Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
МАЗМҰНЫ
ЕСЕП БЕРУШІ ТҰЛҒАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
БАСҚА ДА ДЕБИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРДЫҢ ЕСЕБІ
ІССАПАР БОЙЫНША ЖҰМСАЛҒАН ШЫҒЫСТАРДЫҢ ЕСЕБІ
БЕРІЛГЕН АВАНС БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ МЕН КҮДІКТІ ҚАРЫЗДАР БОЙЫНША РЕЗЕРВТЕРДІҢ ЕСЕБІ
БОЛАШАҚ КЕЗЕҢНІҢ ЕСЕБІ
ЕНШІЛЕС ДЕБИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРДЫҢ ЕСЕБІ
АУДИТ
АУДИТТТІҢ МӘНІ, ҚАЖЕТТІЛІГІ, МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
ДЕБИТОРЛЫҚ БЕРЕШЕКТІҢ АУДИТІ
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ЕСЕП БЕРУШІ ТҰЛҒАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІ
БАСҚА ДА ДЕБИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРДЫҢ ЕСЕБІ
ІССАПАР БОЙЫНША ЖҰМСАЛҒАН ШЫҒЫСТАРДЫҢ ЕСЕБІ
БЕРІЛГЕН АВАНС БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУ МЕН КҮДІКТІ ҚАРЫЗДАР БОЙЫНША РЕЗЕРВТЕРДІҢ ЕСЕБІ
БОЛАШАҚ КЕЗЕҢНІҢ ЕСЕБІ
ЕНШІЛЕС ДЕБИТОРЛЫҚ ҚАРЫЗДАРДЫҢ ЕСЕБІ
АУДИТ
АУДИТТТІҢ МӘНІ, ҚАЖЕТТІЛІГІ, МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
ДЕБИТОРЛЫҚ БЕРЕШЕКТІҢ АУДИТІ
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ.
Халық шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше. Барлық ғалымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып тұратын бөлек сала. Бұл ғылымды жан-жақты зерттейтін, экономикалық жағынан талдайтын, өз алдына ғылыми талдайтын жолдарын анықтайтын әдістермен бірге бұл ғылымды оқытатын пән бар. Осы орайда қоғамдық өндіріс процесстерін бухгалтерлік есепке алынатын біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткен, бухгалтерлік есеп қоғамдық өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті- халық шаруашылығының барлық салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеуге жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдалақтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына қоятын талаптардың өсіп, міндеттердің тартып отырғандығы бухгалтерлік есептің тарихына белгілі. Бухгалтерлік есеп көптеген жүз жылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып, пайдаланып келеді.
Еліміздің жағдайын жақсарту, экономикалық дағдарыстан шығу мемлекеттік тұрғыдан бақылауға алынған мәселелер бойынша күн тәртібінде бірінші кезекке қойылып отыр. Бұдан Қазақстан Республикасы Президенті Н.А Назарбаевтың «Қазақстан -2030» атты стратегиялық бағдарламасында «Еліміздің экномикалық саясатының бірден –бір басымды бағыты –шағын және орта бизнесті дамыту» -деп атап көрсету дәлел бола алады. Сондықтан да кәсіпкерлікті еліміздің шаруашылық қызметін жандандырғыш күш деп білу қажет.
Халық шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің алатын орны ерекше. Барлық ғалымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып тұратын бөлек сала. Бұл ғылымды жан-жақты зерттейтін, экономикалық жағынан талдайтын, өз алдына ғылыми талдайтын жолдарын анықтайтын әдістермен бірге бұл ғылымды оқытатын пән бар. Осы орайда қоғамдық өндіріс процесстерін бухгалтерлік есепке алынатын біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткен, бухгалтерлік есеп қоғамдық өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті- халық шаруашылығының барлық салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеуге жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдалақтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына қоятын талаптардың өсіп, міндеттердің тартып отырғандығы бухгалтерлік есептің тарихына белгілі. Бухгалтерлік есеп көптеген жүз жылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып, пайдаланып келеді.
Еліміздің жағдайын жақсарту, экономикалық дағдарыстан шығу мемлекеттік тұрғыдан бақылауға алынған мәселелер бойынша күн тәртібінде бірінші кезекке қойылып отыр. Бұдан Қазақстан Республикасы Президенті Н.А Назарбаевтың «Қазақстан -2030» атты стратегиялық бағдарламасында «Еліміздің экномикалық саясатының бірден –бір басымды бағыты –шағын және орта бизнесті дамыту» -деп атап көрсету дәлел бола алады. Сондықтан да кәсіпкерлікті еліміздің шаруашылық қызметін жандандырғыш күш деп білу қажет.
Қолданылған әдебиеттер
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13. Абленов Д.О. Аудит негіздері. – Алматы: Экономика, 2005
Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі. – Алматы: Дәуір, 1998
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы Заңы // Егемен Қазақстан. - 2002. – 28 маусым
Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсыныстары. – Алматы: Кәусар бұлақ, 1999
Кеулімжаев Қ. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы: Экономика, 2003. – 360 б.
Кеулімжаев Қ., Әжібаева З., Құжайбергенов Н., Жантаева А. Қаржылық есеп. – Алматы, Экономика, 2001. – 330 бет
Кеулімжаев Қ. К., Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. – Алматы: Экономика, 2006
Кеулімжаев Қ., Төлегенов Э., Байдаулетов М. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі, бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. - Алматы: Экономика, 1998
Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар жарлығы
Мырзалиев Б.С., Эбдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік әдістемелері. – Алматы, 2006
Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы: Аудит орталығы, 1998
Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. Аудит теориясы. – Алматы, 2000
Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. – Алматы: Экономика, 2001
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13. Абленов Д.О. Аудит негіздері. – Алматы: Экономика, 2005
Байболтаева Н.Ә., Радостовец В.К. Қаржы есебі. – Алматы: Дәуір, 1998
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 маусымдағы Заңы // Егемен Қазақстан. - 2002. – 28 маусым
Бухгалтерлік есептің стандарттары мен әдістемелік ұсыныстары. – Алматы: Кәусар бұлақ, 1999
Кеулімжаев Қ. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы: Экономика, 2003. – 360 б.
Кеулімжаев Қ., Әжібаева З., Құжайбергенов Н., Жантаева А. Қаржылық есеп. – Алматы, Экономика, 2001. – 330 бет
Кеулімжаев Қ. К., Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. – Алматы: Экономика, 2006
Кеулімжаев Қ., Төлегенов Э., Байдаулетов М. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі, бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. - Алматы: Экономика, 1998
Қазақстан Республикасы Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заң күші бар жарлығы
Мырзалиев Б.С., Эбдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік әдістемелері. – Алматы, 2006
Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы: Аудит орталығы, 1998
Сәтмырзаев А.А., Укашев Б.Е. Аудит теориясы. – Алматы, 2000
Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. – Алматы: Экономика, 2001
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Есеп беруші тұлғалармен
есеп айырысу есебі
(Дипломдық жұмыс)
МАЗМҰНЫ
Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
Іссапар бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша
резервтердің есебі
Болашақ кезеңнің есебі
Еншілес дебиторлық қарыздардың есебі
Аудит
Аудитттің мәні, қажеттілігі, мақсаты мен міндеттері
Дебиторлық берешектің аудиті
Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ.
Халық шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің алатын
орны ерекше. Барлық ғалымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып
тұратын бөлек сала. Бұл ғылымды жан-жақты зерттейтін, экономикалық жағынан
талдайтын, өз алдына ғылыми талдайтын жолдарын анықтайтын әдістермен бірге
бұл ғылымды оқытатын пән бар. Осы орайда қоғамдық өндіріс процесстерін
бухгалтерлік есепке алынатын біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткен,
бухгалтерлік есеп қоғамдық өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік
есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын
экономикалық тұрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан
да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті- халық шаруашылығының барлық
салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеуге жұмысын
жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың
объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдалақтарды
пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе
бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму
нәтижесінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына қоятын талаптардың өсіп,
міндеттердің тартып отырғандығы бухгалтерлік есептің тарихына белгілі.
Бухгалтерлік есеп көптеген жүз жылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге
дейін дамып, пайдаланып келеді.
Еліміздің жағдайын жақсарту, экономикалық дағдарыстан шығу мемлекеттік
тұрғыдан бақылауға алынған мәселелер бойынша күн тәртібінде бірінші кезекке
қойылып отыр. Бұдан Қазақстан Республикасы Президенті Н.А Назарбаевтың
Қазақстан -2030 атты стратегиялық бағдарламасында Еліміздің экномикалық
саясатының бірден –бір басымды бағыты –шағын және орта бизнесті дамыту
-деп атап көрсету дәлел бола алады. Сондықтан да кәсіпкерлікті еліміздің
шаруашылық қызметін жандандырғыш күш деп білу қажет.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
I. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
1.1 Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
Басқалай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 33 Басқалай
дебиторлық қарыздар бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай
шоттар кіреді:
- 331 Өтелуі тиісті қосылған құн салығы;
- 332 Есептелінген проценттер;
- 333 Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары;
- 334 Басқа да қарыздар.
Дебиторлық қарыздардың әрбір түрі бойынша есепке алуды ұйымдастырудың
жайын қарастырып көрейік.
Өтелуі тиісті қосылған құн салығы (331-шот). Бухгалтерлік есепте
қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша есеп айырысуды көрсету үшін 331 Өтелуі
тиісті қосылған құн салығы шоты қолданылады.
331-шотының дебеті бойынша 671 Жабдықтаушылармен және мердігерлермен
есеп айырысу, 687 Басқа да қарыздар шоттарының кредитімен
корреспонденциялана отырып, алынған тауарлы-материалдық құндылықтарды,
атқарылған жұмыстарды және көрсетілген қызметтерді бейнелеп, ондағы
акцептелінген шоттары бойынша ҚҚС көрсетеді.
Тауардың, жұмыстың, қызметтің есебінен қосылған құн салығы алынады,
ондағы айналымы салық салу үшін пайдаланады, егер де:
- тауар (жұмыс, қызмет) алушы қосылған құн салығын (ҚҚС) төлеуші болып
табылса;
- жабдықтаушы Қазақстан Республикасында ҚҚС төлеуші болып табылады,
сатылған тауарға (жұмысқа, қызметке) берілген шот-фактураның
негізінде.
Қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы зачетқа жатқызылатын болып
табылады, егер де:
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
- тауарды (жұмысты, қызметті) алушы қосылған құн салығын төлеуші болса;
- төленген салық сомасы кеден заңдылығымен сәйкес келсе, яғни жүк
кеденінің декларациясында көрсеткендей болса;
- төлем құжатында көрсетілген салық сомасы салықтың төленгенін
қуаттайтын болса;
- темір жол және авиа билетінде көрсетілген салық сомасы салық заңына
сәйкес сомада болса;
- тұрғын үй қызметінде пайдаланатын құжаттарында көрсетілген сома салық
сомасымен сәйкес келсе;
- бақылау-кассалық машинасынан алынған чектердің сомасы салық сомасымен
сәйкес келсе.
Алумен байланысты төлеуге жататын ҚҚС болса, олар зачетқа жатпайды,
егер де:
- тауарлар (жұмыстар, қызметтер) кәсіпкерлік қызметке жатпайтын
шараларды жүргізумен байланысты болса;
- тұрғын үй қорларындағы ғимараттар болса, қонақ үй ретінде пайдаланатын
ғимараттардан басқасы;
- жеңіл автомобиль, негізгі құрал ретінде алынған болса;
- тегін алынған мүліктер (тауарлар, жұмыстар, қызметтер).
Есептік кезең өткеннен кейін, ҚҚС бойынша зачетқа рұқсат етілген
сомасы, 331 шоттың кредитінен 633 шоттың дебетіне есептен шығарылады.
Бұрындары зачетқа жатқызылған ҚҚС сомасы зачеттан шығарып тасталады, ол
кезде, 633 шотының дебетінде және 331 шотының кредитінде көрініс табады,
бірақ қызыл жазумен жазылады. Бұл жағдайда, 331 шотында ҚҚС сомасы не
өндіріс, не тауардың құнына есептен шығарылады.
Есептелінген проценттер 332 Есептелінген проценттер шотында есепке
алынады. Бұл шотта есептелінген проценттер бойынша дебиторлық
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
қарыздар жөніндегі ақпараттарды табуға болады (ұсынылған заемдар,
вексельдер, негізгі құралды жалға алу және т.б.).
Алынуға тиісті проценттік үстеме төлем 332 Есептелінген проценттер
шотының дебеті және 724 Акциялар бойынша дивиденттер және процент
түріндегі табыстар шотының кредитінде көрсетіледі.
