай ауыр халге ұшыраса да халқымыз діннен безген жоқ. Қалалар
мен кенттер, ауыл мешіттерінде жұма намаздары мен Құрба айт,Ораза айт кең
көлемде болмаса да өткізіліп тұрды.
Екінші дүние жүзілік соғыс кезінде немістердің Еділ бойына жақындап
қалғанынан сескенген Сталин 1937-1938 жылдары өзі жазықсыз жапа шектірген
орта Азия мұсылмандарының ризалығына бөленбек оймен Ислам дініне көңіл
бөлуге кірісті. Сөйтіп 1943 жылы Ташкент қаласында орта Азия мен Қазақстан
мұсылмандарының құрылтайы ұйымдастырылды. Оның жұмысына Қазақстан
делегациясын шейх Абд әл-Ғаффар Шамсутдинов бастап барды. Құрылтайда Орта
Азия мен Қазақстан республикалары мұсылмандарының діни басқармасы құрылып
төрағасы Бас муфти Ишан Бабахан Абдулмажидхан сайланды[5, 135б].
Президентіміз: Саясат күнде өзгереді, ал дін –мәңгілік және бір
сөзінде Ислам тек дін емес, ол біздің мәдениетіміздеген болатын. Дін оның
ішінде Ислам діні- біздің ұлттіқ дүниетанымымыз, мәдениетіміз, рухани
тазалық көзі, халықты бауырмалдыққа, бірлікке баулитын негізі берік тәрбие
құралы. Ислам құндылығы сонда. Аллаһ Тағалаға құлшылық етумен қатар,
дүниені де тәрк етпейсің. Яғни ол орта жолды ұстанады. Сондай-ақ, кез-
келген жаманшылықтан тыйылып, ізгі істерді жасауға үндейді. Осылайша
адамның физиологиялық, рухани кемелденуі мен психологиялық өрісі жағынан да
толық тұлға ретуінде қалыптасуына көп септігін тигізеді. Сондай-ақ, әрбір
адамзат баласы діннен алшақ өмір сүре алмайды. Немістің атақты ойшылы
Гетенің: Анау-мынау нәрсе туралы оңды − солды ой толғау, қандай ақымақтық.
Егер Ислам Аллаһқа мойынсыну болса, біз бәріміз исламда өмір сүріп, Исламда
өлеміз деген тұжырымы сөзімізді нақтылай түседі.
Сонымен қатар, қазақтың біртуар азаматтары Ыбырай, Абай, Шәкәрімдер де
Ислам дініне аса көңіл бөліп, оны шығармаларына арқау ету арқылы халықты
имандылыққа, қайырымдылыққа, адамгершілікке үндей білді. Мәселен Ыбырай
Алтынсаринн Бір Аллаға сиынып, Кел балаларлалар оқылық,- деп
бүлдіршіндерді имандылық негізіндегі білімге шақырады. Сондай-ақ, Ы.
Алтынсарин Мұсылманшылық тұтқасы атты кітабында: Ойлап қараңызшы, Құдай
тағала біздің адамдарымызға мұқтаж емес қой. Не жақсылық-жамандық етсек те
ақырында пайда-залалын өзіміз көреміз. Мәселен ұрлық, залымдық. Парақорлық,
өтірік, ғайбаттан кім залал көреді? Туралық, әдептілік, ғылым-білімді кім
пайдаланады? Әлбетте адам баласы өзі пайдаланады. Егер бұл дүниеде бұзық
пиғылда болғандағы талабымыз мал табу болса, Құдай тағаланың рұқсат еткен
кәсіптері аз ба? Мәселен оқу оқып, ғылым һәм өнерлер үйрену, егін егу,
сауда ету, мал бағу, патшаларға қызмет ету, я болмаса бөтен орындарға өнер
күшіңді адал ниетпен жұмсап мал табу. Мұның бәрі де халал. Бірақ бұзық
адамдар бұған қанағат етпейді һәм өнбойы дүние көөбейтумен алданамын деп,
Құдайына қызмет етуді ұмытады [6, 57б ],-деген сөздері күні бүгінге дейін
өз құндылығын жоғалтпағанын көруімізге болады. Ағартушы өз еңбектерінде
иман, ислам парыздары, мінез-құлықтың маңыздылығына тоқталып, мұның барлығы
адамның өзіне пайдалы екендігін түсіндіріп кеткен. Ал, Абай ақын: Алланың
өзі де рас, сөзі де рас. Рас сөз ешқашанда жалған болмас деп Исламның
хақиқи дін екендігін екі өлеңімен-ақ айтып өтеді. Сондай-ақ, оның қара
сөздерін оқи отырып, сол кездегі қазақ халқының Исламға деген көзқарасын
аңғарамыз, ақын сол тұстағы қазақтардың шала-шарпы діни сауатын қынжыла
баяндайды.
Қазақтың сол кездегі надандық санасына сәуле құйып кеткен Абай дін
тазалығына қатты көңіл бөлген. Сондай-ақ, ағасының жолын қуған Шәкәрім
Құдайбердіұлы да өзінің Мұсылмандық шарты атты еңбегінде былай деп
жазғаны бар: Ей достар, адам өзін-өзі таныса, жаратқан Алласын да біледі.
Алланың әміріне де мойынсұнады. Сол себептен пайғамбарымыз айтқан:
...пенде өзін анық білсе, Аллаһ Тағаланы да анық білер,- деген ДЖәне
Ғайса(ғ.с) айтқан ... біреудің көзіндегі шөпті алмақ болсаң, әуелі өз
көзіңдегі ағашты алып таста,-деп. Мұның мағынасы: өз мініңді тазартсаң,
кісінің мінін айтып ұқтыруға , кісіні түзетуге сонда жарарсың-дегені енді
адам өзхін-өзі білмекке әкеледі жоғарыда айтылған қайдан жаралдым, не үшін
жаралдым, түбінде не болмақпын деген үш сөзді ойласа керек. Онан соң басыма
пайдадүние – ахиретіме пайда не іс қылып жүрмін, халыққа не пайда келтіріп
жүрмін. Біреуге, яки өзіме зиян қылғанна саумын ба деп ойлай керек!
Осылайша өзін-өзі тексермей жүре берген адам жайдан мал, аңнан да төмен
болады деп жазады Шәкәрім Құдайбердіұлы Мұсылмандық шарты атты
еңбегінде. Міне осылайша Ислам дінінің маңыздылығын ашып, сол кезде
молдалардың өтірік Ислам дінін жамылып, шамандық қалдықтарды Исламға
енгізгенін олар көре білді.және сол бұрыстықты жоюға ұрпақ жадына айқын да
дұрыс жол нұсқап, дін тазалығына ден қойып еңбектер жазған дана
бабаларымыздың бүгінгі ұрпақтары әлі де Ислам дініне толықтай бет бұра
қойған жоқ. Мұның бір себебі, біріншіден, кешегі Кеңес заманының дінге
деген қысымы болса, екіншіден , мемлекетімізде Ислам дінінің кеңінен
таралмауы, үгіт-насихат, уағыз секілді шаралардың мүлдем болмады. Сонымен
қатар, Ислам атын жамылған секталардың жаңбардан кейінгі саңырау құлақтай
қаптап кетуі де адамдардың дінге деген үрейлерін тудырып отыр.
Кеңес үкіметінің тұсында Ислам дінін тарататын баспасөз мүлдем
болмады. Тіпті түрлі басылымдар дінді теріс насихаттаумен айналысты.
Адамдардың сана сезімін атеистік идеологиямен улайтын небір басылымдар
пайда бола бастады. Дін-апиын деген ұранмен халықты жаппай
дінсіздендірді. Мәселен мына мақалада: Бұл күндері мұнда адамдардың
ғылыми материалистік дүниетанымын, еңбекке комунистік көзқарасын
қалыптастыру жеке менменшіл психология мен діншілдік сияқты ескіліктің
сарқыншақтарына, сондай-ақ буржуазиялық идеологияның тіміскі әрекеттеріне
қарсы күрес атеистік тәрбие жұмысының өзегіне айналғандеп жазады С.
Ілімтанов деген қаламгер Социалистік Қазақстан газетінің 1983 жылғы 2006
нөмірінде. Бұдан сол тұстағы дінсіздік идеологиясының көрінісі деуімізге
болады. Кеңес үкіметі тұсындағы мерзімді басылымдар материалдарынан мұндай
мысалдар көп келтіруге болады. Осында насихаттың салдарынан халық діннен
алшақтап, діни сауттары жоғалып, рухани жұтаңдық пайда болды. Дінсіз
ұрпақтар тәрбиеленді. Ал, бұл рухани тоқырауға апарып соғатыны бізге мәлім.
Атеистік тәрбие адамдарды рухани жағынан аздырады. Бір Жаратушының
барлығына, Оның Әділеттілігі мен Мейріміне сенбейтіндер, оны сыйламайтындар
өзін әлпештеген ата-ангасына де Отанына да сенбейді, сыйламайды. Олардан
кейін ұлы Аллаһқа емес тек затқа, ақшаға табынатындар пайда болады. Соған
жету жолында олар ата-анасын да, дос-жаранын да Отанын да сатып кете
береді деп жазады Жақсыбек Құрманбеков Парасат журналындағы Иман жоқ
жерде - адамгершілік жоқ тақырыпты мақаласында[7, 57б ].
Аллаһқа шүкір, тәуелсміздік алғанымызға он жеті он сегіз жылдай
уақыт болды. Қазіргі таңда Ислам кеңетек жайып, өркендеуде. Ел арасына
Исламды таратудың қажеттілігі арта түсті. Себебі, діни сауатсыздық адасуға
апаратыны сөзсіз ақиқат еді. Тәуелсізхдіктен кейін діни басылымдарды шығару
қажеттілігі туындады. Бұл туралы: ... Елімізде діни басылымдар жоқ. Екі
айда бір шығып тұрған Ислам әлемі журналынан басқа республика көлеміне
тарайтынбірде-бір діни басылымның болмауы кім-кімді де ойландыруы тиіс,-
деп жазды М. Хасенов өз мақаласында[8]. Әрине, жетпіс жыл бойы атеистік
көзқарас қалыптасқан қоғамда діни басылымды шығару ұлкен тәуекелділікті
қажет етті. Осында үлкен іске Марат Хасенов, Нұртай Ерназар сынды азаматтар
алғашқылардың бірі болып барды. Халқымызға рухани нәр беретін Шапағат-Нұр
атты айына бір рет шығып тұратын тұңғыш діни басылымды жарыққа шығарды. Бұл
басылым 1998 жылдың қаңтар айында көптеген қиыншылықтардан кейін шықты.
Оның алғашқы бетінде: Мейірімді, Рахымды Аллаһтың атымен бастаймын!
Тәуелсіздік алғалы бергі 5-6 жылда халықтың төл дінімізд Исламға деген
көзқарасы түбімен өзгерді, ықыласы күшейді. Бұл біріншіденқоғамдық
қажеттіліктен, уақыт талабынан туып жатса, екіншіден, діндарларымыздан
бастап, барлық ұлтжанды қазақ азаматтарының халқымыздың болашағы үшін Ислам
дінінің пайдасы ұшан-теңіз екенін сезініп, ұдайы жүргізіліп келе жатқан
насихатының жемісі,- деп жазды Шапағат-Нұр журналының бас редакторы Марат
Хасенов[8].
Ислам – Аллаһ тарапынан жетілдірілген ең соңғы дін. Ол жалаң уағыздар
жиынтығы емес, ол-ғылым, идеология, дүниетаным, тәрбие, рухы биік мәдениет.
Ислам қағидаларының бәрі жаратылыс, қоғам заңдылықтарымен бірлікте дамиды,
шариғат заңдары экономикалық негізге сүйенеді, халықтың тұтынуына қолайлы
әм пайдалы. Құранда: Намаз оқыңдар, зекет беріңдер! деген сөз жиі
кездеседі. Адам Аллаһқа ғибадат ету арқылы тәнін-жанын тазартады, ал,
зекет беріңдер деген сөздің астарында еңбек етіңдер, қайырымдылық
жасаңдар! деген мағына жатқаны белгілі. Өйткені зекетті жұмыс істеп, табыс
тапқан адамдар ғана бере алады. Құран сөзінің мәні мен мағынасын, маңызын
көпшілік қауым түсіне бермейді. Халық арасына ұдайы насихат жүргізудің
қажеттілігі осыдан келіп шығады. Шапағат-Нұр басылымы да халыққа осы
тұрғыда қызмет ету мақсатында жарық көрді. Журналдың алғы сөзінде: Журнал
жастарымыздың діни сауатын жетілдіруге, Ислам қағидаларын ғылыми тұрғыдан
түсіндіруге, арамызға сыналап кіре бастаған жат ағымдармен күресіп, төл
дінімізді насихаттау ісіне ат салысуды ниет етіп отыр. Сондай-ақ,
жұртшылықты мұсылман дүниесімен, Шығыс мәдениетімен, көпке белгісіз дін
ғұламаларымен таныстыратын және басқа алуан тақырыпты қамтитын танымдық
материалдарды жиі жариялап тұрмақпыз деп жазды[8].
1999 жылы журнал қаражат тапшылығынан 2 айда бір шығып тұрды. 2000
жылдан бастап тұрақты түрде ай сайын шығып келеді. Бастапқы кезде дін
саласында жазатын мамандардың жетіспеушілігі қиындықтар тудырды. Бірақ
басылым өзі Г. Жебесін, Мәлік Кішібай, Әлішер Хамитов, Қайрат Иса сынды дін
саласында жазатын мамандар тәрбиеледі.
Қазіргі таңда еілімізде оннан астам діни журналдар және газеттер
жарық көруде. Атап айтсақ, Ислам әлемі, Шапағат-Нұр, Мұсылман,
Алдаспан, Иман, Руханият, Рахмет самалы, Өмір, Ислам, Ислам
өркениеті, Рухани өмір орыс тілінде Семья, Рамадан журналдары т.б
басылымдар жарық көруде. Солардің бірқатарына тоқталып өтсек алғашқы
басылымдардың бірі – Ислам әлемі журналы 1996 жылдан бастап шығып тұрады.
Таралымы 10000 дана. Екі айда бір рет шығады. Бас редакторы Сейсенхан
Маханбек. Құрылтайшысы - Өндірістік Мәдени қайырымдылық орталығы. Алғашқы
діни басылымдардың бірі болғандықтан аталмыш басылымды халық өте жылы
қабылдады. Мысалы бұл басылым туралы: ... Ислам әлемі журналы шығады
дегенді естіген елдің құлағы елең. Иман газетінің қаржы тапшылығынан
жабылып қалуына байланысты республикадағы діни тыныс-тіршілігіміз жайлы
мардымды хабар ала алмай қалғанымыз рас. Сондықтан да Қазақстан мұсылмандар
діни басқармасының облыстардағы өкілдері болып келетін біздерден жергілікті
тұрғындар исламдық діни газет-журналдар шыға ма екен деп жиі-жиі сұрайды.
Міне, енді елдің көптен аңсаған сол өтініш – тілектері жүзеге асып,
мұсылманшылығымызды уағыздайтын Ислам әлемі атты журнал жарыққа шығып
отыр. Бұл біздің төл басылымымыз, үніміз.Сол себепті өз тарапымыздан
журналды барынша қолдап, түкпірдегі алс ауылдарға тарадуына қол ұшымызды
береміз. Сондай-ақ, өзін мұсылман деп есептейтін адал ниетті қаржылы
бауырларымызды Ислам әлемі журналына көмектесіп, демеп отыруға шақырамыз
[9]- деп жазды. Қазақстан Мұсылмандар діни басқармасының Төралқа
мүшесілері мен облыстардағы өкіл имамдары Ислам әлемі-біздің төл
басылымымыз. Ислам әлемі, шығарушылардың бұл сөзінен сол тұстағы діни
басылымдардың жағдайы аңғарылады. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары діни
басылымға сұраныстың жоғары болғаны түсінікті жағдай. Жетпіс жыл бойы
тотолитарлық жүйенің кесірінен тілінен, дінінен, ділінен қол үзген халықтың
аталмыш мәселені қозғайтын басылымдарға сұранысының артуы, рухани азыққа
сусауы, шөлдеуі заңдылық. Бірақ, сол тұстағы әлі аяғынан қаз тұра қоймаған
экономикамыздан, қаржы тапшылығынан жарық көрген басылымдардың ғұмыры ұзақ
болмай жабылып қалып жатты. Әрине, мұндай жағдайды тек діни басылымдарда
ғана емес, басқа саладағы басылымдар да басынан кешірді.
Ислам және өркениет газеті- Қазақстан Мемлекеті діни басқармасының
діни-танымдық басылымы басқармаға жаңа Дінбасы қызметке келісімен
2000жылдың қараша айында Түркістанның 1500 жылдығын ЮНЕСКО шеңберінде атап
өту қарсаңында алғашқы таныстыру саны жарық көрді де араға ай салып, 2001
жылғы қаңтардан бастап жүйелі шыға бастады.Алғашқы жылы бес мың данамен
сегіз бет болып таралды.
Алдын ала каталогқа енбегендіктен, сол аз таралымның өзін мешіттер
арқылы таратуға тура келген. Әуелде жазылушылардың аздығы қаржы тапшылығын
тудырды. Сондықтан алдын-ала теріліп, беттелген материал асықпай басатын
арзан баспаханада әлденеше күн кезегін күтіп жатып қалатын. Дінбасының
тікелей қадағалауымен әр облыс пен өңірдегі өкіл имамдар газетке демеуші
ұйымдастырып, басылымның аяғынан тік тұрып кетуіне қолқабыс тигізді.
Газеттің бас редакторы Сейсенхан Махамбет- тәжірибелі баспагер.
Газет материалдарын Дінбасы тапсыруымен ҚМДБ-ның баспасөз хатшысы Оңғар
Өмірбек дайындасып, шығуына дейін басы-қасында болып, қадағалайды. Газет
дініміздің інжу маржан асыл құндылықтарын ашып, қалың оқырманға ұғынықты да
түсінікті тілмен жеткізуді мақсат етеді. Оны оқу арқылы оқөырман діни
сауаттана түседі. Бұл мақсатқа біртіндеп, сатылап жетуді көздейді. Газеттен
діни басқарманың сан-салалы қызметі, атқарылған түрлі іс-шаралар, елдегі
діни ахуал жан-жақты баяндалып, хабардар етіледі. ҚМДБ дайындаған пәтуалар
ұсынылады. Түрлі материалдар газет жанрлары бойынша тартымды да мазмұнды
жеткізіледі.
Бұрын таралымы 2002 жылы 12-13 мыңға өссе, ал 2003 жылы тағы да екі
есе көбейіп 25 мыңға жетті. Сөйтіп айналасы үш жылға жетер жетпес қысқа
мерзім ішінде Ислам және өркениет қазақ тілінде шығатын белгілі де
танымал газеттерді таралымын жағынан басып озды. Егемен Қазақстан, Жас
Алаштан кейінгі үшінші орынға көтерілді.
Иман діни ағартушылық танымдық журналы 2002 жылдың желтоқсанынан
бастап бас муфтидің ұйымдастыруымен жарық көріп келе жатқан басылым ҚМДБ-
ның өз органы. Екі айда бір рет шығатын журнал атына сай діни уағыз.
Шариғат ауқымынан әрі асып, бұрынғы және бүгінгі брша Исламият
құндылықтарын мұсылман қауымына насихаттаға бағытталған.
Діни басқарма тарапынан Республика көлемінде жүргізіліп жатқан
қазіргі діни реформалық кең ауқымды кешендік жұмыстардың бағыты менбарысы
осы Иман журналының беттерінен оқуға болады. Жер-жердегі жаңадан ашылып,
жұртшылық игілігіне қызмет етіп жатқан мешіттер мен медреселер, діни оқу
орындары жайындағы дерек мәліметтер журнал назарынан тыс қалмайды. Көне
мешіттер жөніндегі деректер оқырманды қызықтырмай қоймайды.
Журналдың ішкі таным-тағлымдық мазмұнына сай сыртқы көркем
безендірілуі де көз тартады. Таралымы 3000 дана. Республика аумағындағы
барлық мешіттер мен мекемелерге тегін таратылады. Жеке жаздырып алуға ниет
білдіруші зиялы қауым өкілдеріне де мүмкіншілік туғызуда. Журналға деген
жұртшылық ықыласының күннен-күнге артып келе жатқандығын ескерсек, алдағы
бірер жыл беделіне таралымы едәуір есе өсе түсетініне сенім мол. Иман
журналының құрылтайшысы - Қазақстан мұсылмандар діни басқармасы. Қазақстан
2003 қазақ-түрік жастарды қолдау қоры. Қазақстан Мұсылмандар діни
басқармасының Төралқа мүшесілері мен облыстардағы өкіл имамдары Ислам
әлемі-біздің төл басылымымыз. Ислам әлемі[10]. Діни-танымдық ғылыми
Мұсылман журналы 2002 жылдан бастап дарық көрді. Бас редакторы Қайрат
Иса. Таралымы 100 мың данаға жетті. Басылымның жарық көруіне ақын-жазушылар
тікелей ат салысты. Себебі, мұсылман дінін уағыздайтын басылымдар аз болды.
Бертін келе, Құлкерім Елемес, Мұхамеджан Тазабеков, Балғымбек Имашев сынды
ақын-қаламгерлер өз ддіни мақалаларын жариялап отырды. Мұсылман журналы
қазіргі кезде де жарық көруде. Басылым екі-үш айда бір жарық көруде.
ДІНИ БАСЫЛЫМДАРДАҒЫ ПРОБЛЕМАЛЫҚ МАҚАЛАЛАР МЕН АУДАРМАЛАР
Бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде баспасөздің өзіндік ерекшелігі
бар. Атап айтқанда. Ол өзге ақпарат құралдарынан ерте пайда болғаныны тілге
тиек етпей кетуге болмас. Осыған орай ғалым Ә. Қарағұлов Сәтті ойлар
сағаты атты мақаласында: Баспасөз адамды рухани байытады, өсуге,
өрлеуге, өнегелі болуға ұмтылдырады. Жаңа сатыға, биік белеске көтерілуге
жеткілікті. Олай болса адамға тамақ, ауа, су, қандай керек болса баспасөз
де сондай керек,-деген байламға келеді. Демек, Баспасөз негізінен
адамдар бойына моральдық, адамгершілік және эстетикалық танымды
қалыптастыруды басты мурат санайды[11]
Қалай дегенмен, бүгінде теледидар шарықтау шегіне жетсе де,
баспасөздің қоғамдық рөлін ешкім жоққа шығара алмас. Өйткені, баспасөз
арқылы тарихымызды біле аламыз. Яғни, газет-журналдардың сарғайған
беттерінен сол кезеңнің өмірін бағамдаймыз. Шындығында баспасөз
тарихымыздың куәсі екендігіне Қ. Атабаевтың Қазақ баспасөзі: Қазақстан
тарихының дерек көзі(1870-1918) атты кітабындағы мына бір ой-пікірлері
дәлел бола алады: Қазақ тілінде пайда болған газеттерден қазақ тарихын
зерттеушілер ХІХ ғасырдың соңғы үшінші бөлігінен бастап бүгінге дейін ел
өміріне қатысты сан алуан мағлуматтар ала алады. Бейнелеген айтсақ, ХІХ
ғасырдың соңғы ширегіне қазақ жерінің одан әрі отарлану тарихынан бастап
бүгінгі тәуелсіз мемлекет құру тарихына дейін қазақ халқының жүріп өткен
сарғайған газеттер беттерінен көруге болады. Көп жағдайда баспасөз
материалдары біздің өткеніміздің кейбір сәттері туралы мәлімет бере алатын
бірден-бір дерек көзі болып шығады. Демек, ХХ ғаысрдағы қазақ тарихын
мерзімді басылымсыз толық ашу мүмкін ашу мүмкін емес деп сеніммен айта
аламыз[12]
Жалпы, қазақ басылымдары әуел бастан көтерген тақырыптарының қыр-
сырын ашып, халыққа қарапайым тілмен жеткізуді мақсат тұтқан. Бүгінде осы
үрдіс жалғасуда. Дегенмен, бұрынғыға қарағанда талап күшейген. Қазір
қоғамдағы саланың қайсысы жайлы қалам тербесең де деректерге жүгіну басты
шарт болып табылады. Көп сөздік пен жалаң фактілік материалдың солғын
тартуына себепші болады. Осы орайда профессор Т.С. Амандосов Журналист
және өмір атты еңбегінде Фактілерді жинақтауда және өмір құбылыстарын
зерттеп білуді шыншыл болған парыз. Бұл принципті бұзған газет
қызметкерлері кейде үлкен қателіктерге ұшырайды. Ал, фактіге жеңіл-желпі
қарағандықтан, оны жете зерттемегендіктен біздің кейбір газеттерімізде
жарияланған материалдардың бекерге шығуы да кездесіп қалып отырады. Газет
беттерінде көрініп қалатын ондай материалдар тілшінің де, газеттің де
беделін тұсіреді,- деп бұл мәселеге айрықша көңіл бөлген. Журналист-
творчестволық тұлға ретінде басқалардан ерекше қасиеті бар жан. Ол
өзгелерге өнеге болуға тиіс. Журналистің жұмысы халықтың сынына түседі,
оған халық төрелік етеді. Сондықтан журналист өз мамандығының, қызметінің
халыққа керек екенін терең сезініп, жауапкершілігін, борышын адал атқаруы
міндет. Сондықтан да журналист көтеріп отырған мәселесін жетік білуі қажет.
Әсіресе, саясат, экономика, әлеуметтік жағдай, экология, мәдениет
мәселелерін жазу шеберлік пен жауапкершілікті талап етеді. Өйткені, қалың
оқырманның дұрыс қабылдауы журналистің үлкен сынақтан өткеніндей әсер
етеді. Сондай-ақ, дін тақырыбы да осалдықты құптамайды. Әсіресе, Ислам
дініне үстірт қарау-журналистерге үлкен сын. Егер адамгершілік, имандылық
туралы қаншама дүниелер жазып, Ислам дініне соқпай кетсеңіз, жазған
дүниеңіздің оқырман жүрегіне жету-жетпеуі екі талай. Себебі, Ислам діні
ғана бүкіл жамандықтың түбіне балта шауып, жақсы іс-әрекеттерге ұйытқы бола
алады. Бұл ретте дін мәселесін жан-жақты зерттеп жазып жүрген Шапағат-
Нұржурналының материалдарын атауға болады. Осыған орай, басылымда жарық
көрген аудармалар мен проблемалық мақалаларға жеке-жеке тоқталып өтейік.
Басылым тікелей Ислам дінімен байланысты болғандықтан аудармалар жиі
беріліп отырады. Жалпы, аударма дегеніміз- бір тілде ауызша айтылған ой
пікірді, болмаса жазылған мәтінді тыңдаушыға, оқушыға екінші тілде яғни,
оның ана тілінде түсінікті етіп жеткізу. Бір тілден екінші тілде,яғни оның
ана тілінде түсінікті етіп жеткізу. Бір тілден екінші тілге аударып
жазылған немесе баспадан басылып шыққан барлық әдеби және жазба еңбек
аударма туынды деп аталады.
Аударма – бір тілде айтылған не жазылған мәтіннің екінші тіл арқылы
жеткізілуі, әдебиеттің кең арналы, мол салаларының бірі. Аударманың пайда
болуын көне дәірімен, тілдің шығуымен байланыстырады. Қарым-қатынастың
құралы ретінде әр тіл сөйлейтіндермен түсінісу, қатысу қажеттілігінен
аударма пайда болды.
Аударма жұмысы бүгінгі таңда мақсат-мүддесі, тіршілік әрекеті бір
адамзат қоғамындағы аса маңызды құбылыс.
Аударма әрқашанда адамдар, қауымдар, тайпалар, халықтар, ұлттар
арасында әлеуметтік, экономикалық, рухани, ғылыми қарым-қатынасының алмасу
құралы, ел танудың құралы, достық, ынтымақтастық тәжірибе-тағлым алмасуыдың
дәнекері. Аударма жұмысы қазір біздің өмірімізден үлкен орын алады. Тіл
дамуындағы прцестің барысында аударма қызметінің атқаратын рөлі орасан зор.
Қай халықты тексеріп қарасақ та, ол өзінің мәдениетін дамытқан халық қашан
дабасқа елдің ғылым-білімін үйренуге ұмтылады. Осындай игі істің жандануына
аударманың айрықша қызмет атқарғандығы мәлім. Аударма халықтар достығының
дәнекері деп аялауында көп мән бар. Егер біз дүниежүзі халықтарының бәріне
ортақ неше алуан мәдени, әдеби, тарихи, мұраларды тізіп, санап, оқып шыға
алатын халде болсақ, ол тек аударманың арқасы. Аударма қай заман, қай кезең
болмасын қоғам өмірінің ілгері жылжи дамуына қалтқысыз қызмет етіп келеді.
Діни басылымдарда аударманың алатын орны айрықша. Құран, хадистер
араб тілінде болғандықтан, оларды аудару аса маңызды іс. Себебі Исламды
үйрену үшін әрбір өзге мұсылман ұлтына өте қиынға соғуы мүмкін. Ал, оларды
үйрену үшін әрбір өзге мұсылман ұлтына өте қиынға соғуы мүмкін. Ал оларды
аудармалардан оқып үйрену-оларға тиімді болар белгілі. Шапағат-Нұр
журналындағы аудармаларға тоқталатын болсақ, басылымның басым көпшілік
бөлімінде аудармалар берілген. Діни тақырыптағы материалдарды араб, түрік,
орыс т.б. тілдерден аударуға тура келеді. Аудару кезінде кемшіліктер
кездесіп отырады. Мәселен басылымның 2003 жылғы 10 санында Қайрат Исаның
Аллаһтың бірлігін қалай түсінеміз? атты аудармасы жарық көрген. Авторы
М.Башамили Әруақ мәселесі – қазақ халқының арасындағы өзекті мәселелердің
бірі. Сондықтан мұндай еңбектерді аудару қоғамның қажеттілігі. Қандай да
бір дінге байланысты еңбекті аударуда кездесетін қиыншылықтардың бірі, оны
сөзбе-сөз аудару керектігінде. Себебі кейде аударма ойдағыдай шықпай
жатады. Бұл еңбекті аудару барысында автор қиыншылықтарға кездескен.
Мысалы, мына сөйлемді алып қарайтын болсақ: Бұрынғы көпқұдайшылдардың
қазіргінің әруаққа табынушылары сияқты Аллаһтың достары мен әулие кісілерді
Аллаһпен теңдес құдай жасап алып табынғандықтары жөнінде дәлелдерге қатысты
әңгіме қозғар болсақ, оның бәрі қасиетті Құран Кәрімнен табылады, бірақ
сендер оған назар аудармайсыңдар, сол кезде аса жоғары Аллаһ Таьала күллі
адамдарға былай деп жариялады: Расында, Аллаһтан өзге шоқынғандардың
өздерің сияқты құлдар. Егер шын айтсаңдар, қане оларды шақырыңдар, сендерге
жауап берСІН. [13] Белгілі Ғалым Ә. Сатыбалдиев: Аударманың түпнүсқа
шеңберінен шығып кетуге хақысы жоқ. Түпнүсқа мөтіні - қандай аудармашы
болмасын бүлжымас заң. Ал, аударма процесінде кейбір еркіндіктер, -
мәселен, бір сөз немесе үғымды өлденеше сөзбен беру, кейде түпнүсқаның
өріпінен аулақтау, т.б. - бүлар жолдан ауытқу емес, сапалы төржіма жасау
үстіндегі өдіс-амалдар деп айтқандай аудармашы түпнүсқа шеңберінен
шықпағанымен, сөйлем тым шүбарыңқы болып шыққан.
Сонымен қатар, басылымда сапалы аудармаларды да көптеп кездестіруге
болады. олардың бірнешеуіне тоқталар болсақ, журналдың 2004 № 5 саныда
берілген Жан жарасының жазылуы атты Ерғали Момыштың аудармасы. Қоғамдағы
келеңсіз қүбылыстардың бірі арақсыз жиылысты елесте алмайтын егде тартқан
кісінің тура жолға түсуі туралы ғибрат аларлық бүл оқиға кімді де болса
қызықтырып.әкетуі мүмкін. [14] Орыстың ғалымы Н. А. Доброюбов: Аудару үшін
түпнүсқаның мағынасын сақтап, тілді дүрыс қолдану, тіл тазалығын бере білу
- бүл аз, аудару үшін түпнүсқадағы өмірді бере білу керек деп
көрсеткендей аударма еркін аударылғандықтан, оқырманың қабылдауына жеңіл
түсінуіне септігін тигізер аударма түпнүсқадағы өмірді берген.
Басылымның келесі бір санында Мәлік Асанның Қиянатқа тыйым салу деген
орыс тіліндегі аудармасын көруге болады. Бүл аудармада оқырманға қажетті
болып табылатын, өрбір мүсылманның үстанатын қағидаларының бірі - хадистің
түсіндірмесі берілген. Аударма тілі жатық, оқырман қауымы өте жеңіл түрде
қабылдайтындай аударылған. Мысалы: ...Төртіншіден, Қасиетті Құранның
берілуі түрі мен мағынасы Аллаһтан келген болса, құдси хадисгің мағынасы
Аллаһтан келген болғанымен, сөзі пайғамбардікі. Бесіншіден, Қасиетті
Құранның аяттарының мағынасын өз сөзіңмен емес, қаз қалпында оқу міндетті
-деген сөйлемдерден-ақ аударманың үғынықты да қарапайым шыққандығын
көреміз[15]
Шапағат-Нүржурналында жарық көріп жүрген аудамалардың басым бөлігі
сол өз баспаларынан шығып жатқан кітаптардың мәтіні. Діни аудармаларды
аударудың бір қиыншылығы - аударудағы маман тапшылығы.
Яғни, аударманы түпнүсқамен салыстыра отырып, реакциялайтын редакторлар
тым сирек кездеседі. Себебі, редактор дін саласын да, аударма саласын да,
сол тілді де жетік меңгерген адам болуы шарт. Сондықтан да басылымдағы
аудармалар да кемшіліктердің кездесуі заңды қүбылыр болып табылады. Соған
қарамастан, басылым аудармалары жыл санап сапасы көтерілу үстінде. Бүған
қарап, діни аудармалардың келешегі жарқын болатынына сеніміміз мол.
Негізінде, өрбір басылымдағы материалдар белг ілі бір жанр түрінде
жарық көреді, өйткені жанрсыз материалдардың жазылуы мүмкін емес. Профессор
Т. Қожакеев: Жанр дегеніміз - белгілі бір газет, журнал материалдарының,
радио, телевизия хабарларының көріну, өмір сүру формасы. Нақты болмыс-
қүбылысты жазып, суреттеп, айтып берудің, оқиға фактілерді көрсетудің ғылым
белгілеген, жүрт таныған кескін-пішіні болады. Өзіндік сипаты, өзіндік
белгілері бар сол түрлердің әрқайсысы жанр деп аталады , - деп анықтама
береді.
Белгілі ғалым Н.Омашүлы: Әманда үшқыр уақыттьщ жалынан үстап отыратын
жанр журналистика екендігі танылған да, мойындалғаны да шындық. Бүрынғы
публицистиканың дерті баяндау болса, қазір ол айта қаларлықтай терең
талдауға бет түзеді. [16] Жанрларды ішінде мақалаларға келер болсақ,
проблемалық мәселе көтерген мақала, кейде, пікір таласын туғызып, баспасөз
бетінде белгілі пікір жөнінде айтыс туатын жайлар да жиі кездеседі.
Мақалаға тән ерекшелікті анықтап беріп кететін болсақ, мақаланың негізгі
желісі - идея. Ол тақырыбының маңыздылығы, мақсаты мен байыпталуының
кеңдігі және қорытындысының аумақтылығы жағынан ерекшелене түседі. Белгілі
бір идеяның, өлеуметтік ой-пікірлердің негізінде пайда болған мақала сол
идея мен ой-пікірлерді насихаттайды, немесе соны іске асыруға үн тастайды.
Жөне де публисцистика нақтылы өмірден орын алып отырған мөнді оқиға
фактілер төңірегінде пікір қозғап, сол туралы дүрыс үғым қалыптастыруға
ықпал жасайды, - деп ғалым Т. Қожакеев айтқандай, публицистика қоғамдық
пікірді қалыптастырады.
Шапағат-Нүржурналындағы пробемалық мақалаларды сырт айналып өте
алмады. Көсем сөздің майталманы, қаламгер Үзақ Баға^ев өзінің Журналист
парызы атты шығармасында: Журналист мамандығы -қадірменді де, қүрметті
мамандық, - дей келіп, журналист ең алдымен -тәрбиеші - деп баға береді.
Сондықтан да басылымдағы журналисттер мақаласын оқыған оқырман діни
проблемаларға өзіндік көзқарас қалыптырады. Публицист дәлелдеу арқылы ғана
сендіріп, талдау, салыстыру, ойлау және оқырманды ойлануға үйрету арқылы
ғана дәлелдей алады, орыс зерттеушісі В. Здоровега айтқандай Шапағат-Нүр
журналындағы журналисттер мақалаларында дәйекті деректермен оларды дәлелдей
білген.Солардың кейбіреуіне тоқталып өтелік.
Шапағат-Нүржурналының 2002 жылғы №5 санында Мүхтар Қүл-Мүхаммедтің
Діни экстримизм - үлт қауіпсіздігіне төніп түрған қауіп атты материалын
жариялаған. Мақаланың ширақ, шымыр, қысқа жазылғаны, қиын ой пікірлерді
жеңіл жеркізгені, аз сөзбен қажетті нәрсенің бәрін айтып үлгіргені лазым,
- Т. Қожекеев айтпақшы, аталған мақала жүмыр да ширақ жазылған. Онда автор
діни экстремизммен мемлекет батыл күресу керек екендігін алға тартады.
Сайып келгенде, Исламды осындай тар түсінікпен қабылдау адам білімінің
саяздығын көрсетеді. Өйткені бүкіл оқымыстылар бүл дінді қабылдап жатқанда,
өз елімізде кері тартушылық танытуымыз қоғамдық түрғыдан да адамдық
түрғыдан да үлкен сын. біз Исламды дәстүрлі дініміз деп, мүсылман
мемелекеттерінің бір ретінде көпшілікке әйгілене бастадық. Сондай-ақ Ислам
қанішерлік, қастандық, зүлымдыққа қарсы бейбітшілік діні және ол адамдар
арасында бейбітшіліктің болғанын мақсат түтады.
Күйбеңдеп тіршілік еткен әрбір жанның өз қуанышы мен қайғысы бар.
Сондай-ақ өр саланың да жетістігі мен проблемасы жетерлік. Ислам дінін
дүрыс түсінбей, проблемаға үшырағандар қаншама? Соның бірі – келесі
мақалада көрініс тапқан, өз дінінен безініп, өзге діннің қармағына
ілінгендер. Ақша, байлыққа қызығып торға түскен қандастарымызға арналған
ашық хат түрінде берілген. Еліміз егемендік алып, туымыз көкке желбіреген
көңілімізге қуаныш үялатса да секталарды жамылып кірген миссионерлердің
бауырларымызды шоқындырғанын көргенде ішің қан жылайды. Бүл - тек Ислам
дінінің ғана емес қазақ топырағында дүниеге келген өрбір жанның өзегін
өртеген проблемасы болмақ. Әрине, Шапағат-Нүр журналы да бүл мәселені
айналып өтпеді. Б. Айдарбековтың Бауырым, тыңда мені атты мақаласы өз
дінінен безіп, адасқан қандастарына жазған ашық хатына тоқталғанды жөн
көрдік. [17] (Бүл ашық хатта автордың жан күзелісін, адасқан бауырына
жанашырлығын анық сезінеміз. Ішкі дүниесінен айқайлап шыққан мына сөздері
кімді болса да ойлантады: Ең ауыр сөз : Дінін сатқан - опасыз деген сөз
екен. Дінін сатқан адам мәңгүртпентең, оған Отанын, тіпті өзтуған ата-
анасын сатып жіберу де түк емесін білемін. Сол шоқынған қазақ өзі ғана
шоқынбай, өзгелерді де шақырып жүргені қабырғаңцы қайыстырады.
Миссионерлердің берген тиын-тебеніне мәз болып, қармаққа ілінген кейбір
қазақтар шоқынған дінінен шыға алмай аһ үрып жүрген жоқ па? Орыстың үлы
жазушысы Л.Толстой: Мен үшін мүсылмандық өзінің бүкіл болмысымен шіркеу
проваславиясынан анағүрлым жоғары түрғанына күдік болмауы тиіс. Сондықтан
да адамзат алдында шіркеу праваславиясы немесе мүсылмандықты үстау
қажеттілігі түрса,кез келген адам жалғыз тәңірімізді мойындайтын
мүсылмандықты қалайтыны күмән жоқ. деп ағынан жарыла мойындаса,
Ф.Фостонкер: Мүсылмандық - дүниенің үйытқысы болған дін. Бүл діннің қайнар
көзі - Қүран. Ал, Қүран болса өлем мәдениетінің негізгі іргетасы. Егер
мүсылмандық жер бетінен жойылар болса, дүние шайқалып кетер еді - деп
Исламды тіпті жоғары бағалайды.
Әлемнің үлылары мне ойшылдары мойындап жатқан Ислам дінінен базбіреулер
сырт айналып жатады. Ал өзге дінге өтіп жатқандарға не дерсің? Ашық хатқа
қайта оралсақ, автор сөз соңын өдемі түйіндейді: Бауырым!
Қазақта Адасқанның айыбы жоқ қайтып үйірін тапқан соң деген нақыл бар,
өлі де кеш емес. Өз Отаныңа өз шаңырағыңа, өз ата-ана, бауырларыңа қайтып
орал. Аллаһ Таъала мойынсүнып, бірлігіне иман келтір. Аллаһ Таъала хақ
санаған өз дініңе - Ислам дініне қайтып, мүсылмандық па{эызыңды орында!
Күні-түні ғибадат ет!Бауырым! Аллаһ Таъала Үстем өрі Кемеңгер. Шындап
жалбарынып, төубаға келсең Ол бәрін кешіреді. Баспасөз материалдарының
тілі мен стильіне қойылатын басты талап - оның әрбір сөзі, сөйлемі, пікірі
үғымды, түсінікті болуы керек- Т. Қожакеев. деп түсіндіргендей мақаланың
өрбір сөзі ақылға қонымды, тілі жатық жазылған.
Шапағат-Нүржурналының № 1-2004 санында жарық көрген Халифа Алтай
атамыздың Тағы да әруақ туралы атты мақаласын проблемалық мақалаға
жатқызар едік. Профессор Т.С. Амандосов ...Сондай-ақ, проблемалық мақала
баспасөз бетінде теориялық және практикалық күрделі мәселелерді көтеретін
баспасөз жанрларының бірі [18] деп айтқандай негізІнде, проблемалық
мақалада ең көкейтесті мәселе қозғалары сөзсіз. Әруақ та - біздің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Журналистика факультеті
Баспа ісі және редакциялау кафедрасы
ПАЗЫЛОВА Камила
ЕГЕМЕНДІК ЖЫЛДАРДАҒЫ ДІНИ БАСЫЛЫМДАР ЕРЕКШЕЛІГІ
Жоғары оқу орнын бітіру үшін қорғалатын
Бакалаврлық диплом жұмысы.
Ғылыми жетекші
А.-Х.Ф. Мархабаев,
филология докторы,
журналистика профессоры
Баспа ісі және редакциялау
Кафедрасының 2008 жылғы
9 маусымдағы мәжлісінде
талқыланып,қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі – Сақ Қ.Ө
Алматы 2008 жыл
Мазмұны:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-7
Негізгі бөлім: Егемендік жылдардағы діни басылымдар ерекшеліктері.
І тарау
1.1 Егемен еліміздің діни
басылымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Шапағат-Нұржурналындағы аудармалар мен проблемалық
мақалалар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІ тарау
2.1 Шапағат-Нұр журналындағы тұрақты айдарлар ... ... ... ... ... ...
... ... ... 22
2. Діни басылымдардың безендіру
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... . 35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Пайдаланған дерек көздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
КІРІСПЕ
Тақырып өзектілігі. Алланың сөзі де рас, өзі де рас. Рас сөз ешқашан да
жалған болмас- деп Абай бабамыз айтқандай, дін адамзатты тек ізгілікке,
иманға жетелейтін ақиқи жол екенін қазақтың зиялы қауымы да растаған.
Кеңес үкіметінің тұсында дін-апиын деген ұранмен, халықты діннен
бездіріп, рухани тамырына балта шауып, дінінен ғана емес, тілінен, салт-
дәстүрінен қол үздіру арқылы мәңгүрттендіргені жайлы профессор Абдул-Хамид
Ф. Мархабаев пен А Құрманбаева былай дейді: күні кешеге дейін ертелі-кеш
ғылым атынан сөйлеуші материалист, атеистер о баста сыйқырлы бір
Жаратушы болған дегеннен зәре-құты қалмай тұра қашып: Дүние
кездейсоқтықтан туған деген сияқты негізсіз, тайғанақ тұжырымдамаға
талақша жабысып алғаны белгілі. Сол акциома деңгейіне көтерілген ой-
пікірдің тұрақсыздығына көзі жеткен шынайы ғалымдар қазіргі таңда дұрыс
көзқарастағы, қисынды әрі фактымен дәлелденген біріне соң бірі мақалалар
жариялауда. Ол, қарама қайшы мәлімдеулер, әсіресе, биология, медицина,
қысқаша айтқанда, тірі организмдерге қатысты ғылымдар отауынан жиі
естілуде [1.15 б], дейді.
Бүгінгі күні көптеген адамдар өздерін діннен бөлекпін деп ойлайды. Және
көпшілігінің дін туралы мағлуматтары аз, тіпті діни сауаттары жоқ. Ал, бұл
– дегеніміз, біріншіден, түрлі секталардың оларды өз діндерінде оп-оңай
кіргізіп алып, өздеріне идеологиялық қол шоқпар ете отырып, ертеңгі күні
солар арқылы ел ішіне іріткі салдыруларына жол ашуы мүмкін. Екіншіден,
Ислам атын жамылған секталардың ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін білмейтін
қазақтың аңғал жастарына мұсылмандық –осы деп, Исламға мүлдем жат, үш
қайнаса сорпасы қосылмайтын дінсымақтың жетегіне ергізіп, ақылға қонымсыз
іс-әрекеттерді жасаурата итермелеуі қазіргі таңдакөрініп қалып жүр.
Үшіншіден, діннен мүлдем алыс, адамгершілік, мейірім, қамқорлық, адалдық
т.б жақсы қасиеттерді бала бойына сіңіріп өсірмеген кейбір ата-аналардың
кесірінен қазіргі кезде қоғамның өзекті мәселелеріне айналып отырған
тастанды балалардың көбеюі, қарттар үйінде телмірген ата-әжелердің санының
артуы, кейбір қаракөздердің жезөкшелік жолға түсуі, нашақорлық пен қылмыс
түрлерінің көбеюі–осының барлығы дінсіздіктің себебінен.
Ал бұл тығырықтан шығудың жолы–Ислам діні және мұсылмандық шариғатты
мкеңінен насихаттау екенін иман жүзді зиялы қауым бұдан әлдеқашан бұрын да
мойындаған. Сондықтан Ислам дінін насихаттаудың түрлі тиімді жолдарын
қарастыруымыз керек. Бұл ретте әсіресе, бұқаралық ақпарат құралдарының үгін-
насихатшылық қарым- қабілетін ерекше атап өтуге болады. Мәселен, теле-радио
арқылы түрлі бағдарламалар ұйымдастырып, таратып, мерзімді баспасөзді
пайдаланып, қалың мүмкіндіктерге зерделі түрде жететін болады. Сондықтан да
осы ақпарат көздерін бакалаврлық диплом жұмысының тақырыбына таңдаған
жайымыз бар. Еліміз егемендік алған жылдардан бергі діни басылымдар
ерекшелігі, олардың мазмұндық сапасы, безендірілуі, тиражы, оқырманды
қамту ауқымы, әлемнің беделді ғалымдары мойындаған Ислам дінінің
журналистикадағы орны, қаламгерлердің діни сауатының деңгейі сынды
мәселелер төңірегінде ой тербеуді жөн көрдік.
Жұмыстың мақсаты. Білім алу мәселесі адамзаттың басты мұқтажы екеніне
бүгіндері күдіктенген біреуді, шышында да, жын қаққан есебінде қабылдар
едік. Себебі: қазірде онсыз ешкімге жарық күн жоқ екенін әркім біледі.
Демек, Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.): Білімге бесігіңнен бастап, көріңе
дейін талаптан; Тіпті Қытайдан болса да білім алуға ұмтыл, Бір сағат
ілім үйрену, бір түн жасаған ибадаттан артық. Ал бір күндік дәріс, бір ай
ұстаған оразадан абзал,– деген Хадистеріне жұртшылықтың алдын ала
зердесіне жетіп, саналы түрде қабыл алғандықтарынан немесе өмір талабының
еріксіз итермелеуінен деп білу керек. Әсіресе, Алла Тағаланың соңғы
расулының: Жастықта алынған білім –тасқа ойылған нақыш,-деген ұлы
дәйектемесі біздің бүгінгі таңдағы білім алу мәселесінде ұран ғып көкке
көтеретін уағызға бергісіз.
Ал, сол білім-ғылымды игерудің қыруар соқпақ та ирелең жолы бар.
Бүгінде жеке-жеке кітаптар, альманах, журнал, газеттер беттерінен осыдан,
мың-миллиондаған жылдар бұрынғы ғылым жолын, тіпті келешектен күтулі
жаңалықтарды,іздеген талапкерлер саны күннен күнге артылуда[1.15б].
Қазіргі кезеңде БАҚ құрылымдық, мазмұндық өзгерістерге ұшырады. Атап
айтқанда, мемлекеттік және меншік бөлінісіне орай, баспасөз беттерінде
жеңіл дүниелер көрініс табуда. Негізінде осы басылымдардың өзі қоғамда жат
әрекеттердің өршуіне жол ашып отыр. Мәселен, Айғақ, Қызық газет,
Махаббат сынды эротикалық басылымдар біреулердің өмірлерін қаз-қалпында
берумен қатар, порнографиялық суреттерге де орын бөледі. Ал, діни
басылымдардың адамгершілік тәрбие берудегі рөлі зор. Сондықтан да оларды
зерттеу арқылы көптеген жетістіктерге қол жеткізуге болады деп ойлаймын.
Осы жұмыстықарастыру үстінде болашақ журналист,бүгінгі студент үшін аса
қажет қосымша мағлумат беру міндеті тұр. Дипломдық жұмысының тақырыбын
Қазақстан егемендік жылдардағы діни басылымдар ерекшелігі деп алып,
еңбегіміздің негізгі нысанасы етіп Шапағат-Нұрисламтану журналының
материалдарынтаңдадық. Аталмыш басылымның діни материалдарды беру
ерекшеліктеріне, жарияланымдардың жанрлық табиғатына, журналды безендіру
мен оның тұрақты айдарларына шолу жасап қоймай, талдау жасауды мақсат
тұттық.
Жұмыстың міндеті. Ғылыми еңбекті жазу барысында мынадай міндерді алға
тарттық: Қазақстан Егемендік жылдарындағы діни басыдымдар ерекшеліктерін
жан-жақты талдау; Діни басылымдар жарияланымдарының жанрлық, пішіндік, тіл-
стильдік сипатын анықтау; Діни басылымдардағы Шапағат-Нұр журналындағы
тұрақты айдарлар табиғатына жүйелі сипаттама беру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Аталмыш тақырыпты жан-жақты ашу мақсатында
А.-Х. Мархабаев, А. Құрманбаеваның Ислам ілімі - ғылым алгоритмі, А.-Х.
Мархабаевтың Ислам=Ғылыым + Журналистика, Мұртаза Бұлытайдың Мұсылман
қазақ еліміз, Ғ. Есім . Артемьев А, Қонаев С, Біләловалардың Г. Дінтану
негіздері, (А,Білім 2003ж) журналистика теориясына қатысты – В. Ученованың
Беседа о журналистике, Е.Прохоровтың – В ведение в теорию журналистики,
безендіруге қатысты С.Бельчиковтың, Т.Допкиннің, редакциялау теориясына
қатысты С.Антоновтың, Т.Амандосовтың ғылыми-зерттеу еңбектері пайдаланылды.
Жұмысты жазу барысында Шапағат-Нұр, Мұсылман, Иман, Ислам
өркениеті, Рахмет самалы және т.б діни басылымдардың тігіндісін
қолдандық.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытындыдан,бірінші тараудың алғашқы тараушасы Егемен еліміздің діни
басылымдары .
Ислам тарихынан бастап оның қазақ қоғамындағы өзіндік рөлі;тәуелсіздік
ағаннан кейін діни басылымдардың жарық көре бастауы, олардық қазіргі жай-
күйі секілді мәселелерді жал-жақты талдадық. Қазақ қоғамындағы діни
басылымдардың рөлін ерекше атап өттік.
Діни басылымдардағы проблемалық мақалалар мен аудармалар деп
аталатын екінші тараушада діни басылымдарлағы жарияланымдардың мазмұндық,
тіл-стильдік сапасына, ерекшелігіне, идеясына, жанрына тоқталып кеттік
.Екінші тараудың бірінші тараушасы – Шапағат –Нұр журналындағы
тұрақты айдарлар. Атынан-ақ белгілі айдарлар жеке талданған.
ЕГЕМЕН ЕЛІМІЗДІҢ ДІНИ БАСЫЛЫМДАРЫ
Дін-құлшылық жолындағылар мен Құдірет арасындағы бір байланыстың
барлығына деген сенімге негізделеді және ол сенім белгілі діни салттар мен
ғұрыптар түрінде көрініс береді[2, 6б],деген қағида бар” Дінтану негіздері
деген оқу құралында.
Дін - тұңғыш Адам атамыздан бері қарай бар нәрсе. Күллі тарихымызды
атақты Генри Бергсон: Өткен тарихта және заманымызда ғылымды, пәнді яки
пәлсәфәні білмейтінг инсан қоғамдарын кездестіруге болады. Бірақ дінсіз
ешбір қоғам болмайды [3, 8 б ],деген.
Жалпы діндердің ішіндегі ең асылы, да ақиқи дін ол–Ислам діні.
Ғылым,техника дамыған сайын, оның ақиқат екендігіне мұсылман атаулы көз
жеткізуде. Құран түскелі он төрт ғасырдан бері, ғылым-Құранның нағыз
Дүниетаным оқулық екенін дәлелдеп келеді. ХХ ғасырдың зор ғылыми-техникалық
жетістіктері нәтижесінде ашылған гаолактика ғажайыптары мен табиғат
құпиялары, терең мұхит тылсымдары мен тіршілік сырлары Құран аяттарында
сипатталған болатын.
Қазақстанға Ислам діні 7 ғасырдың басында арабтардың Орта Азияны
бағындыруы нәтижесінде кіре бастады. Шындығын айтқанда Ислам діні
Қазақстанға күшпен енгізілген жоқ. Қазақстанда сол кездері қалыптаса
бастаған феодалдық қатынастарға Ислам дінінің кері әсері болмай, қайта
олфеодалдық қарым-қатынастардыжандандыра түсетінін көре білген феодалдық
үстем тап иелері ислам дінін қуана қарсы алды. Өйткені бұріннан келе жатқан
шаман діні феодалдардың талап-тілектерін қанағаттандыра алмады. Ал, Ислам
діні болса халықты рухани жағынан болсын, саяси жағынан мығым ұстай
алатын мемлекеттік дін бола алды[4, 135б].
Қазан төңкерісінен кейін 20 жылдар соңына дейін Кеңес үкіметі дінге
әуелде кеңшілікпен қарады. Сол себепті мешіттер мен медреселер өз жұмысын
жалғастыра алды. Ал 1920 жылы Орынборда мұсылмандардың тағы бір құрылтайы
өтті. 1921 жылы Республикада Ораза айт пен құрбан айт ресми мереке ретінде
тойлау жайлы қаулы қабылдады. Орта Азия мен Кавказ республикаларының
көпшілігіне демалыс күні болып жарияланды. Бірақ, бұл көпке созыла қойған
жоқ. Кеңес үкіметі өз-өзіне келе бастаған соң, көп ұзамай дінмен күреске
кірісті. Мың жылдан бері ізгілік пен игілік дәнін сеуіп келген дініміз
кертартпа деп насихатталды. Дінбасылар қуғынға ұшырады, атылды, асылды, жер
аударылды. Халық бірте-бірте рухани тірегінің біріненайрыла бастады. Тіліне
қысымшылық жасады. Орыстандырылу жедел жүргізілді. Рухани жұтаңдық атқа
мінді. Осындай ауыр халге ұшыраса да халқымыз діннен безген жоқ. Қалалар
мен кенттер, ауыл мешіттерінде жұма намаздары мен Құрба айт,Ораза айт кең
көлемде болмаса да өткізіліп тұрды.
Екінші дүние жүзілік соғыс кезінде немістердің Еділ бойына жақындап
қалғанынан сескенген Сталин 1937-1938 жылдары өзі жазықсыз жапа шектірген
орта Азия мұсылмандарының ризалығына бөленбек оймен Ислам дініне көңіл
бөлуге кірісті. Сөйтіп 1943 жылы Ташкент қаласында орта Азия мен Қазақстан
мұсылмандарының құрылтайы ұйымдастырылды. Оның жұмысына Қазақстан
делегациясын шейх Абд әл-Ғаффар Шамсутдинов бастап барды. Құрылтайда Орта
Азия мен Қазақстан республикалары мұсылмандарының діни басқармасы құрылып
төрағасы Бас муфти Ишан Бабахан Абдулмажидхан сайланды[5, 135б].
Президентіміз: Саясат күнде өзгереді, ал дін –мәңгілік және бір
сөзінде Ислам тек дін емес, ол біздің мәдениетіміздеген болатын. Дін оның
ішінде Ислам діні- біздің ұлттіқ дүниетанымымыз, мәдениетіміз, рухани
тазалық көзі, халықты бауырмалдыққа, бірлікке баулитын негізі берік тәрбие
құралы. Ислам құндылығы сонда. Аллаһ Тағалаға құлшылық етумен қатар,
дүниені де тәрк етпейсің. Яғни ол орта жолды ұстанады. Сондай-ақ, кез-
келген жаманшылықтан тыйылып, ізгі істерді жасауға үндейді. Осылайша
адамның физиологиялық, рухани кемелденуі мен психологиялық өрісі жағынан да
толық тұлға ретуінде қалыптасуына көп септігін тигізеді. Сондай-ақ, әрбір
адамзат баласы діннен алшақ өмір сүре алмайды. Немістің атақты ойшылы
Гетенің: Анау-мынау нәрсе туралы оңды − солды ой толғау, қандай ақымақтық.
Егер Ислам Аллаһқа мойынсыну болса, біз бәріміз исламда өмір сүріп, Исламда
өлеміз деген тұжырымы сөзімізді нақтылай түседі.
Сонымен қатар, қазақтың біртуар азаматтары Ыбырай, Абай, Шәкәрімдер де
Ислам дініне аса көңіл бөліп, оны шығармаларына арқау ету арқылы халықты
имандылыққа, қайырымдылыққа, адамгершілікке үндей білді. Мәселен Ыбырай
Алтынсаринн Бір Аллаға сиынып, Кел балаларлалар оқылық,- деп
бүлдіршіндерді имандылық негізіндегі білімге шақырады. Сондай-ақ, Ы.
Алтынсарин Мұсылманшылық тұтқасы атты кітабында: Ойлап қараңызшы, Құдай
тағала біздің адамдарымызға мұқтаж емес қой. Не жақсылық-жамандық етсек те
ақырында пайда-залалын өзіміз көреміз. Мәселен ұрлық, залымдық. Парақорлық,
өтірік, ғайбаттан кім залал көреді? Туралық, әдептілік, ғылым-білімді кім
пайдаланады? Әлбетте адам баласы өзі пайдаланады. Егер бұл дүниеде бұзық
пиғылда болғандағы талабымыз мал табу болса, Құдай тағаланың рұқсат еткен
кәсіптері аз ба? Мәселен оқу оқып, ғылым һәм өнерлер үйрену, егін егу,
сауда ету, мал бағу, патшаларға қызмет ету, я болмаса бөтен орындарға өнер
күшіңді адал ниетпен жұмсап мал табу. Мұның бәрі де халал. Бірақ бұзық
адамдар бұған қанағат етпейді һәм өнбойы дүние көөбейтумен алданамын деп,
Құдайына қызмет етуді ұмытады [6, 57б ],-деген сөздері күні бүгінге дейін
өз құндылығын жоғалтпағанын көруімізге болады. Ағартушы өз еңбектерінде
иман, ислам парыздары, мінез-құлықтың маңыздылығына тоқталып, мұның барлығы
адамның өзіне пайдалы екендігін түсіндіріп кеткен. Ал, Абай ақын: Алланың
өзі де рас, сөзі де рас. Рас сөз ешқашанда жалған болмас деп Исламның
хақиқи дін екендігін екі өлеңімен-ақ айтып өтеді. Сондай-ақ, оның қара
сөздерін оқи отырып, сол кездегі қазақ халқының Исламға деген көзқарасын
аңғарамыз, ақын сол тұстағы қазақтардың шала-шарпы діни сауатын қынжыла
баяндайды.
Қазақтың сол кездегі надандық санасына сәуле құйып кеткен Абай дін
тазалығына қатты көңіл бөлген. Сондай-ақ, ағасының жолын қуған Шәкәрім
Құдайбердіұлы да өзінің Мұсылмандық шарты атты еңбегінде былай деп
жазғаны бар: Ей достар, адам өзін-өзі таныса, жаратқан Алласын да біледі.
Алланың әміріне де мойынсұнады. Сол себептен пайғамбарымыз айтқан:
...пенде өзін анық білсе, Аллаһ Тағаланы да анық білер,- деген ДЖәне
Ғайса(ғ.с) айтқан ... біреудің көзіндегі шөпті алмақ болсаң, әуелі өз
көзіңдегі ағашты алып таста,-деп. Мұның мағынасы: өз мініңді тазартсаң,
кісінің мінін айтып ұқтыруға , кісіні түзетуге сонда жарарсың-дегені енді
адам өзхін-өзі білмекке әкеледі жоғарыда айтылған қайдан жаралдым, не үшін
жаралдым, түбінде не болмақпын деген үш сөзді ойласа керек. Онан соң басыма
пайдадүние – ахиретіме пайда не іс қылып жүрмін, халыққа не пайда келтіріп
жүрмін. Біреуге, яки өзіме зиян қылғанна саумын ба деп ойлай керек!
Осылайша өзін-өзі тексермей жүре берген адам жайдан мал, аңнан да төмен
болады деп жазады Шәкәрім Құдайбердіұлы Мұсылмандық шарты атты
еңбегінде. Міне осылайша Ислам дінінің маңыздылығын ашып, сол кезде
молдалардың өтірік Ислам дінін жамылып, шамандық қалдықтарды Исламға
енгізгенін олар көре білді.және сол бұрыстықты жоюға ұрпақ жадына айқын да
дұрыс жол нұсқап, дін тазалығына ден қойып еңбектер жазған дана
бабаларымыздың бүгінгі ұрпақтары әлі де Ислам дініне толықтай бет бұра
қойған жоқ. Мұның бір себебі, біріншіден, кешегі Кеңес заманының дінге
деген қысымы болса, екіншіден , мемлекетімізде Ислам дінінің кеңінен
таралмауы, үгіт-насихат, уағыз секілді шаралардың мүлдем болмады. Сонымен
қатар, Ислам атын жамылған секталардың жаңбардан кейінгі саңырау құлақтай
қаптап кетуі де адамдардың дінге деген үрейлерін тудырып отыр.
Кеңес үкіметінің тұсында Ислам дінін тарататын баспасөз мүлдем
болмады. Тіпті түрлі басылымдар дінді теріс насихаттаумен айналысты.
Адамдардың сана сезімін атеистік идеологиямен улайтын небір басылымдар
пайда бола бастады. Дін-апиын деген ұранмен халықты жаппай
дінсіздендірді. Мәселен мына мақалада: Бұл күндері мұнда адамдардың
ғылыми материалистік дүниетанымын, еңбекке комунистік көзқарасын
қалыптастыру жеке менменшіл психология мен діншілдік сияқты ескіліктің
сарқыншақтарына, сондай-ақ буржуазиялық идеологияның тіміскі әрекеттеріне
қарсы күрес атеистік тәрбие жұмысының өзегіне айналғандеп жазады С.
Ілімтанов деген қаламгер Социалистік Қазақстан газетінің 1983 жылғы 2006
нөмірінде. Бұдан сол тұстағы дінсіздік идеологиясының көрінісі деуімізге
болады. Кеңес үкіметі тұсындағы мерзімді басылымдар материалдарынан мұндай
мысалдар көп келтіруге болады. Осында насихаттың салдарынан халық діннен
алшақтап, діни сауттары жоғалып, рухани жұтаңдық пайда болды. Дінсіз
ұрпақтар тәрбиеленді. Ал, бұл рухани тоқырауға апарып соғатыны бізге мәлім.
Атеистік тәрбие адамдарды рухани жағынан аздырады. Бір Жаратушының
барлығына, Оның Әділеттілігі мен Мейріміне сенбейтіндер, оны сыйламайтындар
өзін әлпештеген ата-ангасына де Отанына да сенбейді, сыйламайды. Олардан
кейін ұлы Аллаһқа емес тек затқа, ақшаға табынатындар пайда болады. Соған
жету жолында олар ата-анасын да, дос-жаранын да Отанын да сатып кете
береді деп жазады Жақсыбек Құрманбеков Парасат журналындағы Иман жоқ
жерде - адамгершілік жоқ тақырыпты мақаласында[7, 57б ].
Аллаһқа шүкір, тәуелсміздік алғанымызға он жеті он сегіз жылдай
уақыт болды. Қазіргі таңда Ислам кеңетек жайып, өркендеуде. Ел арасына
Исламды таратудың қажеттілігі арта түсті. Себебі, діни сауатсыздық адасуға
апаратыны сөзсіз ақиқат еді. Тәуелсізхдіктен кейін діни басылымдарды шығару
қажеттілігі туындады. Бұл туралы: ... Елімізде діни басылымдар жоқ. Екі
айда бір шығып тұрған Ислам әлемі журналынан басқа республика көлеміне
тарайтынбірде-бір діни басылымның болмауы кім-кімді де ойландыруы тиіс,-
деп жазды М. Хасенов өз мақаласында[8]. Әрине, жетпіс жыл бойы атеистік
көзқарас қалыптасқан қоғамда діни басылымды шығару ұлкен тәуекелділікті
қажет етті. Осында үлкен іске Марат Хасенов, Нұртай Ерназар сынды азаматтар
алғашқылардың бірі болып барды. Халқымызға рухани нәр беретін Шапағат-Нұр
атты айына бір рет шығып тұратын тұңғыш діни басылымды жарыққа шығарды. Бұл
басылым 1998 жылдың қаңтар айында көптеген қиыншылықтардан кейін шықты.
Оның алғашқы бетінде: Мейірімді, Рахымды Аллаһтың атымен бастаймын!
Тәуелсіздік алғалы бергі 5-6 жылда халықтың төл дінімізд Исламға деген
көзқарасы түбімен өзгерді, ықыласы күшейді. Бұл біріншіденқоғамдық
қажеттіліктен, уақыт талабынан туып жатса, екіншіден, діндарларымыздан
бастап, барлық ұлтжанды қазақ азаматтарының халқымыздың болашағы үшін Ислам
дінінің пайдасы ұшан-теңіз екенін сезініп, ұдайы жүргізіліп келе жатқан
насихатының жемісі,- деп жазды Шапағат-Нұр журналының бас редакторы Марат
Хасенов[8].
Ислам – Аллаһ тарапынан жетілдірілген ең соңғы дін. Ол жалаң уағыздар
жиынтығы емес, ол-ғылым, идеология, дүниетаным, тәрбие, рухы биік мәдениет.
Ислам қағидаларының бәрі жаратылыс, қоғам заңдылықтарымен бірлікте дамиды,
шариғат заңдары экономикалық негізге сүйенеді, халықтың тұтынуына қолайлы
әм пайдалы. Құранда: Намаз оқыңдар, зекет беріңдер! деген сөз жиі
кездеседі. Адам Аллаһқа ғибадат ету арқылы тәнін-жанын тазартады, ал,
зекет беріңдер деген сөздің астарында еңбек етіңдер, қайырымдылық
жасаңдар! деген мағына жатқаны белгілі. Өйткені зекетті жұмыс істеп, табыс
тапқан адамдар ғана бере алады. Құран сөзінің мәні мен мағынасын, маңызын
көпшілік қауым түсіне бермейді. Халық арасына ұдайы насихат жүргізудің
қажеттілігі осыдан келіп шығады. Шапағат-Нұр басылымы да халыққа осы
тұрғыда қызмет ету мақсатында жарық көрді. Журналдың алғы сөзінде: Журнал
жастарымыздың діни сауатын жетілдіруге, Ислам қағидаларын ғылыми тұрғыдан
түсіндіруге, арамызға сыналап кіре бастаған жат ағымдармен күресіп, төл
дінімізді насихаттау ісіне ат салысуды ниет етіп отыр. Сондай-ақ,
жұртшылықты мұсылман дүниесімен, Шығыс мәдениетімен, көпке белгісіз дін
ғұламаларымен таныстыратын және басқа алуан тақырыпты қамтитын танымдық
материалдарды жиі жариялап тұрмақпыз деп жазды[8].
1999 жылы журнал қаражат тапшылығынан 2 айда бір шығып тұрды. 2000
жылдан бастап тұрақты түрде ай сайын шығып келеді. Бастапқы кезде дін
саласында жазатын мамандардың жетіспеушілігі қиындықтар тудырды. Бірақ
басылым өзі Г. Жебесін, Мәлік Кішібай, Әлішер Хамитов, Қайрат Иса сынды дін
саласында жазатын мамандар тәрбиеледі.
Қазіргі таңда еілімізде оннан астам діни журналдар және газеттер
жарық көруде. Атап айтсақ, Ислам әлемі, Шапағат-Нұр, Мұсылман,
Алдаспан, Иман, Руханият, Рахмет самалы, Өмір, Ислам, Ислам
өркениеті, Рухани өмір орыс тілінде Семья, Рамадан журналдары т.б
басылымдар жарық көруде. Солардің бірқатарына тоқталып өтсек алғашқы
басылымдардың бірі – Ислам әлемі журналы 1996 жылдан бастап шығып тұрады.
Таралымы 10000 дана. Екі айда бір рет шығады. Бас редакторы Сейсенхан
Маханбек. Құрылтайшысы - Өндірістік Мәдени қайырымдылық орталығы. Алғашқы
діни басылымдардың бірі болғандықтан аталмыш басылымды халық өте жылы
қабылдады. Мысалы бұл басылым туралы: ... Ислам әлемі журналы шығады
дегенді естіген елдің құлағы елең. Иман газетінің қаржы тапшылығынан
жабылып қалуына байланысты республикадағы діни тыныс-тіршілігіміз жайлы
мардымды хабар ала алмай қалғанымыз рас. Сондықтан да Қазақстан мұсылмандар
діни басқармасының облыстардағы өкілдері болып келетін біздерден жергілікті
тұрғындар исламдық діни газет-журналдар шыға ма екен деп жиі-жиі сұрайды.
Міне, енді елдің көптен аңсаған сол өтініш – тілектері жүзеге асып,
мұсылманшылығымызды уағыздайтын Ислам әлемі атты журнал жарыққа шығып
отыр. Бұл біздің төл басылымымыз, үніміз.Сол себепті өз тарапымыздан
журналды барынша қолдап, түкпірдегі алс ауылдарға тарадуына қол ұшымызды
береміз. Сондай-ақ, өзін мұсылман деп есептейтін адал ниетті қаржылы
бауырларымызды Ислам әлемі журналына көмектесіп, демеп отыруға шақырамыз
[9]- деп жазды. Қазақстан Мұсылмандар діни басқармасының Төралқа
мүшесілері мен облыстардағы өкіл имамдары Ислам әлемі-біздің төл
басылымымыз. Ислам әлемі, шығарушылардың бұл сөзінен сол тұстағы діни
басылымдардың жағдайы аңғарылады. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары діни
басылымға сұраныстың жоғары болғаны түсінікті жағдай. Жетпіс жыл бойы
тотолитарлық жүйенің кесірінен тілінен, дінінен, ділінен қол үзген халықтың
аталмыш мәселені қозғайтын басылымдарға сұранысының артуы, рухани азыққа
сусауы, шөлдеуі заңдылық. Бірақ, сол тұстағы әлі аяғынан қаз тұра қоймаған
экономикамыздан, қаржы тапшылығынан жарық көрген басылымдардың ғұмыры ұзақ
болмай жабылып қалып жатты. Әрине, мұндай жағдайды тек діни басылымдарда
ғана емес, басқа саладағы басылымдар да басынан кешірді.
Ислам және өркениет газеті- Қазақстан Мемлекеті діни басқармасының
діни-танымдық басылымы басқармаға жаңа Дінбасы қызметке келісімен
2000жылдың қараша айында Түркістанның 1500 жылдығын ЮНЕСКО шеңберінде атап
өту қарсаңында алғашқы таныстыру саны жарық көрді де араға ай салып, 2001
жылғы қаңтардан бастап жүйелі шыға бастады.Алғашқы жылы бес мың данамен
сегіз бет болып таралды.
Алдын ала каталогқа енбегендіктен, сол аз таралымның өзін мешіттер
арқылы таратуға тура келген. Әуелде жазылушылардың аздығы қаржы тапшылығын
тудырды. Сондықтан алдын-ала теріліп, беттелген материал асықпай басатын
арзан баспаханада әлденеше күн кезегін күтіп жатып қалатын. Дінбасының
тікелей қадағалауымен әр облыс пен өңірдегі өкіл имамдар газетке демеуші
ұйымдастырып, басылымның аяғынан тік тұрып кетуіне қолқабыс тигізді.
Газеттің бас редакторы Сейсенхан Махамбет- тәжірибелі баспагер.
Газет материалдарын Дінбасы тапсыруымен ҚМДБ-ның баспасөз хатшысы Оңғар
Өмірбек дайындасып, шығуына дейін басы-қасында болып, қадағалайды. Газет
дініміздің інжу маржан асыл құндылықтарын ашып, қалың оқырманға ұғынықты да
түсінікті тілмен жеткізуді мақсат етеді. Оны оқу арқылы оқөырман діни
сауаттана түседі. Бұл мақсатқа біртіндеп, сатылап жетуді көздейді. Газеттен
діни басқарманың сан-салалы қызметі, атқарылған түрлі іс-шаралар, елдегі
діни ахуал жан-жақты баяндалып, хабардар етіледі. ҚМДБ дайындаған пәтуалар
ұсынылады. Түрлі материалдар газет жанрлары бойынша тартымды да мазмұнды
жеткізіледі.
Бұрын таралымы 2002 жылы 12-13 мыңға өссе, ал 2003 жылы тағы да екі
есе көбейіп 25 мыңға жетті. Сөйтіп айналасы үш жылға жетер жетпес қысқа
мерзім ішінде Ислам және өркениет қазақ тілінде шығатын белгілі де
танымал газеттерді таралымын жағынан басып озды. Егемен Қазақстан, Жас
Алаштан кейінгі үшінші орынға көтерілді.
Иман діни ағартушылық танымдық журналы 2002 жылдың желтоқсанынан
бастап бас муфтидің ұйымдастыруымен жарық көріп келе жатқан басылым ҚМДБ-
ның өз органы. Екі айда бір рет шығатын журнал атына сай діни уағыз.
Шариғат ауқымынан әрі асып, бұрынғы және бүгінгі брша Исламият
құндылықтарын мұсылман қауымына насихаттаға бағытталған.
Діни басқарма тарапынан Республика көлемінде жүргізіліп жатқан
қазіргі діни реформалық кең ауқымды кешендік жұмыстардың бағыты менбарысы
осы Иман журналының беттерінен оқуға болады. Жер-жердегі жаңадан ашылып,
жұртшылық игілігіне қызмет етіп жатқан мешіттер мен медреселер, діни оқу
орындары жайындағы дерек мәліметтер журнал назарынан тыс қалмайды. Көне
мешіттер жөніндегі деректер оқырманды қызықтырмай қоймайды.
Журналдың ішкі таным-тағлымдық мазмұнына сай сыртқы көркем
безендірілуі де көз тартады. Таралымы 3000 дана. Республика аумағындағы
барлық мешіттер мен мекемелерге тегін таратылады. Жеке жаздырып алуға ниет
білдіруші зиялы қауым өкілдеріне де мүмкіншілік туғызуда. Журналға деген
жұртшылық ықыласының күннен-күнге артып келе жатқандығын ескерсек, алдағы
бірер жыл беделіне таралымы едәуір есе өсе түсетініне сенім мол. Иман
журналының құрылтайшысы - Қазақстан мұсылмандар діни басқармасы. Қазақстан
2003 қазақ-түрік жастарды қолдау қоры. Қазақстан Мұсылмандар діни
басқармасының Төралқа мүшесілері мен облыстардағы өкіл имамдары Ислам
әлемі-біздің төл басылымымыз. Ислам әлемі[10]. Діни-танымдық ғылыми
Мұсылман журналы 2002 жылдан бастап дарық көрді. Бас редакторы Қайрат
Иса. Таралымы 100 мың данаға жетті. Басылымның жарық көруіне ақын-жазушылар
тікелей ат салысты. Себебі, мұсылман дінін уағыздайтын басылымдар аз болды.
Бертін келе, Құлкерім Елемес, Мұхамеджан Тазабеков, Балғымбек Имашев сынды
ақын-қаламгерлер өз ддіни мақалаларын жариялап отырды. Мұсылман журналы
қазіргі кезде де жарық көруде. Басылым екі-үш айда бір жарық көруде.
ДІНИ БАСЫЛЫМДАРДАҒЫ ПРОБЛЕМАЛЫҚ МАҚАЛАЛАР МЕН АУДАРМАЛАР
Бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде баспасөздің өзіндік ерекшелігі
бар. Атап айтқанда. Ол өзге ақпарат құралдарынан ерте пайда болғаныны тілге
тиек етпей кетуге болмас. Осыған орай ғалым Ә. Қарағұлов Сәтті ойлар
сағаты атты мақаласында: Баспасөз адамды рухани байытады, өсуге,
өрлеуге, өнегелі болуға ұмтылдырады. Жаңа сатыға, биік белеске көтерілуге
жеткілікті. Олай болса адамға тамақ, ауа, су, қандай керек болса баспасөз
де сондай керек,-деген байламға келеді. Демек, Баспасөз негізінен
адамдар бойына моральдық, адамгершілік және эстетикалық танымды
қалыптастыруды басты мурат санайды[11]
Қалай дегенмен, бүгінде теледидар шарықтау шегіне жетсе де,
баспасөздің қоғамдық рөлін ешкім жоққа шығара алмас. Өйткені, баспасөз
арқылы тарихымызды біле аламыз. Яғни, газет-журналдардың сарғайған
беттерінен сол кезеңнің өмірін бағамдаймыз. Шындығында баспасөз
тарихымыздың куәсі екендігіне Қ. Атабаевтың Қазақ баспасөзі: Қазақстан
тарихының дерек көзі(1870-1918) атты кітабындағы мына бір ой-пікірлері
дәлел бола алады: Қазақ тілінде пайда болған газеттерден қазақ тарихын
зерттеушілер ХІХ ғасырдың соңғы үшінші бөлігінен бастап бүгінге дейін ел
өміріне қатысты сан алуан мағлуматтар ала алады. Бейнелеген айтсақ, ХІХ
ғасырдың соңғы ширегіне қазақ жерінің одан әрі отарлану тарихынан бастап
бүгінгі тәуелсіз мемлекет құру тарихына дейін қазақ халқының жүріп өткен
сарғайған газеттер беттерінен көруге болады. Көп жағдайда баспасөз
материалдары біздің өткеніміздің кейбір сәттері туралы мәлімет бере алатын
бірден-бір дерек көзі болып шығады. Демек, ХХ ғаысрдағы қазақ тарихын
мерзімді басылымсыз толық ашу мүмкін ашу мүмкін емес деп сеніммен айта
аламыз[12]
Жалпы, қазақ басылымдары әуел бастан көтерген тақырыптарының қыр-
сырын ашып, халыққа қарапайым тілмен жеткізуді мақсат тұтқан. Бүгінде осы
үрдіс жалғасуда. Дегенмен, бұрынғыға қарағанда талап күшейген. Қазір
қоғамдағы саланың қайсысы жайлы қалам тербесең де деректерге жүгіну басты
шарт болып табылады. Көп сөздік пен жалаң фактілік материалдың солғын
тартуына себепші болады. Осы орайда профессор Т.С. Амандосов Журналист
және өмір атты еңбегінде Фактілерді жинақтауда және өмір құбылыстарын
зерттеп білуді шыншыл болған парыз. Бұл принципті бұзған газет
қызметкерлері кейде үлкен қателіктерге ұшырайды. Ал, фактіге жеңіл-желпі
қарағандықтан, оны жете зерттемегендіктен біздің кейбір газеттерімізде
жарияланған материалдардың бекерге шығуы да кездесіп қалып отырады. Газет
беттерінде көрініп қалатын ондай материалдар тілшінің де, газеттің де
беделін тұсіреді,- деп бұл мәселеге айрықша көңіл бөлген. Журналист-
творчестволық тұлға ретінде басқалардан ерекше қасиеті бар жан. Ол
өзгелерге өнеге болуға тиіс. Журналистің жұмысы халықтың сынына түседі,
оған халық төрелік етеді. Сондықтан журналист өз мамандығының, қызметінің
халыққа керек екенін терең сезініп, жауапкершілігін, борышын адал атқаруы
міндет. Сондықтан да журналист көтеріп отырған мәселесін жетік білуі қажет.
Әсіресе, саясат, экономика, әлеуметтік жағдай, экология, мәдениет
мәселелерін жазу шеберлік пен жауапкершілікті талап етеді. Өйткені, қалың
оқырманның дұрыс қабылдауы журналистің үлкен сынақтан өткеніндей әсер
етеді. Сондай-ақ, дін тақырыбы да осалдықты құптамайды. Әсіресе, Ислам
дініне үстірт қарау-журналистерге үлкен сын. Егер адамгершілік, имандылық
туралы қаншама дүниелер жазып, Ислам дініне соқпай кетсеңіз, жазған
дүниеңіздің оқырман жүрегіне жету-жетпеуі екі талай. Себебі, Ислам діні
ғана бүкіл жамандықтың түбіне балта шауып, жақсы іс-әрекеттерге ұйытқы бола
алады. Бұл ретте дін мәселесін жан-жақты зерттеп жазып жүрген Шапағат-
Нұржурналының материалдарын атауға болады. Осыған орай, басылымда жарық
көрген аудармалар мен проблемалық мақалаларға жеке-жеке тоқталып өтейік.
Басылым тікелей Ислам дінімен байланысты болғандықтан аудармалар жиі
беріліп отырады. Жалпы, аударма дегеніміз- бір тілде ауызша айтылған ой
пікірді, болмаса жазылған мәтінді тыңдаушыға, оқушыға екінші тілде яғни,
оның ана тілінде түсінікті етіп жеткізу. Бір тілден екінші тілде,яғни оның
ана тілінде түсінікті етіп жеткізу. Бір тілден екінші тілге аударып
жазылған немесе баспадан басылып шыққан барлық әдеби және жазба еңбек
аударма туынды деп аталады.
Аударма – бір тілде айтылған не жазылған мәтіннің екінші тіл арқылы
жеткізілуі, әдебиеттің кең арналы, мол салаларының бірі. Аударманың пайда
болуын көне дәірімен, тілдің шығуымен байланыстырады. Қарым-қатынастың
құралы ретінде әр тіл сөйлейтіндермен түсінісу, қатысу қажеттілігінен
аударма пайда болды.
Аударма жұмысы бүгінгі таңда мақсат-мүддесі, тіршілік әрекеті бір
адамзат қоғамындағы аса маңызды құбылыс.
Аударма әрқашанда адамдар, қауымдар, тайпалар, халықтар, ұлттар
арасында әлеуметтік, экономикалық, рухани, ғылыми қарым-қатынасының алмасу
құралы, ел танудың құралы, достық, ынтымақтастық тәжірибе-тағлым алмасуыдың
дәнекері. Аударма жұмысы қазір біздің өмірімізден үлкен орын алады. Тіл
дамуындағы прцестің барысында аударма қызметінің атқаратын рөлі орасан зор.
Қай халықты тексеріп қарасақ та, ол өзінің мәдениетін дамытқан халық қашан
дабасқа елдің ғылым-білімін үйренуге ұмтылады. Осындай игі істің жандануына
аударманың айрықша қызмет атқарғандығы мәлім. Аударма халықтар достығының
дәнекері деп аялауында көп мән бар. Егер біз дүниежүзі халықтарының бәріне
ортақ неше алуан мәдени, әдеби, тарихи, мұраларды тізіп, санап, оқып шыға
алатын халде болсақ, ол тек аударманың арқасы. Аударма қай заман, қай кезең
болмасын қоғам өмірінің ілгері жылжи дамуына қалтқысыз қызмет етіп келеді.
Діни басылымдарда аударманың алатын орны айрықша. Құран, хадистер
араб тілінде болғандықтан, оларды аудару аса маңызды іс. Себебі Исламды
үйрену үшін әрбір өзге мұсылман ұлтына өте қиынға соғуы мүмкін. Ал, оларды
үйрену үшін әрбір өзге мұсылман ұлтына өте қиынға соғуы мүмкін. Ал оларды
аудармалардан оқып үйрену-оларға тиімді болар белгілі. Шапағат-Нұр
журналындағы аудармаларға тоқталатын болсақ, басылымның басым көпшілік
бөлімінде аудармалар берілген. Діни тақырыптағы материалдарды араб, түрік,
орыс т.б. тілдерден аударуға тура келеді. Аудару кезінде кемшіліктер
кездесіп отырады. Мәселен басылымның 2003 жылғы 10 санында Қайрат Исаның
Аллаһтың бірлігін қалай түсінеміз? атты аудармасы жарық көрген. Авторы
М.Башамили Әруақ мәселесі – қазақ халқының арасындағы өзекті мәселелердің
бірі. Сондықтан мұндай еңбектерді аудару қоғамның қажеттілігі. Қандай да
бір дінге байланысты еңбекті аударуда кездесетін қиыншылықтардың бірі, оны
сөзбе-сөз аудару керектігінде. Себебі кейде аударма ойдағыдай шықпай
жатады. Бұл еңбекті аудару барысында автор қиыншылықтарға кездескен.
Мысалы, мына сөйлемді алып қарайтын болсақ: Бұрынғы көпқұдайшылдардың
қазіргінің әруаққа табынушылары сияқты Аллаһтың достары мен әулие кісілерді
Аллаһпен теңдес құдай жасап алып табынғандықтары жөнінде дәлелдерге қатысты
әңгіме қозғар болсақ, оның бәрі қасиетті Құран Кәрімнен табылады, бірақ
сендер оған назар аудармайсыңдар, сол кезде аса жоғары Аллаһ Таьала күллі
адамдарға былай деп жариялады: Расында, Аллаһтан өзге шоқынғандардың
өздерің сияқты құлдар. Егер шын айтсаңдар, қане оларды шақырыңдар, сендерге
жауап берСІН. [13] Белгілі Ғалым Ә. Сатыбалдиев: Аударманың түпнүсқа
шеңберінен шығып кетуге хақысы жоқ. Түпнүсқа мөтіні - қандай аудармашы
болмасын бүлжымас заң. Ал, аударма процесінде кейбір еркіндіктер, -
мәселен, бір сөз немесе үғымды өлденеше сөзбен беру, кейде түпнүсқаның
өріпінен аулақтау, т.б. - бүлар жолдан ауытқу емес, сапалы төржіма жасау
үстіндегі өдіс-амалдар деп айтқандай аудармашы түпнүсқа шеңберінен
шықпағанымен, сөйлем тым шүбарыңқы болып шыққан.
Сонымен қатар, басылымда сапалы аудармаларды да көптеп кездестіруге
болады. олардың бірнешеуіне тоқталар болсақ, журналдың 2004 № 5 саныда
берілген Жан жарасының жазылуы атты Ерғали Момыштың аудармасы. Қоғамдағы
келеңсіз қүбылыстардың бірі арақсыз жиылысты елесте алмайтын егде тартқан
кісінің тура жолға түсуі туралы ғибрат аларлық бүл оқиға кімді де болса
қызықтырып.әкетуі мүмкін. [14] Орыстың ғалымы Н. А. Доброюбов: Аудару үшін
түпнүсқаның мағынасын сақтап, тілді дүрыс қолдану, тіл тазалығын бере білу
- бүл аз, аудару үшін түпнүсқадағы өмірді бере білу керек деп
көрсеткендей аударма еркін аударылғандықтан, оқырманың қабылдауына жеңіл
түсінуіне септігін тигізер аударма түпнүсқадағы өмірді берген.
Басылымның келесі бір санында Мәлік Асанның Қиянатқа тыйым салу деген
орыс тіліндегі аудармасын көруге болады. Бүл аудармада оқырманға қажетті
болып табылатын, өрбір мүсылманның үстанатын қағидаларының бірі - хадистің
түсіндірмесі берілген. Аударма тілі жатық, оқырман қауымы өте жеңіл түрде
қабылдайтындай аударылған. Мысалы: ...Төртіншіден, Қасиетті Құранның
берілуі түрі мен мағынасы Аллаһтан келген болса, құдси хадисгің мағынасы
Аллаһтан келген болғанымен, сөзі пайғамбардікі. Бесіншіден, Қасиетті
Құранның аяттарының мағынасын өз сөзіңмен емес, қаз қалпында оқу міндетті
-деген сөйлемдерден-ақ аударманың үғынықты да қарапайым шыққандығын
көреміз[15]
Шапағат-Нүржурналында жарық көріп жүрген аудамалардың басым бөлігі
сол өз баспаларынан шығып жатқан кітаптардың мәтіні. Діни аудармаларды
аударудың бір қиыншылығы - аударудағы маман тапшылығы.
Яғни, аударманы түпнүсқамен салыстыра отырып, реакциялайтын редакторлар
тым сирек кездеседі. Себебі, редактор дін саласын да, аударма саласын да,
сол тілді де жетік меңгерген адам болуы шарт. Сондықтан да басылымдағы
аудармалар да кемшіліктердің кездесуі заңды қүбылыр болып табылады. Соған
қарамастан, басылым аудармалары жыл санап сапасы көтерілу үстінде. Бүған
қарап, діни аудармалардың келешегі жарқын болатынына сеніміміз мол.
Негізінде, өрбір басылымдағы материалдар белг ілі бір жанр түрінде
жарық көреді, өйткені жанрсыз материалдардың жазылуы мүмкін емес. Профессор
Т. Қожакеев: Жанр дегеніміз - белгілі бір газет, журнал материалдарының,
радио, телевизия хабарларының көріну, өмір сүру формасы. Нақты болмыс-
қүбылысты жазып, суреттеп, айтып берудің, оқиға фактілерді көрсетудің ғылым
белгілеген, жүрт таныған кескін-пішіні болады. Өзіндік сипаты, өзіндік
белгілері бар сол түрлердің әрқайсысы жанр деп аталады , - деп анықтама
береді.
Белгілі ғалым Н.Омашүлы: Әманда үшқыр уақыттьщ жалынан үстап отыратын
жанр журналистика екендігі танылған да, мойындалғаны да шындық. Бүрынғы
публицистиканың дерті баяндау болса, қазір ол айта қаларлықтай терең
талдауға бет түзеді. [16] Жанрларды ішінде мақалаларға келер болсақ,
проблемалық мәселе көтерген мақала, кейде, пікір таласын туғызып, баспасөз
бетінде белгілі пікір жөнінде айтыс туатын жайлар да жиі кездеседі.
Мақалаға тән ерекшелікті анықтап беріп кететін болсақ, мақаланың негізгі
желісі - идея. Ол тақырыбының маңыздылығы, мақсаты мен байыпталуының
кеңдігі және қорытындысының аумақтылығы жағынан ерекшелене түседі. Белгілі
бір идеяның, өлеуметтік ой-пікірлердің негізінде пайда болған мақала сол
идея мен ой-пікірлерді насихаттайды, немесе соны іске асыруға үн тастайды.
Жөне де публисцистика нақтылы өмірден орын алып отырған мөнді оқиға
фактілер төңірегінде пікір қозғап, сол туралы дүрыс үғым қалыптастыруға
ықпал жасайды, - деп ғалым Т. Қожакеев айтқандай, публицистика қоғамдық
пікірді қалыптастырады.
Шапағат-Нүржурналындағы пробемалық мақалаларды сырт айналып өте
алмады. Көсем сөздің майталманы, қаламгер Үзақ Баға^ев өзінің Журналист
парызы атты шығармасында: Журналист мамандығы -қадірменді де, қүрметті
мамандық, - дей келіп, журналист ең алдымен -тәрбиеші - деп баға береді.
Сондықтан да басылымдағы журналисттер мақаласын оқыған оқырман діни
проблемаларға өзіндік көзқарас қалыптырады. Публицист дәлелдеу арқылы ғана
сендіріп, талдау, салыстыру, ойлау және оқырманды ойлануға үйрету арқылы
ғана дәлелдей алады, орыс зерттеушісі В. Здоровега айтқандай Шапағат-Нүр
журналындағы журналисттер мақалаларында дәйекті деректермен оларды дәлелдей
білген.Солардың кейбіреуіне тоқталып өтелік.
Шапағат-Нүржурналының 2002 жылғы №5 санында Мүхтар Қүл-Мүхаммедтің
Діни экстримизм - үлт қауіпсіздігіне төніп түрған қауіп атты материалын
жариялаған. Мақаланың ширақ, шымыр, қысқа жазылғаны, қиын ой пікірлерді
жеңіл жеркізгені, аз сөзбен қажетті нәрсенің бәрін айтып үлгіргені лазым,
- Т. Қожекеев айтпақшы, аталған мақала жүмыр да ширақ жазылған. Онда автор
діни экстремизммен мемлекет батыл күресу керек екендігін алға тартады.
Сайып келгенде, Исламды осындай тар түсінікпен қабылдау адам білімінің
саяздығын көрсетеді. Өйткені бүкіл оқымыстылар бүл дінді қабылдап жатқанда,
өз елімізде кері тартушылық танытуымыз қоғамдық түрғыдан да адамдық
түрғыдан да үлкен сын. біз Исламды дәстүрлі дініміз деп, мүсылман
мемелекеттерінің бір ретінде көпшілікке әйгілене бастадық. Сондай-ақ Ислам
қанішерлік, қастандық, зүлымдыққа қарсы бейбітшілік діні және ол адамдар
арасында бейбітшіліктің болғанын мақсат түтады.
Күйбеңдеп тіршілік еткен әрбір жанның өз қуанышы мен қайғысы бар.
Сондай-ақ өр саланың да жетістігі мен проблемасы жетерлік. Ислам дінін
дүрыс түсінбей, проблемаға үшырағандар қаншама? Соның бірі – келесі
мақалада көрініс тапқан, өз дінінен безініп, өзге діннің қармағына
ілінгендер. Ақша, байлыққа қызығып торға түскен қандастарымызға арналған
ашық хат түрінде берілген. Еліміз егемендік алып, туымыз көкке желбіреген
көңілімізге қуаныш үялатса да секталарды жамылып кірген миссионерлердің
бауырларымызды шоқындырғанын көргенде ішің қан жылайды. Бүл - тек Ислам
дінінің ғана емес қазақ топырағында дүниеге келген өрбір жанның өзегін
өртеген проблемасы болмақ. Әрине, Шапағат-Нүр журналы да бүл мәселені
айналып өтпеді. Б. Айдарбековтың Бауырым, тыңда мені атты мақаласы өз
дінінен безіп, адасқан қандастарына жазған ашық хатына тоқталғанды жөн
көрдік. [17] (Бүл ашық хатта автордың жан күзелісін, адасқан бауырына
жанашырлығын анық сезінеміз. Ішкі дүниесінен айқайлап шыққан мына сөздері
кімді болса да ойлантады: Ең ауыр сөз : Дінін сатқан - опасыз деген сөз
екен. Дінін сатқан адам мәңгүртпентең, оған Отанын, тіпті өзтуған ата-
анасын сатып жіберу де түк емесін білемін. Сол шоқынған қазақ өзі ғана
шоқынбай, өзгелерді де шақырып жүргені қабырғаңцы қайыстырады.
Миссионерлердің берген тиын-тебеніне мәз болып, қармаққа ілінген кейбір
қазақтар шоқынған дінінен шыға алмай аһ үрып жүрген жоқ па? Орыстың үлы
жазушысы Л.Толстой: Мен үшін мүсылмандық өзінің бүкіл болмысымен шіркеу
проваславиясынан анағүрлым жоғары түрғанына күдік болмауы тиіс. Сондықтан
да адамзат алдында шіркеу праваславиясы немесе мүсылмандықты үстау
қажеттілігі түрса,кез келген адам жалғыз тәңірімізді мойындайтын
мүсылмандықты қалайтыны күмән жоқ. деп ағынан жарыла мойындаса,
Ф.Фостонкер: Мүсылмандық - дүниенің үйытқысы болған дін. Бүл діннің қайнар
көзі - Қүран. Ал, Қүран болса өлем мәдениетінің негізгі іргетасы. Егер
мүсылмандық жер бетінен жойылар болса, дүние шайқалып кетер еді - деп
Исламды тіпті жоғары бағалайды.
Әлемнің үлылары мне ойшылдары мойындап жатқан Ислам дінінен базбіреулер
сырт айналып жатады. Ал өзге дінге өтіп жатқандарға не дерсің? Ашық хатқа
қайта оралсақ, автор сөз соңын өдемі түйіндейді: Бауырым!
Қазақта Адасқанның айыбы жоқ қайтып үйірін тапқан соң деген нақыл бар,
өлі де кеш емес. Өз Отаныңа өз шаңырағыңа, өз ата-ана, бауырларыңа қайтып
орал. Аллаһ Таъала мойынсүнып, бірлігіне иман келтір. Аллаһ Таъала хақ
санаған өз дініңе - Ислам дініне қайтып, мүсылмандық па{эызыңды орында!
Күні-түні ғибадат ет!Бауырым! Аллаһ Таъала Үстем өрі Кемеңгер. Шындап
жалбарынып, төубаға келсең Ол бәрін кешіреді. Баспасөз материалдарының
тілі мен стильіне қойылатын басты талап - оның әрбір сөзі, сөйлемі, пікірі
үғымды, түсінікті болуы керек- Т. Қожакеев. деп түсіндіргендей мақаланың
өрбір сөзі ақылға қонымды, тілі жатық жазылған.
Шапағат-Нүржурналының № 1-2004 санында жарық көрген Халифа Алтай
атамыздың Тағы да әруақ туралы атты мақаласын проблемалық мақалаға
жатқызар едік. Профессор Т.С. Амандосов ...Сондай-ақ, проблемалық мақала
баспасөз бетінде теориялық және практикалық күрделі мәселелерді көтеретін
баспасөз жанрларының бірі [18] деп айтқандай негізІнде, проблемалық
мақалада ең көкейтесті мәселе қозғалары сөзсіз. Әруақ та - біздің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz