Өндірістік корлар есебі және аудиті
КІРІСПЕ
1. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАР МЕН ҰЙЫМНЫҢ НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ЖӘНЕ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Өндірістік қорлардың құрылымы және олардың есебін ұйымдастыру әдістері, жіктелуі мен бағалануы
1.2 Ұйымның есеп саясаты
1.3. Үйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
2. МЕКЕМЕДЕГІ ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
2.1 Өндірістік қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
2.2 Өндірістік қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
2.3 Өндірістік қорларды есепке алу және түгендеу жұмыстары
3. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Өндірістік қорлардың аудитінің мақсаты мен міндеттері және ақпарат көздерімен қамтамасыз етілуі
3.2 Өндірістік қорлардың аудиті
3.3 Өндірістік қорларды талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАР МЕН ҰЙЫМНЫҢ НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ЖӘНЕ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Өндірістік қорлардың құрылымы және олардың есебін ұйымдастыру әдістері, жіктелуі мен бағалануы
1.2 Ұйымның есеп саясаты
1.3. Үйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
2. МЕКЕМЕДЕГІ ТАУАРЛЫ.МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
2.1 Өндірістік қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
2.2 Өндірістік қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
2.3 Өндірістік қорларды есепке алу және түгендеу жұмыстары
3. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Өндірістік қорлардың аудитінің мақсаты мен міндеттері және ақпарат көздерімен қамтамасыз етілуі
3.2 Өндірістік қорлардың аудиті
3.3 Өндірістік қорларды талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Өнімді өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету үшін өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарда қажеті өндіріс қорлары болуы қажет. Өндірістің қорлары – бұл соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі.
Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық қорларды есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте актуалды.
Өндірістік қорларды жоспарланған мөлшерде алып өнім өндіруге жұмсау үрдісінде есептілікті нақты да анық жүргізу өндірістік шығындарды азайту кепілі болып табылады.
Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады, өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады. Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні тауарды сатуға байланысты саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге, өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау міндетті шарт.
Аса ірі монополистерді қайта құрылымдау мен бәсекелестік қатынастарды дамыту есебінен біздің табиғи монополиялар аясын қысқартуымыз қажет.
Экономиканың табиғи монополиялар сақталып отырған секторларында салалық реттегіштердің көмегімен тарифтік және техникалық реттеу жөнінде елеулі жұмыс жүргізу міндеті де алдымызда тұр.
Ырықтандыру жағдайында біз қаржы жүйесінің тұрлаулылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттырудың жаңа деңгейіне көтерілуге міндеттіміз деп атап өткен болатын.
Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы – материалдық қорларды есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте актуалды.
Өндірістік қорларды жоспарланған мөлшерде алып өнім өндіруге жұмсау үрдісінде есептілікті нақты да анық жүргізу өндірістік шығындарды азайту кепілі болып табылады.
Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады, өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады. Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні тауарды сатуға байланысты саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге, өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау міндетті шарт.
Аса ірі монополистерді қайта құрылымдау мен бәсекелестік қатынастарды дамыту есебінен біздің табиғи монополиялар аясын қысқартуымыз қажет.
Экономиканың табиғи монополиялар сақталып отырған секторларында салалық реттегіштердің көмегімен тарифтік және техникалық реттеу жөнінде елеулі жұмыс жүргізу міндеті де алдымызда тұр.
Ырықтандыру жағдайында біз қаржы жүйесінің тұрлаулылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттырудың жаңа деңгейіне көтерілуге міндеттіміз деп атап өткен болатын.
1. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы, 20 қараша 1998 жылы. №304 (өзгертулері мен толықтыруларымен).
2. Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексі – 30 қаңтар 2001 ж., №155-ІІ (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
3. Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңы, 17 сәуір 1995ж. №2200 (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
4. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан – 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы»;
5. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнаған «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты 2006 жылғы наурыздағы Жолдауы;
6. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнаған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты 2007 жылғы наурыздағы Жолдауы;
7. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты 2008 жылғы ақпандағы Жолдауы;
8. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын бекіту туралы» 2004 жылғы 13 қыркүйектегі № 1438 Жарлығы;
9. «Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы № 1677 Жарлығы;
10. З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева «Аудит»: Оқулық. - Алматы: 2006
11. А.К. Абленов, «Аудит теориясы» : Оқулық. - Алматы: 2003
12. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2004 ж.
13. С.Б.Баймұқанова. Қаржылық есеп. Алматы Экономика 2009 ж.
14. Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары. ҚР Қаржы министрлігінің 2002ж. 18- қыркүйектегі №438 бұйрығы (ҚР Қаржы министрлігінің 21.10.2003 ж. №372 бұйрығымен енгізілген өзгерістермен).
15. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г.
16. Налоговый учет. Султанова Б.Б. Алматы Экономика 2007
2. Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексі – 30 қаңтар 2001 ж., №155-ІІ (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
3. Қазақстан Республикасының «Лицензиялау туралы» Заңы, 17 сәуір 1995ж. №2200 (өзгертулерімен және толықтыруларымен).
4. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан – 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы»;
5. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнаған «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты 2006 жылғы наурыздағы Жолдауы;
6. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнаған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты 2007 жылғы наурыздағы Жолдауы;
7. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты 2008 жылғы ақпандағы Жолдауы;
8. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын бекіту туралы» 2004 жылғы 13 қыркүйектегі № 1438 Жарлығы;
9. «Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы № 1677 Жарлығы;
10. З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева «Аудит»: Оқулық. - Алматы: 2006
11. А.К. Абленов, «Аудит теориясы» : Оқулық. - Алматы: 2003
12. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2004 ж.
13. С.Б.Баймұқанова. Қаржылық есеп. Алматы Экономика 2009 ж.
14. Бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары. ҚР Қаржы министрлігінің 2002ж. 18- қыркүйектегі №438 бұйрығы (ҚР Қаржы министрлігінің 21.10.2003 ж. №372 бұйрығымен енгізілген өзгерістермен).
15. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г.
16. Налоговый учет. Султанова Б.Б. Алматы Экономика 2007
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Өндірістік корлар есебі және аудиті
Орындаған
3 курс студенті:
Кадірсізов С
Ғылыми жетекшісі,
э.ғ.к.,доцент:
Байдаулетов М.Б.
Норма бақылаушы
оқытушы:
Оңдаш А. О.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.к., доктор PhD:
Товма Н.А.
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАР МЕН ҰЙЫМНЫҢ НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
ЖӘНЕ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Өндірістік қорлардың құрылымы және олардың есебін ұйымдастыру
әдістері, жіктелуі мен бағалануы
1.2 Ұйымның есеп саясаты
1.3. Үйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
2. МЕКЕМЕДЕГІ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
2.1 Өндірістік қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
2.2 Өндірістік қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
2.3 Өндірістік қорларды есепке алу және түгендеу жұмыстары
3. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Өндірістік қорлардың аудитінің мақсаты мен міндеттері және ақпарат
көздерімен қамтамасыз етілуі
3.2 Өндірістік қорлардың аудиті
3.3 Өндірістік қорларды талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Өнімді өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз
қызметті қамтамасыз ету үшін өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарда
қажеті өндіріс қорлары болуы қажет. Өндірістің қорлары – бұл соңғы
тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі.
Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы –
материалдық қорларды есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып
қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте актуалды.
Өндірістік қорларды жоспарланған мөлшерде алып өнім өндіруге жұмсау
үрдісінде есептілікті нақты да анық жүргізу өндірістік шығындарды азайту
кепілі болып табылады.
Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу
мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады,
өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің
мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды
экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының
міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу,
қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан
әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен
алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне
жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен
өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу
қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап
негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні тауарды
сатуға байланысты саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге,
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың
ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау
міндетті шарт.
Аса ірі монополистерді қайта құрылымдау мен бәсекелестік қатынастарды
дамыту есебінен біздің табиғи монополиялар аясын қысқартуымыз қажет.
Экономиканың табиғи монополиялар сақталып отырған секторларында салалық
реттегіштердің көмегімен тарифтік және техникалық реттеу жөнінде елеулі
жұмыс жүргізу міндеті де алдымызда тұр.
Ырықтандыру жағдайында біз қаржы жүйесінің тұрлаулылығы мен бәсекеге
қабілеттілігін арттырудың жаңа деңгейіне көтерілуге міндеттіміз деп атап
өткен болатын.
Денсаулық сақтау саласындағы көптеген қызметтер медициналық мекемелер,
ауруханалар мен емханалар деңгейінде көрсетіледі. Тізіліміне көрсетілген
Денсаулық сақтау министрлігінің және министрлік комитеттерінің функцияларын
осы саланың ерекшелігін ескеріп, мемлекеттік басқарудың қоданыстағы
деңгейінде қалдыру орынды. Денсаулық сақтау министрлігінің комитеттері
өңірлік деңгейдегі денсаулық сақтау департаменттерімен бірлесіп, бақылау
функцияларын жүзеге асыруы мүмкін, бірақ оларды жергілікті атқарушы
деңгейге толық беру мүмкін емес. Сонымен, денсаулық сақтау саласындағы
мемлекеттік қызметтерді басқа мемлекеттік деңгейге беру сапалы мемлекеттік
қызмет көрсетуге кедергі болмайды.
Нарықтық экономика жағдайында өндіріске қаржы жұмсаудың экономикалық
тиімділігі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. Негізгі мақсат
бүкіл өндіріс бойынша қаржыны ұқыпты және тиімді жұмсай отырып, мол табыс
табу болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік,
коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және
пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-
қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен
сипатталады.
Қазіргі нарықтық қатынас жағдайында мекеме құралдарының ең басты бөлігі
болып қаржы ресурстары жатады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау,
объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе
қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек
терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап,
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту үшін шешімдер
қабылдауға болады. Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен
жай-күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады.
Бүгінгі экономикалық жағдайда тұрақты төлем қабілеттілік табыстылықтан да
маңызды болып отыр. Сондықтан дипломдық жұмыс тақырыбы ең өзекті
мәселелердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты мен маңызы кәсіпорында өндірістік
қорларды пайдаланудың экономикалық тиімділігін арттру үшін бухгалтерлік
есептің және аудиттің ұйымдастыру жолдары мен шараларын анықтау және
кәсіпорынның даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
Жоғарыда көрсетілген міндеттер мен мақсаттарға сәйкес, дипломдық жұмыста
12 клиникалық аурухана іс тәжірибесінде қаржы ресурстарын пайдалану
тиімділігін экономикалық бағалау көрсетіліп отыр. Дипломдық жұмысты орындау
барысында 12 клиникалық аурухана алғашқы құжаттары, табыстар мен шығындар
есебі, өзге де қаржылық есеп беру құжаттары пайдаланылды және әртүрлі
экономика саласының ғылыми жұмыстары қаржылық есептіліктің халықаралық
стандарты және ұлттық стандарттары пайдаланылды.
1. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАР МЕН ҰЙЫМНЫҢ НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
ЖӘНЕ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1. Өндірістік қорлардың кәсіпорындағы маңызы, міндеті және қызметіндегі
есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген
тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен
қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында
пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық
материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның
тауарлы-материалдық қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай
отырып өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса,
еңбек құралдары мен заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің
бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің,
атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан
тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Өндірістік қорларды есептеудің негізгі міндеттері:
Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
Материалдық құндылықтар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
Материалдарды өндіріске пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр
объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдалануына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдалануы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
Тиісті түрде жабдықталған материалдық-құндылықтарды сақтайтын қойма
немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі
бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
Материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары, өлшемдері
бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде қалдығын
тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын
басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату
барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы қажет.
Материалдарды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына
ие болған қызмет иелерінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол
сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
Материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу
бағасын белгілеу;
Құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке алу мен
есептен шығару операцияларының тәртібін сақтау;
Бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу
және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану үшін өндіріске
босату және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп
отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай
түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке
алып отыру қажет.
Кәсіпорын өз өндірісінің тиімді және ырғақты жұмысын қамтамасыз ету үшін
өзінің материалдық-техникалық базасын жасайды, яғни өндіріске қажет
қорларын құрайды. Кәсіпорынды жабдықтау экономикалық және әлеуметтік даму
жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өзінің ұдайы өндірісін
қамтамасыз ету үшін өнім шығарушы кәсіпорындармен немесе делдалдық
үйымдармен келісім-шартқа отырады.
2. Ұйымның есеп саясаты
8 Халықаралық қаржы есептілігінің стандартының мақсаты есеп саясатын
таңдау және өзгерту критерийлерін, сондай-ақ есеп саясатындағы өзгерістерді
есепке алу және ашып көрсету тәртібін, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы
өзгерістерді және қателерді түзетулерді анықтау болып табылады. Стандарт
ұйымның қаржы есептілігінің маңыздылығын және сенімділігін, сондай-ақ осы
қаржы есептілігін уақыт бойынша және басқа ұйымдардың қаржы есептілігімен
салыстыруға арналған. Осы стандартнегізінде 12 клиникалық ауруханада
бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасы Заңдарының сақталуына, шығыс
сметаларының орындалу барысына, кәсіпорындармен, ұйымдармен және
тұлғалармен есеп айырысудың жәй-күйіне, ақшалай қаражаттар мен материалдық
құндылықтардың сақталуына бақылау жасау үшін мемлекеттік органдарды толық
және дұрыс ақпараттармен қамтамасыз етілген. Бухгалтерлік қызметтінің
міндеттеріне мыналар кіреді:
- құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеуге және жасасқан
операциялардың заңдылығына алдын-ала бақылау жасауды жүзеге асыру;
- тиісті қаржы жылына міндеттемелер бойынша жеке қаржыландыру
жоспарларымен бекітілген сомалар шегінде міндеттемелерді қабылдауды
әне екінші мен үшінші жылдардың жоспар кезеңдерінің базалық
шығыстарын, белгіленген тәртіппен енгізілген өзгерістер есебімен төлемдер
бойынша жеке қаржыландыру жоспарларымен сәйкес қаражаттардың
жұмсалуын дұрыс, тиімді және орынды пайдалануды, сондай-ақ ақша қаражаттары
мен материалдық құндылықтардың сақталуына бақылау жасау;
- ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру
жоспарларының орындалуына және олардың бухгалтерлік есепті жүргізуіне
бақылау;
- түскен ақшаның түсімдері мен шығыстарын ақылы қызметтер ҚБШ,
демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ, ақшасын уақытша орналастыру ҚБШ есепке
алу, республикалық бюджетке тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны
түрінде түсетiн түсiмдерге және олардың жұмсалуына байланысты операцияларды
есепке алу;
- арнайы қаржылар сметасы бойынша кірістер мен шығыстарды есепке алу
және бюджеттен тыс басқа да қаржылар бойынша операцияларды есепке алу;
- бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары мен қызметшілеріне жалақыны,
студенттерге, тыңдаушыларға, аспиранттарға және оқушыларға стипендиялар
есептеу және мерзімінде төлеу;
- ұйымдармен және жекелеген тұлғалармен қаржыландыру жоспарларды
орындау үстінде пайда болатын есеп айырысуларды дер кезінде жүргізу;
- ақшалай қаражаттарды, есеп айырысулар мен материалдық
құндылықтарды түгендеуді жүргізуге қатысу, түгендеудің нәтижелерін
уақтылы және дұрыс анықтау және оларды есепте бейнелеу;
- есеп-есептеу жұмыстарын компьютерлендіру;
- белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді жасау және табыс ету;
- ұйым басшысымен (штатта экономикалық қызметтің қызметкері болмаған
жағдайда) қаржыландыру жоспарын және соған байланысты есептеулерді
жасау және келісу;
- активтердің, бағасы арзан және тез тозатын заттардың және басқа да
материалдық құндылықтардың олардың сақталу және пайдаланылу жерлерінде
сақталуына бақылау жасауды жүзеге асыру;
- бастапқы құжаттарды, қағаз және электрондық тасығыштарда бухгалтерлік
есеп тіркелімдерін, есептілікті, есеп саясатын, есепке алу деректерін
электрондық өңдеу бағдарламаларын, оларға есептеулерді, басқа да
құжаттарды сақтау, сондай-ақ оларды Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген тәртіппен өткізу.
- есеп саясаты жөніндегі құжаттарды, есеп деректерін машиналық өңдеу
бағдарламасын, оларға қатысты есептеулерді, басқа да құжаттарды
сақтау, сондай-ақ белгіленген тәртіпте оларды архивке тапсыру.
Ұйымның бас бухгалтері бухгалтерлік есептің шоттарында барлық іске
асырылатын шаруашылық операцияларының бақылауын және көрсетілуін, жедел
операцияларды тапсыруды, бухгалтерлік есептерді белгіленген мерзімде
жасауды қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер ұйымның басшысымен бірге тауарлы-
материалды құндылықтар мен ақшалай қаржыларды қабылдауға және беруге негіз
болатын құжаттарға, сондай-ақ қаржылық міндеттемелер мен шаруашылық
шарттарына қол қояды. Ұйымның басшысы бас бухгалтердің ұсынуы бойынша
жекелеген учаскелер жөнінде құжаттарға қол қою құқығын осыған өкілеттік
берілген тұлғаларға тапсыра алады. Бас бухгалтердің қолынсыз құжаттар
жарамсыз деп саналады және орындауға қабылданбайды.
Материалдық жауапты тұлғаларды тағайындау, босату және орын ауыстыру
бас бухгалтердің келісімімен жүргізіледі.
Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде әрбір қызметкер өзінің
міндетін білуі және олардың орындалуына жауап беру үшін бухгалтерия
қызметкерлерінің жұмыстағы міндеттерін белгілейді.
Бас бухгалтердің қажетті құжаттар мен мәліметтерді рәсімдеудің тәртібі
және бухгалтерияға тапсыру бойынша талаптары ұйымның бөлімшелері мен
қызметкерлерінің барлық қызметкерлері үшін, ал есеп орталықтандырылған
кезде - барлық қызмет көрсетілетін ұйымдар үшін міндетті болып табылады.
Бас бухгалтердi атқарып отырған лауазымынан босатқан (босатқан, басқа
лауазымға тағайындаған, ауыстырған) кезде заңнамаға сәйкес лауазымға
тағайындалған бас бухгалтерге, ал соңғысы болмаған кезде - мемлекеттiк
мекеме басшысының бұйрығымен тағайындаған қызметкерге iстi тапсыру
жүргiзiледi. Iстi тапсырушы бас бухгалтер (бұдан әрi - тапсырушы) және
iстi қабылдап алушы қызметкер (бұдан әрi - қабылдап алушы) iстi қабылдап
алуды және тапсыруды мемлекеттiк мекеме басқарушысының бұйрығы негiзiнде
жүргiзедi.
Бұйрықта бухгалтерлiк қызметтiң iсiн қабылдап алу - тапсыру мерзiмi,
бiрақ екi аптадан аспайтын, тапсырушы мен қабылдап алушының еңбекақысын
төлеу тәртiбi көрсетiледi. Бұйрықта сол сияқты, iстi қабылдап алу-тапсыру
кезеңiнде құжаттарға қол қою құқығы кiмге берiлетiнi көрсетiледi, бұл
ретте, iстi қабылдап алушы тұлғаның қол қою құқығын ресiмдегенге дейiн
құжаттарға қабылдап алушының бақылауымен iстi тапсырушы қол қоятындығы
айтылуы тиiс.
Iстi тапсыру процесiнде осы мемлекеттiк мекеменiң бухгалтерлiк есеп
жағдайы және есептi деректердiң растығы айқындалады, бұл ретте iстi
қабылдап алушы мен тапсырушының жауапкершiлiгiн шектейтiн тиiстi Қабылдап
алу - тапсыру келісімi (бұдан әрi - Келісім) жасалады.
Бухгалтерлiк қызметтiң iстерiн тапсыру соңғы ұсынылған баланс
негiзiнде жүргiзiледi. Келісімде iстi тапсыру жүзеге асырылатын мерзiм
көрсетiлуi тиiс.
Iстi қабылдап алу мен тапсырудың басында iстi қабылдап алу-тапсыру
сәтiндегi кассаның жағдайы (қолма-қол ақшаны сақтау үшiн тиiстi шаралардың
қамтамасыз етiлуi, кассалық кiтаптағы жазбалардың жағдайы, кассада
сақталатын басқа да құндылықтар бойынша жағдайы және олардың бухгалтерлiк
жазбаларға сәйкес келуi, чек кiтапшаларының саны, қолданылмаған чектердiң
нөмiрлерi) тексерiледi. Кассаны тексеру келісімiне бухгалтерлiк қызмет iсiн
тапсырушы тұлға да және қабылдап алушы да, сондай-ақ кассир, не болмаса
кассалық операцияны жүргiзуге жауап беретiн тұлға қол қояды.
Iстi қабылдап алу және тапсыру кезiнде ақшалай есептiң, есеп айырысу
операциялары есебiнiң, баланстың есеп айырысу баптарының (дебиторлық және
кредиторлық берешектердiң нақтылығы, оған кiнәлi тұлғаларды көрсете отырып,
өндiрiп алу үшiн нақты емес берешектiң болуы, өзара есеп айырысулардың
салыстыру келісімдерiнiң болуы, бюджетке уақытылы аударылмаған сомалардың
болуы), сондай-ақ мемлекеттiк мекеменiң есептiлiгiн жасаудың (есеп тәртiбiн
сақтау, ұсынылған есептiлiктiң сапасы) жағдайы тексерiледi.
Одан басқа Келісімде:
бухгалтерлiк қызметте есептi ұйымдастыру (штат, оның жинақтылығы,
мiндеттемелердi бөлу, лауазымдық нұсқаулықтар, бухгалтерлiк есеп және
есептiлiк бойынша нұсқамалық материалдардың болуы, бухгалтерлiк
кiтаптармен, есеп және есептiлiк бланкiлерiмен қамтамасыз етiлуi), есеп
жүйесiн қалыптастыру;
есептiң бастапқы құжаттамасының, бухгалтерлiк есептiлiктiң жағдайы;
есептi және қаржылық бақылауды ұйымдастыру үшiн қажеттi iс-шаралар;
құжаттарды ресімдеудің және сақтаудың дұрыстығы, мұрағаттың жағдайы
көрсетiледi.
Мекеменің есеп және есептiлiк жағдайын тексеру аяқталғаннан кейiн
құрылған Келісімге iстi қабылдап алушы мен тапсырушы қол қояды және
мемлекеттiк мекеменің басшысы бекiтедi. Қабылдап алушы Келісімнiң қандай да
болмасын ережесiмен келiспеген жағдайда, ол оған қол қоятын кезде тиiстi
дәлелдi ескертулер көрсетуге құқығы бар. Келісім екi данада жасалады, оның
бiреуi iстi тапсырушыда қалады. Келісімге қол қойылғаннан кейiн iстi
тапсырушы бас бухгалтер бухгалтерлiк қызметтi басқарудан босатылады.
Бухгалтерлік есеп тіркелімдерінде жазбаларды көрсету үшін негіз
болуға операциялар мен оқиғалардың жасалу фактісін тіркейтін тиісінше
ресімделген бастапқы құжаттар қызмет етеді.
Бастапқы құжаттар - операциялар іске асырылған сәтте, егер мұның
мүмкіндігі болмаса тікелей немесе оқиғалардың аяқталуы бойынша жасалуға
тиіс.
Құжаттардың уақытында және тиісті сапада жасалуы, олардың
бухгалтерлік есепте көрсету үшін белгіленген қажетті мерзімде тапсырылуы,
құжаттарға қамтылған деректердің шынайылығы үшін осы құжаттарды жасаған
және оған қол қойған тұлғалар жауап береді. Бастапқы құжаттардағы жазбалар
ұзақ уақыт бойында олардағы жазулардың сақталуын қамтамасыз ететін
құралдармен ғана жүргізілуге тиіс.
Жазбаларды есеп тізбелерінде көрсету үшін шаруашылық немесе
оқиғалардың жасалған фактісін растайтын, дұрыс рәсімделген бастапқы
құжаттар негіз болады.
Бастапқы құжаттар мынадай міндетті деректемелерді қамтуы тиіс:
құжаттың (нысанның) атауы, жасалу күні; ұйымның атауы немесе атынан құжат
жасалғанның тегі және әкесінің аты; операцияның немесе оқиғаның мазмұны;
операцияның немесе оқиғаның өлшем бірліктері (сандық және құндық мәнде);
операцияны жасауға жауапты тұлғалардың лауазымдарының атауы, тегі, әкесінің
аты және қолдары (оқиғаны растау) және оның рәсімделу дұрыстығы; салық
төлеушінің тіркеу нөмірі.
Бастапқы құжаттың электрондық бейнесінің рәсімделген қағазда
жеткізуші, бастапқы құжаттың күші болады. Электрондық қойылған қолдарды
пайдаланушы электрондық қолдарды пайдаланудың және алудың құқықтарына
қатысты, тиісті сақтық және бақылау шараларын белгілеуге тиіс.
Бастапқы құжаттарды және бухгалтерлік есеп тіркелімдерін электрондық
тасығыштарда жасау кезінде мекемелер операциялардың басқа қатысушылары
үшін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мұндай талап
ету құқығы берілген мемлекеттік органдардың талап етуі бойынша мұндай
құжаттардың қағаз тасығыштардағы көшірмелерін әзірлеуі тиіс.
Қажетті жағдайларда бастапқы құжатқа қосымша реквизиттер:
құжаттың нөмірі, ұйымның атауы мен мекен-жайы,
құжатта расталған операцияны жасауға қажетті негіз,
қосымша операциялардың сипатымен анықталатын басқа да қосымша
реквизиттер енгізілуі мүмкін.
Бастапқы құжаттарда - мәтін бөлігінде де, сандық деректерде де
тазартуға және келісілмеген түзетулерге жол берілмейді.
Бастапқы құжаттардағы қателер қате мәтінді немесе сомаларды сызып
тастау және сызықтың үстінен дұрыс мәтінді немесе соманы жазу жолымен
түзетіледі. Сызып тастау бұрынғы жазу көрініп тұратындай етіп жіңішке
сызықпен жүргізіледі. Бастапқы құжаттағы қатені түзету "түзетілді" деген
жазумен көрсетілуі және түзету енгізу уақыты көрсетіліп, құжатқа қол қойған
тұлғаның қолымен расталуы тиіс.
Кассалық және банктік бастапқы құжаттарға түзетулер енгізуге жол
берілмейді.
Материалдық жауапты тұлғалар н. 442 құжаттарын тапсыруды тіркеген кезде,
екі данада жасалған, тауарлы-материалды құндылықтардың кірісі мен шығысы
бойынша бастапқы құжаттарды (кіріс және шығыс құжаттары бойынша жеке
толтырылған) тапсырады. Материалдық жауап беретін тұлғаның қатысуымен
жүргізілген, тапсырылған бастапқы құжаттардың дұрыс рәсімделуі тексерілген
соң бухгалтер қызметкердің қолы қойылған тізімдеменің бір данасы
материалдық жауапты тұлғаға қайтарылады, екінші данасы бухгалтерлік
қызметтің іс-қағазында қалады.
Ақшалар мен материалдық құндылықтардың сақталуы үшін жауапты
тұлғалармен толық материалдық жауапкершілік туралы белгіленген тәртіппен
жазбаша шарт жасалады.
Бухгалтерлік қызметке келіп түскен бастапқы құжаттар үлгісі бойынша да
(бастапқы құжаттарды рәсімдеудің, реквизиттерді толтырудың толықтығы мен
дұрыстығы), мазмұны бойынша да (құжатталатын операциялардың заңдылығы,
жекешеленген көрсеткіштердің пайымдық қисыны) міндетті түрде тексеріледі.
Тексерілген және есепке алынған құжаттар операциялар жасалған
уақыттар бойынша (хронологиялық тәртіппен) жүйеленеді және мемориалдық
ордерлермен - жинақтаушы ведомостармен рәсімделеді, оларға мынадай тұрақты
нөмірлер беріледі:
- 1-ші мемориалдық ордер - н. 381 кассалық операциялар жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 2-ші мемориалдық ордер - н. 381 мемлекеттік мекемелердің кодтары
қаржылардың жылжуы жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 3-мемориалдық ордер - н. 381 Ақылы қызметтер ҚБШ, демеушілік,
қайырымдылық көмек ҚБШ, ақшасын уақытша орналастыру ҚБШ, шетел
валютасындағы шоттағы және сыртқы қарыздар және гранттар бойынша бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шоттарындағы ақшаның есебі жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 5-ші мемориалдық ордер - н. 405 жалақы және стипендиялар жөніндегі есеп
айырысу ведомостарының жинағы;
- 6-ші мемориалдық ордер - н. 408 ұйымдармен есеп айырысу жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 7-ші мемориалдық ордер - н. 408 аванстық төлемдер ретінде есеп айырысу
жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 8-ші мемориалдық ордер - н. 386 есепті тұлғалармен есеп айырысу жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 9-ші мемориалдық ордер - н. 438 активтердің босатылуы және ауыстырылуы
жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 10-ші мемориалдық ордер - н. 438 бағасы төмен және тез тозатын заттарды
босату және ауыстыру жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 11-ші мемориалдық ордер - н. 398 тамақ өнімдерін кіріске алу жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 12-ші мемориалдық ордер - н. 411 тамақ өнімдерін жұмсау жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 13-ші мемориалдық ордер - н. 396 материалдарды жұмсау жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 14-ші мемориалдық ордер - н. 409 тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)
сатудан түсетін кірістерді есептеудің жинақтаушы ведомость;
- 15-ші мемориалдық ордер - н. 406 балаларды асырағаны үшін ата-аналармен
есеп айырысу жөніндегі жинақтаушы ведомость.
Қалған операциялар мен "Сторно" операциялары бойынша жеке-жеке әрбір ай
үшін 16-сынан бастап нөмірленетін н. 274 жеке мемориалдық ордер жасалады.
Операциялардың көлемі бойынша жинақтаушы ведомостар құруды талап
етпейтін бюджеттік ұйымдарда шоттардың деректері н. 274 жеке мемориалдық
ордерлерде немесе жоғарыда көрсетілген тиісті нөмірлер беріліп, дәл
бастапқы құжаттарға қойылатын бұрыштаманың таңбаларында көрсетіледі.
Жекелеген мемориалдық ордерлер операциялардың жасалуына қарай, бірақ
жеке құжаттардың негізінде де, бір текті құжаттардың негізінде де, келесі
күннен кешіктірмей жасалады. Мемориалдық ордерде қосалқы шоттардың
деректері бір қосалқы шоттың дебеті және екінші қосалқы шотты несиесі
жөніндегі немесе бір қосалқы шоттың дебеті және бірнеше қосалқы шоттың
несиесі немесе керісінше, бір қосалқы шоттың несиесі және бірнеше қосалқы
шоттардың дебеті жөніндегі операциялардың сипатына байланысты жазылады.
Мемориалдық ордерлерге бас бухгалтер немесе оның орынбасары мен
орындаушы қол қояды. Барлық мемориалдық ордерлер жинақталады.
Есепті кезеңнің соңында облыстық денсаулық сақтау департаментінің
қаржылық бөліміне қаржылық есептілік тапсырылады.
1.3. Үйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Халықтың денсаулық жағдайы мемлекеттің өз азаматтарының алдындағы оның
жауапкершілік дәрежесін көрсететін әлеуметтік бағдарлылығының біріктірілген
көрсеткіші болып табылады. Дамытудың, нығайтудың және азаматтар
саулығының ұзақ мерзімді бағдарлары 2030 жылға дейін Қазақстанның даму
стратегиясымен 1997 жылы бекітілген болатын. Қоғамның әлеуметтік-
экономикалық дамуын жақсарту сала алдына қол жетімді және тиімді денсаулық
сақтау жүйесін құруға бағытталған ұстанымдық жаңа міндеттерді қоюға
мүмкіндік берді.
Денсаулық сақтауға арналған мемлекеттік шығыстардың ұлғаюына қарамастан
(2008 жылғы 92,9 млрд. теңгеден 2009 жылғы 309,5 млрд. теңгеге дейін) ІЖӨ
деңгейі – 2007 жылғы 2,5%денсаулық сақтау ісін тұрақты дамыту үшін
жеткіліксіз болып отыр (ДДҰ мәліметі бойынша ІЖӨ-ден кемінде 5%). Соңғы
жылдарда жан басына шаққандағы денсаулық сақтау шығыстары белгілі өсімге
ие: 2003 жылғы көрсеткішке қарағанда 6026 теңгеден 2007жылда 20196 теңгеге
дейін өскен, дегенмен, бұл Ресей, Беларусь, Балтия елдері сияқты бұрынғы
кеңес одағы елдеріндегі орташа шығыстан аз. Жағдай өңірлер бойынша
ресурстарды тепе-тең бөлмеуге байланысты қиындауда, осылайша 2007 жылы бір
тұрғынға есептелген ТМККК-не арналған шығыстарды бөлу 8 420 теңгеден
16 279 теңгеге дейін құрайды. Жыл сайын ұлғайтуға қарамастан
(2008 жылғы 64,8 млрд.теңгеден 2009 жылғы 195,3 млрд. теңгеге дейін) ТМККК
қаржылдандыру сондай-ақ қосымша шығыстарды қажет етеді, бағалау деректері
бойынша нормативтердің шегінде қамтамасыз етілмеген көлем 114,0
млрд.теңгеден аса құрайды.
Қаржыландырудың (қор ұстау, тарификатор, ДКПН, КЗГ) тиімді тетіктерін
жеткіліксіз пайдалану, негізгі қорларды жаңартуды қоспайтын қолданыстағы
тариф құру жүйесі, мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарының нашар
дербестігі және білікті менеджерлердің жоқтығы саладағы бәсекелестікті
дамытуды тежейді. Медицина қызметкерлеріне еңбек ақы төле деңгейі өте-мөте
төмен күйінде қалып отыр, бұл ұсынылатын қызметтің сапасынан байқалады. Осы
проблемаларды шешу үшін денсаулық сақтауға арналған шығыстар ұлғаятын
болады, бюджетті қаржыландыру саяси шешімдермен, ал бюджетті бөлу – жан
басына шаққандағы принцип бойынша, өңірлік коэффициенттерді ескере отырып,
жүзеге асырылатын болады.Амортизациялық аударым тарифіне енгізу арқылы
ТМККК қызметіне тариф құру жүйесі жетілдірілетін болады, мемлекеттік
денсаулық сақтау ұйымдарына басқару шешімдерін қабылдауда үлкен дербестік
берілетін болады, сондай-ақ түпкілікті нәтижелер бойынша медицина
қызметкерлеріне еңбек ақы төлеу үшін қосымша қаражат бөлінетін болады. Одан
басқа, кәсіби менеджерлер институтын және денсаулық сақтауды басқарудың
транспаранттық нысандарын кезең-кезеңмен енгізу басталды.
Денсаулық сақтау саласында саясатты іске асырудың тиісті тетіктерінің
болмауы және денсаулық сақтауды қаржылдандырудың жетілмеуі басқарудың
жеткіліксіз тиімділігін түсіндіреді. Қазіргі таңда денсаулық сақтау
саласында саясатты іске асыруды толығымен денсаулық сақтау бюджетінің
қаражатын 60% аса әкімші болатын жергілікті атқарушы органдар жүзеге
асырады, денсаулық сақтау департаменттерінің басшылары министрліктермен
келіспей тағайындалады, бұл бюджетті ұтымды жоспарлаудың бірыңғай саясатын
іске асыру, қаржыландыру ресурстарын біркелкі бөлу, қаражатты тиімді
пайдалану кезінде іс-қимылдарды келісуде қиындық туғызады. Денсаулық сақтау
қызметінің жеткіліксіз тиімділігі, ауруханалық сектор қызметінің
жеткіліксіздігі, денсаулық сақтауды ақпараттандыру деңгейінің төмендігі
сала инфрақұрылымының аз тиімділігін айқындайды. Қазіргі таңда денсаулық
сақтау желісі 999 ауруханалық және 2 615 амбулаториялық-емханалық
ұйымдардан (оның ішінде 2 207 БМСК ұйымдар) тұрады. Ауруханалық төсектердің
саны 2003 жылғы 101 168-ден 2007 жылғы 106 321-ға дейін ұлғайды, тиісінше
10 000 адамға есептегенде төсекпен қамтамасыздық көрсеткіші 67,7-ден 68,3-
ке дейін өсті. Жыл сайын шамамен елдің 18% халқы стационарларға емдеуге
жатқызылады, оның сараптық бағалау бойынша 30%-ға дейінгі сырқаттар
стационарлық емдеуді қажет етеді; жедел медициналық жәрдемді ( 2008 жылғы
4 559 298-дан 2009 жылғы 4 917 390-ға дейін), оның ішінде нәтижесіз және
негізсіз шақырулар саны ұлғаюда (тиісінше 135 579-дан 194 953-ке дейін).
Бұл жағдайды жақсарту үшін ауруханаларды нормалау және типтеу арқылы
ауруханалық секторды қайта құрылымдау жүргізілетін болады. Артық
қуаттылықты қысқарта отырып, жаңа 150 денсаулық сақтау объектісін
пайдалануға берілетін болады. Одан басқа, Астана қаласында өңірде жоғары
мамандандырылған көмек көрсету үшін ғылыми, практикалық база, медицина
кадрларын даярлау және қайта даярлау орталығы болатын ұлттық медициналық
холдинг дамитын болады. Мыналардың есебінен бастапқы буынды нығайту
жүргізілетін болады: 300 типтік дәрігерлік амбулаторияның құрылысы, жалпы
практика дәрігерлерін даярлау, 2010 жылға қарай БМСК-ке арналған
шығыстардың үлесін 40% ұлғайту, сондай-ақ амбулаториялық-емханалық
ұйымдардағы шұғыл көмекке мұқтаж емделушілердің мекенжайын өзгерте отырып,
жедел медициналық жәрдемді қайта құру.
Денсаулық сақтаудағы ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның нақты
толық жоқтығы, медицина қызметшілерінің арасындағы компьютерлік сауаттылық
деңгейінің төмендігі, емдеу-алдын алу процесін автоматтандырудың жоқтығы,
сондай-ақ денсаулық сақтауды ақпараттандыруды нормаитвтік-құқықтық реттеу
саласындағы мәселелердің шешілмеуі денсаулық сақтаудағы ақпараттық
технологиялардың даму проблемасын қиындата түседі. Бұл проблемаларды шешу
үшін 2008 жылы (Астана қаласы, Павлодар, Шығыс Қазақстан және Қарағанды
облыстары) пилоттық өңірлерде, кейіннен бүкіл елді қамтитын Денсаулық
сақтаудың бірыңғай ақпараттық жүйесі құрыла бастайды, Денсаулық сақтауды
ақпараттандыру ұлттық орталығы құрылатын болады, қажетті стандарттар
әзірленетін болады, алдыңғы қатарлы шетелдік клиникалармен телемедициналық
консультациялар өткізу мүмкін болатын ұлттық телемедициналық желі құрылатын
болады.
2007 жылы өткізілген халықтан кең көлемді интервью алу мәліметтері
бойынша сұралғандардың тек 46,9% ғана денсаулық сақтау ұйымдарындағы емдеу
сапасының жақсарғандығын айтты. Одан басқа, емдеу нәтижесінде алынған, оның
ішінде мүгедектікке және өлімге соқтырған асқынуларға байланысты халық
шағымдарының саны ұлғаюда.
Жыл сайын шамамен 70% шағым негізді деп танылады. Дүниежүзілік тәжірибе
медициналық қызметтің сапасын арттыру үшін мыналар қажет екендігін
көрсетеді: білікті кадрларды тұрақты даярлау, медициналық көмекті
стандарттау, денсаулық сақтау ұйымдарын аккредиттеу. Бұл мәселені шешу
үшін аурулардың диагностикасы мен емдеуінің 300 кезеңдік хаттамасы
әзірленіп, пайдаланылуда, стандарттау мен аккредиттеу тәртібі бекітілді,
тәуелсіз сарапшылар сыртқы сараптама жүргізеді, ішкі аудит жүйесі
әзірленеді.
Қазіргі таңда денсаулық сақтау ісін дамыту институционалдық қайта
құрылу, кадр әлеуетін дамыту, сапалы медициналық қызмет ұсыну кезеңіне
енеді. Аурулардың алдын алу және салауатты өмір салтын қалыптастыру басым
бола бастайды, бұл Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2008 жылғы 6
ақпандағы Қазақстан азаматтарының әл-аухатын арттыру-мемлекет саясатының
басты мақсаты атты Жолдауында көрсетілген.
Денсаулық сақтау ұйымдарында медициналық қызмет көрсетудің сапасын
басқару жүйесін жетілдіру жөніндегі ережелер бекітілді, соған сәйкес
республика медициналық ұйымдарында медициналық қызметтің сапасын ішкі
басқару қызметі енгізілді. Қазіргі таңда 935 медициналық ұйымда (80%) ішкі
аудит қызметі ұйымдастырылды.
Ағымдағы жылда ірі медициналық ұйымдардың базасында медициналық
қызметтің сапасы мәселелері бойынша азаматтарды қабылдау өткізіліп,
шағымдар пайда болған жерлерде қазір және осында қағидаты бойынша
қаралады.
Есептік кезеңде аккредиттеу стандарттарына сәйкес медициналық ұйымдарды
аккредиттеу басталды. Қазіргі таңда 970 медициналық ұйым аккредиттеу
стандарттарына сәйкес сыртқы кешенді бағалаудан өтті. Аккредиттеу
нәтижелері бойынша 2010 жылы тегін медициналық көмектің кепілді көлемін
көрсетуге (бұдан әрі – ТМККК) мемлекеттік тапсырыс орналастырылатын меншік
нысанына қарамастан сапалы медициналық қызметтер ұсынатын медициналық
ұйымдар анықталатын болады.
Көрсетілетін медициналық қызметтің ашықтығын және аккредиттеу мен ішкі
аудиттің ресімдеріне дұрыстықты арттыру үшін денсаулық сақтау саласындағы
тәуелсіз сарапшылар тартылады. Есептілік кезеңіндегі тәуелсіз сараптаманы,
аккредиттеу элементі бар ішкі аудит мәселесі бойынша шамамен 900 маманды
оқыту ұйымдастырылды. Қазіргі уақытта тәуелсіз сарапшылардың деректер
базасында әртүрлі медициналық бейін бойынша 230-дан астам аккредиттелген
маман және 16 қоғамдық бірлестік бар.
Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің тұжырымдамасы әзірленді.
Медициналық қызмет көрсетудің (бірінші кезекте – стационарлық)
бәсекелестік ортасын қаралыптастыру уәкілетті орган аккредиттелген барлық
ықтимал өнім берушілерге медициналық қызметті көрсетуге құқық беруді және
тиісті қаржыландыру білдіреді.
Республика азаматтары медициналық ұйымды еркін таңдаудың нақты
мүмкіндігіне ие бола отырып, медициналық қызметті ұсынушылардың арасындағы
бәсекелестікті құрады. Перспективаның бұл тетігі медициналық қызмет
көрсетудің сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Медициналық қызмет көрсету
кезінде ең жоғары ашықтыққа қолжеткізу маңызды болып табылады. Электронды
ақпараттық жүйенің ұсынылып отырған нұсқасы өзіне кейіннен оны бақылау
жемқорлықтың кез-келген элементтерін болдырмайтын нақты сырқаттанушылықта
көрсетілетін әрбір қызметтің егжей-тегжейлі тізбесін қамтиды.
Ал Алматыдағы бүгінде МКҚК № 12 Қалалық клиникалық ауруханасы- 30
бөлім, 991 төсек орын, 220 дәрігер, 493 орта медқызметкер, 358 кіші, 160
техникалық қызметкер бар. Әр күн сайын медициналық көмек сұрап 200-220 адам
келеді, 100-дей адам жатқызылады. Мемлекеттік бюджет қорынан бөлінетін
қаражат мақсатты қолданып әрбір тоқсан сайын жоғарғы органға бюджеттің
орындалуы жөнінде есеп беріліп отырады.
Бюджеттен бөлінетін қаржы медициналық көмек көрсетуде шығатын шығындар:
коммуналдық, еңбекақы, ауруларға берілетін 3 мезгілдіқ тамаққа, байланыс
құралдарының және техникалық құралдарды жөндеу және іске қосу шығындары.
Өткен 2009 жылы бөлінген 14,528 млн.тенге аурухана қызметіне
жетіспеушілік көрсетті, себебі дәрі дәрмек пен жедел жәрдем көрсетудегі
шығыстарға бап бойынша 928,0 мың басқа баптан шығысталған.
Жоспар бойынша 22500 ауру емделу керек болса көрсеткіш 13968 ауруға
өскендіктен бірқатар қосымша қаражатты талап етті.
Дегенмен басқарушылық дұрыс ұйымдастыру мақсатында жұмыс қызмет
көрсетуде. Кадрлар жетіспеушілігінен дәрігерлер мен медперсоналдардың
жоспарланған уақыттан артық жұмыс жасауы еңбк өнімділігіне біраз кедергі
көрсетеді.Мұнде әрбір дәрігерге 110 аурудан келеді.
2. МЕКЕМЕДЕГІ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
2.1 Өндірістік қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар еңбек заттары да қатысады.
Тауарды сатуға байланысты қорлар — бұл бір тауарды сатуға байланысты цикл
процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің, құның бірден өнімнің, жұмыстың,
қызметтің, өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек
заттары.
Кәсіпорындағы тауарлы-материалдық қорлардың № 2 Қорлар ҚЕХС-ына
сәйкес ұйымдастырылады, онда мыналар белгіленген және төмендегідей стандарт
аясы көрсетілген:
1.Тауарлы-материалдық қорлардың өлшемдері.
Тауарлы-материалдык, қорлардың өзіндік құны.
Тауарлы-материалдық қорларды бағалау.
Шығысты тану.
Есеп берудің ашылуы.
2. Тауарлы-материалдық қорлар - бұл:
Шикізат қорлары, материалдар, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен
кешендік бұйымдар (тетіктер), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы
бөлшектер және өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде
пайдалануға арналған өзге материалдар;
Аяқталмаған өндіріс;
3. Субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар
түріндегі активтері.
Тауарлы-материалдык, қорларды есепке алудың негізгі міндеттері
төмендегідей:
Қорлардың уақытылы және толықтай кірістелуіне, олардың сақталу
жеріндегі және қозғалысының барлық сатыларындағы сақталуына бақылау жасау;
Қорлардың қозғалысы жөніндегі барлық операцияларды уақтылы және толықтай
құжаттау;
Тасымалдау-дайындау шығындары (ауытқуы) мен әзірленген қорлардың нақты
өзіндік құнын уақтылы және дұрыс анықтау;
4. Тасымалдау-дайындау шығындарын айналым шығындарына біркелкі және
дұрыс есептен шығарылуын бақылау;
Койма қорларының жағдайына бақылау жасау;
Ішкі ресурстарды үнемдеп қолдану мақсатында субъектіге керек емес
материалдық қорларды анықтау және сату;
Сақталатын жерлердегі қорлардың қалдықтары мен қозғалысы жайлы дәл
мәліметтерді алу.
Материалдьқ құндылықтарға әрекеттік бақылаудың қажетті шарты болып
келесілер табылады:
жабдықталған қойма үй-жайларының болуы;
материалдарды қоймалардың секциялары бойынша, ал олардың ішінде
жекелеген топтар бойынша орналастыру;
материалдық құндылықтарды қабылдау мен босатуға жауапты адамдар тобын
белгілеу;
тауарлы-материалдық құндылықтарды қабылдау мен босату құжаттарына қол
қою құқы берілетін лауазымды адамдар тобын белгілеу.
Материалдар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ету
үшін төмендегідей шараларды орындау қажет:
1) материалдық тауардың бірегей номенклатурасын әзірлеу;
құжат айналымының айқын жүйесі және тауарлы-материалдық құндылықтарды
кіріс ету және есептен шығару жөніндегі операцияларды ресімдеу тәртібін
сақтау;
бастапқы құжаттардың есептік нысандарын біркелкі қалыпқа келтіру;
тауарлы-материалдық қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргізу;
5) бухгалтерлік есеп бөлімінднгі материалдардың есебі учаскесін
компьютерлендіру.
Тауарды сатуға байланысты қорлар функционалдық бағыты бойынша
былайша бөлінеді:
Шикізаттар мен материалдар — бұл өнім әзірленетін еңбек заттары.
Олар өнімнің материалдық (заттық) негізін қалайды. Бұл орайда шикізат
— бұл ауыл шаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіптің өнімдері (астық, мақта,
сүт, мұнай, газ). Негізгі материалдар — бұл ұқсатушы өнеркәсіптің өнімдері
(ұн, мата, қант, темір, былғары). Көмекші материалдар — бұл шығарылатын
өнім құрамына енетін материалдар, бірақ негізгі материалдардан ерекшелігі —
өнімнің заттық негізін қаламайды. Бұл материалдар негізгі материалдарға
қосымша ретінде өнімге қажетті сапа беру үшін қолданылады (желім, лак,
бояулар).
Сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар — бұл
белгілі бір өңдеу сатыларынан өткен, бірак, әлі дайын өнім болып
табылмайтын шикізат пен материалдар. Әзірленген өнімде негізгі материалдар
сияқты рөлді атқарады, яғни оның материалдық негізін құрайды (тоқыма
өндірісінде иірілген жіп, машина жасаудағы моторлар, автомобиль жасаудағы
доңғалақтар).
3. Отын — бұл мұнай өнімдері (мұнай, бензин, керосин, дизель отыны),
қатты отын (көмір, фтор, ағаш отын) және газ тәрізділер. Отындар былайша
бөлінеді:
а) технологиялық (технологиялың мақсат үшін);
ә) қозғалтқыш (жанармай);
б) шаруашылық (жылу үшін).
4. Ыдыс және ыдыстық материалдар — бұл әр түрлі
материалдарды буып-түюге, тасымалдауға, сақтауға пайдаланылатын заттар
(қаптар, жәшіктер, қораптар). Былайша бөлінеді:
а) қызмет мерзімі мен құнына байланысты негізгі құралдар, немесе
материалдардың құрамында ескерілетін инвентарлық ыдыс;
ә) Тауарды сатуға байланысты қорлардың құрамында ескерілетін инвентарлық
емес ыдыстар.
Жеткізу талаптарына сай ыдыстар қайтарымды (әдетте көп рет
пайдаланылатын) немесе кепілді болуы мүмкін. Мұндай кезде жеткізуші сатып
алушыдан кепіл алады, ал оны ыдыс тапсырылғаннан кейін қайтарады.
Қосалқы бөлшектер тозған тетіктер мен машиңалық жабдықтарды жөндеуге
және алмастыруға қызмет етеді.
Өзге материалдар — бұл өндіріс қалдықтары (кесінділер, ұнтақтар),
түзелмейтін ақаудан қайтарылатын қалдықтар, НҚ шығарылуынан алынған
материалдық құндылықтар.
Құрылыс материалдарын құрылысшы кәсіпорындар қолданады және құрылыс
бұйымдарын әзірлеу, құрылыстарды көтеру және өрлеу, үйлер мен ғимараттар
үшін бөліктер салу үшін құрылыс-монтаж жұмыстары кезінде тікелей
пайдаланылады.
Материалдық қорлардың барлық түрлерінің есебі ҚР-ң Қаржы министрлігінің
2007 жылдың 28 ақпанында бекітілгенстрлігімен бекітілген 2002 жылғы 18
қыркүйектегі Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес
қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есеп шоттарының
типтік жоспарын әзірлеу жөніндегі Нұсқаулыққа қосымшаға сәйкес 12-Қорлар
бөлімшесінің негізгі, активтік, инвентарлық шоттарында жүргізіледі.
1310-Шикізаттар мен материалдар шоты;
1320-Дайын өнім;
1330-Тауарлар;
1340-Аяқталмаған өндіріс;
1350- Басқа да қорлар;
1360- Қорларды есептен шығару бойынша резерв.
Шаруашыльқ субъектілері әрбір шотқа қажетті мөлшерде субшоттар мен
талдамалы шоттар аша алады. Субъектіге тиесілі емес, бірақ онда уақытша
сақтауда тұрған Тауарды сатуға байланысты қорларды есепке алу үшін
баланстан тыс шоттар пайдаланылады:
002-Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-материалдық құндылықтар:
а) жеткізушілердің есеп айырысу құжаттарын төлеуден бас
тартуына байланысты;
ә) төлеу шартының талаптары бойынша жұмсауға тыйым салынған тауарлы-
материалдық құндылықтар жеткізушілерден алынғанда;
б) өзге себептерге байланысты ңқабылданған.
003-Қайта өңдеуге қабылданған материалдар.
005 -Монтаждауға қабылданған жабдықтар. Бұл шотта құрылыс
объектісіндегі монтаж үшін тапсырыс берушіден алынған жабдықтың құны
ескеріледі.
2. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау
Материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың
әзірленген номенклатурасы болуы керек.
Материалдар номенклатурасы — бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты,
мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір
белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса,
номеңклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.
Номенклатуралық тізілім — номенклатура бағалық деп, ал онда көрсетілген
бағалар есептік деп аталады.
Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауарлы-материалдық
қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін барлық құжаттар мен
тіркелімдерге қояды. Талдамалы есепте материалдық құндылықтар нақты есептік
бағалар (келісім, жоспарлы-есептік) бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп
беруде нақты өзіндік құны бойынша ескеріледі.
Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты
анықталады:
– Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынғаны үшін
процент төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындары;
– Коммерциялық делдал ұйымдарға төленген үстемелер (үстеме ақылар),
комиссиялық сыйақылар;
– Тауар биржаларының қызмет құны;
– Кедендік баж;
– Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау,
жеткізу шығындары.
Материалдарды есептік бағасы бойынша (келісім, жоспарлы-есептік, сатып
алу) есепке алған кезде есептік баға бойынша қор құны мен сатып алынған
қорлардың нақты өзіндік құндарының арасындағы айырма есептеу жолымен
аиқындалады. Егер материалдық құндылықтардың есебі келісім бағасы бойынша
жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдар
құны мен көлік-әзірлеу шығындарынан құралатын болады.
Көлік тасымалдау шығындарының құрамына кіретіндер:
Барлық алымдарды қоса алғанда, теміржол тарифі, су кіре пұлы,
втомобильмен және ұшақпен тасымалдау және басқа көлік түрлерімен
тасымалдау тарифтері.
Жеткізушілердің қоймасынан теміржолмен және басқа көлік құралдарымен
материалдарды жеткізу.
Корларды сатып алу және әзірлеумен тікелей байланысты іссапар шығындары.
Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеуді қоспағанда, қоймадағы тиеу,
түсіру және буып-түю жөніндегі шығындар.
Жабдықтаушы және делдал ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақы.
Корларды сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындар.
№ 12 Қорлар2 ұлттық қаржылық есептіліктің стандартына сәйкес
тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және сол сияқты түзетулер көлік-
дайындау шығындарының сомасынан шегеріледі.
Егер қорлардың талдамалы есебін жоспарлы-есептік бағасы бойынша
жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша құннан плюс-
минус нақты өзіндік құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан
құралады. Бұл бағаларды субъектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-
әзірлеу шығындарының жоспарлы мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-
әзірлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-
минус) материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік бағалар
бойынша көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шығарылады.
Тасымалдау-дайындау шығындарының немесе ауытқулардың (плюс-минус)
проценті олардың ай басындағы қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің
сомасын материалдардың ай басындағы қалдығының және келісім (есептік)
бағасы бойынша келіп түскен материалдардың сомасын бөліп, алынған нәтижені
100-ге көбейту жолымен анықталады. Есептеп шығарылған процент бойынша көлік-
әзірлеу шығындарын немесе ауытқуды (өсу-кему) тиісті шоттарға есептен
шығарады. Материалдар түрлері немесе топтарының шығын көлемінде олар
бойынша көлік-әзірлеу шығындарының немесе ауытқудың (плюс-минус) процентін
табу керек болса және жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде
бухгалтерлік есептің деректері бойынша өткен айлардағы проценттің
қолданылуы мүмкін.
Өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың нақты өзіндік
құнын № 12 Қорлар сәйкес, анықтау мынандай әдістердің біреуін қолдану
жолымен жүзеге асырылуы мүмкін:
Орташа өлшемді құн.
Корларды алғашқы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ФИФО әдісі.
Арнайы бірегейлендіру.
Орташа құн ай басында қолда бар материалдық құндылықтар мен ай ішінде
келіп түскендерінің құнын материалдық құндылықтардың бірлігінің санына белу
жолымен есептеледі.
ФИФО — бұл материалдық құндылықтарды олардың бастапқы құны бойынша
бағалау әдісі. Мұндай әдісте мынадай қағида қолданылады: Бірінші топтама —
кіріске, бірінші болып — шығысңа, яғни материалдық құндылыңтардың шығынын
оларды сатып алу құны бойынша белгілі бір кезектілікпен бағалайды: алдымен
бірінші сатып алынған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Өндірістік корлар есебі және аудиті
Орындаған
3 курс студенті:
Кадірсізов С
Ғылыми жетекшісі,
э.ғ.к.,доцент:
Байдаулетов М.Б.
Норма бақылаушы
оқытушы:
Оңдаш А. О.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.к., доктор PhD:
Товма Н.А.
Алматы 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАР МЕН ҰЙЫМНЫҢ НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
ЖӘНЕ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Өндірістік қорлардың құрылымы және олардың есебін ұйымдастыру
әдістері, жіктелуі мен бағалануы
1.2 Ұйымның есеп саясаты
1.3. Үйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
2. МЕКЕМЕДЕГІ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
2.1 Өндірістік қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
2.2 Өндірістік қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
2.3 Өндірістік қорларды есепке алу және түгендеу жұмыстары
3. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Өндірістік қорлардың аудитінің мақсаты мен міндеттері және ақпарат
көздерімен қамтамасыз етілуі
3.2 Өндірістік қорлардың аудиті
3.3 Өндірістік қорларды талдау
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Өнімді өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайда үзіліссіз
қызметті қамтамасыз ету үшін өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарда
қажеті өндіріс қорлары болуы қажет. Өндірістің қорлары – бұл соңғы
тұтынушыға сатылған кезге дейінгі нарықтағы қоғамдық өнімнің бөлігі.
Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып тауарлы –
материалдық қорларды есепке алу тақырыбы өз алдына бөлек мәселе болып
қарастырылады және нарықтық экономика жағдайында өте актуалды.
Өндірістік қорларды жоспарланған мөлшерде алып өнім өндіруге жұмсау
үрдісінде есептілікті нақты да анық жүргізу өндірістік шығындарды азайту
кепілі болып табылады.
Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу
мен қаржылық есеп беру жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады,
өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің
мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды
экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Бухгалтерлік есепке алу және аудит саласын дамыту тұжырымдамасының
міндеті Қазақстан Республикасының экономикасында бухгалтерлік есепке алу,
қаржылық есеп беру және аудит жүйелерінің өздеріне тән функцияларды одан
әрі дәйекті түрде және ойдағыдай орындау үшін қолайлы жағдайлар мен
алғышарттарды қамтамасыз ету болып табылады.
Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне
жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен
өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу
қажеттілігіне аса назар аударылды.
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап
негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні тауарды
сатуға байланысты саланы алатын болсақ, ең алдыңғы қатардағы мәселелерге,
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың
ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс әрі дәл анықтау
міндетті шарт.
Аса ірі монополистерді қайта құрылымдау мен бәсекелестік қатынастарды
дамыту есебінен біздің табиғи монополиялар аясын қысқартуымыз қажет.
Экономиканың табиғи монополиялар сақталып отырған секторларында салалық
реттегіштердің көмегімен тарифтік және техникалық реттеу жөнінде елеулі
жұмыс жүргізу міндеті де алдымызда тұр.
Ырықтандыру жағдайында біз қаржы жүйесінің тұрлаулылығы мен бәсекеге
қабілеттілігін арттырудың жаңа деңгейіне көтерілуге міндеттіміз деп атап
өткен болатын.
Денсаулық сақтау саласындағы көптеген қызметтер медициналық мекемелер,
ауруханалар мен емханалар деңгейінде көрсетіледі. Тізіліміне көрсетілген
Денсаулық сақтау министрлігінің және министрлік комитеттерінің функцияларын
осы саланың ерекшелігін ескеріп, мемлекеттік басқарудың қоданыстағы
деңгейінде қалдыру орынды. Денсаулық сақтау министрлігінің комитеттері
өңірлік деңгейдегі денсаулық сақтау департаменттерімен бірлесіп, бақылау
функцияларын жүзеге асыруы мүмкін, бірақ оларды жергілікті атқарушы
деңгейге толық беру мүмкін емес. Сонымен, денсаулық сақтау саласындағы
мемлекеттік қызметтерді басқа мемлекеттік деңгейге беру сапалы мемлекеттік
қызмет көрсетуге кедергі болмайды.
Нарықтық экономика жағдайында өндіріске қаржы жұмсаудың экономикалық
тиімділігі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. Негізгі мақсат
бүкіл өндіріс бойынша қаржыны ұқыпты және тиімді жұмсай отырып, мол табыс
табу болып табылады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік,
коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және
пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-
қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен
сипатталады.
Қазіргі нарықтық қатынас жағдайында мекеме құралдарының ең басты бөлігі
болып қаржы ресурстары жатады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау,
объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе
қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек
терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап,
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту үшін шешімдер
қабылдауға болады. Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен
жай-күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады.
Бүгінгі экономикалық жағдайда тұрақты төлем қабілеттілік табыстылықтан да
маңызды болып отыр. Сондықтан дипломдық жұмыс тақырыбы ең өзекті
мәселелердің бірі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты мен маңызы кәсіпорында өндірістік
қорларды пайдаланудың экономикалық тиімділігін арттру үшін бухгалтерлік
есептің және аудиттің ұйымдастыру жолдары мен шараларын анықтау және
кәсіпорынның даму бағыты мен өндіріс ауқымын зерттеу;
Жоғарыда көрсетілген міндеттер мен мақсаттарға сәйкес, дипломдық жұмыста
12 клиникалық аурухана іс тәжірибесінде қаржы ресурстарын пайдалану
тиімділігін экономикалық бағалау көрсетіліп отыр. Дипломдық жұмысты орындау
барысында 12 клиникалық аурухана алғашқы құжаттары, табыстар мен шығындар
есебі, өзге де қаржылық есеп беру құжаттары пайдаланылды және әртүрлі
экономика саласының ғылыми жұмыстары қаржылық есептіліктің халықаралық
стандарты және ұлттық стандарттары пайдаланылды.
1. ӨНДІРІСТІК ҚОРЛАР МЕН ҰЙЫМНЫҢ НЕГІЗГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ
ЖӘНЕ ЕСЕП САЯСАТЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1. Өндірістік қорлардың кәсіпорындағы маңызы, міндеті және қызметіндегі
есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын
бұйымдары, сату үшін сатып алған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген
тауарлары (жолдағы тауарлар), аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен
қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді көрсету барысында
пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық
материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның
тауарлы-материалдық қоры түріндегі ағымдағы активі болып табылады.
Олардың өндіріс құралдарынан өзгешелігі, өндіріс құралдары шаруашылық
үдерісіне (процесіне) ұзақ уақыт қатысып, өздерінің табиғи пішінін сақтай
отырып өндірілетін өнімге өз құнының бір бөлігін қосып отыратын болса,
еңбек құралдары мен заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің
бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің,
атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының көп бөлігі еңбек заттарының құнынан
тұрады. Сонымен қатар еңбек заттары өндірістік қор болып табылады.
Өндірістік қорларды есептеудің негізгі міндеттері:
Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару.
Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау.
Материалдық құндылықтар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау.
Материалдарды өндіріске пайдаланған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау.
Материалдардың өндірісте ұтымды пайдаланылуын бақылау.
Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр
объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына,
үнемді пайдалануына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдалануы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
Тиісті түрде жабдықталған материалдық-құндылықтарды сақтайтын қойма
немесе бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі
бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
Материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары, өлшемдері
бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі кезде қалдығын
тексеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы керек.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың әкімшілігі материалдарды сақтайтын жерді
таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстармен жабдықтап және оларды жиі
тексеріп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек. Ұйымның басшысы материалдарды
қабылдайтын және босататын адамдардың топтарын белгілеп, олармен
материалдарға жауапкершілік туралы шарт жасайды. Сондай-ақ кәсіпорын
басшысы материалдарға жауапты адамдарды жұмысқа алу, жұмыстан босату
барысында ұйымның бас бухгалтерімен алдын ала келісіп отыруы қажет.
Материалдарды кіріске алу және қоймадан босату құжаттарына қол қою құқығына
ие болған қызмет иелерінің тізімін белгілеу кәсіпорын басшысының немесе ол
сенім білдірген адамның жұмысы болып табылады.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
Материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу
бағасын белгілеу;
Құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалдарды есепке алу мен
есептен шығару операцияларының тәртібін сақтау;
Бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу
және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету.
Сонымен қатар материалдарды алдағы уақыттарда пайдалану үшін өндіріске
босату және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп
отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай
түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке
алып отыру қажет.
Кәсіпорын өз өндірісінің тиімді және ырғақты жұмысын қамтамасыз ету үшін
өзінің материалдық-техникалық базасын жасайды, яғни өндіріске қажет
қорларын құрайды. Кәсіпорынды жабдықтау экономикалық және әлеуметтік даму
жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өзінің ұдайы өндірісін
қамтамасыз ету үшін өнім шығарушы кәсіпорындармен немесе делдалдық
үйымдармен келісім-шартқа отырады.
2. Ұйымның есеп саясаты
8 Халықаралық қаржы есептілігінің стандартының мақсаты есеп саясатын
таңдау және өзгерту критерийлерін, сондай-ақ есеп саясатындағы өзгерістерді
есепке алу және ашып көрсету тәртібін, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы
өзгерістерді және қателерді түзетулерді анықтау болып табылады. Стандарт
ұйымның қаржы есептілігінің маңыздылығын және сенімділігін, сондай-ақ осы
қаржы есептілігін уақыт бойынша және басқа ұйымдардың қаржы есептілігімен
салыстыруға арналған. Осы стандартнегізінде 12 клиникалық ауруханада
бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасы Заңдарының сақталуына, шығыс
сметаларының орындалу барысына, кәсіпорындармен, ұйымдармен және
тұлғалармен есеп айырысудың жәй-күйіне, ақшалай қаражаттар мен материалдық
құндылықтардың сақталуына бақылау жасау үшін мемлекеттік органдарды толық
және дұрыс ақпараттармен қамтамасыз етілген. Бухгалтерлік қызметтінің
міндеттеріне мыналар кіреді:
- құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеуге және жасасқан
операциялардың заңдылығына алдын-ала бақылау жасауды жүзеге асыру;
- тиісті қаржы жылына міндеттемелер бойынша жеке қаржыландыру
жоспарларымен бекітілген сомалар шегінде міндеттемелерді қабылдауды
әне екінші мен үшінші жылдардың жоспар кезеңдерінің базалық
шығыстарын, белгіленген тәртіппен енгізілген өзгерістер есебімен төлемдер
бойынша жеке қаржыландыру жоспарларымен сәйкес қаражаттардың
жұмсалуын дұрыс, тиімді және орынды пайдалануды, сондай-ақ ақша қаражаттары
мен материалдық құндылықтардың сақталуына бақылау жасау;
- ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру
жоспарларының орындалуына және олардың бухгалтерлік есепті жүргізуіне
бақылау;
- түскен ақшаның түсімдері мен шығыстарын ақылы қызметтер ҚБШ,
демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ, ақшасын уақытша орналастыру ҚБШ есепке
алу, республикалық бюджетке тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны
түрінде түсетiн түсiмдерге және олардың жұмсалуына байланысты операцияларды
есепке алу;
- арнайы қаржылар сметасы бойынша кірістер мен шығыстарды есепке алу
және бюджеттен тыс басқа да қаржылар бойынша операцияларды есепке алу;
- бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары мен қызметшілеріне жалақыны,
студенттерге, тыңдаушыларға, аспиранттарға және оқушыларға стипендиялар
есептеу және мерзімінде төлеу;
- ұйымдармен және жекелеген тұлғалармен қаржыландыру жоспарларды
орындау үстінде пайда болатын есеп айырысуларды дер кезінде жүргізу;
- ақшалай қаражаттарды, есеп айырысулар мен материалдық
құндылықтарды түгендеуді жүргізуге қатысу, түгендеудің нәтижелерін
уақтылы және дұрыс анықтау және оларды есепте бейнелеу;
- есеп-есептеу жұмыстарын компьютерлендіру;
- белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді жасау және табыс ету;
- ұйым басшысымен (штатта экономикалық қызметтің қызметкері болмаған
жағдайда) қаржыландыру жоспарын және соған байланысты есептеулерді
жасау және келісу;
- активтердің, бағасы арзан және тез тозатын заттардың және басқа да
материалдық құндылықтардың олардың сақталу және пайдаланылу жерлерінде
сақталуына бақылау жасауды жүзеге асыру;
- бастапқы құжаттарды, қағаз және электрондық тасығыштарда бухгалтерлік
есеп тіркелімдерін, есептілікті, есеп саясатын, есепке алу деректерін
электрондық өңдеу бағдарламаларын, оларға есептеулерді, басқа да
құжаттарды сақтау, сондай-ақ оларды Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген тәртіппен өткізу.
- есеп саясаты жөніндегі құжаттарды, есеп деректерін машиналық өңдеу
бағдарламасын, оларға қатысты есептеулерді, басқа да құжаттарды
сақтау, сондай-ақ белгіленген тәртіпте оларды архивке тапсыру.
Ұйымның бас бухгалтері бухгалтерлік есептің шоттарында барлық іске
асырылатын шаруашылық операцияларының бақылауын және көрсетілуін, жедел
операцияларды тапсыруды, бухгалтерлік есептерді белгіленген мерзімде
жасауды қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер ұйымның басшысымен бірге тауарлы-
материалды құндылықтар мен ақшалай қаржыларды қабылдауға және беруге негіз
болатын құжаттарға, сондай-ақ қаржылық міндеттемелер мен шаруашылық
шарттарына қол қояды. Ұйымның басшысы бас бухгалтердің ұсынуы бойынша
жекелеген учаскелер жөнінде құжаттарға қол қою құқығын осыған өкілеттік
берілген тұлғаларға тапсыра алады. Бас бухгалтердің қолынсыз құжаттар
жарамсыз деп саналады және орындауға қабылданбайды.
Материалдық жауапты тұлғаларды тағайындау, босату және орын ауыстыру
бас бухгалтердің келісімімен жүргізіледі.
Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде әрбір қызметкер өзінің
міндетін білуі және олардың орындалуына жауап беру үшін бухгалтерия
қызметкерлерінің жұмыстағы міндеттерін белгілейді.
Бас бухгалтердің қажетті құжаттар мен мәліметтерді рәсімдеудің тәртібі
және бухгалтерияға тапсыру бойынша талаптары ұйымның бөлімшелері мен
қызметкерлерінің барлық қызметкерлері үшін, ал есеп орталықтандырылған
кезде - барлық қызмет көрсетілетін ұйымдар үшін міндетті болып табылады.
Бас бухгалтердi атқарып отырған лауазымынан босатқан (босатқан, басқа
лауазымға тағайындаған, ауыстырған) кезде заңнамаға сәйкес лауазымға
тағайындалған бас бухгалтерге, ал соңғысы болмаған кезде - мемлекеттiк
мекеме басшысының бұйрығымен тағайындаған қызметкерге iстi тапсыру
жүргiзiледi. Iстi тапсырушы бас бухгалтер (бұдан әрi - тапсырушы) және
iстi қабылдап алушы қызметкер (бұдан әрi - қабылдап алушы) iстi қабылдап
алуды және тапсыруды мемлекеттiк мекеме басқарушысының бұйрығы негiзiнде
жүргiзедi.
Бұйрықта бухгалтерлiк қызметтiң iсiн қабылдап алу - тапсыру мерзiмi,
бiрақ екi аптадан аспайтын, тапсырушы мен қабылдап алушының еңбекақысын
төлеу тәртiбi көрсетiледi. Бұйрықта сол сияқты, iстi қабылдап алу-тапсыру
кезеңiнде құжаттарға қол қою құқығы кiмге берiлетiнi көрсетiледi, бұл
ретте, iстi қабылдап алушы тұлғаның қол қою құқығын ресiмдегенге дейiн
құжаттарға қабылдап алушының бақылауымен iстi тапсырушы қол қоятындығы
айтылуы тиiс.
Iстi тапсыру процесiнде осы мемлекеттiк мекеменiң бухгалтерлiк есеп
жағдайы және есептi деректердiң растығы айқындалады, бұл ретте iстi
қабылдап алушы мен тапсырушының жауапкершiлiгiн шектейтiн тиiстi Қабылдап
алу - тапсыру келісімi (бұдан әрi - Келісім) жасалады.
Бухгалтерлiк қызметтiң iстерiн тапсыру соңғы ұсынылған баланс
негiзiнде жүргiзiледi. Келісімде iстi тапсыру жүзеге асырылатын мерзiм
көрсетiлуi тиiс.
Iстi қабылдап алу мен тапсырудың басында iстi қабылдап алу-тапсыру
сәтiндегi кассаның жағдайы (қолма-қол ақшаны сақтау үшiн тиiстi шаралардың
қамтамасыз етiлуi, кассалық кiтаптағы жазбалардың жағдайы, кассада
сақталатын басқа да құндылықтар бойынша жағдайы және олардың бухгалтерлiк
жазбаларға сәйкес келуi, чек кiтапшаларының саны, қолданылмаған чектердiң
нөмiрлерi) тексерiледi. Кассаны тексеру келісімiне бухгалтерлiк қызмет iсiн
тапсырушы тұлға да және қабылдап алушы да, сондай-ақ кассир, не болмаса
кассалық операцияны жүргiзуге жауап беретiн тұлға қол қояды.
Iстi қабылдап алу және тапсыру кезiнде ақшалай есептiң, есеп айырысу
операциялары есебiнiң, баланстың есеп айырысу баптарының (дебиторлық және
кредиторлық берешектердiң нақтылығы, оған кiнәлi тұлғаларды көрсете отырып,
өндiрiп алу үшiн нақты емес берешектiң болуы, өзара есеп айырысулардың
салыстыру келісімдерiнiң болуы, бюджетке уақытылы аударылмаған сомалардың
болуы), сондай-ақ мемлекеттiк мекеменiң есептiлiгiн жасаудың (есеп тәртiбiн
сақтау, ұсынылған есептiлiктiң сапасы) жағдайы тексерiледi.
Одан басқа Келісімде:
бухгалтерлiк қызметте есептi ұйымдастыру (штат, оның жинақтылығы,
мiндеттемелердi бөлу, лауазымдық нұсқаулықтар, бухгалтерлiк есеп және
есептiлiк бойынша нұсқамалық материалдардың болуы, бухгалтерлiк
кiтаптармен, есеп және есептiлiк бланкiлерiмен қамтамасыз етiлуi), есеп
жүйесiн қалыптастыру;
есептiң бастапқы құжаттамасының, бухгалтерлiк есептiлiктiң жағдайы;
есептi және қаржылық бақылауды ұйымдастыру үшiн қажеттi iс-шаралар;
құжаттарды ресімдеудің және сақтаудың дұрыстығы, мұрағаттың жағдайы
көрсетiледi.
Мекеменің есеп және есептiлiк жағдайын тексеру аяқталғаннан кейiн
құрылған Келісімге iстi қабылдап алушы мен тапсырушы қол қояды және
мемлекеттiк мекеменің басшысы бекiтедi. Қабылдап алушы Келісімнiң қандай да
болмасын ережесiмен келiспеген жағдайда, ол оған қол қоятын кезде тиiстi
дәлелдi ескертулер көрсетуге құқығы бар. Келісім екi данада жасалады, оның
бiреуi iстi тапсырушыда қалады. Келісімге қол қойылғаннан кейiн iстi
тапсырушы бас бухгалтер бухгалтерлiк қызметтi басқарудан босатылады.
Бухгалтерлік есеп тіркелімдерінде жазбаларды көрсету үшін негіз
болуға операциялар мен оқиғалардың жасалу фактісін тіркейтін тиісінше
ресімделген бастапқы құжаттар қызмет етеді.
Бастапқы құжаттар - операциялар іске асырылған сәтте, егер мұның
мүмкіндігі болмаса тікелей немесе оқиғалардың аяқталуы бойынша жасалуға
тиіс.
Құжаттардың уақытында және тиісті сапада жасалуы, олардың
бухгалтерлік есепте көрсету үшін белгіленген қажетті мерзімде тапсырылуы,
құжаттарға қамтылған деректердің шынайылығы үшін осы құжаттарды жасаған
және оған қол қойған тұлғалар жауап береді. Бастапқы құжаттардағы жазбалар
ұзақ уақыт бойында олардағы жазулардың сақталуын қамтамасыз ететін
құралдармен ғана жүргізілуге тиіс.
Жазбаларды есеп тізбелерінде көрсету үшін шаруашылық немесе
оқиғалардың жасалған фактісін растайтын, дұрыс рәсімделген бастапқы
құжаттар негіз болады.
Бастапқы құжаттар мынадай міндетті деректемелерді қамтуы тиіс:
құжаттың (нысанның) атауы, жасалу күні; ұйымның атауы немесе атынан құжат
жасалғанның тегі және әкесінің аты; операцияның немесе оқиғаның мазмұны;
операцияның немесе оқиғаның өлшем бірліктері (сандық және құндық мәнде);
операцияны жасауға жауапты тұлғалардың лауазымдарының атауы, тегі, әкесінің
аты және қолдары (оқиғаны растау) және оның рәсімделу дұрыстығы; салық
төлеушінің тіркеу нөмірі.
Бастапқы құжаттың электрондық бейнесінің рәсімделген қағазда
жеткізуші, бастапқы құжаттың күші болады. Электрондық қойылған қолдарды
пайдаланушы электрондық қолдарды пайдаланудың және алудың құқықтарына
қатысты, тиісті сақтық және бақылау шараларын белгілеуге тиіс.
Бастапқы құжаттарды және бухгалтерлік есеп тіркелімдерін электрондық
тасығыштарда жасау кезінде мекемелер операциялардың басқа қатысушылары
үшін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мұндай талап
ету құқығы берілген мемлекеттік органдардың талап етуі бойынша мұндай
құжаттардың қағаз тасығыштардағы көшірмелерін әзірлеуі тиіс.
Қажетті жағдайларда бастапқы құжатқа қосымша реквизиттер:
құжаттың нөмірі, ұйымның атауы мен мекен-жайы,
құжатта расталған операцияны жасауға қажетті негіз,
қосымша операциялардың сипатымен анықталатын басқа да қосымша
реквизиттер енгізілуі мүмкін.
Бастапқы құжаттарда - мәтін бөлігінде де, сандық деректерде де
тазартуға және келісілмеген түзетулерге жол берілмейді.
Бастапқы құжаттардағы қателер қате мәтінді немесе сомаларды сызып
тастау және сызықтың үстінен дұрыс мәтінді немесе соманы жазу жолымен
түзетіледі. Сызып тастау бұрынғы жазу көрініп тұратындай етіп жіңішке
сызықпен жүргізіледі. Бастапқы құжаттағы қатені түзету "түзетілді" деген
жазумен көрсетілуі және түзету енгізу уақыты көрсетіліп, құжатқа қол қойған
тұлғаның қолымен расталуы тиіс.
Кассалық және банктік бастапқы құжаттарға түзетулер енгізуге жол
берілмейді.
Материалдық жауапты тұлғалар н. 442 құжаттарын тапсыруды тіркеген кезде,
екі данада жасалған, тауарлы-материалды құндылықтардың кірісі мен шығысы
бойынша бастапқы құжаттарды (кіріс және шығыс құжаттары бойынша жеке
толтырылған) тапсырады. Материалдық жауап беретін тұлғаның қатысуымен
жүргізілген, тапсырылған бастапқы құжаттардың дұрыс рәсімделуі тексерілген
соң бухгалтер қызметкердің қолы қойылған тізімдеменің бір данасы
материалдық жауапты тұлғаға қайтарылады, екінші данасы бухгалтерлік
қызметтің іс-қағазында қалады.
Ақшалар мен материалдық құндылықтардың сақталуы үшін жауапты
тұлғалармен толық материалдық жауапкершілік туралы белгіленген тәртіппен
жазбаша шарт жасалады.
Бухгалтерлік қызметке келіп түскен бастапқы құжаттар үлгісі бойынша да
(бастапқы құжаттарды рәсімдеудің, реквизиттерді толтырудың толықтығы мен
дұрыстығы), мазмұны бойынша да (құжатталатын операциялардың заңдылығы,
жекешеленген көрсеткіштердің пайымдық қисыны) міндетті түрде тексеріледі.
Тексерілген және есепке алынған құжаттар операциялар жасалған
уақыттар бойынша (хронологиялық тәртіппен) жүйеленеді және мемориалдық
ордерлермен - жинақтаушы ведомостармен рәсімделеді, оларға мынадай тұрақты
нөмірлер беріледі:
- 1-ші мемориалдық ордер - н. 381 кассалық операциялар жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 2-ші мемориалдық ордер - н. 381 мемлекеттік мекемелердің кодтары
қаржылардың жылжуы жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 3-мемориалдық ордер - н. 381 Ақылы қызметтер ҚБШ, демеушілік,
қайырымдылық көмек ҚБШ, ақшасын уақытша орналастыру ҚБШ, шетел
валютасындағы шоттағы және сыртқы қарыздар және гранттар бойынша бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шоттарындағы ақшаның есебі жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 5-ші мемориалдық ордер - н. 405 жалақы және стипендиялар жөніндегі есеп
айырысу ведомостарының жинағы;
- 6-ші мемориалдық ордер - н. 408 ұйымдармен есеп айырысу жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 7-ші мемориалдық ордер - н. 408 аванстық төлемдер ретінде есеп айырысу
жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 8-ші мемориалдық ордер - н. 386 есепті тұлғалармен есеп айырысу жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 9-ші мемориалдық ордер - н. 438 активтердің босатылуы және ауыстырылуы
жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 10-ші мемориалдық ордер - н. 438 бағасы төмен және тез тозатын заттарды
босату және ауыстыру жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 11-ші мемориалдық ордер - н. 398 тамақ өнімдерін кіріске алу жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 12-ші мемориалдық ордер - н. 411 тамақ өнімдерін жұмсау жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 13-ші мемориалдық ордер - н. 396 материалдарды жұмсау жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 14-ші мемориалдық ордер - н. 409 тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)
сатудан түсетін кірістерді есептеудің жинақтаушы ведомость;
- 15-ші мемориалдық ордер - н. 406 балаларды асырағаны үшін ата-аналармен
есеп айырысу жөніндегі жинақтаушы ведомость.
Қалған операциялар мен "Сторно" операциялары бойынша жеке-жеке әрбір ай
үшін 16-сынан бастап нөмірленетін н. 274 жеке мемориалдық ордер жасалады.
Операциялардың көлемі бойынша жинақтаушы ведомостар құруды талап
етпейтін бюджеттік ұйымдарда шоттардың деректері н. 274 жеке мемориалдық
ордерлерде немесе жоғарыда көрсетілген тиісті нөмірлер беріліп, дәл
бастапқы құжаттарға қойылатын бұрыштаманың таңбаларында көрсетіледі.
Жекелеген мемориалдық ордерлер операциялардың жасалуына қарай, бірақ
жеке құжаттардың негізінде де, бір текті құжаттардың негізінде де, келесі
күннен кешіктірмей жасалады. Мемориалдық ордерде қосалқы шоттардың
деректері бір қосалқы шоттың дебеті және екінші қосалқы шотты несиесі
жөніндегі немесе бір қосалқы шоттың дебеті және бірнеше қосалқы шоттың
несиесі немесе керісінше, бір қосалқы шоттың несиесі және бірнеше қосалқы
шоттардың дебеті жөніндегі операциялардың сипатына байланысты жазылады.
Мемориалдық ордерлерге бас бухгалтер немесе оның орынбасары мен
орындаушы қол қояды. Барлық мемориалдық ордерлер жинақталады.
Есепті кезеңнің соңында облыстық денсаулық сақтау департаментінің
қаржылық бөліміне қаржылық есептілік тапсырылады.
1.3. Үйымның негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
Халықтың денсаулық жағдайы мемлекеттің өз азаматтарының алдындағы оның
жауапкершілік дәрежесін көрсететін әлеуметтік бағдарлылығының біріктірілген
көрсеткіші болып табылады. Дамытудың, нығайтудың және азаматтар
саулығының ұзақ мерзімді бағдарлары 2030 жылға дейін Қазақстанның даму
стратегиясымен 1997 жылы бекітілген болатын. Қоғамның әлеуметтік-
экономикалық дамуын жақсарту сала алдына қол жетімді және тиімді денсаулық
сақтау жүйесін құруға бағытталған ұстанымдық жаңа міндеттерді қоюға
мүмкіндік берді.
Денсаулық сақтауға арналған мемлекеттік шығыстардың ұлғаюына қарамастан
(2008 жылғы 92,9 млрд. теңгеден 2009 жылғы 309,5 млрд. теңгеге дейін) ІЖӨ
деңгейі – 2007 жылғы 2,5%денсаулық сақтау ісін тұрақты дамыту үшін
жеткіліксіз болып отыр (ДДҰ мәліметі бойынша ІЖӨ-ден кемінде 5%). Соңғы
жылдарда жан басына шаққандағы денсаулық сақтау шығыстары белгілі өсімге
ие: 2003 жылғы көрсеткішке қарағанда 6026 теңгеден 2007жылда 20196 теңгеге
дейін өскен, дегенмен, бұл Ресей, Беларусь, Балтия елдері сияқты бұрынғы
кеңес одағы елдеріндегі орташа шығыстан аз. Жағдай өңірлер бойынша
ресурстарды тепе-тең бөлмеуге байланысты қиындауда, осылайша 2007 жылы бір
тұрғынға есептелген ТМККК-не арналған шығыстарды бөлу 8 420 теңгеден
16 279 теңгеге дейін құрайды. Жыл сайын ұлғайтуға қарамастан
(2008 жылғы 64,8 млрд.теңгеден 2009 жылғы 195,3 млрд. теңгеге дейін) ТМККК
қаржылдандыру сондай-ақ қосымша шығыстарды қажет етеді, бағалау деректері
бойынша нормативтердің шегінде қамтамасыз етілмеген көлем 114,0
млрд.теңгеден аса құрайды.
Қаржыландырудың (қор ұстау, тарификатор, ДКПН, КЗГ) тиімді тетіктерін
жеткіліксіз пайдалану, негізгі қорларды жаңартуды қоспайтын қолданыстағы
тариф құру жүйесі, мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарының нашар
дербестігі және білікті менеджерлердің жоқтығы саладағы бәсекелестікті
дамытуды тежейді. Медицина қызметкерлеріне еңбек ақы төле деңгейі өте-мөте
төмен күйінде қалып отыр, бұл ұсынылатын қызметтің сапасынан байқалады. Осы
проблемаларды шешу үшін денсаулық сақтауға арналған шығыстар ұлғаятын
болады, бюджетті қаржыландыру саяси шешімдермен, ал бюджетті бөлу – жан
басына шаққандағы принцип бойынша, өңірлік коэффициенттерді ескере отырып,
жүзеге асырылатын болады.Амортизациялық аударым тарифіне енгізу арқылы
ТМККК қызметіне тариф құру жүйесі жетілдірілетін болады, мемлекеттік
денсаулық сақтау ұйымдарына басқару шешімдерін қабылдауда үлкен дербестік
берілетін болады, сондай-ақ түпкілікті нәтижелер бойынша медицина
қызметкерлеріне еңбек ақы төлеу үшін қосымша қаражат бөлінетін болады. Одан
басқа, кәсіби менеджерлер институтын және денсаулық сақтауды басқарудың
транспаранттық нысандарын кезең-кезеңмен енгізу басталды.
Денсаулық сақтау саласында саясатты іске асырудың тиісті тетіктерінің
болмауы және денсаулық сақтауды қаржылдандырудың жетілмеуі басқарудың
жеткіліксіз тиімділігін түсіндіреді. Қазіргі таңда денсаулық сақтау
саласында саясатты іске асыруды толығымен денсаулық сақтау бюджетінің
қаражатын 60% аса әкімші болатын жергілікті атқарушы органдар жүзеге
асырады, денсаулық сақтау департаменттерінің басшылары министрліктермен
келіспей тағайындалады, бұл бюджетті ұтымды жоспарлаудың бірыңғай саясатын
іске асыру, қаржыландыру ресурстарын біркелкі бөлу, қаражатты тиімді
пайдалану кезінде іс-қимылдарды келісуде қиындық туғызады. Денсаулық сақтау
қызметінің жеткіліксіз тиімділігі, ауруханалық сектор қызметінің
жеткіліксіздігі, денсаулық сақтауды ақпараттандыру деңгейінің төмендігі
сала инфрақұрылымының аз тиімділігін айқындайды. Қазіргі таңда денсаулық
сақтау желісі 999 ауруханалық және 2 615 амбулаториялық-емханалық
ұйымдардан (оның ішінде 2 207 БМСК ұйымдар) тұрады. Ауруханалық төсектердің
саны 2003 жылғы 101 168-ден 2007 жылғы 106 321-ға дейін ұлғайды, тиісінше
10 000 адамға есептегенде төсекпен қамтамасыздық көрсеткіші 67,7-ден 68,3-
ке дейін өсті. Жыл сайын шамамен елдің 18% халқы стационарларға емдеуге
жатқызылады, оның сараптық бағалау бойынша 30%-ға дейінгі сырқаттар
стационарлық емдеуді қажет етеді; жедел медициналық жәрдемді ( 2008 жылғы
4 559 298-дан 2009 жылғы 4 917 390-ға дейін), оның ішінде нәтижесіз және
негізсіз шақырулар саны ұлғаюда (тиісінше 135 579-дан 194 953-ке дейін).
Бұл жағдайды жақсарту үшін ауруханаларды нормалау және типтеу арқылы
ауруханалық секторды қайта құрылымдау жүргізілетін болады. Артық
қуаттылықты қысқарта отырып, жаңа 150 денсаулық сақтау объектісін
пайдалануға берілетін болады. Одан басқа, Астана қаласында өңірде жоғары
мамандандырылған көмек көрсету үшін ғылыми, практикалық база, медицина
кадрларын даярлау және қайта даярлау орталығы болатын ұлттық медициналық
холдинг дамитын болады. Мыналардың есебінен бастапқы буынды нығайту
жүргізілетін болады: 300 типтік дәрігерлік амбулаторияның құрылысы, жалпы
практика дәрігерлерін даярлау, 2010 жылға қарай БМСК-ке арналған
шығыстардың үлесін 40% ұлғайту, сондай-ақ амбулаториялық-емханалық
ұйымдардағы шұғыл көмекке мұқтаж емделушілердің мекенжайын өзгерте отырып,
жедел медициналық жәрдемді қайта құру.
Денсаулық сақтаудағы ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның нақты
толық жоқтығы, медицина қызметшілерінің арасындағы компьютерлік сауаттылық
деңгейінің төмендігі, емдеу-алдын алу процесін автоматтандырудың жоқтығы,
сондай-ақ денсаулық сақтауды ақпараттандыруды нормаитвтік-құқықтық реттеу
саласындағы мәселелердің шешілмеуі денсаулық сақтаудағы ақпараттық
технологиялардың даму проблемасын қиындата түседі. Бұл проблемаларды шешу
үшін 2008 жылы (Астана қаласы, Павлодар, Шығыс Қазақстан және Қарағанды
облыстары) пилоттық өңірлерде, кейіннен бүкіл елді қамтитын Денсаулық
сақтаудың бірыңғай ақпараттық жүйесі құрыла бастайды, Денсаулық сақтауды
ақпараттандыру ұлттық орталығы құрылатын болады, қажетті стандарттар
әзірленетін болады, алдыңғы қатарлы шетелдік клиникалармен телемедициналық
консультациялар өткізу мүмкін болатын ұлттық телемедициналық желі құрылатын
болады.
2007 жылы өткізілген халықтан кең көлемді интервью алу мәліметтері
бойынша сұралғандардың тек 46,9% ғана денсаулық сақтау ұйымдарындағы емдеу
сапасының жақсарғандығын айтты. Одан басқа, емдеу нәтижесінде алынған, оның
ішінде мүгедектікке және өлімге соқтырған асқынуларға байланысты халық
шағымдарының саны ұлғаюда.
Жыл сайын шамамен 70% шағым негізді деп танылады. Дүниежүзілік тәжірибе
медициналық қызметтің сапасын арттыру үшін мыналар қажет екендігін
көрсетеді: білікті кадрларды тұрақты даярлау, медициналық көмекті
стандарттау, денсаулық сақтау ұйымдарын аккредиттеу. Бұл мәселені шешу
үшін аурулардың диагностикасы мен емдеуінің 300 кезеңдік хаттамасы
әзірленіп, пайдаланылуда, стандарттау мен аккредиттеу тәртібі бекітілді,
тәуелсіз сарапшылар сыртқы сараптама жүргізеді, ішкі аудит жүйесі
әзірленеді.
Қазіргі таңда денсаулық сақтау ісін дамыту институционалдық қайта
құрылу, кадр әлеуетін дамыту, сапалы медициналық қызмет ұсыну кезеңіне
енеді. Аурулардың алдын алу және салауатты өмір салтын қалыптастыру басым
бола бастайды, бұл Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына 2008 жылғы 6
ақпандағы Қазақстан азаматтарының әл-аухатын арттыру-мемлекет саясатының
басты мақсаты атты Жолдауында көрсетілген.
Денсаулық сақтау ұйымдарында медициналық қызмет көрсетудің сапасын
басқару жүйесін жетілдіру жөніндегі ережелер бекітілді, соған сәйкес
республика медициналық ұйымдарында медициналық қызметтің сапасын ішкі
басқару қызметі енгізілді. Қазіргі таңда 935 медициналық ұйымда (80%) ішкі
аудит қызметі ұйымдастырылды.
Ағымдағы жылда ірі медициналық ұйымдардың базасында медициналық
қызметтің сапасы мәселелері бойынша азаматтарды қабылдау өткізіліп,
шағымдар пайда болған жерлерде қазір және осында қағидаты бойынша
қаралады.
Есептік кезеңде аккредиттеу стандарттарына сәйкес медициналық ұйымдарды
аккредиттеу басталды. Қазіргі таңда 970 медициналық ұйым аккредиттеу
стандарттарына сәйкес сыртқы кешенді бағалаудан өтті. Аккредиттеу
нәтижелері бойынша 2010 жылы тегін медициналық көмектің кепілді көлемін
көрсетуге (бұдан әрі – ТМККК) мемлекеттік тапсырыс орналастырылатын меншік
нысанына қарамастан сапалы медициналық қызметтер ұсынатын медициналық
ұйымдар анықталатын болады.
Көрсетілетін медициналық қызметтің ашықтығын және аккредиттеу мен ішкі
аудиттің ресімдеріне дұрыстықты арттыру үшін денсаулық сақтау саласындағы
тәуелсіз сарапшылар тартылады. Есептілік кезеңіндегі тәуелсіз сараптаманы,
аккредиттеу элементі бар ішкі аудит мәселесі бойынша шамамен 900 маманды
оқыту ұйымдастырылды. Қазіргі уақытта тәуелсіз сарапшылардың деректер
базасында әртүрлі медициналық бейін бойынша 230-дан астам аккредиттелген
маман және 16 қоғамдық бірлестік бар.
Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесінің тұжырымдамасы әзірленді.
Медициналық қызмет көрсетудің (бірінші кезекте – стационарлық)
бәсекелестік ортасын қаралыптастыру уәкілетті орган аккредиттелген барлық
ықтимал өнім берушілерге медициналық қызметті көрсетуге құқық беруді және
тиісті қаржыландыру білдіреді.
Республика азаматтары медициналық ұйымды еркін таңдаудың нақты
мүмкіндігіне ие бола отырып, медициналық қызметті ұсынушылардың арасындағы
бәсекелестікті құрады. Перспективаның бұл тетігі медициналық қызмет
көрсетудің сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Медициналық қызмет көрсету
кезінде ең жоғары ашықтыққа қолжеткізу маңызды болып табылады. Электронды
ақпараттық жүйенің ұсынылып отырған нұсқасы өзіне кейіннен оны бақылау
жемқорлықтың кез-келген элементтерін болдырмайтын нақты сырқаттанушылықта
көрсетілетін әрбір қызметтің егжей-тегжейлі тізбесін қамтиды.
Ал Алматыдағы бүгінде МКҚК № 12 Қалалық клиникалық ауруханасы- 30
бөлім, 991 төсек орын, 220 дәрігер, 493 орта медқызметкер, 358 кіші, 160
техникалық қызметкер бар. Әр күн сайын медициналық көмек сұрап 200-220 адам
келеді, 100-дей адам жатқызылады. Мемлекеттік бюджет қорынан бөлінетін
қаражат мақсатты қолданып әрбір тоқсан сайын жоғарғы органға бюджеттің
орындалуы жөнінде есеп беріліп отырады.
Бюджеттен бөлінетін қаржы медициналық көмек көрсетуде шығатын шығындар:
коммуналдық, еңбекақы, ауруларға берілетін 3 мезгілдіқ тамаққа, байланыс
құралдарының және техникалық құралдарды жөндеу және іске қосу шығындары.
Өткен 2009 жылы бөлінген 14,528 млн.тенге аурухана қызметіне
жетіспеушілік көрсетті, себебі дәрі дәрмек пен жедел жәрдем көрсетудегі
шығыстарға бап бойынша 928,0 мың басқа баптан шығысталған.
Жоспар бойынша 22500 ауру емделу керек болса көрсеткіш 13968 ауруға
өскендіктен бірқатар қосымша қаражатты талап етті.
Дегенмен басқарушылық дұрыс ұйымдастыру мақсатында жұмыс қызмет
көрсетуде. Кадрлар жетіспеушілігінен дәрігерлер мен медперсоналдардың
жоспарланған уақыттан артық жұмыс жасауы еңбк өнімділігіне біраз кедергі
көрсетеді.Мұнде әрбір дәрігерге 110 аурудан келеді.
2. МЕКЕМЕДЕГІ ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУ
2.1 Өндірістік қорлар және оларды жіктеу мен бағалау
Өндіріс процесіне еңбек құралдарымен қатар еңбек заттары да қатысады.
Тауарды сатуға байланысты қорлар — бұл бір тауарды сатуға байланысты цикл
процесінде толықтай тұтынылатын, өзінің, құның бірден өнімнің, жұмыстың,
қызметтің, өзіндік құнына көшіріп, оның материалдық негізін құрайтын еңбек
заттары.
Кәсіпорындағы тауарлы-материалдық қорлардың № 2 Қорлар ҚЕХС-ына
сәйкес ұйымдастырылады, онда мыналар белгіленген және төмендегідей стандарт
аясы көрсетілген:
1.Тауарлы-материалдық қорлардың өлшемдері.
Тауарлы-материалдык, қорлардың өзіндік құны.
Тауарлы-материалдық қорларды бағалау.
Шығысты тану.
Есеп берудің ашылуы.
2. Тауарлы-материалдық қорлар - бұл:
Шикізат қорлары, материалдар, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен
кешендік бұйымдар (тетіктер), отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы
бөлшектер және өндірісте немесе жұмыстарды, қызметтерді орындау кезінде
пайдалануға арналған өзге материалдар;
Аяқталмаған өндіріс;
3. Субъектінің қызмет барысында сатуға арналған дайын өнім, тауар
түріндегі активтері.
Тауарлы-материалдык, қорларды есепке алудың негізгі міндеттері
төмендегідей:
Қорлардың уақытылы және толықтай кірістелуіне, олардың сақталу
жеріндегі және қозғалысының барлық сатыларындағы сақталуына бақылау жасау;
Қорлардың қозғалысы жөніндегі барлық операцияларды уақтылы және толықтай
құжаттау;
Тасымалдау-дайындау шығындары (ауытқуы) мен әзірленген қорлардың нақты
өзіндік құнын уақтылы және дұрыс анықтау;
4. Тасымалдау-дайындау шығындарын айналым шығындарына біркелкі және
дұрыс есептен шығарылуын бақылау;
Койма қорларының жағдайына бақылау жасау;
Ішкі ресурстарды үнемдеп қолдану мақсатында субъектіге керек емес
материалдық қорларды анықтау және сату;
Сақталатын жерлердегі қорлардың қалдықтары мен қозғалысы жайлы дәл
мәліметтерді алу.
Материалдьқ құндылықтарға әрекеттік бақылаудың қажетті шарты болып
келесілер табылады:
жабдықталған қойма үй-жайларының болуы;
материалдарды қоймалардың секциялары бойынша, ал олардың ішінде
жекелеген топтар бойынша орналастыру;
материалдық құндылықтарды қабылдау мен босатуға жауапты адамдар тобын
белгілеу;
тауарлы-материалдық құндылықтарды қабылдау мен босату құжаттарына қол
қою құқы берілетін лауазымды адамдар тобын белгілеу.
Материалдар есебін дұрыс және тиімді ұйымдастыруды қамтамасыз ету
үшін төмендегідей шараларды орындау қажет:
1) материалдық тауардың бірегей номенклатурасын әзірлеу;
құжат айналымының айқын жүйесі және тауарлы-материалдық құндылықтарды
кіріс ету және есептен шығару жөніндегі операцияларды ресімдеу тәртібін
сақтау;
бастапқы құжаттардың есептік нысандарын біркелкі қалыпқа келтіру;
тауарлы-материалдық қорларға тұрақты түрде түгендеу жүргізу;
5) бухгалтерлік есеп бөлімінднгі материалдардың есебі учаскесін
компьютерлендіру.
Тауарды сатуға байланысты қорлар функционалдық бағыты бойынша
былайша бөлінеді:
Шикізаттар мен материалдар — бұл өнім әзірленетін еңбек заттары.
Олар өнімнің материалдық (заттық) негізін қалайды. Бұл орайда шикізат
— бұл ауыл шаруашылығы мен өндіруші өнеркәсіптің өнімдері (астық, мақта,
сүт, мұнай, газ). Негізгі материалдар — бұл ұқсатушы өнеркәсіптің өнімдері
(ұн, мата, қант, темір, былғары). Көмекші материалдар — бұл шығарылатын
өнім құрамына енетін материалдар, бірақ негізгі материалдардан ерекшелігі —
өнімнің заттық негізін қаламайды. Бұл материалдар негізгі материалдарға
қосымша ретінде өнімге қажетті сапа беру үшін қолданылады (желім, лак,
бояулар).
Сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар — бұл
белгілі бір өңдеу сатыларынан өткен, бірак, әлі дайын өнім болып
табылмайтын шикізат пен материалдар. Әзірленген өнімде негізгі материалдар
сияқты рөлді атқарады, яғни оның материалдық негізін құрайды (тоқыма
өндірісінде иірілген жіп, машина жасаудағы моторлар, автомобиль жасаудағы
доңғалақтар).
3. Отын — бұл мұнай өнімдері (мұнай, бензин, керосин, дизель отыны),
қатты отын (көмір, фтор, ағаш отын) және газ тәрізділер. Отындар былайша
бөлінеді:
а) технологиялық (технологиялың мақсат үшін);
ә) қозғалтқыш (жанармай);
б) шаруашылық (жылу үшін).
4. Ыдыс және ыдыстық материалдар — бұл әр түрлі
материалдарды буып-түюге, тасымалдауға, сақтауға пайдаланылатын заттар
(қаптар, жәшіктер, қораптар). Былайша бөлінеді:
а) қызмет мерзімі мен құнына байланысты негізгі құралдар, немесе
материалдардың құрамында ескерілетін инвентарлық ыдыс;
ә) Тауарды сатуға байланысты қорлардың құрамында ескерілетін инвентарлық
емес ыдыстар.
Жеткізу талаптарына сай ыдыстар қайтарымды (әдетте көп рет
пайдаланылатын) немесе кепілді болуы мүмкін. Мұндай кезде жеткізуші сатып
алушыдан кепіл алады, ал оны ыдыс тапсырылғаннан кейін қайтарады.
Қосалқы бөлшектер тозған тетіктер мен машиңалық жабдықтарды жөндеуге
және алмастыруға қызмет етеді.
Өзге материалдар — бұл өндіріс қалдықтары (кесінділер, ұнтақтар),
түзелмейтін ақаудан қайтарылатын қалдықтар, НҚ шығарылуынан алынған
материалдық құндылықтар.
Құрылыс материалдарын құрылысшы кәсіпорындар қолданады және құрылыс
бұйымдарын әзірлеу, құрылыстарды көтеру және өрлеу, үйлер мен ғимараттар
үшін бөліктер салу үшін құрылыс-монтаж жұмыстары кезінде тікелей
пайдаланылады.
Материалдық қорлардың барлық түрлерінің есебі ҚР-ң Қаржы министрлігінің
2007 жылдың 28 ақпанында бекітілгенстрлігімен бекітілген 2002 жылғы 18
қыркүйектегі Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес
қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есеп шоттарының
типтік жоспарын әзірлеу жөніндегі Нұсқаулыққа қосымшаға сәйкес 12-Қорлар
бөлімшесінің негізгі, активтік, инвентарлық шоттарында жүргізіледі.
1310-Шикізаттар мен материалдар шоты;
1320-Дайын өнім;
1330-Тауарлар;
1340-Аяқталмаған өндіріс;
1350- Басқа да қорлар;
1360- Қорларды есептен шығару бойынша резерв.
Шаруашыльқ субъектілері әрбір шотқа қажетті мөлшерде субшоттар мен
талдамалы шоттар аша алады. Субъектіге тиесілі емес, бірақ онда уақытша
сақтауда тұрған Тауарды сатуға байланысты қорларды есепке алу үшін
баланстан тыс шоттар пайдаланылады:
002-Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-материалдық құндылықтар:
а) жеткізушілердің есеп айырысу құжаттарын төлеуден бас
тартуына байланысты;
ә) төлеу шартының талаптары бойынша жұмсауға тыйым салынған тауарлы-
материалдық құндылықтар жеткізушілерден алынғанда;
б) өзге себептерге байланысты ңқабылданған.
003-Қайта өңдеуге қабылданған материалдар.
005 -Монтаждауға қабылданған жабдықтар. Бұл шотта құрылыс
объектісіндегі монтаж үшін тапсырыс берушіден алынған жабдықтың құны
ескеріледі.
2. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау
Материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың
әзірленген номенклатурасы болуы керек.
Материалдар номенклатурасы — бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты,
мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір
белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса,
номеңклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.
Номенклатуралық тізілім — номенклатура бағалық деп, ал онда көрсетілген
бағалар есептік деп аталады.
Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауарлы-материалдық
қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін барлық құжаттар мен
тіркелімдерге қояды. Талдамалы есепте материалдық құндылықтар нақты есептік
бағалар (келісім, жоспарлы-есептік) бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп
беруде нақты өзіндік құны бойынша ескеріледі.
Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты
анықталады:
– Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынғаны үшін
процент төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындары;
– Коммерциялық делдал ұйымдарға төленген үстемелер (үстеме ақылар),
комиссиялық сыйақылар;
– Тауар биржаларының қызмет құны;
– Кедендік баж;
– Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау,
жеткізу шығындары.
Материалдарды есептік бағасы бойынша (келісім, жоспарлы-есептік, сатып
алу) есепке алған кезде есептік баға бойынша қор құны мен сатып алынған
қорлардың нақты өзіндік құндарының арасындағы айырма есептеу жолымен
аиқындалады. Егер материалдық құндылықтардың есебі келісім бағасы бойынша
жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдар
құны мен көлік-әзірлеу шығындарынан құралатын болады.
Көлік тасымалдау шығындарының құрамына кіретіндер:
Барлық алымдарды қоса алғанда, теміржол тарифі, су кіре пұлы,
втомобильмен және ұшақпен тасымалдау және басқа көлік түрлерімен
тасымалдау тарифтері.
Жеткізушілердің қоймасынан теміржолмен және басқа көлік құралдарымен
материалдарды жеткізу.
Корларды сатып алу және әзірлеумен тікелей байланысты іссапар шығындары.
Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеуді қоспағанда, қоймадағы тиеу,
түсіру және буып-түю жөніндегі шығындар.
Жабдықтаушы және делдал ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақы.
Корларды сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындар.
№ 12 Қорлар2 ұлттық қаржылық есептіліктің стандартына сәйкес
тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және сол сияқты түзетулер көлік-
дайындау шығындарының сомасынан шегеріледі.
Егер қорлардың талдамалы есебін жоспарлы-есептік бағасы бойынша
жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша құннан плюс-
минус нақты өзіндік құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан
құралады. Бұл бағаларды субъектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-
әзірлеу шығындарының жоспарлы мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-
әзірлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-
минус) материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік бағалар
бойынша көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шығарылады.
Тасымалдау-дайындау шығындарының немесе ауытқулардың (плюс-минус)
проценті олардың ай басындағы қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің
сомасын материалдардың ай басындағы қалдығының және келісім (есептік)
бағасы бойынша келіп түскен материалдардың сомасын бөліп, алынған нәтижені
100-ге көбейту жолымен анықталады. Есептеп шығарылған процент бойынша көлік-
әзірлеу шығындарын немесе ауытқуды (өсу-кему) тиісті шоттарға есептен
шығарады. Материалдар түрлері немесе топтарының шығын көлемінде олар
бойынша көлік-әзірлеу шығындарының немесе ауытқудың (плюс-минус) процентін
табу керек болса және жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде
бухгалтерлік есептің деректері бойынша өткен айлардағы проценттің
қолданылуы мүмкін.
Өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың нақты өзіндік
құнын № 12 Қорлар сәйкес, анықтау мынандай әдістердің біреуін қолдану
жолымен жүзеге асырылуы мүмкін:
Орташа өлшемді құн.
Корларды алғашқы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ФИФО әдісі.
Арнайы бірегейлендіру.
Орташа құн ай басында қолда бар материалдық құндылықтар мен ай ішінде
келіп түскендерінің құнын материалдық құндылықтардың бірлігінің санына белу
жолымен есептеледі.
ФИФО — бұл материалдық құндылықтарды олардың бастапқы құны бойынша
бағалау әдісі. Мұндай әдісте мынадай қағида қолданылады: Бірінші топтама —
кіріске, бірінші болып — шығысңа, яғни материалдық құндылыңтардың шығынын
оларды сатып алу құны бойынша белгілі бір кезектілікпен бағалайды: алдымен
бірінші сатып алынған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz