Түркістан Республикасы үкіметінің қазақ халық ағарту институтын ұйымдастыру шаралары

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Араға ұзақ уақыт салып жеткен ояну ұлттық тарихымыздың өскелең ұрпаққа көмескі тұстарын ашып, қайта қарап, шынайы тарихты баяндауға мүмкіндік беріп отыр. Ұлттық идея зиялылары басын бәйгеге тігіп, алаштың мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған үркердей арыстардың ғасырдың үш ширегіне жақын санаға байлау, әреге тұсау болған қасаңдықтан арылып, арыстар төккен әрбір маңызды еңбекті ақтауға қол жеткізе бастадық.

Отандық тарих ғылымында толық шешімін таппапған әлі зеpттелу деңгейі тым мардымсыз тақырыптар өте көп. Осындай зерттелуі жұтаң, әйтсе де өте көп бұрмалаушылыққа ұшыраған тақырыптардың бірі Түркістан республикасының тарихы.

1917 жылдың 7-ші сәуірінде Уақытша үкіметтің ТүркістаІн комитеті құрылды. /1 Ал, 1918 жылдын сәуір айында РКФСР-дың құрамында Түркістан Автономиялы Кеңестік республикасы құрылды. /2. 76 Алашорданы мол, асау ағыстарға толы XX ғасырдың алғашқы ширегінде тілі, діні мен ділі бір, бауырлас түркі халықтарының ортақ мемлекеті Түркістан Республикасының саяси және рухани орталығы Ташкент қаласы болды. Мұнда қазақ халқының елім деп еңіреген талай боздақтары, бүкіл саналы ғүмырында Түркістан тәуелсіздігін көкірегіне мұрат етіп түйген кемеңгерлер жиналды. Ташкент қаласында озық ойлы қазақ зиялыларының шоғырлануы демографиямен де көп байланысты болды. Мәселен, 1917 жылы Түркістан генерал-губернаторлығының барлық халықтарының құрамында 2. 665. 441. ал Ташкент қаласында 1 56. 879 қазақ өмір сүрді. /3. 9 Осы көрсеткіштердің өзі шашырап жүрген қазақ зиялыларының бірігуіне алып келді. /4. 3 Олар Түркістан өлкесінде орын алған дүрбелең тұста, дүйім елге ес жиғызбас аттанысы мол дәуірде тарыдай шашыраған жұртқа ұйытқы бола білді. Өлкедегі әртүрлі экономикалық, әлеуметтік және мәдениет саласындағы еңсе езер қым-қуыт қиындықтар мен ауыртпалықтардан арылудың төте жолы оқу-білімде, халықты жаппай сауаттандыруда екенін сезінді. Дүниенің кілті білім-ғылымда, жалпақ жаһанның өзге елдерімен иек теңестірер қуат-оқу ағарту саласында екенін ұқты.

Түркістан Республикасының алғашқы жылдарында халыққа жалпылама білім беруді қалыптастыру және дамыту барысында біршама оңды жұмыстар жасалды. Бұл әсіресе, Түркістан Республикасы Халық Комиссарлар Кеңесінің төрағасы болған Тұрар Рысқұлов кезінде ерекше сезілді. 1922 жылы желтоқсан айында өткен Түркістан Республикасы Кеңестерінің XI съезінде Халық ағарту ісіне мемлекеттік бюджеттің 30%-ға дейінгі, ал жергілікті бюджеттердің 24%-ға дейінгі бөлігін босату туралы шешім қабылдады. /5. 14 Республика жалпы білім беретін мектептер мен мектеп жасына дейінгі мекемелерді, кәсіптік-техникалық оқу орындары мен жоғарғы оқу орындарын дамытудың жоспары әзірленді. Негізгі күш-жігер республикада сауатсыздықты жою мәселесіне жұмылдырылды. Осы бағытта ұлт зиялылары Ташкент қаласын күллі өлкеге шұғыла таратар білім ошағына айналдыруға әрекеттенді.