Есептелінген проценттердің төленуі 441 Есеп айырысу шотындағы қолма-
қол ақша, 451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша, 431 Ел
ішіндегі валюталық шотындағы қолма-қол ақша және т.б. шоттардың дебеті
және 332 Есептелінген проценттер шотының кредиті бойынша көрсетіледі.
332 Есептелінген проценттер шоты бойынша аналитикалық есеп – қарыз
(займ) алушы, вексель ұстаушы, жалға алушы және т.с.с. кәсіпорындар бойынша
және уақыттың өтуімен туындаған проценттік қарыздары бойынша айналым
ведомосында немесе соған ұқсас машинограммасында жүргізіледі.
333 Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары шотында
дебиторлық қарыздардың келесі түрлері есепке алынады: есеп беруші
тұлғалармен есеп айырысу бойынша; жұмыс істеушілерге кредитке сатылған
тауарлары бойынша ұсынылған заемдар; материалдық шығынды өтеуі бойынша.
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркәсіптік-
шаруашылық қызметі барысында кәсіпорын өз қызметкерлерін қызмет бабымен
іссапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, пошта арқылы
жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді. Бұл шығындардың
үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп айырысу жолымен төленуі
мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу
үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша беріледі және олар сол алған ақшасына
есеп беруі тиіс.
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде есеп
беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын
құжаттарының негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға
тапсырылады (толтырылған аванс құжаты төменде келітірілген).
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің
басшысы бекітеді. Дұрыс рәсімделмеген аванс есептері және оларға қоса
тіркелген құжаттар қайта рәсімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.
Кесте №1 Авансалық құжат
Мекеме Цемент ААҚ
Бөлім Басқарма лауазымы Бас энергетик 7 Жазба
(проводка)
Аты-жөні Беспаев Кәрім
25.03.2002 ж.
АВАНС ЕСЕБІ №193 22 наурыз 2002 ж.
Аванстың белгіленуі іссапар бойынша шығындар
Қалдық Сомасы
____ДЕБЕТ_____
бұрынғы аванстағы артық шығын
шот сомасы
Алынды (кімнен):
821 3 16400
Есеп беру 331 01 2264
Кассадан 16824
тексерілді
16824 Бекітуге ____КРЕДИТ_____
Жиыны
16764 теңге 333 15 16764
_______
Жұмсалды 16764
Қалдық 60
Бухгалтер:
қолы _____
Қосымша 3 құжат 10 наурыз 2002 ж.
Есепті мына сомада бекітемін:
Он алты мың жеті жүз алпыс төрт теңге
Қолы ________ Жалғасбаев Таңат
10 наурыз 2002 ж.
Күні Құжат- Кімге, не үшін және қандай құжат Сомасы, Дебет
тың № бойынша төленді теңге
шот карточка
1.03 1 Алматыдан Қарағандыға жол ақы 4950 821 3
2 ҚҚС, 16% 792 331 1
8.03 3 Қарағандыдан Алматыға жол ақы 4950 821 3
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№1 Кестенің жалғасы
4 ҚҚС, 16% 792 331 1
8.03 5 2375 Квитанция мейманханада 4600 821 3
тұрғаны үшін
6 ҚҚС, 16% 736 331 1
18.03 8 тәулікке тәуліктің шығыны үшін 2900 821 3
Барлығы 14500
(соның ішінде ҚҚС) 2264
Есеп беруші тұлғаның қолы Беспаев Кәрім
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық
қайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп немесе түгелдей
ұсталады. Аванс құжаттары бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге
кассадан беріледі.
160 субсанақта есепшотты есепші тұлға ақшасыз есептелінетін шығынға
бөлінетін авансты есептейді.
Аванс мемлекеттік мекемеде жұмыс істейтін жұмысшыға жетекшінің
бөлуімен беріледі. Есепші қызметінің жұмысшысына есепшот алдында ақша
берілетін кезінде есепші тұлғаның келесі авансқа бересі қарызының бар, жоғы
қаралады.
Есепшот алдында берілетін ақша оның қай бағытқа жұмсалатыны алдын ала
қаралады. Есепші тұлға авансқа берілген ақшаның қайда жұмсалғаны туралы
дәлелдейтін құжатты көрсетеді. Құжатта аванстық есепшот есепші тұлғаның
нөмірлеуімен есепшотқа жазылады. Есепшінің қызметінде аванстық есепшот
арифметикалық түрде тексеріледі және шығынның дұрыс жұмсалғаны, құжаттың
дұрыс толтырылғаны тексеріледі. Тексерілген аванстық есепшотты мемлекеттік
мекеменің жетекшісі бекітеді. Жұмсалмаған аванстық есепшотты есепші
тұлғаның өзі 3 күн ішінде қайтаруы тиіс. Жаңа аванс есепші тұлғаға ескі
авансты төлегеннен кейін беріледі. Берілген уақыт ішінде аванстың
қайда жұмсалғаны туралы, одан қайтқан ақшаны кассаға қайтармаған
жағдайда мемлекеттік мекеме
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
төленбеген авансты бересі қарыз ретінде ҚР Заңы бойынша жалақыдан ұстап
отыруға құқылы.
Есепші тұлғамен жұмсалмаған аванс ақшалай теңге арқылы, ал есепші
тұлғамен қайтарылмаған баға тиын арқылы қайтарылады.
Жұмысшының қайтарылмаған қалған бағасы тиын ретінде оның жұмыстан
шыққан жағдайда немесе жыл аяғындағы есеп кезінде 180-ші дебет субсанағында
және 160-шы несие субсанағында жазылады. Еепші тұлғаның жұмыстан шыққан
кезінде мемлекеттік мекемеге бересі қарыз ақшасы тиындай 188-ші субсанаққа
жазылады. Сонымен қатар дебет 160 субсанағында және 188-ші несие
субсанағында жазылады.
Аналитикалық есепшот жинақтау ведомосында есепші тұлға арқылы
жүргізіледі 386 (мемориалдық ордер 8). Есеп бұл ведомоста кезеңмен
жүргізіледі. Әр жолға есепші тұлғаның тегі, берілген аванс бағасы және іске
асырылған шығын бағасы, сонымен қатар жұмсалмаған аванс бағасы жазылады. Ай
аяғында 160 несие субсанағында шығынға жұмсалған баға бекітіледі және
Дебет субсанағы, Екінші жазбалар графа бойынша Бас журнал кітабына
жазылады (немесе тіркеледі).
Мемлекеттік мекемеде маңызсыз мөлшердегі аналитикалық есепшот әрбір
есепші тұлғамен 292 карточкасы арқылы жүргізіледі (292-ші кітапта).
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
1.2 Іссапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір
мерзімге қызмет бабының тапсырмасын орындау үшін қызметкерлердің
(еңбеккерлердің) басқа кәсіпорынға бару үшін алған қаражатын айтады. Ол
алдын ала жасалған еңбек шартымен, Қазақстан Республикасының Еңбек туралы
заңымен қаралған шаралар бойынша беріледі. Іссапар шығыстары өтелетін
шығыстар қатарына жатады.
Қазақстан Республикасының аясында іссапарда жүргендерге екі ең төменгі
есептік көрсеткіштер деңгейінде тәулік ақысы төленеді, демалыс және мейрам,
сондай-ақ жолда болған күндері де қоса есептелінеді.
Нақты іссапар орнына барған және сол жерден шыққан күндері бойынша
іссапар куәлігіне белгі соғады. Егер де еңбеккер бірнеше мекен-жайларға
жіберілсе, сол барған жерлері бойынша түгел белгі соғуы тиіс. Іссапарға
шыққан және келген күндері куәлікте көрсетілген күнмен сәйкес келуі тиіс.
Әдетте, іссапар мерзімі жолда жүрген уақытын есепке алмағанда 40 күннен
аспауы керек.
Іссапарға жіберілген қызметкерлердің үй-жайды жалдауына кеткен
шығындары негізінен ұсынылған құжаттардың негізінде, бірақ Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігі бекіткен мөлшерден артық емес көлемде
өтеледі.
Іссапар бойынша өткізілген аванстық құжаттар бойынша белгіленген
норматив деңгейінде және тиісті құжаттармен дәлелденген жағдайда: іссапарда
көрсетілген жеріне дейін және кері жүрген жолына кеткен нақты шығындармен
қоса броньға кеткен шығыстары да қоса алынады.
Егер де қызметкерлер Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарға
жіберілсе, басшының бұйрығымен қоса, оның мерзімі, мақсаты, орны
анықталады.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Іссапар шығыстары еңбеккерлерге қай елге барса, сол елдің валютасына
алдын ала қаралған смета бойынша төленеді, ал егер де ондай валюта болмаса,
онда еркін – конверттелетін валюта беріледі.
Келгеннен кейін бес күннің ішінде алған аванс бойынша есеп беру керек.
Мысал. Цемент ААҚ-ның бұйрығы бойынша бас бухгалтердің көмекшісі
Москваға, содан соң Ұлыбританияға 15 күнге, яғни 5 қаңтар мен 19 қаңтар
аралығына 2002 ж. іссапарға жіберді делік. АҚШ доллларының бағамы бойынша
ұлттық валютаға шаққанда қаңтардың 15 күні ол (15.01.2002 ж.) 150,6 теңгені
құраған, ал 19 күні (19.01.2002 ж.) ол 151,2 теңгеге жеткен, сондай-ақ фунт
стерлингтің бағамы да 19 күні 217,91 теңге болған (1 фунт стерлинг үшін).
Ұйым Цемент ААҚ
Бет жағы
Бөлім Басқару қызметі Бас бухгалтердің көмекшісі
Бухгалтер жазбасы
Аты-жөні Өзгелдиев Таңатар
АВАНС ЕСЕБІ №143 22 қаңтар 2002 ж.
Аванстың арналымы іссапар бойынша шығыстары
22.01.2002ж.
Қалдық Сомасы
____ДЕБЕТ_____
Бұрындары артық жұмсалған аванстар
шот сомасы
Алынды (кімнен):
821 541767
Есеп беру 333 2160
Кассадан (АҚШ доллары) 3600 тексерілді
(теңге) 542160 Бекітуге
Жиыны (теңге) 542160
541766,75 теңге ____КРЕДИТ_____
_______ (АҚШ доллары) (3600)
333 541767
Жұмсалды, теңге 541766,75
Бухгалтер: 725 2160
АҚШ доллары (3583,11) қолы
Қалдық
22 қаңтар 2002 ж.
Теңге 2553,25
Бухгалтер:
АҚШ доллары (16,89)
қолы
Қосымша 10 құжат тіркелді
__________
Есеп берудегі мына соманы бекітемін: Бес жүз қырық бір
Мың жеті жүз алпыс алты теңге 75 тиын
Қайтаруға жататын сомасы –
2553,25 теңге
Қолы Өзгелдиев Таңатар
22 қаңтар 2002 ж.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Күні Құжат Кімге, не үшін және қандай Сомасы, Сомасы, Дебет
№ құжат бойынша төленді АҚШ теңге
доллары
05.01 1 Алматы-Москва (авиабилет) 213 32205,60 821
09.01 2 Москва - Алматы (авиабилет) 347 52466,40 821
19.01 3 Лондон – Москва (авиабилет) 560 84672 821
8.01 4 Инвойс №191 Москвадағы 240 36288 821
қонақүйде тұрған (15.01.-18.01)
18.01 5 Инвойс №245 Лондондағы 1297,08 196119 821
қонақүйде тұрған (09.01.-18.01)
09.01 6 Түбіртек (квитануия) № 7458 – 28,82 4358,20 821
шет елге шығуға рұқсатты
рәсімдеу (20 б)
19.01 7 Аэропортқа дейін автобуспен 7,21 1089,55 821
жету
05.01-0 Москвада 4 тәулік 120 18144 821
8.01
09.01-1 Лондонда 11 тәулік 770 116424 821
9.01
Есеп беруге тиісті тұлғаның қолы Өзгелдиев Таңатар
Іссапардан оралғаннан кейін бас бухгалтердің көмекшісі алған аванстары
бойынша оларды растайтын құжаттармен бірге нақты жұмсалған шығындары
бойынша есеп берген.
333 шоттың дебеті бойынша және мына шоттардың кредитіне келесі жазба
жазылады: 451-кассадан есеп бертін тұлғаларға авансын төлеп берген кезде;
411-авансты есеп айырысу шотынан пошта арқылы аударған кезде; 334 -
есеп беретін тұлғаға чек кітапшалары арқылы берген кезде; 451-есеп беретін
мемлекеттік салық маркаларын, пошта маркаларын және т.б. беру кезінде.
333-шоттың кредиті бойынша жазбалары мынадай шоттардың дебетіне
жазылады: 201-206, 208, 222, 223 - сатылып алынған тауарлы-материалдық
құндылықтардың және өндірістік дайындау-көлік шығындарының сомасы;
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
821 немесе 935-іссапар, пошталық, телеграфтық және басқа да шығындар; 451-
авансты кассаға қайтару кезінде; 681-авансты еңбек ақысынан ұстаған кезде.
Есеп беруші адамдармен есеп айырысу шетел валютасымен жүзеге асырылуы
мүмкін (қызмет бабымен іссапарға барған, шет елде өкілдік және басқа да
шығындарды төлеген кезде). Есеп беретін тұлғаға шетел валютасында берген
кезде 333 шотының "Есеп беруші адамдармен шет елдік валютамен есеп айырысу"
аралық шоты дебеттеліп, 452 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол
ақша шоты кредиттеледі. Шығындарды есептен шығару кезінде 821 "Жалпы және
әкімшілік шығындар", 938 "Басқа да қосымша шығындар" шоттары арқылы жүзеге
асырылады.
333 және 452 шоттар бойынша валютамен орындалған операциялар теңгелік
бағам бойынша көрсетіледі.
Бағамдық айырмасы сәйкесінше мына шоттарда көрініс табады: 725 және
844 шоттарда.
Өкілдік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз
қызметтерінің барысында өкілділік шығыстарын есеп беруге тиісті адамдар
арқылы қолма-қол ақшалардың көмегімен жүзеге асыруы мүмкін. Ол негізінен
ресми адамдарға сыйлы қызмет көрсету үшін, іскерлік контракт жасау үшін,
акционерлер жиналысына келген директорлар үшін және т.б. шаралар үшін
алынуы мүмкін.
Өкілділік шығыстарының сомасы, заңда бекітілген нормасымен сәйкес
келуі тиіс.
Кесте №2 Шығыстар
Шығыстардың атауы Құны (ең аз есептік
көрсеткіш)
Тұлғаларды ресми қабылдауға жұмсалатын шығыстар (бір8,0
күнде бір адамға кететін шығыстары)
Келісім кезінде буфеттің (фуршеттің) көрсеткен
қызметі үшін, аудармашыға және шығарып салатын 1,5
тұлғаға кеткен шығындарын қоса алғанда
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№ 2 Кестенің жалғасы
Ұйымның тұрақты штатында тұрмайтын, аудармашылардың 1,0
қызметі үшін (сағатына)
Транспорт (көлік) қызметі үшін (сағатына) 1,0
Ресми кездесу кезінде шақырылған жақтардан қабылдаушы жақтардың
қатысушылары көп болмауы керек, яғни келген делегацияның саны
аудармашылармен қоса есептегенде 5 адам болса, онда қабылдаушы жақтың да
адамдары 5-тен аспағаны жөн.
Өкілділік сипаттағы шаралардың алдын-ала қарастырылған шараға сай
болғанын қуаттайтын құжаттарды субъектінің өзі әзірлеуі және есептік
саясатта көрсетілуі керек. Өкілділік шығыстарды әзірлеу үшін негізгі
құжаттар ретінде мыналар саналуы мүмкін:
- басқа заңды тұлғалардың өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын,
директорлар кеңесін, бақылау комиссиясын қабылдау бойынша жүргізілетін
шаралардың негізділігімен байланысты бұйрығы;
- келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жұмысты жүргізудің
бағдарламасы, күтілетін қатысушылардың саны, талқыға түсетін мәселелердің
тізімі т.б.;
- шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс
сметасы.
Осы аталған құжаттар толық талқыланып, оның негізінде бұйрық жасалып,
сол бұйрыққа кәсіпорын басшысы қол қойғаннан соң, ол бухгалтерияға
беріледі, содан кейін жауапты тұлғаға, яғни есеп беруге тиісті адамға
бекітілген смета мөлшерінде ақша бөлінеді.
Шара аяқталған соң, есеп беруге тиісті тұлға бұйрықта қаралған
шаралардың орындалу деңгейін дәлелдейтін: аванстық құжаттарын, оның шығысын
растайтын алғашқы құжаттарымен (кассалық ордерлерімен, фискалдық кассалық
чектерімен, сатып алу актілерімен, шоттарымен, билеттерімен, жалға
келісім шарттарымен т.б.) және кәсіпорын басшысы
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
бекіткен сметаның орындалуы туралы актісін бірге бухгалтерияға тапсырады.
Аванстық құжаты мен сметаның орындалуы туралы актісін бекіткен соң,
есеп беруге тиісті тұлғадан қабылданған құжаттың негізінде шығындар сомасы
821, 811 шоттардың дебеті мен 333 шоттың кредиті бойынша есептен
шығарылады.
Есеп беруге тиісті тұлғаның есебінен құжатсыз ешқандай ақша қаражаты
есептен шығаруға рұқсат етілмейді. Мысал. "Цемент" ААҚ контракт жасамастан
бұрын келісім-шартты жүргізу мақсатында Глазго қаласынан "Сkаnlоn
рrоduktion" компаниясының екі өкілеттілігін 11-12.02.2002 жылы келіп кетуге
шақырған болатын. Сол акционерлік қоғамның бас директоры және өндіріс
істері жөніндегі орынбасары, директоры, сондай-ақ кәсіпорынның штатында
тұрмайтын аудармашы келісім-шартқа қатысты. Осы кездесуді рәсімдеу үшін,
яғни өкілділік шығыстарын растау үшін келесі құжаттар дайындалды: бұйрық,
кездесуді жүргізудің бағдарламасы, смета және есептен шығару актісі.
Бекітілген сметаның негізінде есеп беруге тиісті тұлғаға 79665 теңге
берілді.
Цемент ААҚ
ұйым атауы
№ 43 БҰЙРЫҚ
7 ақпан 2002 ж.
Алматы қ.
"Сkаnlоn рrоduktion" компаниясының делегациясын
қабылдауды ұйымдастыру туралы
Глазго қаласынан келген "Сkаnlоn рrоduktion" компаниясымен контракты
алдындағы келісімшарттың өзара түсінікті жағдайда өтуін қамтамасыз етуді
бұйырамын:
1. Шараларды ұйымдастыру бойынша қабылдау делегациясы келесідей құрамда
тағайындалсын:
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Төраға: Зенин Н.В. – бас
директордың орынбасары;
Комиссия мүшесі: Дронина М.В. – бас маман;
Усманов Э.К. – бас маман.
2. Делегаттарды қабылдауды жүргізу бағдарламасы бекітілсін (қосымша № _)
3. Шығыс сметасы бекітілсін (қосымша № _ ).
4. Бас бухгалтер Баева В.А. комиссия төрағасына сметамен бекітілген, аванс
сомасы ұсынылсын.
5. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.
Бұйрықпен таныстырылды: Бас директор
Н.Махмудов
_______________________
_______________________
_______________________
күні
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Осы шаралар өткеннен кейін бекітілген бағдарламаға сәйкес өкілділік
шығыстарына акты жасалады, оны бас бухгалтер тексеріп, содан соң оны бас
директор бекітеді.
Цемент ААҚ
ұйым атауы
Бекітемін
Бас директор
№5 АКТЫ _______ Н. Махмудов
14 ақпан 2002 ж.
13 ақпан 2002 ж.
Алматы қ.
Өкілділік шығыстарды есептен шығару туралы.
Негізі: №43 бұйрық 7 ақпан 2002 ж.
Комиссия құрамы:
- Төраға Зенин Н.В.
-Комиссия мүшесі: Дронина М.В., Усманов Э.К.
11-12 ақпанда 2002 жылы бірлестік қызмет бойынша келісімшартқа қатысу үшін
келгендердің кездесуі Төле би 73-А мекен-жайында өтті.
Жұмыс бағдарламасының аясында келесідей мәселелер қаралды:
1. Субъект қызметінің нарық сегментіндегі бағасы
2. Басқарудың жаңа командасын құрумен байланысты мәселелері талқыланды
және өнімді сатудың нарығын кеңейту мақсатында, маркетингалық зерттеулерді
жүргізу керек деп тапты.
Жүргізілген шаралар өз сипаты бойынша өкілділік шығысқа сәйкес келген және
кәсіпорынның негізгі қызметімен тікелей байланысты болған.
Осы шаралар нақты құжаттармен дәлелденген, оның нақты сомасы 77720 теңгені
құраған.
Комиссия төрағасы Зенин Н.В.
қолы
Комиссия мүшесі Дронина В.М.
қолы
Усманов Э.К.
қолы
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Есеп беруге тиісті тұлға есептен шығару актісіне бас директор бекіткен
соң, олардың алғашқы құжаттарымен бірге нақты жұмсалған қаражатқа есеп
береді.
Кесте №3 Қаражат есебі
Күні Құжат № Кімге, не үшін, қандай құжат бойыншаСомасы, Дебет
төленді теңге
08.02.1 Ардагер дүкені берген фискалдық 10520
чегі – жеміс-жидек, конфеттер, сулар
11.02.2 Ресторанның шоты – кешкі тамақтануды25600
өткізгені үшін 5 адамға
12.02 3 Ресторанның шоты – түскі тамақтануды40800
өткізгені үшін 5 адамға
13.02 4 Арна ЖШС – аудармашысының қызметі 800
үшін, кассаның кіріс ордеріне
берілген түбіршегі
Барлығы 77720
Пайдаланбаған 1945 теңге (79665-77720) сомасы кассаға өткізілді.
Аванстық құжатта көрсетілген барлық шығыстардың сомасы 821 шоттың
дебеті және 333 шотының кредиті бойынша көрініс табады. Өкілділік шығыстары
бойынша шаруашылық операцияларын қарастырған кезде, оның нормадан тыс
шығыстары жылдық жиынтық табыстан шегерілмейді, яғни оларға табыс ретінде
салық салынады.
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі (есептеуі). 333
шотында жоғарыда келтірілген баптармен қатар, еңбеккерлердің кем шыққан
және жоғалған мүліктерінің (ақша, тауарлы-материалдық құндылықтары т.б.)
орнын толтыру бойынша есебі көрініс табады.
Кем шығудың нәтижесінде кәсіпорын шеккен зияны немесе құндылықтардың
бұзылуы нарық бойынша есептелінеді, егер де заңмен басқа да тәртібі
қаралмаса.
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 333 шоты дебеттеліп,
334 шоты кредиттеледі, яғни кем шыққан ақшаның немесе мүліктің нақты
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
құнына; ал нақты құнымен нарықтық бағасының айырмасына 333 дебеттеліп, 727
шоты кредиттеледі. Ал мүліктің нарықтық құнынан ұсталатын ҚҚС сомасына 333
шоты дебеттеліп, 633 шоты кредиттеледі.
Келтірілген материалдық зияндар еңбеккерлердің жалақысынан ұсталуы
мүмкін, ол кезде 681 дебеттеледі де, 333 шоты кредиттеледі; ал егер де олар
өз кінәсін мойындап, нақты қолма-қол ақшамен төлейтін болса, онда 451 шоты
дебеттеледі де, 333 шоты кредиттеледі.
Талдамалы (аналитикалық) есеп әрбір еңбеккер бойынша жүреді.
Басқадай дебиторлық қарыздар (334 шоты). Бұл шотта жалгерлік бойынша
келіп түсетін міндеттемелеріне, бюджетке артық аударылған сомаларына, шағым-
талап сомаларына, ТМЗ кем шығуына, нормадан тыс табиғи кемітулеріне,
айыппұлдарына т.б. ақпараттарына шолу жасалынады.
Шағым-талап (претензия) бойынша есеп айырысуды есепке алу. Шағым-талап
деп — кредитордың өзінің мүліктік құқығы мен мүддесінің бұзылуына
байланысты қарыздарды өз еркімен реттеу жөніндегі жазбаша талабын айтамыз.
Белгіленген тәртіп бойынша талап еткенге дейін кредитор алдын ала тікелей
қарызданушыға шағым-талабымен баруы керек.
Кәсіпорын шағым-талап бойынша қарыздарды уақытында және толығымен
өндіріп алудың қажетті шараларын қолдануға міндетті. Шағым-талапта: шағым-
талап қоюшы кәсіпорынның атауы, шағым-талаптың нөмірі және түскен күні;
тиісті (нормативтік) актілерге сілтемесі; мәлімдеушінің талабы; шағым-
талаптың сомасы және оның есебі; мәлімдеушінің төлем және есеп айырысу
реквизиттері; тіркелген құжаттардың тізімі; кәсіпорын басшысының қолы
көрсетілуге тиісті.
Кем шыққан өнімдер, тиісті сапаға сай келмейтін немесе комплектісі
(жиыны) түгел емес өнімдер құнының орнын толтыру жөніндегі және осындай
өнімдерді жеткізгені үшін айыппұл төлеуді қоса алғандағы шағым-талаптар бір
айдың ішінде қойылады, ал басқа себептер бойынша туындаған шағым-талаптар
екі айдың ішінде қойылады.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Бұл шотта жабдықтаушылардың шот-фактураларында жіберілген
арифметикалық қателіктері де және бағаның сәйкес келмеуі де; жеткізілген
құндылықтардың сапасының мемлекет тарапынан бекітілген стандартына және
техникалық шарттарға сай келмеуі де; тауарлардың тізімге енгізілген
тауарлар санымен салыстырғанда кем шығуына байланысты туындаған шағым-
талаптары да есепке алынады. Осы шотта транспорттық және басқа да ұйымдарға
қойылатын шағым-талаптар: табиғи зиян нормасынан артық көлемде жүктің
жетіспей қалуы және тарифтің (фрахта) шегінен шыққаны үшін; жабдықтаушылар
мен мердігерлердің айыбынан болған ақаулар және тұрып қалғаны үшін;
банктегі есеп айырысу және басқа да шоттарынан қате аударылып есептен
шығарылған сомалар бойынша банкке қойылатын; сот ұйғарған немесе
төлеушілердің өздері мойындаған көлемде (қойылған шағым-талаптағы төлеуші
мойындамаған сома есепте көрсетілмейді) жабдықтаушылардан және басқа
мекемелерден өндірілуге тиісті айыппұл, өсім айыбы және т.б. сомалары
есепке алынады.
Тиісті құжаттардың негізінде шағым-талап сомаларын 334 шоттың дебетіне
- жабдықтаушыларға шағым-талап қойылған жағдайда 671 "Жабдықтаушылармен
және мердігерлермен есеп айырысу" шотының кредитінен; қате аударылып
есептен шығарылған сомалар бойынша банкке шағым-талап қойған жағдайда - 441
"Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шотының кредитінен; төлеушілердің
өздері мойындаған немесе сот ұйғарған көлемде келісім-шарттағы
міндеттемелерін орындамағаны үшін мердігерлерден, жабдықтаушылардан және
т.б. өндірілуге тиісті айыппұл, өсім айыбы, тұрақсыздық айыбы сомаларына
727 "Басқа да қосалқы қызметтерден түсетін табыстар" шотының кредитінен
есептен шығарады.
Қойылған шағым-талап бойынша төлем түскен жағдайда 441 шоты
дебеттеледі де және 334 шоты кредиттеледі.
Қойылған шағым-талап бойынша қойылған сомалардан бас тартқан кезде 334
шоты кредиттеледі де, 821 шоты дебеттеледі.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Ішкі шаруашылық есеп айырысуларды есепке алу. Ішкі шаруашылық — бұл
кәсіпорындардың өз филиалдарымен, өз өкілдіктерімен, бөлімдермен және басқа
да ерекшеленген бөлімшелерімен және жеке (дербес емес) балансқа
шығарылғандармен (күрделі құрылыс, қосалқы ауыл шаруашылығы, ағаш дайындау)
есеп айырысу. Есепке алу тәжірибесінде кәсіпорындар мен жеке балансқа
шығарылған бөлімшелерінің арасында болатын ішкі баланстық есептерін атайды.
334-шоты бойынша аналитикалық (талдамалық) және жинақтық
(синтетикалық) есептерін ұйымдастырудың тәртібі 32 "Еншілес (тәуелді)
серіктестердің дебиторлық қарыздар" бөлімшесінің шоттары бойынша жүреді.
334 шотында мынадай есеп айырысулар есепке алынады: шаруашылық ішінен
бөлінген бөлімшелердің негізгі құралдары бойынша; тауарлы-материалдық
құндылықтардың босатылуы бойынша; өнімдерді өткізу бойынша; жұмыс және
қызметі бойынша; бөлімшенің қызметкерлеріне еңбек ақы төлеуі бойынша; егер
қордың тиісті бөлігі бөлімшелерге берілмей бас кәсіпорынның балансында
есепке алынатын болса, онда тұтыну қорлары және солардың есебінен қаражат
жұмсауы бойынша; басқа да ағымдағы операциялар бойынша.
Кесте №4 Шаруашылық операция
Қа-тШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
ар теңге корреспонденциясы
№
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Ағаш дайындау бөлімшесіне (учаскесіне)
Берілді (№ 271-ші авизосы):
жүк автомашиналары 5 800 000334 124
жанар май 720 000 334 203
қосалқы бөлшектері 800 000 334 205
- басқа материалдары 120 000 334 206
Жиыны 7440000
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№4 Кестенің жалғасы
2. Ағаш дайындау учаскесінің қызметкерлеріне
еңбек ақы төлеуге есеп айырысу шотынан 210000 334 441
аударылды (№ 282 авизо)
3. Есеп айырысуды салыстырып тексеру
актісінің негізінде қарыздардың өзара 42000 687 334
өтелуі (№ 305 авизо)
334 шоттың дебеті бойынша бас кәсіпорынның ішкі шаруашылық есептері
бөлігіндегі қалдығы, құрылымдық бөлімшелерінің оған деген берешегі, ал
құрылымдық бөлімшелерде — бас кәсіпорынның қарыздары көрсетіледі.
Бас кәсіпорынның біріктіріліп жинақталған балансында 334 (дебиторлық)
және 687 (кредиторлық) шоттарда есепке алынған ішкі шаруашылық есептері
бойынша қарыздар өзара өтеледі де, есепте көрсетілмейді. Баланс жасалғанға
дейін 334 және 687 шоттары бойынша қарыздар сомасы салыстырмалы тексеруден
өткен соң, ондағы дәлсіздік жазбалары ретке келтіріледі. Ішкі шаруашылық
есебі қаржылық есеп беруде көрініс таппайды. 334 шоты бойынша талдамалы
(аналитикалық) есебі, яғни ішкі шаруашылық есебінің субшоты әрбір филиалы
бойынша немесе басқа да дербес бөлімшелері бойынша жүреді.
Жоғалту мен кем шығудың есебі. Субъектінің шаруашылық қызметінің
процесінде әртүрлі жоғалтулар мен кем шығулар болуы мүмкін және олар:
нормаланатын және нормаланбайтын болып бөлінуі мүмкін.
Нормаланатын жоғалтулар негізінен тауарлардың физикалық-химиялық
қасиетінің өзгеруімен байланысты болып келеді (табиғи азаюлары, ыдыстарының
сынуы т.б.). Бұлардың себептері объективті сипатта болғандықтан олардың
жоғалтулары белгілеген деңгейде нормаланады.
Нормаланбайтын жоғалтулар бұзылудың, кем шығудың, ұрлаудың т.б.
нәтижесінде болады.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Нормаланған жоғалтулар өндіріс шығыстарына жатқызылады, ал
нормаланбайтын жоғалтулар, себебін анықтағанша, 334 шотқа жатқызылады және
ол бойынша "Кем шығу, жоғалту және құндылықтардың бұзылуы" деген субшоты
ашылады да, ол мына шоттармен корреспонденцияланады:
334 "Басқа да" шоты дебеттеліп, негізгі құралдардың жетіспеген
баланстық құнына - 123-125 шоттары; материалдық құндылықтардың жетіспеген
баланстық құнына - 201-206, 208, 221-223 шоттары; жетіспеген ақша
қаражаттарына - 451-452 шоттары кредиттеледі.
Жоғалтулардың себебі ашылса, онда 334 шотында есепке алынған сомасы
333 шотына есептен шығарылады, яғни 333 дебеттеліп, 334 шоты кредиттеледі.
Ал егер де кінәлілер белгісіз болса, онда олар кәсіпорынның шығысына
жатқызылады, яғни 821 шоты дебеттеліп, 334 шоты кредиттеледі.
Негізгі құралдар мен материалдық құндылықтарға бұрындары жатқызылған
ҚҚС сомасына 633 шоты дебеттеліп, 331 шоты кредиттелген қызыл жазумен
жазылады, сосын 821 шоты дебеттеліп, 331 шоты кредиттеледі.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
1.3. Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша
резервтердің есебі
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 35 "Берілген аванстар"
бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Бұл бөлімшенің екі шоты бар — 351
"Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар" және
352 "Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген
аванстар".
Аванс берілген жағдайда 35-бөлімшенің шоттары дебеттеледі және 441
"Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша", 431 "Ел ішіндегі валюталық шоттағы
қолма-қол ақша" және т.б. шоттары кредиттеледі, сондай-ақ, шетелдік
валютада берілген аванс бойынша бағамдық оң айырмасының сомасына 725 шоты
корреспонденцияланады. Тиесілі шоттардың (351, 352) кредиті бойынша және
671 шоттың дебеті бойынша жабдықтаушылардың біткен жұмыстарын төлеуі
кезінде, берілген аванс сомалары ескеріледі (яғни шегеріледі), сондай-ақ
шетелдік валютада берілген аванс бойынша бағамдық теріс айырмасының
сомасына 844 шоты корреспонденцияланады.
Берілген аванстың (талдамалық) есебі басқадай кредиторлық және
дебиторлық қарыздар бойынша есеп айырысудың аналитикалық тізімдемесінде
351 және 352 шоттары бойынша бөлек жүргізіледі.
Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде берілмеген қарыздар
есептеледі және олар қажетті уақыт ішінде өтелмеген дебиторлық қарыздар,
сондай-ақ тиісті кепілдіктермен қамтамасыз етілмеген қарыздар болып
есептелінеді. Күдікті қарыздар бойынша резервтер жылдың аяғында дебиторлық
қарыздарды тізімдеу деректерінің негізінде жасалады.
Егер де шығыстар салыстырмалы қағидасы бойынша бағаланса және солармен
байланысты шығыстар сол өнімнің сатылған кезеңінде жатқызылса, онда күдікті
қарыздар болуы ықтимал. Бұндай шығындар негізінен жыл соңында жасалған
түгендеу нәтижесінде анықталуы мүмкін
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
және ол 311 Күдікті қарыздар бойынша резервтері деген пассивтік шотында
көрініс табады.
Қаржылық есеп беруде дебиторлық қарыздар бойынша резервтері шегеріліп
көрсетіледі. Егер де шаруашылықтар бұндай резерв қорларын жасамаса, онда
сенімсіз деп танылған қарыздар кезеңдік шығыстарына есептен шығарылады.
ШС-сі күдікті (күмәнді) қарызды есептеу үшін өзінің есептік саясатында
қолданып жүрген бағалаудың бір тәсілін таңдап алуға құқылы. Ол тәсіл
сатылған өнімнің, орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің пайыздық
деңгейінен немесе төлемнің мерзімі бойынша анықталуы мүмкін. ШС-сі өзінің
жылдық нәтижесінде пайда болған күмәнді қарыздарын, төленбеген шоттарын
талдайды. Содан соң сол өткен жылдың нәтижесін шартты түрде төрт кезеңге
бөліп, әрбір кезеңде сатылған өнімнің көлемін және соларға тиесілі
қарыздарын анықтайды.
Мысалы, жыл бойында сатылған өнімнің көлемі 3128,4 мың теңге болсын
делік. Енді осы сатылған өнімді төрт кезеңге бөліп, күмәнді қарыздың
деңгейі қай кезеңге көбірек келетіндігін анықтаймыз.
Кесте №5 Күмәнді қарыз
Кезеңдері Сатылған өнімнің Күдікті қарыздың Пайызы, %
көлемі, мың теңге сомасы, мың теңге
1 2 3 4=3:2×100%
1-тоқсан 782,1 17 2,17
2-тоқсан 815,9 14 1,72
3-тоқсан 579,6 32 3,62
4-тоқсан 950,8 29 3,05
Жылдық 3128,4 81 2,64
Кестеде келтірілген мәліметтердің көрсеткішінен біз күмәнді қарыздың
резерві 82,59 мың теңге құрағанын көреміз (3128,4x2,64):100%.
Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісі негізінен жалпы
дебиторлық қарыздың белгілі бір пайыздық бөлігінің күдікті деп танылуын
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
көрсетеді. Бұл белгілі бір пайыздың бөлігін табу үшін алынуға тиісті
шоттарын олардың категориясы бойынша жіктеуді ұсынады:
- төлеу мерзімі жетпеген шоттар;
- төлеу мерзімі 1-30 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 31-60 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 61-90 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 90 күннен жоғары шоттар.
Әрбір категория үшін күдікті қарыздың болжамдық пайызы анықталады.
Мысалы. Түгендеу нәтижесінде төленбеген дебиторлық қарыздың деңгейі 1021
мың теңгеге жеткен. Енді осыларды төлем мерзімі бойынша мынадай етіп бөлуге
болады:
бірінші категория 340 мың теңге;
екінші категория 134 мың теңге;
үшінші категория 249 мың теңге;
төртінші категория 211 мың теңге;
бесінші категория 87 мың теңге.
Енді осы талап етілетін күдікті соманы анықтаудың кестесін келтіреміз,
оның категориясы бойынша болжамдық пайызы өткен жылдың тәжірибесінің
негізінде анықталады.
Сонымен, топшыланған күдікті қарыз сомасы 187,24 мың теңге құраған.
Күдікті қарыздың бұл әдісі бірінші әдіске қарағанда анағұрлым дәлірек
және объективті мәлімет беретін сияқты.
Кесте №6 Күмәнді қарыз
Дебиторлық Сомасы, мың Күдікті қарыз деп Талап етілетін
қарыздың төлеу теңге саналатын, болжамдық күдікті сомасы,
мерзімі пайызы, % мың теңге
Төлем мерзімі 340 11 37,40
жетпеген
1-30 күннің 134 8 10,72
аралығындағы
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№6 Кестенің жалғасы
31-60 күннін 249 23 57,27
аралығындағы
60-90 күннің 211 19 40,09
аралығындағы
90 күннен жоғары87 48 41,76
Жиыны 1021 187,24
Егер де күдікті қарыздар бойынша резервтер бірінші рет
қалыптастырылатын болса, онда ол қаржылық есеп беруде кезеңдік шығыстар
ретінде көрсетіледі, яғни есепті кезеңнің шығыстарын өсіреді. Демек,
күдікті қарыздарды қалыптастырған кезде 821 дебеттеліп, 311 шоты
кредиттеледі. Ал егер де дебиторлық қарыздар күдікті қарыздардың есебінен
есептен шығарылса, онда 311 шоты дебеттеліп, 301, 302, 303, 321-323 шоттары
кредиттеледі, бірақ бұл жерде ҚҚС есепке алынбайды, яғни қарыздың таза
сомасы ғана алынады. Ал салық сомасы 633 шоттың дебетінде және 301-303, 321-
323 шоттарының кредитінде көрініс табады.
Егер де төлем сатып алушылардан алынса, сенімсіз ретінде есептен
шығарылған дебиторлық қарыздар есептік кезеңде табыс сомасы ретінде
танылады да, ол 441, 451 шоттарының дебеті бойынша және 727 шоттың кредиті
бойынша көрініс табады. Олардың ҚҚС сомасы да 441, 451 шоттарының дебеті
бойынша және 633 шоттың кредиті бойынша көрініс табады. Егер де күдікті
қарыздарды іздеу мерзімі өтіп кетсе де есептен шығаруға рұқсат етілмесе,
онда олар баланстан тыс 007 шотында көрініс табады.
311 шоты бойынша аналитикалық есеп әрбір күдікті талаптар бойынша
тізімдемеде жүреді.
Каримбекова Ж.К. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Есеп беруші тұлғалармен
есеп айырысу есебі
(Дипломдық жұмыс)
МАЗМҰНЫ
Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
Іссапар бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша
резервтердің есебі
Болашақ кезеңнің есебі
Еншілес дебиторлық қарыздардың есебі
Аудит
Аудитттің мәні, қажеттілігі, мақсаты мен міндеттері
Дебиторлық берешектің аудиті
Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсаты
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ.
Халық шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің алатын
орны ерекше. Барлық ғалымдар ішінде бухгалтерлік есеп өз алдына дараланып
тұратын бөлек сала. Бұл ғылымды жан-жақты зерттейтін, экономикалық жағынан
талдайтын, өз алдына ғылыми талдайтын жолдарын анықтайтын әдістермен бірге
бұл ғылымды оқытатын пән бар. Осы орайда қоғамдық өндіріс процесстерін
бухгалтерлік есепке алынатын біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткен,
бухгалтерлік есеп қоғамдық өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік
есептің мәліметтері мен көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын
экономикалық тұрғыдан зерттеуге бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан
да бухгалтерлік есептің негізгі міндеті- халық шаруашылығының барлық
салаларында нақты тұжырымды мемлекеттік талапқа сай есептеуге жұмысын
жүргізу. Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың
объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдалақтарды
пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе
бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму
нәтижесінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына қоятын талаптардың өсіп,
міндеттердің тартып отырғандығы бухгалтерлік есептің тарихына белгілі.
Бухгалтерлік есеп көптеген жүз жылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге
дейін дамып, пайдаланып келеді.
Еліміздің жағдайын жақсарту, экономикалық дағдарыстан шығу мемлекеттік
тұрғыдан бақылауға алынған мәселелер бойынша күн тәртібінде бірінші кезекке
қойылып отыр. Бұдан Қазақстан Республикасы Президенті Н.А Назарбаевтың
Қазақстан -2030 атты стратегиялық бағдарламасында Еліміздің экномикалық
саясатының бірден –бір басымды бағыты –шағын және орта бизнесті дамыту
-деп атап көрсету дәлел бола алады. Сондықтан да кәсіпкерлікті еліміздің
шаруашылық қызметін жандандырғыш күш деп білу қажет.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
I. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
1.1 Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі
Басқалай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 33 Басқалай
дебиторлық қарыздар бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай
шоттар кіреді:
- 331 Өтелуі тиісті қосылған құн салығы;
- 332 Есептелінген проценттер;
- 333 Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары;
- 334 Басқа да қарыздар.
Дебиторлық қарыздардың әрбір түрі бойынша есепке алуды ұйымдастырудың
жайын қарастырып көрейік.
Өтелуі тиісті қосылған құн салығы (331-шот). Бухгалтерлік есепте
қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша есеп айырысуды көрсету үшін 331 Өтелуі
тиісті қосылған құн салығы шоты қолданылады.
331-шотының дебеті бойынша 671 Жабдықтаушылармен және мердігерлермен
есеп айырысу, 687 Басқа да қарыздар шоттарының кредитімен
корреспонденциялана отырып, алынған тауарлы-материалдық құндылықтарды,
атқарылған жұмыстарды және көрсетілген қызметтерді бейнелеп, ондағы
акцептелінген шоттары бойынша ҚҚС көрсетеді.
Тауардың, жұмыстың, қызметтің есебінен қосылған құн салығы алынады,
ондағы айналымы салық салу үшін пайдаланады, егер де:
- тауар (жұмыс, қызмет) алушы қосылған құн салығын (ҚҚС) төлеуші болып
табылса;
- жабдықтаушы Қазақстан Республикасында ҚҚС төлеуші болып табылады,
сатылған тауарға (жұмысқа, қызметке) берілген шот-фактураның
негізінде.
Қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы зачетқа жатқызылатын болып
табылады, егер де:
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
- тауарды (жұмысты, қызметті) алушы қосылған құн салығын төлеуші болса;
- төленген салық сомасы кеден заңдылығымен сәйкес келсе, яғни жүк
кеденінің декларациясында көрсеткендей болса;
- төлем құжатында көрсетілген салық сомасы салықтың төленгенін
қуаттайтын болса;
- темір жол және авиа билетінде көрсетілген салық сомасы салық заңына
сәйкес сомада болса;
- тұрғын үй қызметінде пайдаланатын құжаттарында көрсетілген сома салық
сомасымен сәйкес келсе;
- бақылау-кассалық машинасынан алынған чектердің сомасы салық сомасымен
сәйкес келсе.
Алумен байланысты төлеуге жататын ҚҚС болса, олар зачетқа жатпайды,
егер де:
- тауарлар (жұмыстар, қызметтер) кәсіпкерлік қызметке жатпайтын
шараларды жүргізумен байланысты болса;
- тұрғын үй қорларындағы ғимараттар болса, қонақ үй ретінде пайдаланатын
ғимараттардан басқасы;
- жеңіл автомобиль, негізгі құрал ретінде алынған болса;
- тегін алынған мүліктер (тауарлар, жұмыстар, қызметтер).
Есептік кезең өткеннен кейін, ҚҚС бойынша зачетқа рұқсат етілген
сомасы, 331 шоттың кредитінен 633 шоттың дебетіне есептен шығарылады.
Бұрындары зачетқа жатқызылған ҚҚС сомасы зачеттан шығарып тасталады, ол
кезде, 633 шотының дебетінде және 331 шотының кредитінде көрініс табады,
бірақ қызыл жазумен жазылады. Бұл жағдайда, 331 шотында ҚҚС сомасы не
өндіріс, не тауардың құнына есептен шығарылады.
Есептелінген проценттер 332 Есептелінген проценттер шотында есепке
алынады. Бұл шотта есептелінген проценттер бойынша дебиторлық
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
қарыздар жөніндегі ақпараттарды табуға болады (ұсынылған заемдар,
вексельдер, негізгі құралды жалға алу және т.б.).
Алынуға тиісті проценттік үстеме төлем 332 Есептелінген проценттер
шотының дебеті және 724 Акциялар бойынша дивиденттер және процент
түріндегі табыстар шотының кредитінде көрсетіледі.
Есептелінген проценттердің төленуі 441 Есеп айырысу шотындағы қолма-
қол ақша, 451 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша, 431 Ел
ішіндегі валюталық шотындағы қолма-қол ақша және т.б. шоттардың дебеті
және 332 Есептелінген проценттер шотының кредиті бойынша көрсетіледі.
332 Есептелінген проценттер шоты бойынша аналитикалық есеп – қарыз
(займ) алушы, вексель ұстаушы, жалға алушы және т.с.с. кәсіпорындар бойынша
және уақыттың өтуімен туындаған проценттік қарыздары бойынша айналым
ведомосында немесе соған ұқсас машинограммасында жүргізіледі.
333 Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары шотында
дебиторлық қарыздардың келесі түрлері есепке алынады: есеп беруші
тұлғалармен есеп айырысу бойынша; жұмыс істеушілерге кредитке сатылған
тауарлары бойынша ұсынылған заемдар; материалдық шығынды өтеуі бойынша.
Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркәсіптік-
шаруашылық қызметі барысында кәсіпорын өз қызметкерлерін қызмет бабымен
іссапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, пошта арқылы
жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді. Бұл шығындардың
үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп айырысу жолымен төленуі
мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу
үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша беріледі және олар сол алған ақшасына
есеп беруі тиіс.
Аванс тек басшының жарлығымен және нақты қажеттілік жеткен кезде есеп
беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны қуаттайтын
құжаттарының негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға
тапсырылады (толтырылған аванс құжаты төменде келітірілген).
Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің
басшысы бекітеді. Дұрыс рәсімделмеген аванс есептері және оларға қоса
тіркелген құжаттар қайта рәсімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.
Кесте №1 Авансалық құжат
Мекеме Цемент ААҚ
Бөлім Басқарма лауазымы Бас энергетик 7 Жазба
(проводка)
Аты-жөні Беспаев Кәрім
25.03.2002 ж.
АВАНС ЕСЕБІ №193 22 наурыз 2002 ж.
Аванстың белгіленуі іссапар бойынша шығындар
Қалдық Сомасы
____ДЕБЕТ_____
бұрынғы аванстағы артық шығын
шот сомасы
Алынды (кімнен):
821 3 16400
Есеп беру 331 01 2264
Кассадан 16824
тексерілді
16824 Бекітуге ____КРЕДИТ_____
Жиыны
16764 теңге 333 15 16764
_______
Жұмсалды 16764
Қалдық 60
Бухгалтер:
қолы _____
Қосымша 3 құжат 10 наурыз 2002 ж.
Есепті мына сомада бекітемін:
Он алты мың жеті жүз алпыс төрт теңге
Қолы ________ Жалғасбаев Таңат
10 наурыз 2002 ж.
Күні Құжат- Кімге, не үшін және қандай құжат Сомасы, Дебет
тың № бойынша төленді теңге
шот карточка
1.03 1 Алматыдан Қарағандыға жол ақы 4950 821 3
2 ҚҚС, 16% 792 331 1
8.03 3 Қарағандыдан Алматыға жол ақы 4950 821 3
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№1 Кестенің жалғасы
4 ҚҚС, 16% 792 331 1
8.03 5 2375 Квитанция мейманханада 4600 821 3
тұрғаны үшін
6 ҚҚС, 16% 736 331 1
18.03 8 тәулікке тәуліктің шығыны үшін 2900 821 3
Барлығы 14500
(соның ішінде ҚҚС) 2264
Есеп беруші тұлғаның қолы Беспаев Кәрім
Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық
қайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп немесе түгелдей
ұсталады. Аванс құжаттары бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге
кассадан беріледі.
160 субсанақта есепшотты есепші тұлға ақшасыз есептелінетін шығынға
бөлінетін авансты есептейді.
Аванс мемлекеттік мекемеде жұмыс істейтін жұмысшыға жетекшінің
бөлуімен беріледі. Есепші қызметінің жұмысшысына есепшот алдында ақша
берілетін кезінде есепші тұлғаның келесі авансқа бересі қарызының бар, жоғы
қаралады.
Есепшот алдында берілетін ақша оның қай бағытқа жұмсалатыны алдын ала
қаралады. Есепші тұлға авансқа берілген ақшаның қайда жұмсалғаны туралы
дәлелдейтін құжатты көрсетеді. Құжатта аванстық есепшот есепші тұлғаның
нөмірлеуімен есепшотқа жазылады. Есепшінің қызметінде аванстық есепшот
арифметикалық түрде тексеріледі және шығынның дұрыс жұмсалғаны, құжаттың
дұрыс толтырылғаны тексеріледі. Тексерілген аванстық есепшотты мемлекеттік
мекеменің жетекшісі бекітеді. Жұмсалмаған аванстық есепшотты есепші
тұлғаның өзі 3 күн ішінде қайтаруы тиіс. Жаңа аванс есепші тұлғаға ескі
авансты төлегеннен кейін беріледі. Берілген уақыт ішінде аванстың
қайда жұмсалғаны туралы, одан қайтқан ақшаны кассаға қайтармаған
жағдайда мемлекеттік мекеме
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
төленбеген авансты бересі қарыз ретінде ҚР Заңы бойынша жалақыдан ұстап
отыруға құқылы.
Есепші тұлғамен жұмсалмаған аванс ақшалай теңге арқылы, ал есепші
тұлғамен қайтарылмаған баға тиын арқылы қайтарылады.
Жұмысшының қайтарылмаған қалған бағасы тиын ретінде оның жұмыстан
шыққан жағдайда немесе жыл аяғындағы есеп кезінде 180-ші дебет субсанағында
және 160-шы несие субсанағында жазылады. Еепші тұлғаның жұмыстан шыққан
кезінде мемлекеттік мекемеге бересі қарыз ақшасы тиындай 188-ші субсанаққа
жазылады. Сонымен қатар дебет 160 субсанағында және 188-ші несие
субсанағында жазылады.
Аналитикалық есепшот жинақтау ведомосында есепші тұлға арқылы
жүргізіледі 386 (мемориалдық ордер 8). Есеп бұл ведомоста кезеңмен
жүргізіледі. Әр жолға есепші тұлғаның тегі, берілген аванс бағасы және іске
асырылған шығын бағасы, сонымен қатар жұмсалмаған аванс бағасы жазылады. Ай
аяғында 160 несие субсанағында шығынға жұмсалған баға бекітіледі және
Дебет субсанағы, Екінші жазбалар графа бойынша Бас журнал кітабына
жазылады (немесе тіркеледі).
Мемлекеттік мекемеде маңызсыз мөлшердегі аналитикалық есепшот әрбір
есепші тұлғамен 292 карточкасы арқылы жүргізіледі (292-ші кітапта).
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
1.2 Іссапары бойынша жұмсалған шығыстардың есебі
Іссапар шығыстары деп кәсіпорын басшысының жарлығы бойынша белгілі бір
мерзімге қызмет бабының тапсырмасын орындау үшін қызметкерлердің
(еңбеккерлердің) басқа кәсіпорынға бару үшін алған қаражатын айтады. Ол
алдын ала жасалған еңбек шартымен, Қазақстан Республикасының Еңбек туралы
заңымен қаралған шаралар бойынша беріледі. Іссапар шығыстары өтелетін
шығыстар қатарына жатады.
Қазақстан Республикасының аясында іссапарда жүргендерге екі ең төменгі
есептік көрсеткіштер деңгейінде тәулік ақысы төленеді, демалыс және мейрам,
сондай-ақ жолда болған күндері де қоса есептелінеді.
Нақты іссапар орнына барған және сол жерден шыққан күндері бойынша
іссапар куәлігіне белгі соғады. Егер де еңбеккер бірнеше мекен-жайларға
жіберілсе, сол барған жерлері бойынша түгел белгі соғуы тиіс. Іссапарға
шыққан және келген күндері куәлікте көрсетілген күнмен сәйкес келуі тиіс.
Әдетте, іссапар мерзімі жолда жүрген уақытын есепке алмағанда 40 күннен
аспауы керек.
Іссапарға жіберілген қызметкерлердің үй-жайды жалдауына кеткен
шығындары негізінен ұсынылған құжаттардың негізінде, бірақ Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігі бекіткен мөлшерден артық емес көлемде
өтеледі.
Іссапар бойынша өткізілген аванстық құжаттар бойынша белгіленген
норматив деңгейінде және тиісті құжаттармен дәлелденген жағдайда: іссапарда
көрсетілген жеріне дейін және кері жүрген жолына кеткен нақты шығындармен
қоса броньға кеткен шығыстары да қоса алынады.
Егер де қызметкерлер Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге іссапарға
жіберілсе, басшының бұйрығымен қоса, оның мерзімі, мақсаты, орны
анықталады.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Іссапар шығыстары еңбеккерлерге қай елге барса, сол елдің валютасына
алдын ала қаралған смета бойынша төленеді, ал егер де ондай валюта болмаса,
онда еркін – конверттелетін валюта беріледі.
Келгеннен кейін бес күннің ішінде алған аванс бойынша есеп беру керек.
Мысал. Цемент ААҚ-ның бұйрығы бойынша бас бухгалтердің көмекшісі
Москваға, содан соң Ұлыбританияға 15 күнге, яғни 5 қаңтар мен 19 қаңтар
аралығына 2002 ж. іссапарға жіберді делік. АҚШ доллларының бағамы бойынша
ұлттық валютаға шаққанда қаңтардың 15 күні ол (15.01.2002 ж.) 150,6 теңгені
құраған, ал 19 күні (19.01.2002 ж.) ол 151,2 теңгеге жеткен, сондай-ақ фунт
стерлингтің бағамы да 19 күні 217,91 теңге болған (1 фунт стерлинг үшін).
Ұйым Цемент ААҚ
Бет жағы
Бөлім Басқару қызметі Бас бухгалтердің көмекшісі
Бухгалтер жазбасы
Аты-жөні Өзгелдиев Таңатар
АВАНС ЕСЕБІ №143 22 қаңтар 2002 ж.
Аванстың арналымы іссапар бойынша шығыстары
22.01.2002ж.
Қалдық Сомасы
____ДЕБЕТ_____
Бұрындары артық жұмсалған аванстар
шот сомасы
Алынды (кімнен):
821 541767
Есеп беру 333 2160
Кассадан (АҚШ доллары) 3600 тексерілді
(теңге) 542160 Бекітуге
Жиыны (теңге) 542160
541766,75 теңге ____КРЕДИТ_____
_______ (АҚШ доллары) (3600)
333 541767
Жұмсалды, теңге 541766,75
Бухгалтер: 725 2160
АҚШ доллары (3583,11) қолы
Қалдық
22 қаңтар 2002 ж.
Теңге 2553,25
Бухгалтер:
АҚШ доллары (16,89)
қолы
Қосымша 10 құжат тіркелді
__________
Есеп берудегі мына соманы бекітемін: Бес жүз қырық бір
Мың жеті жүз алпыс алты теңге 75 тиын
Қайтаруға жататын сомасы –
2553,25 теңге
Қолы Өзгелдиев Таңатар
22 қаңтар 2002 ж.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Күні Құжат Кімге, не үшін және қандай Сомасы, Сомасы, Дебет
№ құжат бойынша төленді АҚШ теңге
доллары
05.01 1 Алматы-Москва (авиабилет) 213 32205,60 821
09.01 2 Москва - Алматы (авиабилет) 347 52466,40 821
19.01 3 Лондон – Москва (авиабилет) 560 84672 821
8.01 4 Инвойс №191 Москвадағы 240 36288 821
қонақүйде тұрған (15.01.-18.01)
18.01 5 Инвойс №245 Лондондағы 1297,08 196119 821
қонақүйде тұрған (09.01.-18.01)
09.01 6 Түбіртек (квитануия) № 7458 – 28,82 4358,20 821
шет елге шығуға рұқсатты
рәсімдеу (20 б)
19.01 7 Аэропортқа дейін автобуспен 7,21 1089,55 821
жету
05.01-0 Москвада 4 тәулік 120 18144 821
8.01
09.01-1 Лондонда 11 тәулік 770 116424 821
9.01
Есеп беруге тиісті тұлғаның қолы Өзгелдиев Таңатар
Іссапардан оралғаннан кейін бас бухгалтердің көмекшісі алған аванстары
бойынша оларды растайтын құжаттармен бірге нақты жұмсалған шығындары
бойынша есеп берген.
333 шоттың дебеті бойынша және мына шоттардың кредитіне келесі жазба
жазылады: 451-кассадан есеп бертін тұлғаларға авансын төлеп берген кезде;
411-авансты есеп айырысу шотынан пошта арқылы аударған кезде; 334 -
есеп беретін тұлғаға чек кітапшалары арқылы берген кезде; 451-есеп беретін
мемлекеттік салық маркаларын, пошта маркаларын және т.б. беру кезінде.
333-шоттың кредиті бойынша жазбалары мынадай шоттардың дебетіне
жазылады: 201-206, 208, 222, 223 - сатылып алынған тауарлы-материалдық
құндылықтардың және өндірістік дайындау-көлік шығындарының сомасы;
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
821 немесе 935-іссапар, пошталық, телеграфтық және басқа да шығындар; 451-
авансты кассаға қайтару кезінде; 681-авансты еңбек ақысынан ұстаған кезде.
Есеп беруші адамдармен есеп айырысу шетел валютасымен жүзеге асырылуы
мүмкін (қызмет бабымен іссапарға барған, шет елде өкілдік және басқа да
шығындарды төлеген кезде). Есеп беретін тұлғаға шетел валютасында берген
кезде 333 шотының "Есеп беруші адамдармен шет елдік валютамен есеп айырысу"
аралық шоты дебеттеліп, 452 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол
ақша шоты кредиттеледі. Шығындарды есептен шығару кезінде 821 "Жалпы және
әкімшілік шығындар", 938 "Басқа да қосымша шығындар" шоттары арқылы жүзеге
асырылады.
333 және 452 шоттар бойынша валютамен орындалған операциялар теңгелік
бағам бойынша көрсетіледі.
Бағамдық айырмасы сәйкесінше мына шоттарда көрініс табады: 725 және
844 шоттарда.
Өкілдік шығыстарының есебі. Шаруашылық жүргізуші субъектілер өз
қызметтерінің барысында өкілділік шығыстарын есеп беруге тиісті адамдар
арқылы қолма-қол ақшалардың көмегімен жүзеге асыруы мүмкін. Ол негізінен
ресми адамдарға сыйлы қызмет көрсету үшін, іскерлік контракт жасау үшін,
акционерлер жиналысына келген директорлар үшін және т.б. шаралар үшін
алынуы мүмкін.
Өкілділік шығыстарының сомасы, заңда бекітілген нормасымен сәйкес
келуі тиіс.
Кесте №2 Шығыстар
Шығыстардың атауы Құны (ең аз есептік
көрсеткіш)
Тұлғаларды ресми қабылдауға жұмсалатын шығыстар (бір8,0
күнде бір адамға кететін шығыстары)
Келісім кезінде буфеттің (фуршеттің) көрсеткен
қызметі үшін, аудармашыға және шығарып салатын 1,5
тұлғаға кеткен шығындарын қоса алғанда
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№ 2 Кестенің жалғасы
Ұйымның тұрақты штатында тұрмайтын, аудармашылардың 1,0
қызметі үшін (сағатына)
Транспорт (көлік) қызметі үшін (сағатына) 1,0
Ресми кездесу кезінде шақырылған жақтардан қабылдаушы жақтардың
қатысушылары көп болмауы керек, яғни келген делегацияның саны
аудармашылармен қоса есептегенде 5 адам болса, онда қабылдаушы жақтың да
адамдары 5-тен аспағаны жөн.
Өкілділік сипаттағы шаралардың алдын-ала қарастырылған шараға сай
болғанын қуаттайтын құжаттарды субъектінің өзі әзірлеуі және есептік
саясатта көрсетілуі керек. Өкілділік шығыстарды әзірлеу үшін негізгі
құжаттар ретінде мыналар саналуы мүмкін:
- басқа заңды тұлғалардың өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын,
директорлар кеңесін, бақылау комиссиясын қабылдау бойынша жүргізілетін
шаралардың негізділігімен байланысты бұйрығы;
- келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жұмысты жүргізудің
бағдарламасы, күтілетін қатысушылардың саны, талқыға түсетін мәселелердің
тізімі т.б.;
- шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс
сметасы.
Осы аталған құжаттар толық талқыланып, оның негізінде бұйрық жасалып,
сол бұйрыққа кәсіпорын басшысы қол қойғаннан соң, ол бухгалтерияға
беріледі, содан кейін жауапты тұлғаға, яғни есеп беруге тиісті адамға
бекітілген смета мөлшерінде ақша бөлінеді.
Шара аяқталған соң, есеп беруге тиісті тұлға бұйрықта қаралған
шаралардың орындалу деңгейін дәлелдейтін: аванстық құжаттарын, оның шығысын
растайтын алғашқы құжаттарымен (кассалық ордерлерімен, фискалдық кассалық
чектерімен, сатып алу актілерімен, шоттарымен, билеттерімен, жалға
келісім шарттарымен т.б.) және кәсіпорын басшысы
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
бекіткен сметаның орындалуы туралы актісін бірге бухгалтерияға тапсырады.
Аванстық құжаты мен сметаның орындалуы туралы актісін бекіткен соң,
есеп беруге тиісті тұлғадан қабылданған құжаттың негізінде шығындар сомасы
821, 811 шоттардың дебеті мен 333 шоттың кредиті бойынша есептен
шығарылады.
Есеп беруге тиісті тұлғаның есебінен құжатсыз ешқандай ақша қаражаты
есептен шығаруға рұқсат етілмейді. Мысал. "Цемент" ААҚ контракт жасамастан
бұрын келісім-шартты жүргізу мақсатында Глазго қаласынан "Сkаnlоn
рrоduktion" компаниясының екі өкілеттілігін 11-12.02.2002 жылы келіп кетуге
шақырған болатын. Сол акционерлік қоғамның бас директоры және өндіріс
істері жөніндегі орынбасары, директоры, сондай-ақ кәсіпорынның штатында
тұрмайтын аудармашы келісім-шартқа қатысты. Осы кездесуді рәсімдеу үшін,
яғни өкілділік шығыстарын растау үшін келесі құжаттар дайындалды: бұйрық,
кездесуді жүргізудің бағдарламасы, смета және есептен шығару актісі.
Бекітілген сметаның негізінде есеп беруге тиісті тұлғаға 79665 теңге
берілді.
Цемент ААҚ
ұйым атауы
№ 43 БҰЙРЫҚ
7 ақпан 2002 ж.
Алматы қ.
"Сkаnlоn рrоduktion" компаниясының делегациясын
қабылдауды ұйымдастыру туралы
Глазго қаласынан келген "Сkаnlоn рrоduktion" компаниясымен контракты
алдындағы келісімшарттың өзара түсінікті жағдайда өтуін қамтамасыз етуді
бұйырамын:
1. Шараларды ұйымдастыру бойынша қабылдау делегациясы келесідей құрамда
тағайындалсын:
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Төраға: Зенин Н.В. – бас
директордың орынбасары;
Комиссия мүшесі: Дронина М.В. – бас маман;
Усманов Э.К. – бас маман.
2. Делегаттарды қабылдауды жүргізу бағдарламасы бекітілсін (қосымша № _)
3. Шығыс сметасы бекітілсін (қосымша № _ ).
4. Бас бухгалтер Баева В.А. комиссия төрағасына сметамен бекітілген, аванс
сомасы ұсынылсын.
5. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.
Бұйрықпен таныстырылды: Бас директор
Н.Махмудов
_______________________
_______________________
_______________________
күні
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Осы шаралар өткеннен кейін бекітілген бағдарламаға сәйкес өкілділік
шығыстарына акты жасалады, оны бас бухгалтер тексеріп, содан соң оны бас
директор бекітеді.
Цемент ААҚ
ұйым атауы
Бекітемін
Бас директор
№5 АКТЫ _______ Н. Махмудов
14 ақпан 2002 ж.
13 ақпан 2002 ж.
Алматы қ.
Өкілділік шығыстарды есептен шығару туралы.
Негізі: №43 бұйрық 7 ақпан 2002 ж.
Комиссия құрамы:
- Төраға Зенин Н.В.
-Комиссия мүшесі: Дронина М.В., Усманов Э.К.
11-12 ақпанда 2002 жылы бірлестік қызмет бойынша келісімшартқа қатысу үшін
келгендердің кездесуі Төле би 73-А мекен-жайында өтті.
Жұмыс бағдарламасының аясында келесідей мәселелер қаралды:
1. Субъект қызметінің нарық сегментіндегі бағасы
2. Басқарудың жаңа командасын құрумен байланысты мәселелері талқыланды
және өнімді сатудың нарығын кеңейту мақсатында, маркетингалық зерттеулерді
жүргізу керек деп тапты.
Жүргізілген шаралар өз сипаты бойынша өкілділік шығысқа сәйкес келген және
кәсіпорынның негізгі қызметімен тікелей байланысты болған.
Осы шаралар нақты құжаттармен дәлелденген, оның нақты сомасы 77720 теңгені
құраған.
Комиссия төрағасы Зенин Н.В.
қолы
Комиссия мүшесі Дронина В.М.
қолы
Усманов Э.К.
қолы
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Есеп беруге тиісті тұлға есептен шығару актісіне бас директор бекіткен
соң, олардың алғашқы құжаттарымен бірге нақты жұмсалған қаражатқа есеп
береді.
Кесте №3 Қаражат есебі
Күні Құжат № Кімге, не үшін, қандай құжат бойыншаСомасы, Дебет
төленді теңге
08.02.1 Ардагер дүкені берген фискалдық 10520
чегі – жеміс-жидек, конфеттер, сулар
11.02.2 Ресторанның шоты – кешкі тамақтануды25600
өткізгені үшін 5 адамға
12.02 3 Ресторанның шоты – түскі тамақтануды40800
өткізгені үшін 5 адамға
13.02 4 Арна ЖШС – аудармашысының қызметі 800
үшін, кассаның кіріс ордеріне
берілген түбіршегі
Барлығы 77720
Пайдаланбаған 1945 теңге (79665-77720) сомасы кассаға өткізілді.
Аванстық құжатта көрсетілген барлық шығыстардың сомасы 821 шоттың
дебеті және 333 шотының кредиті бойынша көрініс табады. Өкілділік шығыстары
бойынша шаруашылық операцияларын қарастырған кезде, оның нормадан тыс
шығыстары жылдық жиынтық табыстан шегерілмейді, яғни оларға табыс ретінде
салық салынады.
Материалдық зиян шегудің орнын толтыру бойынша есебі (есептеуі). 333
шотында жоғарыда келтірілген баптармен қатар, еңбеккерлердің кем шыққан
және жоғалған мүліктерінің (ақша, тауарлы-материалдық құндылықтары т.б.)
орнын толтыру бойынша есебі көрініс табады.
Кем шығудың нәтижесінде кәсіпорын шеккен зияны немесе құндылықтардың
бұзылуы нарық бойынша есептелінеді, егер де заңмен басқа да тәртібі
қаралмаса.
Кінәлі тұлғадан өндіріп алуға жататын сомасына 333 шоты дебеттеліп,
334 шоты кредиттеледі, яғни кем шыққан ақшаның немесе мүліктің нақты
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
құнына; ал нақты құнымен нарықтық бағасының айырмасына 333 дебеттеліп, 727
шоты кредиттеледі. Ал мүліктің нарықтық құнынан ұсталатын ҚҚС сомасына 333
шоты дебеттеліп, 633 шоты кредиттеледі.
Келтірілген материалдық зияндар еңбеккерлердің жалақысынан ұсталуы
мүмкін, ол кезде 681 дебеттеледі де, 333 шоты кредиттеледі; ал егер де олар
өз кінәсін мойындап, нақты қолма-қол ақшамен төлейтін болса, онда 451 шоты
дебеттеледі де, 333 шоты кредиттеледі.
Талдамалы (аналитикалық) есеп әрбір еңбеккер бойынша жүреді.
Басқадай дебиторлық қарыздар (334 шоты). Бұл шотта жалгерлік бойынша
келіп түсетін міндеттемелеріне, бюджетке артық аударылған сомаларына, шағым-
талап сомаларына, ТМЗ кем шығуына, нормадан тыс табиғи кемітулеріне,
айыппұлдарына т.б. ақпараттарына шолу жасалынады.
Шағым-талап (претензия) бойынша есеп айырысуды есепке алу. Шағым-талап
деп — кредитордың өзінің мүліктік құқығы мен мүддесінің бұзылуына
байланысты қарыздарды өз еркімен реттеу жөніндегі жазбаша талабын айтамыз.
Белгіленген тәртіп бойынша талап еткенге дейін кредитор алдын ала тікелей
қарызданушыға шағым-талабымен баруы керек.
Кәсіпорын шағым-талап бойынша қарыздарды уақытында және толығымен
өндіріп алудың қажетті шараларын қолдануға міндетті. Шағым-талапта: шағым-
талап қоюшы кәсіпорынның атауы, шағым-талаптың нөмірі және түскен күні;
тиісті (нормативтік) актілерге сілтемесі; мәлімдеушінің талабы; шағым-
талаптың сомасы және оның есебі; мәлімдеушінің төлем және есеп айырысу
реквизиттері; тіркелген құжаттардың тізімі; кәсіпорын басшысының қолы
көрсетілуге тиісті.
Кем шыққан өнімдер, тиісті сапаға сай келмейтін немесе комплектісі
(жиыны) түгел емес өнімдер құнының орнын толтыру жөніндегі және осындай
өнімдерді жеткізгені үшін айыппұл төлеуді қоса алғандағы шағым-талаптар бір
айдың ішінде қойылады, ал басқа себептер бойынша туындаған шағым-талаптар
екі айдың ішінде қойылады.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Бұл шотта жабдықтаушылардың шот-фактураларында жіберілген
арифметикалық қателіктері де және бағаның сәйкес келмеуі де; жеткізілген
құндылықтардың сапасының мемлекет тарапынан бекітілген стандартына және
техникалық шарттарға сай келмеуі де; тауарлардың тізімге енгізілген
тауарлар санымен салыстырғанда кем шығуына байланысты туындаған шағым-
талаптары да есепке алынады. Осы шотта транспорттық және басқа да ұйымдарға
қойылатын шағым-талаптар: табиғи зиян нормасынан артық көлемде жүктің
жетіспей қалуы және тарифтің (фрахта) шегінен шыққаны үшін; жабдықтаушылар
мен мердігерлердің айыбынан болған ақаулар және тұрып қалғаны үшін;
банктегі есеп айырысу және басқа да шоттарынан қате аударылып есептен
шығарылған сомалар бойынша банкке қойылатын; сот ұйғарған немесе
төлеушілердің өздері мойындаған көлемде (қойылған шағым-талаптағы төлеуші
мойындамаған сома есепте көрсетілмейді) жабдықтаушылардан және басқа
мекемелерден өндірілуге тиісті айыппұл, өсім айыбы және т.б. сомалары
есепке алынады.
Тиісті құжаттардың негізінде шағым-талап сомаларын 334 шоттың дебетіне
- жабдықтаушыларға шағым-талап қойылған жағдайда 671 "Жабдықтаушылармен
және мердігерлермен есеп айырысу" шотының кредитінен; қате аударылып
есептен шығарылған сомалар бойынша банкке шағым-талап қойған жағдайда - 441
"Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шотының кредитінен; төлеушілердің
өздері мойындаған немесе сот ұйғарған көлемде келісім-шарттағы
міндеттемелерін орындамағаны үшін мердігерлерден, жабдықтаушылардан және
т.б. өндірілуге тиісті айыппұл, өсім айыбы, тұрақсыздық айыбы сомаларына
727 "Басқа да қосалқы қызметтерден түсетін табыстар" шотының кредитінен
есептен шығарады.
Қойылған шағым-талап бойынша төлем түскен жағдайда 441 шоты
дебеттеледі де және 334 шоты кредиттеледі.
Қойылған шағым-талап бойынша қойылған сомалардан бас тартқан кезде 334
шоты кредиттеледі де, 821 шоты дебеттеледі.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Ішкі шаруашылық есеп айырысуларды есепке алу. Ішкі шаруашылық — бұл
кәсіпорындардың өз филиалдарымен, өз өкілдіктерімен, бөлімдермен және басқа
да ерекшеленген бөлімшелерімен және жеке (дербес емес) балансқа
шығарылғандармен (күрделі құрылыс, қосалқы ауыл шаруашылығы, ағаш дайындау)
есеп айырысу. Есепке алу тәжірибесінде кәсіпорындар мен жеке балансқа
шығарылған бөлімшелерінің арасында болатын ішкі баланстық есептерін атайды.
334-шоты бойынша аналитикалық (талдамалық) және жинақтық
(синтетикалық) есептерін ұйымдастырудың тәртібі 32 "Еншілес (тәуелді)
серіктестердің дебиторлық қарыздар" бөлімшесінің шоттары бойынша жүреді.
334 шотында мынадай есеп айырысулар есепке алынады: шаруашылық ішінен
бөлінген бөлімшелердің негізгі құралдары бойынша; тауарлы-материалдық
құндылықтардың босатылуы бойынша; өнімдерді өткізу бойынша; жұмыс және
қызметі бойынша; бөлімшенің қызметкерлеріне еңбек ақы төлеуі бойынша; егер
қордың тиісті бөлігі бөлімшелерге берілмей бас кәсіпорынның балансында
есепке алынатын болса, онда тұтыну қорлары және солардың есебінен қаражат
жұмсауы бойынша; басқа да ағымдағы операциялар бойынша.
Кесте №4 Шаруашылық операция
Қа-тШаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
ар теңге корреспонденциясы
№
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Ағаш дайындау бөлімшесіне (учаскесіне)
Берілді (№ 271-ші авизосы):
жүк автомашиналары 5 800 000334 124
жанар май 720 000 334 203
қосалқы бөлшектері 800 000 334 205
- басқа материалдары 120 000 334 206
Жиыны 7440000
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№4 Кестенің жалғасы
2. Ағаш дайындау учаскесінің қызметкерлеріне
еңбек ақы төлеуге есеп айырысу шотынан 210000 334 441
аударылды (№ 282 авизо)
3. Есеп айырысуды салыстырып тексеру
актісінің негізінде қарыздардың өзара 42000 687 334
өтелуі (№ 305 авизо)
334 шоттың дебеті бойынша бас кәсіпорынның ішкі шаруашылық есептері
бөлігіндегі қалдығы, құрылымдық бөлімшелерінің оған деген берешегі, ал
құрылымдық бөлімшелерде — бас кәсіпорынның қарыздары көрсетіледі.
Бас кәсіпорынның біріктіріліп жинақталған балансында 334 (дебиторлық)
және 687 (кредиторлық) шоттарда есепке алынған ішкі шаруашылық есептері
бойынша қарыздар өзара өтеледі де, есепте көрсетілмейді. Баланс жасалғанға
дейін 334 және 687 шоттары бойынша қарыздар сомасы салыстырмалы тексеруден
өткен соң, ондағы дәлсіздік жазбалары ретке келтіріледі. Ішкі шаруашылық
есебі қаржылық есеп беруде көрініс таппайды. 334 шоты бойынша талдамалы
(аналитикалық) есебі, яғни ішкі шаруашылық есебінің субшоты әрбір филиалы
бойынша немесе басқа да дербес бөлімшелері бойынша жүреді.
Жоғалту мен кем шығудың есебі. Субъектінің шаруашылық қызметінің
процесінде әртүрлі жоғалтулар мен кем шығулар болуы мүмкін және олар:
нормаланатын және нормаланбайтын болып бөлінуі мүмкін.
Нормаланатын жоғалтулар негізінен тауарлардың физикалық-химиялық
қасиетінің өзгеруімен байланысты болып келеді (табиғи азаюлары, ыдыстарының
сынуы т.б.). Бұлардың себептері объективті сипатта болғандықтан олардың
жоғалтулары белгілеген деңгейде нормаланады.
Нормаланбайтын жоғалтулар бұзылудың, кем шығудың, ұрлаудың т.б.
нәтижесінде болады.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
Нормаланған жоғалтулар өндіріс шығыстарына жатқызылады, ал
нормаланбайтын жоғалтулар, себебін анықтағанша, 334 шотқа жатқызылады және
ол бойынша "Кем шығу, жоғалту және құндылықтардың бұзылуы" деген субшоты
ашылады да, ол мына шоттармен корреспонденцияланады:
334 "Басқа да" шоты дебеттеліп, негізгі құралдардың жетіспеген
баланстық құнына - 123-125 шоттары; материалдық құндылықтардың жетіспеген
баланстық құнына - 201-206, 208, 221-223 шоттары; жетіспеген ақша
қаражаттарына - 451-452 шоттары кредиттеледі.
Жоғалтулардың себебі ашылса, онда 334 шотында есепке алынған сомасы
333 шотына есептен шығарылады, яғни 333 дебеттеліп, 334 шоты кредиттеледі.
Ал егер де кінәлілер белгісіз болса, онда олар кәсіпорынның шығысына
жатқызылады, яғни 821 шоты дебеттеліп, 334 шоты кредиттеледі.
Негізгі құралдар мен материалдық құндылықтарға бұрындары жатқызылған
ҚҚС сомасына 633 шоты дебеттеліп, 331 шоты кредиттелген қызыл жазумен
жазылады, сосын 821 шоты дебеттеліп, 331 шоты кредиттеледі.
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
1.3. Берілген аванс бойынша есеп айырысу мен күдікті қарыздар бойынша
резервтердің есебі
Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 35 "Берілген аванстар"
бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Бұл бөлімшенің екі шоты бар — 351
"Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар" және
352 "Орындалатын жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берілген
аванстар".
Аванс берілген жағдайда 35-бөлімшенің шоттары дебеттеледі және 441
"Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша", 431 "Ел ішіндегі валюталық шоттағы
қолма-қол ақша" және т.б. шоттары кредиттеледі, сондай-ақ, шетелдік
валютада берілген аванс бойынша бағамдық оң айырмасының сомасына 725 шоты
корреспонденцияланады. Тиесілі шоттардың (351, 352) кредиті бойынша және
671 шоттың дебеті бойынша жабдықтаушылардың біткен жұмыстарын төлеуі
кезінде, берілген аванс сомалары ескеріледі (яғни шегеріледі), сондай-ақ
шетелдік валютада берілген аванс бойынша бағамдық теріс айырмасының
сомасына 844 шоты корреспонденцияланады.
Берілген аванстың (талдамалық) есебі басқадай кредиторлық және
дебиторлық қарыздар бойынша есеп айырысудың аналитикалық тізімдемесінде
351 және 352 шоттары бойынша бөлек жүргізіледі.
Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде берілмеген қарыздар
есептеледі және олар қажетті уақыт ішінде өтелмеген дебиторлық қарыздар,
сондай-ақ тиісті кепілдіктермен қамтамасыз етілмеген қарыздар болып
есептелінеді. Күдікті қарыздар бойынша резервтер жылдың аяғында дебиторлық
қарыздарды тізімдеу деректерінің негізінде жасалады.
Егер де шығыстар салыстырмалы қағидасы бойынша бағаланса және солармен
байланысты шығыстар сол өнімнің сатылған кезеңінде жатқызылса, онда күдікті
қарыздар болуы ықтимал. Бұндай шығындар негізінен жыл соңында жасалған
түгендеу нәтижесінде анықталуы мүмкін
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
және ол 311 Күдікті қарыздар бойынша резервтері деген пассивтік шотында
көрініс табады.
Қаржылық есеп беруде дебиторлық қарыздар бойынша резервтері шегеріліп
көрсетіледі. Егер де шаруашылықтар бұндай резерв қорларын жасамаса, онда
сенімсіз деп танылған қарыздар кезеңдік шығыстарына есептен шығарылады.
ШС-сі күдікті (күмәнді) қарызды есептеу үшін өзінің есептік саясатында
қолданып жүрген бағалаудың бір тәсілін таңдап алуға құқылы. Ол тәсіл
сатылған өнімнің, орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің пайыздық
деңгейінен немесе төлемнің мерзімі бойынша анықталуы мүмкін. ШС-сі өзінің
жылдық нәтижесінде пайда болған күмәнді қарыздарын, төленбеген шоттарын
талдайды. Содан соң сол өткен жылдың нәтижесін шартты түрде төрт кезеңге
бөліп, әрбір кезеңде сатылған өнімнің көлемін және соларға тиесілі
қарыздарын анықтайды.
Мысалы, жыл бойында сатылған өнімнің көлемі 3128,4 мың теңге болсын
делік. Енді осы сатылған өнімді төрт кезеңге бөліп, күмәнді қарыздың
деңгейі қай кезеңге көбірек келетіндігін анықтаймыз.
Кесте №5 Күмәнді қарыз
Кезеңдері Сатылған өнімнің Күдікті қарыздың Пайызы, %
көлемі, мың теңге сомасы, мың теңге
1 2 3 4=3:2×100%
1-тоқсан 782,1 17 2,17
2-тоқсан 815,9 14 1,72
3-тоқсан 579,6 32 3,62
4-тоқсан 950,8 29 3,05
Жылдық 3128,4 81 2,64
Кестеде келтірілген мәліметтердің көрсеткішінен біз күмәнді қарыздың
резерві 82,59 мың теңге құрағанын көреміз (3128,4x2,64):100%.
Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісі негізінен жалпы
дебиторлық қарыздың белгілі бір пайыздық бөлігінің күдікті деп танылуын
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
көрсетеді. Бұл белгілі бір пайыздың бөлігін табу үшін алынуға тиісті
шоттарын олардың категориясы бойынша жіктеуді ұсынады:
- төлеу мерзімі жетпеген шоттар;
- төлеу мерзімі 1-30 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 31-60 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 61-90 күннің аралығында жасалатын шоттар;
- төлеу мерзімі 90 күннен жоғары шоттар.
Әрбір категория үшін күдікті қарыздың болжамдық пайызы анықталады.
Мысалы. Түгендеу нәтижесінде төленбеген дебиторлық қарыздың деңгейі 1021
мың теңгеге жеткен. Енді осыларды төлем мерзімі бойынша мынадай етіп бөлуге
болады:
бірінші категория 340 мың теңге;
екінші категория 134 мың теңге;
үшінші категория 249 мың теңге;
төртінші категория 211 мың теңге;
бесінші категория 87 мың теңге.
Енді осы талап етілетін күдікті соманы анықтаудың кестесін келтіреміз,
оның категориясы бойынша болжамдық пайызы өткен жылдың тәжірибесінің
негізінде анықталады.
Сонымен, топшыланған күдікті қарыз сомасы 187,24 мың теңге құраған.
Күдікті қарыздың бұл әдісі бірінші әдіске қарағанда анағұрлым дәлірек
және объективті мәлімет беретін сияқты.
Кесте №6 Күмәнді қарыз
Дебиторлық Сомасы, мың Күдікті қарыз деп Талап етілетін
қарыздың төлеу теңге саналатын, болжамдық күдікті сомасы,
мерзімі пайызы, % мың теңге
Төлем мерзімі 340 11 37,40
жетпеген
1-30 күннің 134 8 10,72
аралығындағы
Каримбекова Ж.К. Есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу есебі
№6 Кестенің жалғасы
31-60 күннін 249 23 57,27
аралығындағы
60-90 күннің 211 19 40,09
аралығындағы
90 күннен жоғары87 48 41,76
Жиыны 1021 187,24
Егер де күдікті қарыздар бойынша резервтер бірінші рет
қалыптастырылатын болса, онда ол қаржылық есеп беруде кезеңдік шығыстар
ретінде көрсетіледі, яғни есепті кезеңнің шығыстарын өсіреді. Демек,
күдікті қарыздарды қалыптастырған кезде 821 дебеттеліп, 311 шоты
кредиттеледі. Ал егер де дебиторлық қарыздар күдікті қарыздардың есебінен
есептен шығарылса, онда 311 шоты дебеттеліп, 301, 302, 303, 321-323 шоттары
кредиттеледі, бірақ бұл жерде ҚҚС есепке алынбайды, яғни қарыздың таза
сомасы ғана алынады. Ал салық сомасы 633 шоттың дебетінде және 301-303, 321-
323 шоттарының кредитінде көрініс табады.
Егер де төлем сатып алушылардан алынса, сенімсіз ретінде есептен
шығарылған дебиторлық қарыздар есептік кезеңде табыс сомасы ретінде
танылады да, ол 441, 451 шоттарының дебеті бойынша және 727 шоттың кредиті
бойынша көрініс табады. Олардың ҚҚС сомасы да 441, 451 шоттарының дебеті
бойынша және 633 шоттың кредиті бойынша көрініс табады. Егер де күдікті
қарыздарды іздеу мерзімі өтіп кетсе де есептен шығаруға рұқсат етілмесе,
онда олар баланстан тыс 007 шотында көрініс табады.
311 шоты бойынша аналитикалық есеп әрбір күдікті талаптар бойынша
тізімдемеде жүреді.
Каримбекова Ж.К. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz