Келтірген зиянды өтеу

І. Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

ІІ. Негізгі бөлім:
2.1 Зиян келтірудің салдарынан туындайтын міндет.темелердiң түсiнiгi және жалпы ережелерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2.2 Азаматтың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.3 Тауарлардың, жұмыстардың, қызмет көрсетулердiң жеткiлiксiздiгi салдарынан келтiрiлген зиянды өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2.4 Моральдық зиянды өтеу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21

ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

IV. Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Жәбiрленушiнiң терiс пиғылы салдарынан пайда болған зиян өтеуге жатпайды. Егер жәбiрленушiнiң өзiнiң өрескел абайсыздығы зиянның пайда болуына немесе ұлғаюына себеп болса, жәбiрленушi мен зиян келтiрушi кiнәсiнiң дәрежесiне қарай өтеу мөлшерi азайтылуға тиiс. Жәбiрленушi өрескел абайсыздық жасап, зиян келтiрушiнiң кiнәсi болмаған жағдайда, оның жауапкершiлiгi кiнәсiне қарамастан туындаған кезде, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, өтеу мөлшерi азайтылуға тиiс немесе зиянды өтеуден бас тартылуы мүмкiн. Азаматтың өмiрi мен денсаулығына зиян келтiрiлген жағдайда зиянды өтеуден толық бас тартуға жол берiлмейдi. Жәбiрленушiнiң кiнәсi қосымша шығындарды өтеу кезiнде, азаматтың қайтыс болуы салдарынан залал шеккен адамдарға зиянды өтеу кезiнде, сондай-ақ жерлеуге жұмсалған шығындарды өтеу кезiнде ескерiлмейдi.
Қасақана жасалған әрекеттермен зиян келтiрiлген реттердi қоспағанда, сот азаматтың мүліктік жағдайын ескере отырып, ол келтірілген зиянды өтеу мөлшерін азайта алады.
Егер спирттi iшiмдiктердi, есiрткi заттарды пайдаланып немесе өзге әдiспен өзiн осындай жағдайға келтiрсе, зиян келтiрушi жауаптылықтан босатылмайды.
3ардап шегушi (асыраушы) қайтыс болған жағдайда оның асырауындағы немесе ол қайтыс болған күнге дейiн одан жәрдем алып тұруға құқы болған еңбекке жарамсыз адамдар, сондай-ақ адам қайтыс болғаннан кейiн дүниеге келген оның баласы зиянды өтеу құқына ие болады.
Егер зиянды жүйке ауруы және ақыл-ойының кемiстiгi салдарынан өз iс-әрекетiнiң мәнiн түсiне алмайтын немесе өзiне-өзi ие бола алмайтын адам келтiрсе, сот зиянды өтеу мiндетiн осы адаммен бiрге тұратын еңбекке қабiлеттiлерге: зиян келтiрушiнiң осындай жағдайын бiлген, бiрақ оны әрекетке қабiлетсiз деп тану және оған қорғаншылық жасау туралы мәселе қоймаған жұбайына, ата-анасына, кәмелетке толған балаларына жүктеуi мүмкiн.

1. Қазақстан Республикасының Канституциясы.
2. Комментарий к гражданскому кодексу РК. Алматы 2000ж.
3. Соттардың денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу жөніндегі Республика заңдарын қолданудың кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының Қаулысы 1999 жылғы 9 шілде N 9
4. Соттардың моральдық зиянды өтеу туралы заңнаманы қолдануы туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы 2001 жылғы 21 маусым N3. (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Бюллетені 2001 ж., N 6)
5. Жайлин Г.А. Гражданское право Алматы 2001г.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Келтірген зиянды өтеу.

Жоспары:

І.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

ІІ. Негізгі бөлім:
1. Зиян келтірудің салдарынан туындайтын міндет-темелердiң
түсiнiгi және жалпы
ережелерi ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..5
2. Азаматтың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды
өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
3. Тауарлардың, жұмыстардың, қызмет көрсетулердiң жеткiлiксiздiгi
салдарынан келтiрiлген зиянды
өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
4. Моральдық зиянды өтеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.21

ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

IV. Пайдаланылған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
.
І. Кiрiспе.

Жәбiрленушiнiң терiс пиғылы салдарынан пайда болған зиян өтеуге
жатпайды. Егер жәбiрленушiнiң өзiнiң өрескел абайсыздығы зиянның пайда
болуына немесе ұлғаюына себеп болса, жәбiрленушi мен зиян келтiрушi
кiнәсiнiң дәрежесiне қарай өтеу мөлшерi азайтылуға тиiс. Жәбiрленушi
өрескел абайсыздық жасап, зиян келтiрушiнiң кiнәсi болмаған жағдайда,
оның жауапкершiлiгi кiнәсiне қарамастан туындаған кезде, егер заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, өтеу мөлшерi азайтылуға тиiс немесе зиянды
өтеуден бас тартылуы мүмкiн. Азаматтың өмiрi мен денсаулығына зиян
келтiрiлген жағдайда зиянды өтеуден толық бас тартуға жол берiлмейдi.
Жәбiрленушiнiң кiнәсi қосымша шығындарды өтеу кезiнде, азаматтың қайтыс
болуы салдарынан залал шеккен адамдарға зиянды өтеу кезiнде, сондай-ақ
жерлеуге жұмсалған шығындарды өтеу кезiнде ескерiлмейдi.
Қасақана жасалған әрекеттермен зиян келтiрiлген реттердi қоспағанда,
сот азаматтың мүліктік жағдайын ескере отырып, ол келтірілген зиянды өтеу
мөлшерін азайта алады.
Егер спирттi iшiмдiктердi, есiрткi заттарды пайдаланып немесе өзге
әдiспен өзiн осындай жағдайға келтiрсе, зиян келтiрушi жауаптылықтан
босатылмайды.
3ардап шегушi (асыраушы) қайтыс болған жағдайда оның асырауындағы
немесе ол қайтыс болған күнге дейiн одан жәрдем алып тұруға құқы болған
еңбекке жарамсыз адамдар, сондай-ақ адам қайтыс болғаннан кейiн дүниеге
келген оның баласы зиянды өтеу құқына ие болады.
Егер зиянды жүйке ауруы және ақыл-ойының кемiстiгi салдарынан өз
iс-әрекетiнiң мәнiн түсiне алмайтын немесе өзiне-өзi ие бола алмайтын
адам келтiрсе, сот зиянды өтеу мiндетiн осы адаммен бiрге тұратын еңбекке
қабiлеттiлерге: зиян келтiрушiнiң осындай жағдайын бiлген, бiрақ оны
әрекетке қабiлетсiз деп тану және оған қорғаншылық жасау туралы мәселе
қоймаған жұбайына, ата-анасына, кәмелетке толған балаларына жүктеуi
мүмкiн.
Бiрлесiп зиян келтiрген тұлғалар жәбiрленушiнiң алдында ортақтасып
жауап бередi. Сот жәбiрленушiнiң арызы бойынша және оның мүдделерi үшiн
бiрлесiп зиян келтiрген тұлғаларға үлестiк жауаптылық жүктеуге құқылы.
АIЖК-тiң 925-928-баптарында аталған негiздер бойынша зиянды өтеген
адамдардың зиян келтiрген адамға керi талап қоюға (регресске) құқығы жоқ.
Қасақана жасалған әрекеттермен зиян келтiрiлген реттердi қоспағанда,
сот азаматтың мүліктік жағдайын ескере отырып, ол келтірілген зиянды өтеу
мөлшерін азайта алады.
Егер иегер өзiнiң кiнәсiнен емес, басқа адамдардың заңсыз әрекеттерi
салдарынан қатерлi орын туғызушының оның иеленуiнен шығып кеткенiн
дәлелдесе, онда ол зиян үшiн жауапкершiлiкке тартылмайды. Мұндай реттерде
қатерлi орын туғызушының нақты иегерi болған адамдардың жауапкершілігi
жалпы негiздер бойынша белгіленедi.

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Зиян келтірудің салдарынан туындайтын міндеттемелердiң түсiнiгi және
жалпы ережелерi.

Азаматтар мен заңды тұлғалардың мүлiктiк немесе мүлiктiк емес
игiлiктерi мен құқықтарына заңсыз iс-әрекеттермен (әрекетсiздiкпен)
келтiрiлген (мүлiктiк және (немесе) мүлiктiк емес) зиянды, оны келтiрген
тұлға толық көлемiнде өтеуге тиiс. Заң актiлерiнде зиянды өтеу мiндетi
зиян келтiрушi болып табылмайтын тұлғаға жүктелуi, сондай-ақ өтеудiң
неғұрлым жоғары мөлшерi белгiленуi мүмкiн. Зиян келтiрушi, АIЖК-де
көзделген жағдайларды қоспағанда, егер зиян өзiнiң кiнәсiнен
келтiрiлмегендiгiн дәлелдесе, оны өтеуден босатылады. Заңды iс-
әрекеттермен келтiрiлген зиян ҚIЖК-де және өзге де заң актiлерiнде
көзделген жағдайларда өтелуге тиiс. Болашақта зиян келтiру қаупi мұндай
қауiптi тудыратын iс-әрекеттерге тыйым салу туралы талап қоюға негiз бола
алады.
Егер келтiрiлген зиян оны келтiрудi жалғастыратын немесе жаңадан
зиян келтiру қаупiн туғызатын кәсiпорынды, ғимаратты пайдаланудың не өзге
де өндiрiстiк қызметтiң салдарынан болса, сот зиянды өтеуден басқа,
жауапкерге тиiстi қызметiн тоқтатуды мiндеттеуге құқылы. Егер тиiстi
қызметтiң тоқтатылуы қоғамдық мүдделерге қайшы келсе, сот оны тоқтату
туралы талаптан бас тарта алады. Мұндай қызметтi тоқтатудан бас тарту
жәбiрленушiлердi осы қызметтен келтiрiлген зиянды өтеттiру құқығынан
айырмайды.
Қажеттi қорғану жағдайында келтiрiлген зиян, егер бұл ретте оның
шегiнен асып кетпесе, өтеуге жатпайды.
Аса қажеттi жағдайда, яғни зиян келтiрушiнiң өзiне немесе басқа
тұлғаларға қатер туғызатын қауiптi жою үшiн келтiрiлген зиян, егер бұл
қауiптi осы жағдайларда өзге құралдармен жою мүмкiн болмаса, оны зиян
келтiрген тұлға өтеуге тиiс. Мұндай зиян келтiрiлген мән-жайларды ескере
отырып, сот оны өтеу мiндетiн зиян келтiрушi мүддесiне iс-әрекет жасаған
үшiншi бiр тұлғаға немесе үлестiк тәртiппен осы үшiншi тұлға мен зиян
келтiрушiге жүктеуi, сондай-ақ осы үшiншi тұлғаны да, зиян келтiрушiнi де
зиянды өтеуден толық немесе iшiнара босатуы мүмкiн.
Мемлекеттiк органдардың заң актiлерiне сәйкес келмейтiн актілерді
шығаруының салдарынан келтiрiлген зиян актiнi шығарған органдар мен
лауазымды адамдардың кiнәсiне қарамастан, сот шешiмi негiзiнде өтелуге
тиiс. Зиян мемлекеттiк қазына есебiнен өтеледi. Қаржы органдары не арнайы
тапсырма бойынша басқа органдар мен азаматтар қазына өкiлдерi болады.
Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары өз органдары мен лауазымды адамдары
келтiрген зиян үшiн сот тәртiбiмен жауап бередi. Мемлекеттiк органдар
лауазымды адамдарының әкiмшiлiк басқару саласындағы заңсыз iс-әрекетiнен
(әрекетсiздiгiнен) келтiрiлген зиян осы органдардың иелiгiндегi ақшаның
есебiнен жалпы негiздерде өтеледi. Олар жеткiлiксiз болған кезде зиян
мемлекеттiк қазынаның есебiнен субсидиарлық жолмен өтеледi.
Заңсыз соттау, заңсыз қылмыстық жауапқа тарту, бұлтартпау шарасы
ретiнде заңсыз қамауға алу, үйде қамауда ұстау, ешқайда кетпеуi туралы
қолхат алуды заңсыз қолдану, қамау немесе еңбекпен түзеу түрiндегi
әкiмшiлiк жазаны заңсыз қолдану, психиатриялық емдеу мекемесiне немесе
басқа емдеу мекемесiне заңсыз орналастыру салдарынан азаматқа келтiрiлген
зиянды анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура және сот органдары
лауазымды адамдарының кiнәсiне қарамастан, заң актiлерiнде белгiленген
тәртiппен толық көлемде мемлекет өтейдi.
Анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура органдарының өзге де заңсыз
iс-әрекетiнiң салдарынан азаматқа немесе заңды тұлғаға келтiрiлген зиян
АIЖК-тiң 922-бабында көзделген негiздер мен тәртiп бойынша өтеледi.
Судьялардың және басқа сот қызметкерлерiнiң заңсыз iс-әрекетiмен
(әрекетсiздiгiмен) сот төрелiгiн жүзеге асыру кезiнде келтiрiлген зиян,
осы баптың 1-тармағында көзделгеннен басқа ретте, АIЖК-тiң 922-бабының 3-
тармағында белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша өтеледi.
Ерiктi немесе мiндеттi түрде сақтандыру тәртібімен өзінің
жауаптылығын сақтандырған заңды тұлға немесе азамат, келтiрiлген зиянды
толық өтеу үшiн сақтандыру сомасы жеткіліксіз болған жағдайда сақтандыру
сомасы мен залалдың нақты мөлшерiнiң арасындағы айырманы өтейдi.[1]
Ата-ана құқықтарынан айырылған ата-анаға, егер баланың зиян
келтiруге әкеп соқтырған мiнез-құлқы ата-ананың баланы тәрбиелеу
жөнiндегi мiндеттерiн дұрыс жүзеге асырмауының салдары болып табылады деп
анықталса, сот ата-анаға ата-ана құқықтарынан айырылғаннан кейiн үш жыл
бойы оның кәмелетке толмаған балалары келтiрген зиян үшiн жауаптылық
жүктеуi мүмкiн.
ўрекетке қабiлетсiз деп танылған азамат келтiрген зиянды, егер олар
зиян өздерiнiң кiнәсiнен болмағанын дәлелдемесе, оның қорғаншысы немесе
оны қадағалауды жүзеге асыруға мiндеттi ұйым өтейдi. Қорғаншының немесе
ұйымның әрекетке қабiлетсiз деп танылған азамат келтiрген зиянды өтеу
жөнiндегi мiндетi оның әрекетке қабiлеттiлiгi қалпына келген жағдайда да
тоқтатылмайды. Егер қорғаншы қайтыс болса не оның зиянды өтеу үшiн
жеткiлiктi қаражаты болмаса, ал зиян келтiрушiнiң өзiнде мұндай қаражат
болса, сот жәбiрленушi мен зиян келтiрушiнiң мүлiктiк жағдайын, сондай-ақ
басқа да мән-жайларды, атап айтқанда, зиян келтiрушiнiң әрекетке
қабiлеттiлiгiнiң қалпына келуiн ескере отырып, жәбiрленушiнiң өмiрi мен
денсаулығына келтiрiлген зиянды сол зиян келтiрушiнiң мүлкi есебiнен
толық немесе iшiнара өтеу туралы шешiм қабылдауға құқылы.
ўрекетке қабiлеттiлiгi шектеулi деп танылған азаматтың спирттi
iшiмдiктердi немесе есiрткi заттарды жөнсiз пайдалануы салдарынан
келтiрген зиянды зиян келтiрушiнiң өзi жалпы негiздерде өтейдi.
¤з iс-әрекетiнiң мәнiн түсiне алмаған немесе өзiне-өзi ие бола
алмайтын жағдайда зиян келтiрген әрекетке қабiлеттi азамат, сондай-ақ он
төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар өздерi келтiрген
зиян үшiн жауап бермейдi. Егер жәбiрленушiнiң өмiрiне немесе денсаулығына
зиян келтiрiлсе, сот жәбiрленушi мен зиян келтiрушiнiң мүлiктiк жағдайын,
сондай-ақ басқа да мән-жайларды ескере отырып, зиянды өтеу жөнiндегi
мiндеттi зиян келтiрушiге толық немесе iшiнара жүктей алады.
Егер спирттi iшiмдiктердi, есiрткi заттарды пайдаланып немесе өзге
әдiспен өзiн осындай жағдайға келтiрсе, зиян келтiрушi жауаптылықтан
босатылмайды.
Егер зиянды жүйке ауруы және ақыл-ойының кемiстiгi салдарынан өз
iс-әрекетiнiң мәнiн түсiне алмайтын немесе өзiне-өзi ие бола алмайтын
адам келтiрсе, сот зиянды өтеу мiндетiн осы адаммен бiрге тұратын еңбекке
қабiлеттiлерге: зиян келтiрушiнiң осындай жағдайын бiлген, бiрақ оны
әрекетке қабiлетсiз деп тану және оған қорғаншылық жасау туралы мәселе
қоймаған жұбайына, ата-анасына, кәмелетке толған балаларына жүктеуi
мүмкiн.
Жоғары қауiптiлiк көздерiнiң өзара iс-қимылы салдарынан олардың
иелерiне келтiрiлген зиян жалпы негiздерде өтеледi. Бұл орайда:
1) бiр тараптың кiнәсiнен келтiрiлген зиянды осы тарап толық көлемiнде
өтейдi;
2) екi немесе бiрнеше тараптың кiнәсiнен келтiрiлген зиян олардың
әрқайсысының кiнәсiнiң дәрежесiне сай өтеледi.
Тараптардың әрқайсысының кiнәсiнiң дәрежесiн белгiлеу мүмкiн
болмаған кезде жауаптылық олардың арасында тең бөлiнедi. Зиян келтiруде
тараптардың кiнәсi болмаған кезде олардың бiрде-бiреуiнiң зиянды өтеудi
талап етуге құқығы жоқ. Тараптардың әрқайсысы мұндай жағдайда өзi шеккен
шығындар тәуекелiн көтередi.
Жоғары қауiптiлiк көзiнiң иесi, егер қауiптiлiк көзi басқа
тұлғалардың заңға қарсы iс-әрекеттерi салдарынан иеленушiнiң иелiгiнен
шыққанын дәлелдесе, осы көз келтiрген зиян үшiн жауап бермейдi.
Бiрлесiп зиян келтiрген тұлғалар жәбiрленушiнiң алдында
ортақтасып жауап бередi. Сот жәбiрленушiнiң арызы бойынша және оның
мүдделерi үшiн бiрлесiп зиян келтiрген тұлғаларға үлестiк жауаптылық
жүктеуге құқылы.
Басқа адамның (еңбек (қызмет, лауазымдық) мiндеттерiн атқару
кезiнде қызметкердiң, көлiк құралын жүргізушi адамның және т.б.)
келтiрген зиянды өтеушiнiң, егер заң актiлерiнде өзгеше мөлшер
белгiленбесе, төленген төлем мөлшерiнде осы адамға керi талап қоюға
(регресс) құқығы бар. Бiрлесiп келтiрiлген зиянды өтеген зиян келтiрушi,
осы зиян келтiрушi кiнәсiнiң дәрежесiне сәйкес мөлшерде жәбiрленушiге
төленген үлестi зиян келтiрушiлердiң әрқайсысынан талап етуге құқылы.
Кiнәнiң дәрежесiн айқындау мүмкiн болмаған жағдайда үлестер тең деп
танылады.
Анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура және сот органдарының
лауазымды адамдары келтiрген зиянды өтеген мемлекеттiң мұндай
адамдардың кiнәсi соттың заңды күшiне енген үкiмiмен белгiленсе, осы
адамдарға керi талап қоюға құқығы бар. АIЖК-тiң 925-928-баптарында
аталған негiздер бойынша зиянды өтеген адамдардың зиян келтiрген адамға
керi талап қоюға (регресске) құқығы жоқ.[2]
Зиянды өтеу туралы талапты қанағаттандыра отырып, сот iстiң мән-
жайына сәйкес зиян үшiн жауапты адамды келтiрген зиянды толық өтеуге
немесе оны заттай өтеуге (тегi мен сапасы нақ сондай зат беруге, бүлiнген
затты жөндеуге және т.б.) мiндеттейдi.
Жәбiрленушiнiң терiс пиғылы салдарынан пайда болған зиян өтеуге
жатпайды. Егер жәбiрленушiнiң өзiнiң өрескел абайсыздығы зиянның пайда
болуына немесе ұлғаюына себеп болса, жәбiрленушi мен зиян келтiрушi
кiнәсiнiң дәрежесiне қарай өтеу мөлшерi азайтылуға тиiс. Жәбiрленушi
өрескел абайсыздық жасап, зиян келтiрушiнiң кiнәсi болмаған жағдайда,
оның жауапкершiлiгi кiнәсiне қарамастан туындаған кезде, егер заң
актiлерiнде өзгеше көзделмесе, өтеу мөлшерi азайтылуға тиiс немесе зиянды
өтеуден бас тартылуы мүмкiн. Азаматтың өмiрi мен денсаулығына зиян
келтiрiлген жағдайда зиянды өтеуден толық бас тартуға жол берiлмейдi.
Жәбiрленушiнiң кiнәсi қосымша шығындарды өтеу кезiнде, азаматтың қайтыс
болуы салдарынан залал шеккен адамдарға зиянды өтеу кезiнде, сондай-ақ
жерлеуге жұмсалған шығындарды өтеу кезiнде ескерiлмейдi.
Қасақана жасалған әрекеттермен зиян келтiрiлген реттердi
қоспағанда, сот азаматтың мүліктік жағдайын ескере отырып, ол келтірілген
зиянды өтеу мөлшерін азайта алады.

2.2. Азаматтың өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген
зиянды өтеу.

Жұмысшылар мен қызметшiлерге еңбек мiндетiн атқаруына байланысты
мертiгiп қалған жағдайда немесе денсаулығына басқаша зақым келгенде
олардың шеккен зиянын меншiктiң барлық нысанындағы ұйымдардың өтеуi
жөнiндегi ережесiнiң 15-бабының мағынасы бойынша жұмысшыға келтiрiлген
зиянды өтеу туралы талап арыз оның өзiнiң талабы бойынша немесе қайтыс
болған жұмысшының отбасы мүшесiнiң талабы бойынша ұйым әкімшiлiгiнiң
шешiмi шығып, оған зардап шегушi немесе қайтыс болған адамның отбасы
мүшесi келiспеген жағдайда немесе әкiмшілiк сол талаптарды бекiтiлген он
күндiк мерзiм ішiнде қарамаған жағдайда сот өндiрiсiне қабылданады.
ўкiмшілiк зардап шегушiнiң арызы бойынша уақытылы шешiм қабылдамаған
жағдайда, соңғысы тiкелей сотқа шағымдануға құқылы. 3ардап шегушінiң
әкiмшілiктiң зиянды өтеу туралы шешiмiне келтiрген шағымын қараған кезде,
сот талап арызды даулы ақша сомасына қатысты ғана емес толық көлемде
қарауға міндетті. Сот зардап шегушi медициналық куәландырудан өткеннен
кейiн жаңа мерзiмге сомалар тағайындау туралы талап арыздарын өз
өндiрiсiне алғашқы түскен арыздар тәртiбiнде қабылдайды.
Толық не iшiнара кәсiби еңбек қабiлеттiлiгін, ал ондайы болмаған
жағдайда - жалпы еңбек қабiлеттiлiгiн жоғалтқан зардап шегушiлер
денсаулыққа келген зиянды өтеттiруге құқылы. Егер мертiгу немесе өзге де
денсаулықтың зақымдануы кәмелетке жетпеген, жасы 14-ке толмаған және
еңбек ақы алмайтын адамға келтiрiлсе, денсаулығының зақымдануына
байланысты шығындар өтелуге жатады.
3ардап шегушi (асыраушы) қайтыс болған жағдайда оның асырауындағы
немесе ол қайтыс болған күнге дейiн одан жәрдем алып тұруға құқы болған
еңбекке жарамсыз адамдар, сондай-ақ адам қайтыс болғаннан кейiн дүниеге
келген оның баласы зиянды өтеу құқына ие болады.
Келiсiм-шарт бойынша, еңбек (қызмет) мiндеттерiн, әскери-қызмет
міндеттерiн орындаумен байланысты жұмысшы денсаулығына келген зиянды ұйым
немесе жұмыс берушi жеке тұлға, егер олардың кiнәсi танылған жағдайда
ғана өтейдi. Мұндайда денсаулыққа келтiрiлген зақымның ұйым аумағында
немесе одан тыс жерде жасалғаны ескерiлмейдi.[3]
Егер жұмысшы денсаулығына келiсiм-шарт бойынша, еңбек (қызмет)
мiндеттерiн, әскери-қызмет мiндеттерiн орындаумен байланысты зиян қатерлi
орын туғызу арқылы келтiрiлсе, бұндай зиян келтiргенi үшiн қатерлi орын
туғызушы иесi жауапты болады. Бiрақ, егер жұмысшының өмiрiне және
денсаулығына келген зиян ұйымның немесе жұмыс берушi-жеке тұлға берген
көлiгi арқылы жұмыс орнына бара жатқанда немесе одан қайтар жолда
туындаса, онда олар зардап шегушiнiң алдында жауапты болады.
Қызметi басқа адамдарға қауiп-қатермен байланысты жеке және заңды
тұлғалар, егер зиянның келтiрілуi бой бермейтiн күштiң салдарынан немесе
зардап шегушiнiң қасақаналығынан болғаны дәлелденбесе, қатерлi орын
туғызу арқылы келтiрілген зиянды өтеуге мiндеттi. Қатерлi орын туғызу
иесi келтiрiлген зиян үшiн қазiргi заң негiзiнде белгiленетiн мөлшерде
жауап бередi. Жүзеге асырылуы адамның оны толық бақылауға алуына
келмейтiндiктен зиян келтiретiн қатерлi орын туғызатын кез келген
әрекеттер, сондай-ақ осындай сипаттағы өндiрiстiк, шаруашылық және басқа
да бағыттағы заттар мен өзге объектілердi пайдалану, тасымалдау, сақтау
жөнiндегi қызмет қатерлi орын туғызушы болып танылады. Соттар заңды
тұлғалар мен азаматтардың үй (оның iшiнде қызмет және күзетшi иттерiнiң)
және жабайы жануарларының зиянды және бақылауға келмейтiн қимылдарын
кейбiр жағдайларда қатерлi орын туғызушыға жатқызуға болатындығын ескеруi
тиiс.
Қатерлi орын туғызушылардың қимылынан келтiрiлген зиян үшiн оларды
арнайы мақсатпен пайдалану кезiнде және зиянды сипаттарының өзiнен-өзi
пайда болуы кезiнде де жауапкершiлiк туындайды (мысалы, автокөлiктiң
өзiнен-өзi жүрiп кетуi салдарынан келтiрiлген зиян). Қатерлi орын
туғызушыны пайдалануды меншiк құқығы, шаруашылық жүргiзу құқығы,
оперативтiк басқару құқығы ретiнде немесе басқа да негiздер бойынша
(жалға алу келiсiм бойынша, көлiк құралын жүргiзу туралы сенiм хат
бойынша, құзыреттi органның қатерлi орын туғызушыны тапсыру туралы өкiмi
бойынша) иелену негiзiнде жүзеге асыратын заңды тұлғаны немесе азаматты
қатерлi орын туғызу иесi деп тану керек.
Қатерлi орын туғызушыны оның иесiмен еңбек шарты бойынша басқарып
отырған адам (жүргiзушi, машинист, оператор және т.б.) қатерлi орын
туғызушының иесi болып танылмайды және зардап шеккен адамның алдында
жауапты болмайды. Егер автокөлiк кәсiпорындары және басқа да кәсiпорындар
автомашиналарын өзiнiң жұмысшыларына, яғни кәсiпорынмен еңбек
қатынастарында болып, кәсiпорын мүддесiнде еңбек еткен адамдарға жалға
беру шарты бойынша тапсырса және көлiк құралы нақты айтқанда кәсiпорынның
иелiгiнен шықпаса, онда келтiрiлген зиян үшiн қатерлi орын туғызу иесi
ретiнде кәсiпорын жауапты болады. Қатерлі орын туғызушылардың өзара
әрекеттестiгi нәтижесiнде олардың иелерiнiң денсаулығына зиян келтiрiлген
жағдайда, соттар келтiрiлген зиян үшін жауапкершілiктiң жалпы негiздер
бойынша туындайтынын ескеруi керек. Бұл орайда:
- бiр иегердiң кiнәсi бойынша екiншi иегерге келтiрiлген зиянды кiнәлi
жақ өтейтiнiн;
- иегердiң өз кiнәсiнен өзiне келтiрiлген зиянның өтелмейтiнiн;
- екi иегер кiнәлi болған жағдайда зиянды өтеу мөлшерi әрқайсысының
кiнәсiнiң дәрежесiне сәйкес анықталатынын;
- қатерлi орын туғызушы иелерiнiң бiр-бiрiне зиян келтiргендiгiнiң
кiнәсi болмаған жағдайда (оның мөлшерiне қарамастан) олардың
ешқайсысы өтеу құқына ие болмайтынын ескеру керек.
Егер иегер өзiнiң кiнәсiнен емес, басқа адамдардың заңсыз
әрекеттерi салдарынан қатерлi орын туғызушының оның иеленуiнен шығып
кеткенiн дәлелдесе, онда ол зиян үшiн жауапкершiлiкке тартылмайды. Мұндай
реттерде қатерлi орын туғызушының нақты иегерi болған адамдардың
жауапкершілігi жалпы негiздер бойынша белгіленедi. Егер зиян басқа
адамдардың заңсыз әрекеттерi салдарынан иегердiң иелiгiнен шығып кеткен
жағдайда ғана емес, иегердiң де кiнәсынан болған жағдайда (мысалы,
иегердiң қатерлi орын туғызушының тиiстi түрде сақталуын қамтамасыз
етпеуi), жауапкершілiк қатерлi орын туғызушыны тiкелей пайдаланып отырған
адамға да, оның иесiне де жүктеледi. Мұндайда жауапкершілiк үлес бойынша
жүктеледi.
Соттар зардап шеккен жұмысшыға зиянды өтеу үшiн оның алмақ болған
немесе анық алмақ болған жалақысын (табысын), бiр жолғы жәрдем ақыны
төлеу және денсаулығына зиян келумен байланысты, егер оларды қажет
ететiнi және оларды ақысыз алмайтыны танылса, (емдеу, қосымша тамақтану,
дәрi сатып алу, протез жасау, бiреудің күтуiнде болу, курорт-санаторлық
емдеу, арнайы көлiк құралдарын алу, басқа мамандық алуға дайындау және
т.б.) басқа да қосымша шығындардың орнын толтыру керек екенiн ескеруi
керек. Бұл орайда, соттар жоғалтқан жалақысын (табысын) белгiлеген кезде
зардап шегушiнiң мертiгуi немесе денсаулығына өзге де зақым келуiне
байланысты денсаулығына зиян келтiрiлгенге дейiн және одан кейiн
тағайындалған мүгедектiк ақы, сондай-ақ зейнетақы төлемдерi өтеу есебiне
кiрмейтiнiн ескеруi тиiс. Сондай-ақ зардап шегушiнiң денсаулығына зиян
келтiрiлгеннен кейiн алған жалақысы есептелмейдi. [4]
Бiр жолғы жәрдем ақы зардап шеккен жұмысшыға, асыраушысының қайтыс
болуына байланысты зиянды өтеттiруге құқы бар адамдарға, егер нәтижесiнде
зардап шегушiнiң мертiгуi немесе қайтыс болуы туындаған қайғылы оқиға
1993 жылғы 25 ақпаннан кейiн орын алса ғана төленедi, себебi 1993 жылғы
22 қаңтардағы Қазақстан Республикасының "Еңбектi қорғау туралы" Заңы
күшiне енген күнге дейiн денсаулыққа келтiрiлген зиян үшiн
жауапкершiлiктiң бұндай түрi көзделмеген.
Соттар өтелуге тиiс жерлеу шығындарына жерлеуге тiкелей қатысы бар
қажеттi шығындар (табыт жасауға, өлген адам үшiн киiм, венок сатып алуға,
зират қазуға, марқұмды жерлеу орнына жеткiзу және т.б. арналған шығындар)
ғана жататынын ескеруi қажет. Ескерткiш пен қоршау орнатуға арналған
шығындар да өтелуге тиiс, бұл орайда оларды әзiрлеудiң нақты сомасы
алынады, бiрақ ол сол жерде орнатылған стандартты ескерткiштер мен
қоршаулардың шектi бағасынан аспауға тиiс.
Спирттiк iшiмдiктер сатып алуға шыққан шығын өтелуге жатпайды.
Егер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.