Исі түркі жұртының мақтанышына айналған М. Шоқайұлы, Т. Рысқұлов, Н. Төреқұлов, С. Қожанов, М. Тынышбаев, Х. Досмұхамедов сынды біртуар саңлақтарымыз халықтың материалдық және рухани деңгейін көтеру үшін оған жаппай білім беру қажеттігін жете аңғарды. Олардың шұғыл қимыл әрекеттері арқасында 1918 жылы Түркістан Халық ағарту комиссариатының қаулысымен қазақ педагогика курсы ұйымдастырылды. Бір жылдан соң қазақ, өзбек, түркмен педагогикалық училищелері бой көтерді. /6. 3

Қазақ педагогикалық училищесінде білім алған азаматтар сайын сахараның төсіндегі ауылдарға барып ұстаздық етті, ескі өмірді түлетуге күш салды. Түркістан Халық Комиссарлар Кеңесінің 1920 жылы 2-ші қазан айындағы Ташкент қаласында халық ағарту институттарын ашу туралы бұйрығы бойынша 4 институт ашылды. /2. 4 Солардың бірі - қазақ педагогикалық училищесінің негізінде құрылған Қазақ Халық ағарту институты болды.

1920 жылы 12 тамызда құрамында тәжірибелі педагогтар Н. Табынбаев, Б. Есенов, X. Досмұхамедов, Қ. Қожықов, В. Н. Көшербаевтар бар Қазақ Халық aғapтy институтын ұйымдастыру үшін құрылған комиссия оқу орнының жетістіктерімен, қажеттіліктерін айқын көрсетіп берді. Қазақ Халық ағарту институтының (Казинпрос) алдына қойған міндеті-біріншіден, қазақ мектептеріне оқытушылар даярлау болса, екіншіден, мектептің ұйымдастырушылық мәдениетін жетілдіруге қабілетті мамандармен қамту еді. Институттың іргесін қалап, шаңырағын биіктете алатын білікті, тәжірибелі ұстаздар Түркістан өлкесіндегі мектептерден шақырылды. Кадрлармен қамтамасыз ету жұмысымен Түркістан Халық ағарту комиссариаты шұғылданды. Институт директоры болып Е. Табынбаев тағайындалды. 1920 жылы 28-қыркүйекте Сұлтанбек Мангельдин институттың іс жүргізушісі қызметіне қабылданды. /4. 4

Ұлт зиялыларының күшімен құрылған Қазақ институты Ташкент қаласындағы К. Маркс көшесіндегі 41-үйге орналасты. /2. 4 (Қазіргі Әмір Темір алаңындағы Заң институты орналасқан ғимарат) .

Түркістан өлкесіндегі қалалардан арнайы шақырылған білімді ұстаздардың қатары молығып, қараша айында институт оқытушыларының саны 64-ке жетті. Олардың ішінде Мұхамеджан Тынышбаев - математикадан, К. Жаленов - физикадан, М. Есболов, географиядан, Ш. Сарыбаев - ана тілінен, В. Көшербаев - тарихтан, X Досмұхамедов - жаратылыстанудан, С. Асфендияров - музикадан сабақ берді. /6. 5

Институттың 4 негізгі, 3 даярлау кластары және тәжірибелік үлгілі мектептері болды. Оқушылардың жалпы саны алғашқы екі жылдың ішінде 259-ға жетті. Оқушылар қатарында қазақ халқының біртуар азаматтары Ілияс Жансүгіров, Құрманбек Жандарбеков, Әуелбек Қоңыратбаев, Ісмет Кеңесбаев, Шынәлі Мұсаевтар болды. Қазақ ағарту институтының жанынан тәжірибе мектептері және мектепке дейінгі тәрбие үйлері жұмыс жасады. Ол туралы архив материалдарын ақтарғанда 1920 жылы 4-ші қарашада X. Досмұхамедовтың өтініші негізінде оның балалары: Рабиға(11 жасар) тәжірибе мектебінің 2-ші класында, Әділхан (8 жасар) тәжірибе мектебінің 1-ші класында, Сәуле (4 жасар) институт бала-бақшасына қабылданғандығын байқауға болады. /6. 5

Институт құрылуының алғашқы жылдарында шаруашылық деңгейі, оқу материалдық базасы көңіл құлазытар жағдайда болғанымен білімді азаматтар оқушыларға терең білім, саналы тәрбие беруде ыждаһаттылық танытты. Институттың оқу тәрбие жұмысы ІІедагогикалық кеңестің назарынан бірде-бір түскен емес. Институтта түрлі ұйымдар ұйымдастырылып, оқушылар кеңінен қамтылды. Институтқа жастар ұйымының төрағасы болып жас Ғани Мұратбаевтың келуі/2. 44 жастардың қоғамдық белсенділігін арттыра түстi. Түркістан Халық ағарту комиссары болып қызмет еткен С. Қожанов мұғалім кадрлар құрамын көбейту үшін институтқа ерекше көңіл аударды. Ол өлкенің жалпы бюджетінің 20 ^% -ін халық ағарту саласына бөлгізуді және Қазақ ағарту институтының материалдық базасының нығаюына себін тигізді. 1922 жылы институттың 57 оқытушы мен қызметкерлерінің, 230 оқушының тұрмыс жағдайын нығайтуға үлec қосты. 1923 жылы 19-шы наурызда Түркестан Халық ағарту комиссариаты коллегиясында қазақ институтында этнография кафедрасын ашу және оған Диваевтың есімін беру туралы қарар қабылданды. /6. 5 1923 жылдың 12-ші мамырында институттың директоры болып Сегізбай Айзунов тағайындалды. /2. 15

Оқу-тәрбие ісін жоғары деңгейге көтеру үшін біршама шаруалар тындырылды. Жаңа оқу жылына дайындық жасау ісіне жергілікті жерлердегі мекемелердің жәрдем көрсету мәселесі алға тартылды. Ел ішінде есімі мәлім, құрмет беделі жоғары болған Мұхамеджан Тынышбаев бұл іске басшылық жасап, сол жылдың маусым айында Шымкент, Әулиеата уездерін аралап, институтқа түсушілерді анықтайды және нақтылай көмек көрсетеді. /4. 4

1923 жылы институттың оқытушылар құрамы нығайды. Мағжан Жұмабаевтың педагогика және ана тілінен, /2. 5. Файзулла Faлымжановтың математикадан, Жүсіпбек Аймауытовтың қазақ әдебиетінен сабақ беруі, драма үйірмесіне жетекшілік етуі/2. 156. институттағы көрнекті оқытушылардың санын молайтты. Оқулықтар жазу, баспадан шығару ісі қолға алынып, институт кітапханасы қажетті оқулықтарға толықтырылды. А. Байтұрсыновтың "Ана тілі грамматикасы", С. Қожановтың "Арифметика", М. Жұмабаевтың "Педагогика' кітаптарын, "Сана" журналы, "Ақжол" газеті т. б. мерзімдік басылымдарды оқушылар жиі пайдаланып, /6. 5. білімдерін жетілдірді.

1924 жылы 17-ші қаңтарда институт өзінің алғашқы түлектерін білім ұясынан баптап ұшырды. Қазақ Халық ағарту институтының директоры С. Айзунов, орынбасары П. Юдахин. оқытушылар Х. Досмұхамедов, М. Тынышбаев, Ф. Ғалымжановтар студенттердің төрт класта мерзімінен бұрын бітіргендігі туралы қарар /2. 156 қабылдады. Бітірушілердің салтанатты күнінен 15 күн өткеннен кейін институт директоры С. Айзуновтың орнына Д. Сарсенов тағайындалды. /2. 25.

Қазақстан Халық ағарту комиссариаты коллегиясының 1925 жылғы 8-ші қазанындағы қарары негізінде Қазақ ағарту институты Қазақ Педагогика институты деп аталатын болды. Бұл өзгеріс инстиут ұжымын үлкен қуанышқа бөледі. 16-шы қазанда мереке өткізуге дайындық жүргізіліп, Қазақстан Кеңес Халық комиссиары орынбасары А. Серғазиевтің келуін күтті. Науқасына байланысты келе алмаған Д. Сергазиев Д. Сәрсеновтың атына жедел хат жіберді. Онда институттың жоғары педагогикалық институт деп аталуы мен құттықтап, студенттердің жаңа оқу орнына табыстар тіледі. /2. 54.

Қазақ республикасының ұсынысымен, Орта Азия университетінің ұсынысымен профессор-оқытушыларынан құралған комиссия 1926 жылы 2-ші маусымда институт жағдайын толық тексеруден өткізді. Қазақстан Халық комиссариаты институтты нығайту үшін 259924 сом қаржы бөлді.

1926-28 жылдары Қазақ Педогогика институтының ұстаздары өмір талабына сай келетін оқу тәрбие жүйелерін нығайта түсті. 20-шы жылдың бас кезінен институт іргесін қалауда аянбай еңбек етіп келген Х. Досмұхамедов, Ш. Сарыбаев, М. Қасымова, М. Тынышбаев сияқты ұстаздардың қатары кеңейді. 1926 жылы институтта М. Әуезовтың қазақ, орыс әдебиеттеріне сабақ беруі оқу орнының беделі шарықтап өскен кезімен тұспа-тұс келді. 1927-1928 жылдары С. Сейфуллин институт ректоры болып қызмет етті, ол жоғары білім ордасының өркендеуіне еселі үлес қосты. /6. 14.

І. ТАРАУ. ТҮРКІСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ АҒАРТУ ИНСТИТУТЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ШАРАЛАРЫ

1. 1. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ АҒАРТУ ИНСТИТУТЫН ҚҰРУ ҮШІН ЖАСАЛҒАН ЖҰМЫСТАР

ХХ ғасырдың бас кезінде ірі саяси орталыққа айналған қалалардың бірі - Ташкентте ұлтын ойлаған азаматтардың қалыптасуы мен сол жерде шоғырлануы ерекше сезіледі. Патшалық Ресейдің зорлық-зомбылығына қарсы азаматтық қозғалысының басына келген жаңа әлеуметтік күш-ұлт зиялылары осы орталыққа тоқтасып, бірлесті. Олардың іздену, үйрену, оқу бағыты дүниетанымының қалыптасуына үлкен ұқпал жасады. Түркістан өлкесіндегі күнделікті болып жатқа оқиғаларды көріп-білумен бірге, өмір мектебінің қортынды шығара білген қазақ - өзбек жастары келешектің жарқын жол бағытына ұмтылуда тізе қосты. Мұның өзі қазақ зиялыларының қалаптасуына елеулі әсерін тигізді. Ташкент қаласында озық ойлы қазақ зиялыларының шоғырлануына және бір арқау болған мәселе демографиямен байланыста еді. 1917 жылы, қазан төңкерісі қарсанында Түркістан генерал-губернаторлығы халықтарының құрамында 2млн, 665 441 қазақ өмір сүрген, ол сол тұстағы бүкіл қазақтың жартысына жуық еді. Әрине, осы көрсеткіштің өзі көптеген шашырап жүрген қазақ зиялыларының бұл жерде шоғырлануына алып келді. Ташкент келешек шешімдердің шешілу терегіне, азаматтық қозғалыстарына ұйтқы болар орталыққа айналған осы кезде, ХХ ғасырдың басында Ташкентте тұрған қазақтың тұңғыш теміржол инжинері М. Тышанбаев қаладағы қазақ зиялыларының кездесуіндегі өзара жалпы ұлттық көлемде пікірлесуін ұйымдық тұрғыдан даярлауда рөлі ерекше болғанын және азаматтық қозғалысына атсалысатын басқа да қайраткерлердің қатары көбейе түсткендігін естиді. Ташкенттегі гимназия жастарынан Мұстафа Шоқайұлының қоғамдық көзқарасының қалыптасуы, 1914-16 жылдары Нәзір Төреқұловтың империалистік соғыс кезінде Белоруссияға қара жұмысқа жіберілген түркістандық адамдарға көмек көрсетуі, 1916-17 жылдары Т. Рысқұлов пен С. Қожановтардың қаладағы оқу орындарының жастармен жүргізген істері - болашақтағы игі жұмыстардың бастамасы еді. Нәтижеде Ташкент қаласында топталған қазақ зиялылары арасында болашақ мелекет қайраткерлері тобы қалаптасып, көп ұзамай тарих сахнасына шыға бастады. Олар 1918-1928 жылдары қазн төңкерісінен кейінгі халықтың арман еткен жер-су, азық-түлік мәселесі, мемлекеттік құрылыс, халыққа білім беру жүйесі сияқты кезек күттірмейтін аса маңызды мәселелерді шешуге құлшына кірісті. Әсіресе, сауаттылық деңгейі төмен елде қоғам құрудың қиын екенін ескерген Т. Рысқұлов, Н. Төреқұлов, С. Қожановтар Ташкентте ағарту ісіне ерекше мән беріп қазақ институтын ашуға атсалысты, оның келешегі нұрлы екендігіне кәміл сенді. Әрине, бұл институтты ашудан алдын, ең алдымен қысқа мерзімді қазақ педогогикалық курсын, кейіннен педогогика училищесін ұйымдастыру қажет деп тапты.

1918 жылы 13 қыркүйекте Түркістан халық ағарту комиссарының қарарымен бұрынғы әскери гимназия орнында орыс педогогика училищесі жанынан қазақ педогогикалық курсы ұйымдастырылады. Бұл курста оқытушылыр даярлау мақсатымен 1918 жылдың қыркүйегінен 1919 жылдың маусымына дейінгі мерзімге көзделген смета дайындалды. Алғашқы қазақ бөлімінің 9 баласы үшін бір айға 6441 сом, тоғыз айға 59774сом қаржы бөлінді. Қазақ педогогикалық курсының оқу жоспарын, бағдарламасын жасауға және жалпы ұйымдастыру жұмысына тікелей көмек көрксеткен Тұрар Рысқұловтың шақыруымен Ферғана облысынан ТашкенткеНәзір Төреқұлов келді. Оның басшылығымен педогогикалық курстың негізі қаланды. Оқу ісіне орыс тілі пәнінен сабақ берген Иса Тоқтыбаев жетекшілік етті. Алғашқы оқушылары: Сұлтанбек Қожанов-ана тілінен, Тәңірқожа Қожықов - тарихтан, Хайриддин Болғанбаев-география, биология пәндерінен, Фазыл Күлтаев-математикадан, Егемберді Тоғынбаев - дене шынықтырудан, Райхан Лапина-бейнелеу өнерінен, жағыпар Лапин - тәрбиеші, Ш. Сарбаев - ана тілінен сабақ берді.

Олардың біразы көп жылдық оқытушылық тәжірибесі бар, жастарға сапалы білім мен өнегелі тәрбие беріп келе жатқан кәнігі педогоктар еді. Алғашқы қазақ педогогикалық оқу ордасына Түркістанның жер-жерінен ынталы жастар ағылып келе бастады. Сырдария облысының сегіз уезіне қарасты болыстардан, әсіресе, ең үлкен Ташкент уезінің 45 болысынан (Қазығұрт, Шарапхана, Ақжар, Манкент т. б. ) көптеген жастар білім алуға келді.

Бұл, ең алдымен, халықтың оқу-ағартуға деген зор құлшынысы мен ұмтылысының нәтижесі болатын. Әдепкі кезде оқу құралдары, керекті жабдықтар тапшы болуына қарамастан, қазақ педогогикалық курсында оқытушылардың ғылыми негізде білім алуына жағдай жасалды. Ұзақ өтпей бес айлық курстың алғашқы түлектеріде шықты. 1919 жылдың басында Омар Тоқтыбаев, Кәрім Ахмедов, Шыныбай Беркінбаевтарға куәлік қағаздары беріліп, оқу орнының басшылары оларды қазақ бастауышмектептеріне сабақ беруге аттандырдв. Педогогикалық курсты өзінде екі қазақ мектебі (Қашқар махаласы мен Орталық базар жанында) ашылды.

Осы курстың негізінде 1919 жылы 1шілдеде қазақ педогогикалық училищесінің шаңырағы көтерілді. Оның түпкі мақсаты елдің алдында міндетті бастауыш оқуды еңгізу қажеттігін іске асыру еді. 1919 жылы қыркүйекте училище оқытушылары сұрыпталып, ана тілінен сабақ беретін Шамгелді Сарыбаев, көрнекті дәрігер-ғалым Халел Досмұхамедов сияқты өте білімді әрі тәжірибелі ұстаздармен толықтырылды. Түркістан өлкесіндегі белгілі оқытушылар жұмысқа шақырылды. Перовский қаласынан Ыбырай Қасымов, Омар Жангелдиев, Әбдірахман Мұнатбаев, Қызылордадан Тоббай Күлкешкеев, Мәдина Қасымова, Ферғанадан Айша оразбаева, Шымкенттен Фатима Үмбетовалар келді. Оқытушылардың жалпы саны 53-ке жетті. Оқу орнының меңгерушісі Иса Тоқтыбаев болды. Қазақ училищесін ұйымдастырушылардың бірі - 27 жастағы жалынды қайраткер Сұлтанбек Қожанов оқу істерін күшейту мақсатында әйелі Гүлданаман 1919 жылдың 15 тамызында Түркістан қаласына кетті.

Сол жылы 25 қазанда Түркістан Орталық Атқару комитетінің шешімімен қазақ педогогикалық училищесіне сол кезде республиканың егіншілік комисариаты орналасқан үйді (А. Пушкин және Хиуа көшесінің қиылысында) алып берді. Қаланың дәл ортасына орналасқан оқу орнының абыройы күн сайын биіктеп, айбыны асқақтай берді. Заман талабына сай оқытушыларға деген қажеттіліктің мейлінше өскен кезінде бұл істің маңызы орасан зор еді. Сондықтан сабақтың өз деңгейінде жүруі үшін көптеген шаралар қарастырылды.

1920 жылдың бас кезінде училищенің оқу-тәрбие жүмыстары едәуір жақсарды. Онда арифметикадан сабақ берумен бірге тәрбиеші жұмысын атқаратын ани Мұратбаевтың, кітапхана жұмысын ұйымдастырушы, тәрбиеші Ақыл Асфандиярованың қызметтрі елеулі болды. Училищеде әр түрлі үйірмелер жүргізіліп, олар оқушылырды кеңінен қамтыды. Оқушылар арасындағы тәрбие ісіне жалынды жас Мұратбаев қомақты үлес сіңірді, ол әрдайым жастар арасынан табылып, саналы тәрбие беруге белсене атсалысты.

Ақмала уезі, Шу болысының 1-ауылынан Ташкент педогогикалық училищесіне оқытушы болып келген 20 жастағы Ділмұхаммед Әділұлының еңбегі де ерекше болды. Ол - Омскідегі жеті жылдық ерлер гимназиясын бітірген, орыс, латын, неміс тілдерін толық меңгерген білімді, тәжірибесі мол ұстаз еді. Д. Әділұлы үйірме жұмыстарына жаңаша серпін қосып, оны жандандырды.

1920 жылдың 5мамырынан 5тамызына дейін үш айлық педогогикалық курсты бітірген 58 шәкіртке оқытушылық куәлік тапсырылды. Солар ішінде Сейдікәрім Иброгимов, Қожахмет Есқараев, Шыныбай Беркінбаев, Палымбек Зембаев т. б. бар-тұғын.

1920 жылы 21 тамызда Қазақ ағарту институтының ұйымдастыру үшін комиссия құрылды. Оның мүшелігіне тәжірибелі педагогтар Е. Табынбаев, Б. Есенов, Х. Досмұхамедов, Қ. Қожықов, В. Н. Көшербаевтар енді. Олар оқу орталығының жетістіктерімен бірге барлық кемшіліктерді, қажеттіліктерді айқын көрсете білді. Х. Досмұхамедовтың басшылығында институттың санитариялық жағдайларын тексеріп, 11 тармақтан тұратын кеңес-ұсынысын берді. Қойылған талаптар дер кезінде орындала бастады., дегенмен, көптеген қиыншылықтар да кездесіп отырды. Қазақ ағарту институтының (Казинпрос) алдына қойған міндеті - біріншіден, қазақ мектептеріне оқытушылар даярлау болса, екіншіден, мектептің ұйымдастырушылық мәдениетін жетілдіруге қабілетті мамандармен қамту еді. 1920 жылы 1 қазанда қазақ педогогикалық училищесі Қазақ ағарту институтына айналды. Бұл институттың іргесін қалап, шаңырағын биіктете алатын білікті, тәжірибелі ұстаздар Түркістан өлкесіндегі мектептерден шақырылды. Кадрлармен қамтамасыз ету жұмысымен Түркістан халық ағарту коссариаты шұғылданды. Институт директоры болып Е. Тобынбаев тағайындалды. 1920 жылы 28 қыркүекте Сұлтанбек Мангельдин институттың іс жүргізушісі қызметіне қабылданды.

Жаңадан іргісі қаланған қазақ институты Карл Маркс көшесіндегі 41-үй - қазіргі Әмір Темір алыңындағы Заң институты орналасқан корпусқа жайғасты.

Түркістан өлкесіндегі қалалардан арнайы шақырылған білімді ұстаздардын қатары молығып, қараша айында институт оқытушыларының саны 64-ке жетті. Солардың ішінде Мұхамеджан Тынышбаев математика оқытушысы болып қабылданды, Жәлелов - физикадан, Есболов - географиядан, Сарыбаев - ана тілінен, Көшербаев - тарихтан, Досмұхамедов - жаратылыстанудан, Асфандияров - музыкадан, Яковлев парсы тілінен сабақ берді. Байтілеуов, Есовалар тәжірибелік мектеп кластарында, Алданонңаров балабақша меңгерушісі болып істеді. Институттың 4 негізгі, 3 даярлау кластары және тәжірибелік үлгілі мектептері болыд. Оқушылардың жалпы саны 259-ға жетті. Сол жылы 96 оқушы қабылданса, солардың арасында 16-дан жоғары жастағы оқушылар: Мұсәлі Сейданов, Әбдіразақ Шегебаев, Шынәлі Мұсаев, Османқұл Әлиев, Айша Омарова, Әріпжан Байзақов: 15 жасқа дейнгі оқушылар Дүрдана Жаппарова, Зияда Көшербаева, Тәжібай Бұхарбаев т. б. бар еді. 1920 жылы 15қазанда Қазақ Республикасының жолдамасымен келген Битілеуов, Басымов, Алданоңғаролвтар да институтқа қабылданды. Қазақ ағарту институтының жанында тәжірибе мектептері және мектепке дейінгі тәрбие (балабақша) үйі болды. Ол туралы архив материалдарын ақтарғанда 1920 жылы 4 қарашада Х. Досмұхамедовтың өтінші негізінде оның балалары: Рабиға (11 жасар) тәжірибе мектебінің 2 класына, Әділхан (8 жасар) тәжірибе мектебінің 1 класына, Сәуле (4 жасар) институт бала бақшасына қабылданғандығын байқауға болады.

Қазақ ағарту институтының оқу-тәрбие жұмысы институттың педогогокалық кеңесінің назарынан бірде-бір рет түскен емес. Оқушылардың терең, саналы тәрбие алуына әрекет жаслынды. Оқытушылардың әрбірі өзіне жүктелген міндеттерге үлкен жауапкершілікпен қарады, асқан ыждаһаттылықпен жұмыс істеді. Институтта әр түрлі үйірмелер ұйымдастырылып, оқушыларды кеңінен қамтыды. 1921 жылдың 12 қаңтарында институттың 115 оқушысы қатысқан жиналыста жастар ұйымының төрағасы етіп ани Мұратбаевты, мүшелігіне Сатымбеков пен Алтынбаевтарды сайлады. 1921 жылы 5 сәуірде институттың 16шәкірті Түркістан Орталық Атқару комитетіне өтініш хат жазып, білімдерін жалғастыра түсу үшін қазақ жұмысшы факультетіне жіберулерін сұранды. Өтініштері қабылданған А. Сыдықов, А. Кемелов, І. Жансүгіров, А. Рысбақов, Т. Балтаев, И. Сырлыбевтар білімдерін университетте тереңдете түсті. Сол кезде Түркістан халық ағарту комиссары болып қызмет еткен Сұлтанбек Қожанов мұғалім кадрлар құрамын көбейту үшін институтта ерекше көңіл аударды. Ол өлкенің жалпы бюджетінің 20 пайызын халық ағарту саласына бөлгізді және Қазақ ағарту институтының материалдық базасының нығаюуына себін тигізді. Бұл үшін асқан табандылық пен ұлтжандылық қажет-ті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.