Өндiрiстiк кооператив туралы ақпарат
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. Өндiрiстiк кооператив . коммерциялық заңды тұлға ретiнде.
1.1. Өндiрiстiк кооператив ұғымы, қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiбi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
II. Өндiрiстiк кооперативтi басқару.
2.1. Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары
мен мiндеттерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2. Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдары ... ... ... ... ... ...22
2.3. Өндiрiстiк кооператив қызметiнiң экономикалық негiздерi...28
III. Өндiрiстiк кооперативтi қайта құру және тарату.
3.1. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылуы және таратылуы ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
I. Өндiрiстiк кооператив . коммерциялық заңды тұлға ретiнде.
1.1. Өндiрiстiк кооператив ұғымы, қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiбi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
II. Өндiрiстiк кооперативтi басқару.
2.1. Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары
мен мiндеттерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.2. Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдары ... ... ... ... ... ...22
2.3. Өндiрiстiк кооператив қызметiнiң экономикалық негiздерi...28
III. Өндiрiстiк кооперативтi қайта құру және тарату.
3.1. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылуы және таратылуы ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына құқығы бар.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдап, зерттеу барысында бiз мына мәселелерге көз жеткiздiк:
- Қазақстанда бар әртүрлi ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсiпорындар жиынтығы (кооператив, әртүрлi серiктестiктер және т.б.) кәсiпкерлер мұқтаждығының барлық спектрiн қамтиды;
- кәсiпорын нысанын дұрыс таңдау оның барлық қызметiнiң тағдырына маңызды әсер етедi:
- көптеген кәсiпкерлер меншiк нысанының мән-маңызын толық түсiне бермейдi, сондықтан оның iшкi механизмi туралы сөз болуы мүмкiн де емес.
Осындай жағдайлар өндiрiстiк кооперативке (халық артельдер дейдi) арналған осы дипломдық жұмысты жазуыма себеп болды.
Нарықтық қатынастарға көшудiң алғашқы кезеңi көп жағдайда өндiрiстiк кооперативтермен байланысты болды, олар халық тұтынатын тауар өндiрiсiнiң өсуiне, қызмет көрсету саласының ұлғаюына, экономиканы жаңа бағытта қайта құруға әсер еттi.Дегенмен, кәсiпкерлiктiң бұл түрi кейiнгi жылдары қайта ұмыт бола бастағандай. Дегенмен, кейiнгi кезде кәсiпкерлiк қызметте басымдылық көрсете бастаған акционерлiк қоғамдар мен жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктерге қарағанда өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-құқықтық меншiк нысаны ретiнде өзiндiк артықшылықтары бар. Сол артықшылықтар туралы бiз төменде сөз етемiз.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдап, зерттеу барысында бiз мына мәселелерге көз жеткiздiк:
- Қазақстанда бар әртүрлi ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсiпорындар жиынтығы (кооператив, әртүрлi серiктестiктер және т.б.) кәсiпкерлер мұқтаждығының барлық спектрiн қамтиды;
- кәсiпорын нысанын дұрыс таңдау оның барлық қызметiнiң тағдырына маңызды әсер етедi:
- көптеген кәсiпкерлер меншiк нысанының мән-маңызын толық түсiне бермейдi, сондықтан оның iшкi механизмi туралы сөз болуы мүмкiн де емес.
Осындай жағдайлар өндiрiстiк кооперативке (халық артельдер дейдi) арналған осы дипломдық жұмысты жазуыма себеп болды.
Нарықтық қатынастарға көшудiң алғашқы кезеңi көп жағдайда өндiрiстiк кооперативтермен байланысты болды, олар халық тұтынатын тауар өндiрiсiнiң өсуiне, қызмет көрсету саласының ұлғаюына, экономиканы жаңа бағытта қайта құруға әсер еттi.Дегенмен, кәсiпкерлiктiң бұл түрi кейiнгi жылдары қайта ұмыт бола бастағандай. Дегенмен, кейiнгi кезде кәсiпкерлiк қызметте басымдылық көрсете бастаған акционерлiк қоғамдар мен жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктерге қарағанда өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-құқықтық меншiк нысаны ретiнде өзiндiк артықшылықтары бар. Сол артықшылықтар туралы бiз төменде сөз етемiз.
1. Нормативтiк-құқықтық актiлер.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995. 07.10.98. өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлген.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (жалпы бөлiм), Алматы, 1995. 2002 жылы мамыр өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлген.
3. «Өндiрiстiк кооператив туралы» 1995 жылғы 5 қазандағы Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлығы. – «Егемен Қазақстан», 1995, 12 қазан.
4. Қазақстан Республикасының «Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы» 1997 жылғы 19 маусымдағы Заңы.
5. «Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы» 1995 жылғы 17 сәуiрдегi Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлығы. – «Халық Кеңесi», 1995, 20 сәуiр.
6. «Лицензиялау туралы» 1995 жылғы 17 сәуiрдегi Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлығы. – «Халық Кеңесi», 1995, 29 сәуiр.
7. Указ Президента РК «О Защите прав граждан и юридических лиц на свободу предпринимательской деятельности» от 27 апреля 1998г.
8. Указ Президента РК, и.с.з., «О государственном предприятии» от 19 июня 1995г. С изм.
Арнайы әдебиеттер.
1. Романкова И.В. Проблемы правового регулирования предпринимательства граждан в РК. Учебное пособие. – Алматы. 1997.
2. Климкин С.И. Правовые формы предпринимательства в РК.- Алматы. 1997.
3. Квятковская Т. Осипова Г. Защити себя сам. Мандат потребителя. – Алматы, 1995.
4. Ударцев С.Ф. Правовое обеспечение интересов потребителей. В кн.: ГК РК. Толкование т комментирование. Выр. 2. – Алматы, 1997.
5. Сулейманов М.К., Покровский Б.В., Худяков А.И., Жакенов В.А. Право и предпринимательство в РК. – Алматы. 1994.
6. Басин Ю.Г., Фурсов В.Г. Основы бизнеса и предпринимательства в условиях рыночной экономики Казахстана. – Алма-Ата, 1992.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995. 07.10.98. өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлген.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (жалпы бөлiм), Алматы, 1995. 2002 жылы мамыр өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлген.
3. «Өндiрiстiк кооператив туралы» 1995 жылғы 5 қазандағы Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлығы. – «Егемен Қазақстан», 1995, 12 қазан.
4. Қазақстан Республикасының «Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы» 1997 жылғы 19 маусымдағы Заңы.
5. «Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы» 1995 жылғы 17 сәуiрдегi Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлығы. – «Халық Кеңесi», 1995, 20 сәуiр.
6. «Лицензиялау туралы» 1995 жылғы 17 сәуiрдегi Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлығы. – «Халық Кеңесi», 1995, 29 сәуiр.
7. Указ Президента РК «О Защите прав граждан и юридических лиц на свободу предпринимательской деятельности» от 27 апреля 1998г.
8. Указ Президента РК, и.с.з., «О государственном предприятии» от 19 июня 1995г. С изм.
Арнайы әдебиеттер.
1. Романкова И.В. Проблемы правового регулирования предпринимательства граждан в РК. Учебное пособие. – Алматы. 1997.
2. Климкин С.И. Правовые формы предпринимательства в РК.- Алматы. 1997.
3. Квятковская Т. Осипова Г. Защити себя сам. Мандат потребителя. – Алматы, 1995.
4. Ударцев С.Ф. Правовое обеспечение интересов потребителей. В кн.: ГК РК. Толкование т комментирование. Выр. 2. – Алматы, 1997.
5. Сулейманов М.К., Покровский Б.В., Худяков А.И., Жакенов В.А. Право и предпринимательство в РК. – Алматы. 1994.
6. Басин Ю.Г., Фурсов В.Г. Основы бизнеса и предпринимательства в условиях рыночной экономики Казахстана. – Алма-Ата, 1992.
Мазмұны
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...3
I. Өндiрiстiк кооператив – коммерциялық заңды тұлға ретiнде.
1. Өндiрiстiк кооператив ұғымы, қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Өндiрiстiк кооперативтi құру
тәртiбi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
II. Өндiрiстiк кооперативтi басқару.
2.1. Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары
мен
мiндеттерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 16
2.2. Өндiрiстiк кооперативтiң басқару
органдары ... ... ... ... ... ...22
2.3. Өндiрiстiк кооператив қызметiнiң экономикалық негiздерi...28
III. Өндiрiстiк кооперативтi қайта құру және тарату.
3.1. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылуы және таратылуы ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 43
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...45
Кiрiспе.
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша әркiмнiң еңбек ету
бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына құқығы бар.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар
мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке
кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни
мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни
жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс
немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдап, зерттеу барысында бiз мына
мәселелерге көз жеткiздiк:
- Қазақстанда бар әртүрлi ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсiпорындар
жиынтығы (кооператив, әртүрлi серiктестiктер және т.б.) кәсiпкерлер
мұқтаждығының барлық спектрiн қамтиды;
- кәсiпорын нысанын дұрыс таңдау оның барлық қызметiнiң тағдырына
маңызды әсер етедi:
- көптеген кәсiпкерлер меншiк нысанының мән-маңызын толық түсiне
бермейдi, сондықтан оның iшкi механизмi туралы сөз болуы мүмкiн де емес.
Осындай жағдайлар өндiрiстiк кооперативке (халық артельдер дейдi)
арналған осы дипломдық жұмысты жазуыма себеп болды.
Нарықтық қатынастарға көшудiң алғашқы кезеңi көп жағдайда өндiрiстiк
кооперативтермен байланысты болды, олар халық тұтынатын тауар өндiрiсiнiң
өсуiне, қызмет көрсету саласының ұлғаюына, экономиканы жаңа бағытта қайта
құруға әсер еттi.Дегенмен, кәсiпкерлiктiң бұл түрi кейiнгi жылдары қайта
ұмыт бола бастағандай. Дегенмен, кейiнгi кезде кәсiпкерлiк қызметте
басымдылық көрсете бастаған акционерлiк қоғамдар мен жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiктерге қарағанда өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-
құқықтық меншiк нысаны ретiнде өзiндiк артықшылықтары бар. Сол
артықшылықтар туралы бiз төменде сөз етемiз.
I.Өндiрiстiк кооператив –комерциялық заңды тұлға ретiнде.
1.1.Өндiрiстiк кооператив ұғымы және қызметi.
Өндiрiстiк кооперативке тiкелей қатысты бар заң актiлерiмен, оның
құрылтай құжаттарымен таныспас бұрын, заңды тұлға, коммерциялық ұйым
деген түсiнiктерге анықтама берiп алғанымыз жөн.
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексiнiң 33-бабына сәйкес, меншiк,
шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және
сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк
және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге
асыра алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Өзiне бекiтiлген мүлiктi иеленуге, пайдалануға, толық немесе кейбiр
шектеулiктермен басқаруға ерiктi болған жағдайда заңды тұлғаның мүлiктiк
оқшаулығы байқалады. Қысқаша:
- заңды тұлғаның меншiк құқығында мүлкi бар, және сол мүлiкке қатысты
меншiк иесiнiң барлық мiндеттерi мен құқықтарына ие болады.
- заңды тұлғаның шаруашылық басқару құқығында да мүлкi болады, яғни
заңды тұлға меншiк иесiмен келiсiлген кейбiр шектеулiктер негiзiнде ғана
бұл мүлiкке иелiк ете алады. Қағида бойынша, бұл тек мемлекеттiк
кәсiпорындар.
- заңды тұлғаға жедел басқару құқығында да мүлiк бекiтiледi. Бұл жерде
шаруашылық жүргiзу құқығымен салыстырған жағдайдың өзiнде мүлiктi басқару
құқығы өте шектеулi. Бұлар мемлекеттiк қазыналық кәсiпорындар мен
мекемелер.
Заңды тұлға барлық жағдайда да белгiлi бiр қағидалар мен заң
ережелерiне сүйене отырып құрылады:[1]
-заңды тұлғаның өз мүлкi болады, ол өзiнiң дербес қызметiнiң
материалдық базасына қызмет етедi және бұл мүлiк өз мiндеттемелерi бойынша
басқа субъектiлер алдындағы борышын өтеу көзi болып табылады, дербес
баланста (сметада) көрсетiлед;
- заңды тұлғаның мiндеттемелерi бойынша құрылтайшылардың жауапкершiлiк
шегi айқын белгiленедi.
- заңды тұлғаның атынан кiм (лауазымы бойынша) заңды әрекет жасай
алатыны көрсетiледi. Мұндай өкiлеттi өкiлдi директор, президент,
кооператив үшiн басқарманың төрағасы деп атауға болады, бiрақ заңды
тұлғаны құрған уақытта жоғары лауазымды тұлға, атап айтқанда төраға,
директор немесе басқасы мiндеттi түрде көрсетiлуiге тиiс;
- заңды тұлғаның дербестiгiн азаматтық айналымда және қажеттi
жағдайларда сол және басқа да құжаттарды осы заңды тұлғаның бергендiгiн
айқындайтын өз атауы жазылған мөрi болуы керек.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексiнде (33-34 б) заңды тұлғаны
ұйым есебiнде қарайды және оны екi түрге бөледi:
- коммерциялық: өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде пайда келтiрудi
көздейтiн шаруашылық, серiктестiктер, акционрелiк қоғамдар, өндiрiстiк
кооператив, мемлекеттiк кәсiпорындар;
- коммерциялық емес: әлеуметтiк жетiстiктер (денсаулық сақтау, бiлiм
беру, мәдениет) және басқа да мақсаттарды жүзеге асыру үшiн құрылған
мекеме, тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк, ассосация (одақ)
нысанында бiрiккен заңды тұлғалар. Ақылы қызметтерден түскен таза табыс
Жарғы мақсаттарын орындауға жұмсалады.
Бiз осылардың iшiнде өндiрiстiк кооперативке тоқталғалы отырмыз.
Кооператив – бұл коммерциялық ұйым, кәсiпкерлiк құрылымның кеңiнен
тараған ұйымдық-құқықтық нысанының бiр түрi, оның қызметi Қазақстан
Республикасы Азаматтық Кодексiмен, ҚР Президентiнiң Заң күшi бар Жарлығымен
және де басқа нормативтiк актiлермен бекiтiлген.
Шығарылған заңдарға сәйкес, азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет
үшiн мүшелiк негiзде, олардың өз еңбегiмен қатысуына және өндiрiстiк
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi
бiрлестiгi өндiрiстiк кооператив деп танылады.
Өндiрiстiк кооператив туралы мұндай ұғым оның басқа коммерциялық заңды
тұлғалардан бiрталай ерекшелiгi бар екендiгiн бiлдiредi. Өндiрiстiк
кооперативке азаматтар ғана мүше бола алады. Бұл жөнiнде ол толық
серiктестiкке ұқсайды: ал басқа шаруашылық серiктестiктерiне заңды тұлғалар
да (коммандиттiк серiктестiгiне заңды тұлға салымшы ғана бола алады)
қатысады.[2]
Еңбек, салық және де басқа құқықтық қатынастардың субъектiсi ретiнде
өндiрiстiк кооператив азаматтық айналымға қатысушы бола алады. Өйткенi
өндiрiстiк кооператив дербес меншiк құқығы бар субъект болып табылады, ол
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарына, (егер жарнаның орнына мүлiктi
пайдалану құқығы берiлсе, онда меншiк иесi кооператив мүшесi болады),
қызмет нәтижесiнде алынған табысқа, басқа да заң жүзiнде иелеген мүлiктерге
меншiк иесi бола алады.
Өндiрiстiк кооперативтiң негiзгi құрылтай құжаттары: Жарғы және
Құрылтай шарты болып табылады. Олардың талаптары жинақтағы құжаттарда
толығымен берiлген. Бiрақ ҚР АК 41-бабының 5-тармағында көрсетiлген негiзгi
мәлiметтерден басқа, өндiрiстiк кооперативтiң Жарғысында мынадай шарттар
болуға тиiс: кооператив мүшесi жарнасының мөлшерi туралы, кооператив
мүшелерiнiң құрамы мен жарна қосу тәртiбi және олардың жарна қосу жөнiндегi
мiндеттемелердi бұзғандығы үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооператив қызметiне
оның мүшелерiнiң еңбекпен қатысу сипаты мен тәртiбi және олардың жеке
еңбекпен қатысуы жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi
туралы; кооперативтi басқару органдарының құрамы мен құзыретi және олардың
шешiм қабылдау, соның iшiнде, бiрауыздан немесе бiлiктi көпшiлiк дауыспен
қабылданатын мәселелер жөнiндегi қабылдау туралы ережелер болуға тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтердiң жарғысында әрбiр кооператив мүшесi
жарнасының мөлшерi туралы мәлiмет болуы қажет, өйткенi жарнаның мөлшерi
өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң кооператив мүлкiндегi үлесiн айқындайды.
Кооператив мүшелерi оның мүлкiне заттық емес, мiндеттемелiк құқығын
сақтайды. Яғни кооператив мүшесi кооператив таратылғаннан кейiн, немесе
кооперативтен шыққан жағдайда мүлiктiң құны пайданың мөлшерiне байланысты
болады.
Басқа шаруашылық серiктестiктермен салыстырғанда, табысты мүшелер
арасында өзара бөлiсу тәртiбi басқаша жүргiзiледi. Кооператив мүшесiнiң
тиiстi табыс мөлшерi пайдың мөлшерiне байланысты емес, кооператив
қызметiндегi жеке еңбегiне орай төленедi. Бұл тиiмсiз жай, сондықтан оны
Жарғыда өзгертуге болады. Кооператив мүшесiнiң еңбекке қатысу тәртiбi
Жарғыда көрсетiлуге тиiс.[3]
Өндiрiстiк кооперативтiң меншiгiндегi мүлiк оның мүшелерiнiң
жарналарына бөлiнедi. Сонымен бiрге, оның мүлкiнiң бiр бөлiгi Жарғыда
белгiленген мақсаттарға пайдаланылатын бөлiнбейтiн қорларға (Жарғылық,
резервтiк, басқа да ақшалай және материалдық қорлар) жұмсалатыны жөнiнде
Жарғыда көрсетiлуi мүмкiн.
Егер кооператив заң актiлерiнде осындай қызметтi жүзеге асыратын
ұйымдарда белгiлi мөлшердегi қордың болуы көзделетiн қызметтi жүзеге
асырса, кооператив оны құруға және заң актiлерiнде көзделген тәртiппен
пайдалануға мiндеттi.
Заң бойынша кооператив мүшелерiнiң саны екi адамнан кем болмауы қажет.
Өндiрiстiк кооперативтiң жоғары органы оның мүшелерiнiң жалпы жиналысы
болып табылады, жиналыстың ерекше құзыретiне мыналар жатады:[4]
1) кооператив Жарғысын өзгерту;
2) атқарушы, тексерушi органдарды және қадағалау кеңесiн құру
олардың мүшелерiн керi шақыру;
З) кооператив қорлары мен резервтерiнiң түрлерi мен мөлшерiн және
оларды пайдалану бағыттарын анықтау;
4) кооперативтiң iшкi еңбек тәртiбiнiң ережелерiн, кооперативтiң
лауазымды тұлғаларының, оның мүшелерiнiң және жалданбалы
жұмыскерлерiнiң еңбегiне ақы төлеу туралы ереженi және кооперативтiң басқа
да iшкi актiлерiн қабылдау және оған өзгертулер енгiзу;
5) кооперативтi бөлiмшелерi мен өкiлдiктерiн, шаруашылық
серiктестiктерiн құру және оған қатысушы есебiнде кiру;
б) қосымша пай жарналарын енгiзу туралы мәселенi шешу;
7) кооператив мүшелiгiне қабылдау және шығару;
8) жылдық есептер мен кооперативтiң бухгалтерлiк баланстарын бекiту
және оның пайдасы мен шығындарын бөлу;
9) кооперативтi қайта құру мен тарату туралы шешiм;
10) тексеру комиссиясыньң есебiн бекiту;
11) кооператив Басқармасының (төрағасының) есебiн тыңдау;
Жалпы жиналыстың ерекше , кооперативтiң жарғысымен басқа
мәселелердi шешудi де жатқызуға болады. Өндiрiстiк кооперативте
кооперативтiң атқарушы органдарының қызметiне бақылау жасауды жузеге
асыратын байқаушы кеңесi құылуы мүмкiн. Байқаушы кеңесi мүшелерiнiң
өндiрiстiк кооператив атынан әрекет жасауға құқығы жоқ.Бас және (немесе)
оның Төрағасы кооперативтiң атқарушы органдары болып табылады. Олар
кооператив қызметiне күнделiктi басшылықты жүзеге асырады жене байқаушы
кеңесi мен кооператив мушелерiнiң жалпы жиналысына есеп бередi.
Атқарушы орган алқалық (басқарма) немесе: мүшелерi жиырмадан аспаса,
жеке (кооператив төрағасы) бола алады.
Өндiрiстiк кооперативтi басқару органдарының құзыретi сондай-ақ,
олардың шешiм қабылдау жене кооператив атынан әрекет жасау тәртiбi заң
актiлерi мен құрылтай құжаттарында белгiленедi.
Өндiрiстiк кооперативтiң басқа шаруашылық, секрiктестiктерден
өзгешелiгi кооператив мүшесiнiң бiр ғана даусы болады; жарна үлесiнiң
мөлшерi бұл жерде есепке алынбайды.
Егер құрылтай құжаттарында дауыс санын айқындайтын басқа тәртiп
көзделмесе, осы императивтi (үзiлдi- кесiлдi) ереже әрекет етедi.
Өндiрiстiк кооперативте тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн, бiрақ, ол
өндiрiстiк кооперативтiң басқару органы болып табылмайды. Бұл - бақылаушы
орган яғни атқарушы органның қаржы қызметiне бақылау жүргiзудi жүзеге
асырады.
Тексеру комиссиясының мүшелерi кооперативтiң атқарушы органыньң және
қадағалау кеңесiнiң мүшесi бола алмайды. Тексеру комиссиясын құру
кооперативтiң мiндетi емес, өз еркiнде.
Кооперативтегi мүшелердiң ара қатысын олардың пайлары айқындайды.
өндiрiстiк кооперативтiң мүшесi болып табылмайтын азаматқа пайды (оның
бiр бөлiгiн) беруге кооперативтiң келiсуiмен ғана рұқсат етiледi; бұл ретте
кооперативтiң басқа мүшелерi мұндай пайды (оның бiр бөлiгiн) сатып алуда
басым құқықты пайдаланады. Өндiрiстiк кооперативтiң мүшесiң қайтыс болған
жағдайда, егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе, оның мұрагерлерi
кооператив мушелiгiне қабылдануы мүмкiн. Басқша жағдайда, кооператив
мұрагерлерге кооперативтiң қайтыс болған мушесiнiң мүлiктегi үлесiн
жарнасына қарай төлейдi, сонымен бiрге кооперативтiң таза табысының қайтыс
болған кiсiге тиiстi бөлiгiн бередi және оның кооператив қызметiндегi жеке
еңбегi үшiн сыйақы төлейдi. Басқа шаруашылық серiктестiктерi сияқты
өндiрiстiк кооперативтерде де қатысушылар құрамын өзгерту iсiне қатаң
бақылау жүргiзiледi. Бiрақ қатысушылар құрамын өзгеруi қайта тiркеудi қажет
етпейдi.[5]
Өндiрiстiк кооператив мүшелiгiнен шығу ерiктi түрде және еркiнен тыс,
ықтиярсыз жүзеге асырылады.
Кооператив мүшесi мүшелiктен өз қалауымен шығуға құқылы және жарна
үлесiн басқа бiреуге бере алады. Өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң үлесiн
қарыз берушiлердiң өндiрiп алуы — мүшелiктен ықтиярсыз шығару жағдайында
жүзеге асырылады. Сонымен бiрге мушелiктiң ықтиярсыз тоқтатылуы мынадай
жағдайларда болуы мүмкiн:[6]
• өндiрiстiк кооператив жарғысында жүктелген мiндеттердi кооператив
мүшесiнiң орындамаған немесе тиiсiнше орындамаған жағдайда;
• осыған ұқсас кооперативке мүше болғаны үшiн;
• заң құжаттары мен құрылтай құжаттарында көзделген басқа да
жағадайларда;
Кооператив мүшелiгiнен шығу басқа мүшелердiң келiсiмiн қажет етпейтiн
бiр жақты мәмiле болып табылады.
Өндiрiстiк кооперативтен шығу үшiн кооператив мүшесi атқарушы органның
басшыларын кемiнде екi жетi бұрын ескерту қажет . Құрылтай құжаттарында
бұдан да ұзақ уақыт белгiлеуi мүмкiн, бiрақ ол мезгiл екi айдан аспау тиiс.
Кооператив мүшесi кооперативтен шыққан кезде өз пай үлесiн бөлiп алуға
құқылы.
Өндiрiстiк кооперативтiң шаруашылық серiктестiктерiнен ерекшелiгi,
кооператив мүшесiн шығару сот тәртiбiмен емес, жалпы жиналыстың шешiмi
бойынша жүзеге асырылады. Кооперативтiң барлық мүшелерiнiң үштен екi белiгi
дауыс берген жағдайда, бұл шешiм қабылданған болып есептеледi.
Кооперативтiң шығарылғалы отырған мүшесi бұл жерде дауыс беруге қатыспайды.
Өндiрiстiк кооператив мүшелiгiнен шығарылғаны үшiн сотқа шағым жасалуы
мүмкiн.
Азаматтық Кодекстiң баптарына, ҚР Президентiнiң Заң күшi бар “Заңды
тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы” 17.04.1995 жыл Жарлығына(өзгертулер
мен толықтырулар), ҚР әдiлет министрлiгiнiң 27. 02.1998 жылғы “ҚР әдiлет
министрлiгi органдары арқылы заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу тәртiбi
туралы” Ережелерiне және ҚР “Банкроттық туралы” Заңдарына сәйкес өндiрiстiк
кооператив басқа да заңды тұлғалар сияқты таратылуы немесе қайта құрылуы
мүмкiн.
Өндiрiстiк кооперативтi ерiктi түрде тарату немесе қайта құру туралы
шешiм кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысында оның мүшелерiнiң үштен екiсi
дауыс берген жағдайда қабылданады.
Ал өндiрiстiк кооперативтi таратып барып қайта құру үшiн (оның өзiнде
кооператив тек қана шаруашылық серiктестiгi, акционерлiк қоғам болып қайта
құрыла алады) кооперативтiң барлық мушелерiнiң бiрауызды шешiмi қажет.
Жарғы капиталының мөлшерiн белгiленген тәртiпте қалыптастыру қағидаларын
сақтаған жағдайда өндiрiстiк кооператив шаруашылық серiктестiгi немесе
акционерлiк қоғам болып қайта құрыла алады.
Өндiрiстiк кооперативтiң коммерциялық емес ұйым болып қайта құрылуына
рұқсат етiлмейдi.(24-бап)
Екiншiден, акционерлiк қоғам мен жауапкершiлiгi шектеулi
серiктестiктерде заңды тұлғаның қатысушысы оның мiндеттемелерi бойынша
өздерiнiң жарғылық қорға қосқан салымдары негiзiнде жауап бередi, ал
кооператив мүшесi қосымша жауапкершiлiкте болады, яғни кооперативтiң заңды
тұлға ретiндегi төлем қабiлетiн арттыруға кепiлдiк берiп қана қоймайды,
оның қызметi нәтижелi болу үшiн кооператив мүшелерiнiң еңбекке қатысуы
арқылы жеке мүддесiнiң деңгейiн көтередi, қызығушылығын арттырады. Бұл
бүгiнгi күнi бiзге жетiспейтiн экономикалық қатынастардың тұрақтылығын
қамтамасыз етедi.
Үшiншiден, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар
“Өндiрiстiк кооператив туралы” 1995 жылдьң 5 қазанындағы Жарлығы кооператив
мүшелерiнiң кең көлемдi құқығын көздейдi, кооператив iсiн басқарудың
демократиялық нысанын белгiлейдi. Сонымен бiрге, шешiмдер қабылдаған кезде
кооператив мүшесiнiң бiр ғана даусы болады, бұл жерде жарна үлесiнiң
мөлшерi есепке алынбайды.
Төртiншiден, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар
“Өндiрiстiк кооператив туралы 5.10.1995 жылғы Жарлығында кооперативтiң
тапқан табысы кооператив мүшелерiнiң еңбекке қатысуына сәйкес бөлiнедi,
яғни кооператив мүшелерiнiң табысы әрқашанда еңбектен туындайды деген ереже
бар.
Негiзгi жұмыс орнынан немесе оқуынан бос кезiнде кооперативте жұмыс
iстейтiн азаматтардың оның iшiнде кооператив мүшелерiнiң негiзгi жұмыс
iстейтiн орнында жалақысы немесе оқу орнынан алатын стипендиясы толық
сақталады. Кооперативте жұмыс iстеген уақыты еңбек стажына енедi.
Кооперативтi құрылтай құжаттары негiзге алынатын iшкi құжат болғанмен,
онда кооператив қызметiнiң барлық мәселелерiн толық қамту мүмкiн емес.
Сондықтан да, Қазақстанда шығарылған заң актiлерi негiзiнде құрастырылған
осы құжат үлгiлерiн пайдаланған жөн.
Сонымен, кооператив өзiнiң құқықтық мәртебесi бойынша шаруашылық
серiктестiктерiне өте ұқсас дегенмен кейбiр iшкi қатынастар басқаша
басқарылады, осындай өзгешелiктер коммерциялық қызмет жүргiзу үшiн ұйымдық-
құқықтық нысан таңдау вариантын көбейтедi. Бүгiнгi күнi ауылшаруашылығында
шаруа(фермер) қожалығымен қатар кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру үшiн
өндiрiстiк кооператив өте қолайлы әрi тиiмдi нысан болып табылады.
Жалпы алғанда, бiздiң ойымызша, кооперативтiк нысан экономикалык,
тиiмдi және барынша демократиялық болып табылады.
Қазақстан Республикасының “Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау
туралы” I997жылғы 19 маусымдағы Заңыньң 3-бабының З- тармағы негiзiнде
өндiрiстiк кооператив шағын кәсiпкерлiктiң субьектiсi бола алады. Бұл
жағдайда кәсiпкерлердiң жылдық орташа саны елу адамнан аспауы керек, ал
кооперативтiң орташа жылдық активi алпыс мың есе есеп көрсеткiшiнен жоғары
болмауы қажет. Мұндай кооперативтердiң ойын және шоу-бизнестермен
айналысуға құқығы жоқ. Шағын кәсiпкерлiктiң субьектiсi болып табылатын
өндiрiстiк кооператив ҚР “Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы”
1997 жылдың 19 маусымындағы Заң негiзiнде және басқа да заң актiлерi
негiзiнде мемлекет тарапынан тиiстi жеңiлдiктердi пайдалана алады.Жұмысын
бастаған кәсiпкерлердiң қызметiн жеңiлдетуге және өндiрiстiк кооперативтi
тiркеу кезiнде уақыт үнемдеуге осы ұсынылып отырған түсiндiрмелер мен
нормативтiк құқықтық актiлер көмек болады деген үмiттемiн.
1.2. Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiбi.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi мен Қазақстан
Республикасының заң күшi бар Өндiрiстiк кооператив туралыҚР Президентiнiң
Жарлығымен және ҚР Әдiлет Министрлiгiнiң 27.02.1998 жылғы ҚР Әдiлет
министрлiгi органдары арқылы заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу тәртiбi
туралы Ережелерiне сай Өндiрiстiк кооперативтер өз жұмысын бастайды.
Азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет үшiн мүшелiк негiзде,
олардың өз еңбегiмен қатысуына және өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң
жарналарын (үлестерiн) бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi
өндiрiстiк кооператив деп аталады. Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға
тиiс. Өндiрiстiк кооператив құрылтайшы-жеке тұлғалардың жалпы жиналысының
шешiмiмен құрылады.
Егер өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшысы (мүшесi) шетел азаматы
болған жағдайда мұндай кооперативтiң ұйымдастырылуы мен қызметi “Шетел
инвестициялары туралы” Қазақстан Республикасының Заңында көзделген
ерекшелiктер ескерiле отырып, Жарлықтың күшi қолданылады.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай құжаттары
Өндiрiстiк кооператив өз қызметiн жарғының не құрылтай шарты мен
жарғының негiзiнде жүзеге асырады.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шарты, егер өндiрiстiк кооперативтiң
құрылтайшылары оны құрылуын жарғыдан өзге, сондай-ақ құрылтай шартымен де
ресiмдеген жағдайда бұл шартта мыналар болуға тиiс:
1) өндiрiстiк кооперативтi құру туралы шешiм, оның фирмалық атауы
және орналасқан жерi;
2) кооператив мүшелерiнiң тегi, әкесiнiң аты, аты, туған күнi мен туған
жерi, сондай-ақ тұрғылықты жерi көрсетiлген дербес құрамы;
3) кооператив құру жөнiндегi iс-әрекет тәртiбi;
4) құрылтайшылардың кооператив меншiгiне беретiн мүлiктiк
жарналарының құрамы мен мөлшерi туралы мәлiметтер;
5) iс-әрекетi кооперативтi құру және тiркеу үшiн қажеттi кооперативтiң
лауазымды тұлға тағайындау(сайлау) туралы шешiм;
б) кооперативтi құру және оның жұмысын ұйымдастыру мәселелерiн
шешуге байланысты аталған тұлғалардың өкiлеттiктерiн белгiлеу;
7) кооперативтiң жарғысын бекiту;
8) пайда мен шығынды бөлу тәртiбi;
9) құрылтайшылардың кооперативтен шығу тәртiбi.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шартына құрылтайшылардың шешiмi
бойынша осы Жарлыққа қайшы келмейтiн басқа да талаптар енгiзiлуi мүмкiн.
2. Құрылтай шартына құрылтайшылардың бәрi қол қояды.
3. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шарты коммерциялық құпия болып
табылатын құжаттар құрамына кiредi әрi мемлекеттiк өзге де органдарға,
сондай-ақ үшiншi тұлғаларға тек қана кооператив басқармасының шешiмi
бойынша не заң актiлерiнде белгiленген жағдайда ұсынылуы тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы
1. Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында мыналар:
1) кооперативтiң фирмалық атауы;
2) кооперативтiң орналасқан жерiн көрсету;
3) кооперативтiң басқару органдарын құру тәртiбi және олардың құзiретi,
олардың шешiм қабылдау тәртiбi;
4) кооперативтiң әрбiр мүшесiнiң пайының мөлшерi туралы, кооператив
мүшелерiнiң құрамы мен олардың мүлiктiк жарна енгiзу тәртiбi және пай
енгiзу жөнiндегi мiндеттеменi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi туралы
мәлiметтер;
5) кооператив қызметiне оның мүшелерiнiң жеке еңбегiмен қатысу сипаты
мен тәртiбi және олардың жеке еңбегiмен қатысу жөнiндегi мiндеттеменi
бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi;
б) кооператив пен құрылтайшылардың, кооперативтiң атқарушы органы мен
жалданбалы жұмыскерлер еңбек ұжымының арасындағы қарым қатынастар;
7) кооперативтiң пайдасы мен шығынын бөлу тәртiбi;
8) кооперативтi қайта құру және тарату тәртiбi болуға тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында осы Жарлыққа қайшы келмейтiн басқа
да ережелер болуы мүмкiн.
2. Кооперативтiң фирмалық атауында оның аты, сондай-ақ “Өндiрiстiк
кооператив” деген сөздер болуы тиiс.
З. Жарғы құрылтайшылардың жалпы жиналысында бекiтiледi. Жарғы
бiрауыздан бекiтiлуге тиiс.
Жарғыға өзгерiс осы Жарлықтың 15-бабында көзделген тәртiппен кооператив
мүшелерiнiң жалпы жиналысының шешiмiмен енгiзiледi.
Жарғыға кооператив басқармасының төрағасы (кооператив төрағасы) қол
қояды.
4. Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы мемлекеттiк немесе өзге де ресми
органдарға, сондай-ақ кооперативпен шарттық қатынасы бар не онымен осындай
қатынасқа енуге тiлек бiлдiрушiлердiң талап етуi бойынша ұсынылады.Мүлiктiк
жарналар өндiрiстiк кооперативтi бастапқы капиталын құрайды және оны құру
мен қызметiн ұйымдастыру жөнiндегi шығыстарды өтеуге жұмсалады.
Мүлiктiк жарналардың құрамы мен мөлшерi, сондай-ақ оларды енгiзу
тәртiбi, жолдары мен мерзiмi құрылтай шартында немесе жарғыда белгiленедi.
Кооперативтiң жалпы жиналысының шешiмi бойынша кооператив мүшесiнiң
қосымша мүлiктiк жарналарды енгiзуi көзделуi мүмкiн. Бұл туралы шешiм осы
Жарлықтың 15-бабында белгiленген тәртiппен қабылданады.
Жаңадан қабылданатын мүшенiң мүлiктiк жарнасы оның кооперативпен
келiсiмiнде белгiленедi және кооператив мүшелерi жалпы жиналысының
хаттамасында көрсетiледi.
Кооперативтiң әрбiр мүшесiне оның мүлiктiк кiру жарнасының мөлшерi мен
түрiн куәландыратын құжат берiледi.
Кооперативке енгiзiлетiн мүлiктiк жарна ақша, бағалы қағаздар, заттар,
мүлiктiк құқықтар, соның iшiнде жер пайдалану құқығы, зерде қызметi
нәтижелерiне құқық пен өзге де мүлiк болуы мүмкiн.
Кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарнасын ақшалай бағалау тек қана
кооператив құрылтайшыларының арасындағы келiсiм бойынша жүргiзiле алмайды
және ол тәуелсiз аудиторлы тексерiстен өтуге тиiс. Кооператив мүшелерiнiң
мүлiктiк жарнасы тек Қазақстан Республикасының ұлттыиқ валютасындағы ақша
қаражатынан ғана тұрған жағдайда тәуелсiз аудиторлық тексерiс
жүргiзiлмейдi.
Кооператив мүшесi мүлiктi кооперативке өз жарнасы ретiнде тек қан
пайдалануға берген жағдайда, жарнаның мөлшерi кооператив мүшелерiнiң
келiсiмiнде белгiленген кезең үшiн есептелген осы мүлiктiң пайдаланғаны
үшiн төленетiн жал төлемiне қарай анықталады.
Өндiрiстiк кооперативтiң мүшелерi кооператив мiндеттемелерi бойынша
өндiрiстiк кооператив туралы заңда көзделген мөлшер мен тәртiп бойынша
қосымша (жәрдем беру) жауапты болады. Өндiрiстiк кооперативтi және оның
мүшелерiнiң iс жағдайы заң құжаттарына сәйкес белгiленедi.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы кооператив мүшелерiнiң жиналысында
бекiтiледi және оған арнайы хаттама жасалынады.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында Кодекстiң 41 -бабының 5-
тармағында көрсетiлген мәлiметтерден басқа кооператив мүшелерi жарнасының
мөлшерi туралы; кооператив мүшелерiнiң құрамы мен жарна қосуы тәртiбi және
олардың жарна қосу жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi
туралы; кооператив қызметiне оның мүшелерiнiң еңбекпен қатысуы сипаты мен
тәртiбi және олардың еңбекпен қатысуы жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны
үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооперативтiң пайдасы мен залалын бөлу тәртiбi
туралы; кооперативтi басқару органдарының құрамы мен құзыретi және олардың
шешiмдер қабылдау, соның iшiнде бiрауыздан немесе көпшiлiк дауыспен
қабылданатын мәселелер жөнiндегi шешiмдер қабылдау туралы ережелер болуға
тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң меншiгiндегi мүлiк кооператив жарғысына
сәйкес оның мүшелерiнiң жарналарына бөлiнедi.
Жарна кооператив мүлкiндегi өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң үлесi болып
табылады.
Кооператив пайдасы оның мүшелерi арасында, егер кооператив жарғысында
өзгеше тәртiп көзделмесе, олардың еңбекке қатысуына сәйкес бөлiнедi.
Өндiрiстiк кооператив таратылған немесе одан кооператив мүшесi шыққан
ретте соңғысы өндiрiстiк кооперативтiң мүлкiнен өз жарнасына қарай өз
үлесiн бөлiп алуға құқылы.
II. Өндiрiстiк кооперативтi басқару.
2.1.Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi.
Өндiрiстiк кооперативтiң жалпы ерекшелiктерiн айта келiп, бiз оның
басқа коммерциялық ұйымдардан айрықша өзгешелiктерiне тоқталғалы отырмыз:
• кооперативке мүшелiк олардың кооперативке жеке еңбекпен қатысуына
және мүлiктiк жарналарын ( ақша немесе қандай да бiр мүлiктiк құқықтар,
оның iшiнде жер пайдалану құқығы (бұл ауылшаруашылығы өндiрiсi үшiн
маңызды), зерде қызметi нәтижелерiне құқық т.б.) бiрiктiруiне негiзделген;
• кооператив өз мiндеттемелерi бойынша меншiк құқығында өзiне тиiстi
мүлкiмен жауап бере алады. Егер Төраға және Басқарма мүшелерiнiң жауапсыз
әрекетi кооперативтi банкроттыққа ұшыратса, онда сот олар кооперативке
тигiзген зиянньң орнын толтыру жөнiнде жауапкершiлiк жүктейдi;
• кооператив мүшелерi (қатысушылар) оның мiндеттемелерi бойынша әрбiр
мүшенiң (қатысушысының) жарна үлесiнiң құны шегiнде кооператив қызметiмен
байланысты шығын қаупiне субсидиялық (қосымша) жауапты болады;.
• белгiленген мөлшерде жарналарын толық төлемеген кооператив мүшелерi
кооператив мiндеттемелерi бойынша жарналарының төленбеген құны шегiнде
ортақ жауапкершiлiкте болады;
• кооперативте жарғылық капитал болмауы мүмкiн, ол кооператив құру
процесiн оңайлатады;
• кооператив құрылтайшылары он алты жасқа толған екi адамнан кем
болмауға тиiс. Ал кәмелетке толмаған балаларды кооперативке қабылдау үшiн
ата-анасының, асыраушыларының және қамқоршыларының келiсiмi қажет.
• шетелдiк азаматтар да кооперативке құрылтайшы бола алады. Бұл
жағдайда олардың қызметi Қазақстан Республикасының 27.12.1994 жыл “Шетел
инвестициялары туралы” Заңына сәйкес белгiленедi.
• Кооператив мүшелерi жеке еңбекпен қатысуы жөнiндегi мiндеттемелердi
бұзғандығы үшiн жиналыстың шешiмiмен кооперативтен шығарылады. Бұндай
жағдайда кооперативтен шықан мүше кооперативте жұмыс iстемеген кезде алын
табысты бөлуге қатыспайды.
• Жалпы жиналыстың шешiмiмен кооператив шаруашылық серiктестiк немесе
акционерлiк қоғам болып қайта құрылуы мумкiн.
Сонымен, бiрiншiден, кооператив өз мүшелерiнiң заңды тұлға қызметiне
жеке еңбегiмен қатысуына маңыз берсе, акционерлiк қоғам мен жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiктерге мүше болу үшiн заңды тұлға жарғы қорына жарналық
үлес қосса жетiп жатыр. Яғни заңды тұлғаның қызметiне қатысудан пайда табу
мағынасында кооперативтiк нысан ең әдiл түрi болып табылады.
1. Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға тиiс.
2. Өндiрiстiк кооперативке жасы он алтыға толған, кооператив мүшесi
болуға тiлек бiлдiрген және оның қызметiне қатысуға қабiлеттi кез келген
жеке тұлға бола алады.
З. Кооперативке мүше болып кiру үшiн негiзгi жұмыс немесе оқу орны
бойынша әкiмшiлiктiң (заңды тұлға органының) келiсiмi талап етiлмейдi.
Кәмелетке толмаған азаматгардың кооперативке мүше болып кiруi үшiн олардың
ата-анасының, асырап алушылардың немесе қамқоршыларының келiсiмi талап
етiледi.
Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары.
-Жарлық және кооперативтiң құрылтай құжаттарында белгiленген тәртiппен
кооператив iстерiн басқаруға қатысуға;
- кооперативтiң басқару органдарына сайлауға және сайлануға, кооператив
қызметiн жақсарту оның органдары мен лауазымды тұлғаларының жұмысында
кемшiлiктердi жою туралы ұсыныстар енгiзуге;
- кооперативтiң қызметi туралы толық ақпарат алуға, соның iшiнде
кооперативтiң бухгалтерлiк және де басқа құжаттамаларымен танысуға;
- кооператив алған пайданы бөлуге қатысуға;
- егер құрылтай құжатында өзгеше көзделмесе, Кооператив қызметiне өз
еңбегiмен қатысуына сәйкес оның мүшелерi арасында бөлiнуге тиiстi пайдадан
үлесiн алуға;
- кооперативтегi өз еңбегi үшiн жалақы түрiнде немесе кооператив
белгiлеген өзге де түрде ақы алуға;
- кооператив өзiнiң мүшелерi үшiн көздейтiн жеңiлдiктер мен
артықшылықтарды соның iшiнде өздерi өндiрген тауарларды (жұмыстарды,
қызметтердi) бiрiншi кезекте алуға қатысты бөлiгiнде пайдалануға,
кооператив мүлкiн тұтынуға, кооперативтен әлеуметтiк көмек алуға;
- демалыс күндерiн беру арқылы қамтамасыз етiлетiн тынығуға, сондай-ақ
ұзақтығы жұмысшылар мен қызметкерлердiң тиiстi санаттары үшiн заңмен
белгiленгеннен кем емес жыл сайынғы ақылы демалыс алуға;
- әлеуметтiк сақтандыруға және әлеуметтiк қамсыздандыруға;
- белгiленген тәртiппен кооперативтен шығуға құқы бар.
Кооператив мүшелерiнiң Жарлықта, өзге де заң актiлерi мен
кооперативтiң құрылтай құжаттарында көзделген басқа да құқықтары болуы
мүмкiн.
Өндiрiстiк кооператив мүшесi үшiн Жарлық пен басқа да заң актiлерiнде
көзделген құқықтардан бас тартудың немесе оларды шектеудiң, соның iшiнде
кооператив мүшелерiнiң келiсiмi бойынша, күшi жоқ.
Өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң мiндеттерi:
1) кооперативтiң құрылтай құжаттарында көзделген талаптарды сақтауға;
2) жалпы жиналыстың, кооперативтiң сайланбалы басқару органдарының өз
құзыретiне сәйкес қабылдаған шешiмдерiн орындауға;
3) кооперативтiң құрылтай құжаттарында көзделген тәртiппен, жолмен
және мөлшерде кооператив мүлкiне мүлiктiк жарна енгiзуге;
4) кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысуды жүзеге асыру
5) кооператив мiндеттемелерi бойынша мөлшерi мен тәртiбi осы
Жарлық белгiленген мөлшерде және төртiппен қосымша (жәрдемақылық)
жауапкершiлiкте болуға;
б) Өндiрiстiк және еңбек тәртiбiн, еңбектi қорғау ережелерi мен
қауiпсiздiк техникасын сақтауға;
7) кооператив өзiнiң коммерциялық құпиясы деп жариялаған мәлiметтердi
таратпау мiндеттi.
2. Кооператив мүшесiнiң осы Жарлықта басқа да заң актiлерiнде және
құрылтай құжаттарында көзделген өзге де мiндеттерi болуы мүмкiн.
өндiрiстiк кооперативке мүшелiктiң тоқтатылуы және оның мүшелерi
құрамындағы өзгерiстер
Кооператив мүшесi кооператив басқармасының төрағасына (кооператив
төрағасына) шығуынан екi апта бұрын бұл жайында жазбаша түрде ескерте
отырып, өз қалауы бойынша кооперативтен шығуға хақылы. Ескертудiң бұдан
узағырақ мерзiмi құрылтай құжаттарында көзделуi мүмкiн, бiрақ ол екi айдан
аспауға тиiс.
Кооператив мүшесi жалпы жиналыстың шешiмi бойынша одан мынадай:
1) өзiне кооператив жарғысымен жүктелген мiндеттердi ұдайы атқармаған
немесе ойдағыдай атқармаған жағдайда;
2) осыған ұқсас кооперативке мүше болғанына байланысты;
3) құрылтай құжаттарында көзделген басқа да жағдайларға байланысты
шығарылуы мүмкiн.
Кооперативке мүшелiк мынадай: кооператив мүшесi қайтыс болған, оны
өлдi деп хабарлаған, ол хабарсыз жоқ болып кеттi деп танылған; кооператив
мүшесi өз пайын осы баптың 5-тармағында көзделген төрт басқа адамға берген;
кредит берушi (кредит берушiлер) кооператив мүшесiнiң пайына айып өндiрiп
алған жағдайда тоқтатылады.Егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе,
кооператив мүшесi қайтыс болған жағдайда, оның мұрагерлерi кооператив
мүшелiгiне қабылдануы мүмкiн. Бұл жағдайда кооператив мұрагерге
кооперативтiң қайтыс болған мүшесiнiң пайына сәйкес мүлiктегi үлесiн
төлейдi.Егер кооперативтiң құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе,
кооператив мүшесi өз пайын немесе оның бiр бөлiгiн кооперативтiң басқа
мүшесiне (мүшелерiне) сатуға немесе өзгеше түрде беруге хақылы.Пайды (оның
бiр бөлiгiн) кооперативтiң мүшесi болып табылмайтын азаматқа беруге
кооператив мушелерiнiң келiсiмiмен ғана жол берiледi. Бұл ретте
кооперативтiң басқа мүшелерi осы пайды (оның бiр бөлiгiн) сатып алуға басым
құқықты иеленедi.
Кооператив мүшесi болып табылмайтын тұлғаға осы бапта белгiленген
тәртiппен пай немесе оның бiр бөлiгi берiлсе және ол кооперативке кiруге
тiлек бiлдiрсе, мүшелiкке қабылдануы тиiс. Зейнет жасына жеткен кооператив
мүшесi кооператив жарғысында көзделген шартпен кооперативке мүшелiгiн
сақтап қала алады. Кооперативке жаңа мүшелер қабылдау осы Жарлықтың 15-
бабында көзделген тәртiппен кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысында
жүргiзiледi.
Өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң пайынан айып өндiрiп алу: Кооператив
мүшесiнiң пайынан оның жеке борышы бойынша айып өндiрiп алуға оның осы
борышын өтеу үшiн басқа мүлкi жетiспеген жағдайда ғана жол берiледi.
Пайынан айып өндiрiп алынған ретте кооператив өзiнiң борышқор
мүшесiнiң пайына сәйкес кооператив мүлкiндегi үлесiн бөлiп бередi. Үлестiң
мөлшерi кредит берушiнiң (кредит берушiлердiң) талабы келiп түскен күнгi
бухгалтерлiк есеп мәлiметтерi бойынша анықталады.
Үлес ақшалай немесе заттай түрде бөлiнедi. Өндiрiстiк кооперативке
мүшелiктiң өзгеруiнiң салдарынан кооператив мүшесi өз қалауы бойынша
кооперативтен шыққан, сондай-ақ одан шығарылған жағдайда (осы Жарлықтың 11
-бабының 1 және 2 тармақтары) кооператив мүшесiне оның пайы төленуге немесе
берiлуге, сондай-ақ жарғыда көзделген басқа да төлемдер жасалуға
тиiс.Кооперативтен шығатын мүшеге пайын немесе басқа мүлiктi беру қаржы
жылы аяқталып, кооперативтiң бухгалтерлiк балансы бекiтiлгеннен кейiн
жүргiзiледi.Кооперативтен шыққан мүшенiң кооперативпен келiсiм бойынша
пайдың құнын төлеу заттай түрде мүлiктi берумен алмастырылуы мүмкiн.
Кооперативтен шығатын мүшеге, сондай-ақ кооперативтiң осы жылы алған
пайдасынан оған тиесiлi бөлiгi оның бұл жылы кооперативте болған кезеңi
үшiн төленедi. Кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысқаны үшiн төлемдер
кооперативке мүшелiк тоқтатылған күннен бастап бiр ай мерзiм iшiнде
жасалады.Кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысуы жөнiндегi
мiндеттемесiн бұзғаны үшiн кооператив мүшесi одан шығарылған жағдайда
кооперативтiң аталған мүшесi, ол осы кооперативте жұмыс iстемеген кезеңде
алынған пайданы бөлiсуге қатыспайды.Егер кооперативтiң құрылтай
құжаттарында өзгеше көзделмесе, шығатын мүшенiң кооперативке берген мүлкi
сыйақысыз қайтарылады. Қайтыс болған кооператив мүшесiнiң мұрагерi
кооперативке кiруден бас тартқан не мұрагердi қабылдаудан кооператив бас
тартқан ретте оған қайтыс болған кооператив мүшесiнiң пайына сәйкес
мүлiктегi үлесi, сондай-ақ кооператив пайдасының қайтыс болған адамға
тиесiлi бөлiгi және кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысқаны үшiн
сыйақы төленедi.[7]
б. Кооператив мүшесi (мүшелерi) кооперативтен шыққан мүшенiң пайын
немесе пайының бiр бөлiгiн сатып алған ретте сатып алушының кооператив
мүлкiндегi үлесi оның пайының ұлғаюына шамалас артады.
7. Кооперативтен шыққан мүшеге немесе оның мұрагерiне кооператив пай
төлегенде немесе бергенде, сондай-ақ кооператив мүшесiнiң пайынан оның жеке
борышы бойынша кредит берушiлер айып өндiрiп алған ретте қалған кооператив
мүшелерiнiң үлестерi шығу күнiне белгiленген олардың пайларының мөлшерiне
сәйкес ұлғаяды.
8. Кооперативке мүлiктiк жарнасын енгiзу арқылы жаңа мүше қабылдаған
ретте кооператив мүшелерiнiң оның мүлкiндегi үлестерiнiң жаңа мөлшерi
белгiленедi.
Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң кооператив мiндеттемелерi бойынша
жауапкершiлiгi: Кооператив мүшелерiнiң кооператив мiндеттемелерi бойынша
қосымша (жәрдемақылық) жауапкершiлiгi болады. Кооператив құрылғаннан кейiн
пайдың берiлуi немесе пайға мұрагерлiк ету тәртiбiмен оған кiрген
кооператив мүшесi өзi кооперативке кiргенге дейiн пайда болған
мiндеттемелер бойынша да басқа мүшелермен бiрдей жауап бередi.
Кооператив құрылғаннан кейiн кiрген кооператив мүшесi өзi кооперативке
кiргеннен кейiн пайда болған мiндеттемелер бойынша жауап бередi.
Кооперативтен пайын басқа мүшеге немесе үшiншi бiр тұлғаға беру
тәртiбiмен шыққан оның мүшесi, кредит берушi (кредит берушiлер) оның
үлесiнен айып өндiрiп алған жағдайда, сондай-ақ қайтыс болған мүшенiң
кооператив мүшелiгiне қабылдаудан бас тартылған мұрагерi кооператив
мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.
Кооператив мүшесiнiң кооператив мiндеттемелерi бойынша қосымша
(жәрдемақылық) жауапкершiлiгiнiң шектi мөлшерi құрылтай құжаттарында
белгiленедi, бiрақ ол кооператив мүшесiнiң пайы құнының мөлшерiнен төмен
болмауға тиiс. Кооператив мүшелерi арасында жауапкершiлiктi бөлу оларды
пайларының мөлшерiне сәйкес жүргiзiледi.
2.2. Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдары.
Өндiрiстiк кооперативтi басқарудың жоғары органы оның мүшелерiнiң
жалпы жиналысы болып табылады.Өндiрiстiк кооперативте кооперативтiң
атқарушы органдарының қызметiне бақылау жасауды жүзеге асыратын қадағалау
кеңесi құрылуы мүмкiн. Қадағалау кеңесi мүшелерiнiң өндiрiстiк кооператив
атынан әрекет жасау құқығы жоқ.Басқарма және (немесе) оның төрағасы
кооперативтiң атқарушы органдары болып табылады. Олар кооператив қызметiне
күнделiктi басшылықты жүзеге асырады және қадағалау кеңесi мен кооператив
мүшелерiнiң жалпы жиналысына есеп бередi.
Тек кооператив мүшелерi ғана қадағалау кеңесi мен өндiрiстiк кооператив
басқару мүшесi бола алады. Кооператив мүшесi бiр мезгiлде қадағалау
кеңесiнiң мүшесi және басқарма мүшесi бола алмайды.
Өндiрiстiк кооперативтi басқару органдарының құзыретi, сондай-ақ
олардың шешiм қабылдау және кооператив атынан әрекет жасау тәртiбi заң
құжаттары мен құрылтай құжаттарында белгiленедi.
Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысының ерекше құзыретiне
мыналар жатады:
1) кооператив жарғысын өзгерту;
2) атқарушы, тексерушi және қадағалау кеңесiн құру мен олардың
мүшелерiн керi шақырып алу;
З) кооператив мүшелерiн қабылдау және шығару;
4) жылдық есептер мен кооперативтiң бухгалтерлiк баланстарын бекiту
және оның пайдасы мен залалдарын бөлу;
5) кооперативтi қайта құру мен таратуды шешу.
Жалпы жиналысты ерекше құзыретiне заң құжаттары мен құрылтай
құжаттарында басқа мәселелердi шешудi жатқызуы мүмкiн.
Жалпы жиналыстың немесе кооперативтiң қадағалау кеңесiнiң ерекше
құзыретiне жатқызылған мәселелердi олар кооперативтiң атқарушы органдарының
шешуiне бере алмайды.[8]
4. Жалпы жиналыс шешiмдер қабылдаған кезде кооператив мүшесiнiң бiр
даусы болады. Өндiрiстiк кооперативтi басқару
Мүшелерiнiң саны 100-ден асатын кооперативтерде құрылтай құжаттарымен
жоғары органның функцияларын уәкiлдер жиналысына беру көзделуi мүмкiн.
Жалпы жиналыс өзiнiң ерекше құзыретiне жатқызылған маәселелердi
кооперативтiң атқарушы органдарының шешуiне бере алмайды.
Кооператив қарауға ұсынылған кооператив қызметiнiң басқа да мәселелерiн
шешедi.
Кезектен тыс жалпы жиналыс кооператив басқармасының (кооператив
төрағасының) өз бастамасымен, байқаушы кеңесiнiң шешiмiмен, тексеру
комиссиясының талап етуiмен, сондай-ақ кооператив мүшелерiнiң кемiнде
жиырма процентiнiң талап етуiмен шақырылады.[9]
Кезектен тыс жалпы жиналысты шақыру туралы басқармаға қойылған талап
оның мәлiмделген күнiнен бастап жиырма күн iшiнде орындалуға тиiс. Олай
болмаған жағдайда кезектен тыс жалпы жиналысты шақыру туралы талапты қойған
кооператив мүшелерi жиналысты өздерi шақыруға хақылы.
8. Кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысының болатын күнi, орны, уақыты
және күн тәртiбi туралы басқарманың төрағасы (кооператив төрағасы)
кооператив мүшелерiне жиналыс өткiзiлерден кемiнде жиырма күн бұрын жазбаша
хабарлайды.
Егер тиiстi кворум болған жағдайда жиналысқа қатысқан кооператив
мүшелерi бiрауыздан өзге шешiм қабылдамаса, жалпы жиналыстың күн тәртiбiне
өзгерiстер енгiзуге және оған енгiзiлмеген мәселелер бойынша шешiмдер
қабылдауға хақысы жоқ. Егер кворум болмағандықтан жалпы жиналысты өткiзу
мерзiмi ауыстырылған болса, оны қайта шақыру нақ осы тәртiппен жүзеге
асырылады.
9. Егер жалпы жиналыс кооператив мүшелерiнiң немесе олардың сенiмдi
өкiлдерiнiң жартысынан астамы қатысса ол құқылы деп саналады.
10. Жалпы жиналыстық жұмыс регламентi мен дауыс беру тәртiбiн (ашық
немесе жасырын) кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысы белгiлейдi.
11. Жалпы жиналыс шешiмдер қабылданған кезде кооперативтiң әрбiрмүшесi
өз пайының мөлшерiне қарамастан бiр дауысқа ие болады.
Егер жалпы жиналыстың шешiмi үшiн жиналысқа қатысқан кооператив
мүшелерiнiң немесе олардың сенiм бiлдiрген адамдарының жартысынан астамы
дауыс берсе, ол қабылданды деп саналады.
Заңда көзделген мәселелер жөнiндегi шешiм үшiн кооператив мүшелерiнiң
үштен екi белiгi дауыс берсе, ол қабылданды деп есептеледi.
Кооперативтi шаруашылык серiктестiк етiп өзгерту нысанында қайта құру
бiрауыздан қабылданған шешiм негiзiнде жүргiзiледi.
Кооператив жарғысында бiрауыздан немесе көпшiлiк дауыспен шешiм
қабылданатын мәселелер белгiленуi мүмкiн.
Кооперативтен шығару туралы мәселесi қаралатын кооператив мүшесi
дауыс беруге қатыспайды.
Өндiрiстiк кооперативтiң байқау кеңесi
Өндiрiстiк кооперативте оның атқарушы органдарының қызметiн бақылауды
жүзеге асыратын байқаушы кеңес құрылуы мүмкiн.
Тек кооператив мүшелерi ғана байқаушы кеңестiң мүшелерi бола алады.
Байқаушы кеңестiң мүшелерi кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысында
сайланады. Байқаушы кеңестiң саны, жұмыс iстеу мерзiмi және құзыретi
кооператив жарғысымен белгiленедi. Байқаушы кеңестiң мүшесi осымен бiр
мезгiлде басқарма мүшесi немесе кооператив төрағасы бола алмайды.
Кооператив жарғысында байқаушы кеңестiң құзыретiне кооператив
басқармасының ( кооператив төрағасының) есебiн дүркiн-дүркiн тыңдау,
атқарушы лауазымды тұлғаларын тағайындауға келiсiм беру, жарғыда
белгiленген мөлшерден асатын сома жасалған мәмiлелердi күнiлгерi мақұлдау,
кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысы шешiмдерiнiң орындалуын бақылауды
жүзеге асыру жатқызылуы мүмкiн.
Байқаушы кеңес өзiнiң ерекше құзыретiне жатқызылған мәселелердi
кооперативтiң атқарушы органдарының шешуiне бере алады. Байқаушы кеңес
мүшелерiнiң өндiрiстiк кооператив атынан iс-әрекет жасауға хақысы жоқ.
Кооперативте оның атқарушы органдарының қаржы қызметiн бақылауды
жүзеге асыратын тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн. Тек кооператив мүшелерi
ғана тексеру комиссиясының мүшелерi бола алады. Тексеру комиссиясының
мүшелерi кооперативтiң байқаушы кеңесiнiң және атқарушы органдарының
мүшелерi бола алмайды.
Тексеру комиссиясының мүшелерi кооператив мүшелерiнiң жалпы
жиналысында сайланады. Тексеру комиссиясының саны, жұмыс iстеу мерзiмi мен
құзыретi кооператив жарғысында белгiленедi. Кооперативтiң құрылтай
құжаттары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...3
I. Өндiрiстiк кооператив – коммерциялық заңды тұлға ретiнде.
1. Өндiрiстiк кооператив ұғымы, қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Өндiрiстiк кооперативтi құру
тәртiбi ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
II. Өндiрiстiк кооперативтi басқару.
2.1. Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары
мен
мiндеттерi ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 16
2.2. Өндiрiстiк кооперативтiң басқару
органдары ... ... ... ... ... ...22
2.3. Өндiрiстiк кооператив қызметiнiң экономикалық негiздерi...28
III. Өндiрiстiк кооперативтi қайта құру және тарату.
3.1. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылуы және таратылуы ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 43
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...45
Кiрiспе.
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша әркiмнiң еңбек ету
бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына құқығы бар.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар
мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке
кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни
мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни
жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс
немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдап, зерттеу барысында бiз мына
мәселелерге көз жеткiздiк:
- Қазақстанда бар әртүрлi ұйымдық-құқықтық нысандағы кәсiпорындар
жиынтығы (кооператив, әртүрлi серiктестiктер және т.б.) кәсiпкерлер
мұқтаждығының барлық спектрiн қамтиды;
- кәсiпорын нысанын дұрыс таңдау оның барлық қызметiнiң тағдырына
маңызды әсер етедi:
- көптеген кәсiпкерлер меншiк нысанының мән-маңызын толық түсiне
бермейдi, сондықтан оның iшкi механизмi туралы сөз болуы мүмкiн де емес.
Осындай жағдайлар өндiрiстiк кооперативке (халық артельдер дейдi)
арналған осы дипломдық жұмысты жазуыма себеп болды.
Нарықтық қатынастарға көшудiң алғашқы кезеңi көп жағдайда өндiрiстiк
кооперативтермен байланысты болды, олар халық тұтынатын тауар өндiрiсiнiң
өсуiне, қызмет көрсету саласының ұлғаюына, экономиканы жаңа бағытта қайта
құруға әсер еттi.Дегенмен, кәсiпкерлiктiң бұл түрi кейiнгi жылдары қайта
ұмыт бола бастағандай. Дегенмен, кейiнгi кезде кәсiпкерлiк қызметте
басымдылық көрсете бастаған акционерлiк қоғамдар мен жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiктерге қарағанда өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-
құқықтық меншiк нысаны ретiнде өзiндiк артықшылықтары бар. Сол
артықшылықтар туралы бiз төменде сөз етемiз.
I.Өндiрiстiк кооператив –комерциялық заңды тұлға ретiнде.
1.1.Өндiрiстiк кооператив ұғымы және қызметi.
Өндiрiстiк кооперативке тiкелей қатысты бар заң актiлерiмен, оның
құрылтай құжаттарымен таныспас бұрын, заңды тұлға, коммерциялық ұйым
деген түсiнiктерге анықтама берiп алғанымыз жөн.
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексiнiң 33-бабына сәйкес, меншiк,
шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және
сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк
және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге
асыра алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Өзiне бекiтiлген мүлiктi иеленуге, пайдалануға, толық немесе кейбiр
шектеулiктермен басқаруға ерiктi болған жағдайда заңды тұлғаның мүлiктiк
оқшаулығы байқалады. Қысқаша:
- заңды тұлғаның меншiк құқығында мүлкi бар, және сол мүлiкке қатысты
меншiк иесiнiң барлық мiндеттерi мен құқықтарына ие болады.
- заңды тұлғаның шаруашылық басқару құқығында да мүлкi болады, яғни
заңды тұлға меншiк иесiмен келiсiлген кейбiр шектеулiктер негiзiнде ғана
бұл мүлiкке иелiк ете алады. Қағида бойынша, бұл тек мемлекеттiк
кәсiпорындар.
- заңды тұлғаға жедел басқару құқығында да мүлiк бекiтiледi. Бұл жерде
шаруашылық жүргiзу құқығымен салыстырған жағдайдың өзiнде мүлiктi басқару
құқығы өте шектеулi. Бұлар мемлекеттiк қазыналық кәсiпорындар мен
мекемелер.
Заңды тұлға барлық жағдайда да белгiлi бiр қағидалар мен заң
ережелерiне сүйене отырып құрылады:[1]
-заңды тұлғаның өз мүлкi болады, ол өзiнiң дербес қызметiнiң
материалдық базасына қызмет етедi және бұл мүлiк өз мiндеттемелерi бойынша
басқа субъектiлер алдындағы борышын өтеу көзi болып табылады, дербес
баланста (сметада) көрсетiлед;
- заңды тұлғаның мiндеттемелерi бойынша құрылтайшылардың жауапкершiлiк
шегi айқын белгiленедi.
- заңды тұлғаның атынан кiм (лауазымы бойынша) заңды әрекет жасай
алатыны көрсетiледi. Мұндай өкiлеттi өкiлдi директор, президент,
кооператив үшiн басқарманың төрағасы деп атауға болады, бiрақ заңды
тұлғаны құрған уақытта жоғары лауазымды тұлға, атап айтқанда төраға,
директор немесе басқасы мiндеттi түрде көрсетiлуiге тиiс;
- заңды тұлғаның дербестiгiн азаматтық айналымда және қажеттi
жағдайларда сол және басқа да құжаттарды осы заңды тұлғаның бергендiгiн
айқындайтын өз атауы жазылған мөрi болуы керек.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексiнде (33-34 б) заңды тұлғаны
ұйым есебiнде қарайды және оны екi түрге бөледi:
- коммерциялық: өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде пайда келтiрудi
көздейтiн шаруашылық, серiктестiктер, акционрелiк қоғамдар, өндiрiстiк
кооператив, мемлекеттiк кәсiпорындар;
- коммерциялық емес: әлеуметтiк жетiстiктер (денсаулық сақтау, бiлiм
беру, мәдениет) және басқа да мақсаттарды жүзеге асыру үшiн құрылған
мекеме, тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк, ассосация (одақ)
нысанында бiрiккен заңды тұлғалар. Ақылы қызметтерден түскен таза табыс
Жарғы мақсаттарын орындауға жұмсалады.
Бiз осылардың iшiнде өндiрiстiк кооперативке тоқталғалы отырмыз.
Кооператив – бұл коммерциялық ұйым, кәсiпкерлiк құрылымның кеңiнен
тараған ұйымдық-құқықтық нысанының бiр түрi, оның қызметi Қазақстан
Республикасы Азаматтық Кодексiмен, ҚР Президентiнiң Заң күшi бар Жарлығымен
және де басқа нормативтiк актiлермен бекiтiлген.
Шығарылған заңдарға сәйкес, азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет
үшiн мүшелiк негiзде, олардың өз еңбегiмен қатысуына және өндiрiстiк
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi
бiрлестiгi өндiрiстiк кооператив деп танылады.
Өндiрiстiк кооператив туралы мұндай ұғым оның басқа коммерциялық заңды
тұлғалардан бiрталай ерекшелiгi бар екендiгiн бiлдiредi. Өндiрiстiк
кооперативке азаматтар ғана мүше бола алады. Бұл жөнiнде ол толық
серiктестiкке ұқсайды: ал басқа шаруашылық серiктестiктерiне заңды тұлғалар
да (коммандиттiк серiктестiгiне заңды тұлға салымшы ғана бола алады)
қатысады.[2]
Еңбек, салық және де басқа құқықтық қатынастардың субъектiсi ретiнде
өндiрiстiк кооператив азаматтық айналымға қатысушы бола алады. Өйткенi
өндiрiстiк кооператив дербес меншiк құқығы бар субъект болып табылады, ол
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарына, (егер жарнаның орнына мүлiктi
пайдалану құқығы берiлсе, онда меншiк иесi кооператив мүшесi болады),
қызмет нәтижесiнде алынған табысқа, басқа да заң жүзiнде иелеген мүлiктерге
меншiк иесi бола алады.
Өндiрiстiк кооперативтiң негiзгi құрылтай құжаттары: Жарғы және
Құрылтай шарты болып табылады. Олардың талаптары жинақтағы құжаттарда
толығымен берiлген. Бiрақ ҚР АК 41-бабының 5-тармағында көрсетiлген негiзгi
мәлiметтерден басқа, өндiрiстiк кооперативтiң Жарғысында мынадай шарттар
болуға тиiс: кооператив мүшесi жарнасының мөлшерi туралы, кооператив
мүшелерiнiң құрамы мен жарна қосу тәртiбi және олардың жарна қосу жөнiндегi
мiндеттемелердi бұзғандығы үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооператив қызметiне
оның мүшелерiнiң еңбекпен қатысу сипаты мен тәртiбi және олардың жеке
еңбекпен қатысуы жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi
туралы; кооперативтi басқару органдарының құрамы мен құзыретi және олардың
шешiм қабылдау, соның iшiнде, бiрауыздан немесе бiлiктi көпшiлiк дауыспен
қабылданатын мәселелер жөнiндегi қабылдау туралы ережелер болуға тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтердiң жарғысында әрбiр кооператив мүшесi
жарнасының мөлшерi туралы мәлiмет болуы қажет, өйткенi жарнаның мөлшерi
өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң кооператив мүлкiндегi үлесiн айқындайды.
Кооператив мүшелерi оның мүлкiне заттық емес, мiндеттемелiк құқығын
сақтайды. Яғни кооператив мүшесi кооператив таратылғаннан кейiн, немесе
кооперативтен шыққан жағдайда мүлiктiң құны пайданың мөлшерiне байланысты
болады.
Басқа шаруашылық серiктестiктермен салыстырғанда, табысты мүшелер
арасында өзара бөлiсу тәртiбi басқаша жүргiзiледi. Кооператив мүшесiнiң
тиiстi табыс мөлшерi пайдың мөлшерiне байланысты емес, кооператив
қызметiндегi жеке еңбегiне орай төленедi. Бұл тиiмсiз жай, сондықтан оны
Жарғыда өзгертуге болады. Кооператив мүшесiнiң еңбекке қатысу тәртiбi
Жарғыда көрсетiлуге тиiс.[3]
Өндiрiстiк кооперативтiң меншiгiндегi мүлiк оның мүшелерiнiң
жарналарына бөлiнедi. Сонымен бiрге, оның мүлкiнiң бiр бөлiгi Жарғыда
белгiленген мақсаттарға пайдаланылатын бөлiнбейтiн қорларға (Жарғылық,
резервтiк, басқа да ақшалай және материалдық қорлар) жұмсалатыны жөнiнде
Жарғыда көрсетiлуi мүмкiн.
Егер кооператив заң актiлерiнде осындай қызметтi жүзеге асыратын
ұйымдарда белгiлi мөлшердегi қордың болуы көзделетiн қызметтi жүзеге
асырса, кооператив оны құруға және заң актiлерiнде көзделген тәртiппен
пайдалануға мiндеттi.
Заң бойынша кооператив мүшелерiнiң саны екi адамнан кем болмауы қажет.
Өндiрiстiк кооперативтiң жоғары органы оның мүшелерiнiң жалпы жиналысы
болып табылады, жиналыстың ерекше құзыретiне мыналар жатады:[4]
1) кооператив Жарғысын өзгерту;
2) атқарушы, тексерушi органдарды және қадағалау кеңесiн құру
олардың мүшелерiн керi шақыру;
З) кооператив қорлары мен резервтерiнiң түрлерi мен мөлшерiн және
оларды пайдалану бағыттарын анықтау;
4) кооперативтiң iшкi еңбек тәртiбiнiң ережелерiн, кооперативтiң
лауазымды тұлғаларының, оның мүшелерiнiң және жалданбалы
жұмыскерлерiнiң еңбегiне ақы төлеу туралы ереженi және кооперативтiң басқа
да iшкi актiлерiн қабылдау және оған өзгертулер енгiзу;
5) кооперативтi бөлiмшелерi мен өкiлдiктерiн, шаруашылық
серiктестiктерiн құру және оған қатысушы есебiнде кiру;
б) қосымша пай жарналарын енгiзу туралы мәселенi шешу;
7) кооператив мүшелiгiне қабылдау және шығару;
8) жылдық есептер мен кооперативтiң бухгалтерлiк баланстарын бекiту
және оның пайдасы мен шығындарын бөлу;
9) кооперативтi қайта құру мен тарату туралы шешiм;
10) тексеру комиссиясыньң есебiн бекiту;
11) кооператив Басқармасының (төрағасының) есебiн тыңдау;
Жалпы жиналыстың ерекше , кооперативтiң жарғысымен басқа
мәселелердi шешудi де жатқызуға болады. Өндiрiстiк кооперативте
кооперативтiң атқарушы органдарының қызметiне бақылау жасауды жузеге
асыратын байқаушы кеңесi құылуы мүмкiн. Байқаушы кеңесi мүшелерiнiң
өндiрiстiк кооператив атынан әрекет жасауға құқығы жоқ.Бас және (немесе)
оның Төрағасы кооперативтiң атқарушы органдары болып табылады. Олар
кооператив қызметiне күнделiктi басшылықты жүзеге асырады жене байқаушы
кеңесi мен кооператив мушелерiнiң жалпы жиналысына есеп бередi.
Атқарушы орган алқалық (басқарма) немесе: мүшелерi жиырмадан аспаса,
жеке (кооператив төрағасы) бола алады.
Өндiрiстiк кооперативтi басқару органдарының құзыретi сондай-ақ,
олардың шешiм қабылдау жене кооператив атынан әрекет жасау тәртiбi заң
актiлерi мен құрылтай құжаттарында белгiленедi.
Өндiрiстiк кооперативтiң басқа шаруашылық, секрiктестiктерден
өзгешелiгi кооператив мүшесiнiң бiр ғана даусы болады; жарна үлесiнiң
мөлшерi бұл жерде есепке алынбайды.
Егер құрылтай құжаттарында дауыс санын айқындайтын басқа тәртiп
көзделмесе, осы императивтi (үзiлдi- кесiлдi) ереже әрекет етедi.
Өндiрiстiк кооперативте тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн, бiрақ, ол
өндiрiстiк кооперативтiң басқару органы болып табылмайды. Бұл - бақылаушы
орган яғни атқарушы органның қаржы қызметiне бақылау жүргiзудi жүзеге
асырады.
Тексеру комиссиясының мүшелерi кооперативтiң атқарушы органыньң және
қадағалау кеңесiнiң мүшесi бола алмайды. Тексеру комиссиясын құру
кооперативтiң мiндетi емес, өз еркiнде.
Кооперативтегi мүшелердiң ара қатысын олардың пайлары айқындайды.
өндiрiстiк кооперативтiң мүшесi болып табылмайтын азаматқа пайды (оның
бiр бөлiгiн) беруге кооперативтiң келiсуiмен ғана рұқсат етiледi; бұл ретте
кооперативтiң басқа мүшелерi мұндай пайды (оның бiр бөлiгiн) сатып алуда
басым құқықты пайдаланады. Өндiрiстiк кооперативтiң мүшесiң қайтыс болған
жағдайда, егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе, оның мұрагерлерi
кооператив мушелiгiне қабылдануы мүмкiн. Басқша жағдайда, кооператив
мұрагерлерге кооперативтiң қайтыс болған мушесiнiң мүлiктегi үлесiн
жарнасына қарай төлейдi, сонымен бiрге кооперативтiң таза табысының қайтыс
болған кiсiге тиiстi бөлiгiн бередi және оның кооператив қызметiндегi жеке
еңбегi үшiн сыйақы төлейдi. Басқа шаруашылық серiктестiктерi сияқты
өндiрiстiк кооперативтерде де қатысушылар құрамын өзгерту iсiне қатаң
бақылау жүргiзiледi. Бiрақ қатысушылар құрамын өзгеруi қайта тiркеудi қажет
етпейдi.[5]
Өндiрiстiк кооператив мүшелiгiнен шығу ерiктi түрде және еркiнен тыс,
ықтиярсыз жүзеге асырылады.
Кооператив мүшесi мүшелiктен өз қалауымен шығуға құқылы және жарна
үлесiн басқа бiреуге бере алады. Өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң үлесiн
қарыз берушiлердiң өндiрiп алуы — мүшелiктен ықтиярсыз шығару жағдайында
жүзеге асырылады. Сонымен бiрге мушелiктiң ықтиярсыз тоқтатылуы мынадай
жағдайларда болуы мүмкiн:[6]
• өндiрiстiк кооператив жарғысында жүктелген мiндеттердi кооператив
мүшесiнiң орындамаған немесе тиiсiнше орындамаған жағдайда;
• осыған ұқсас кооперативке мүше болғаны үшiн;
• заң құжаттары мен құрылтай құжаттарында көзделген басқа да
жағадайларда;
Кооператив мүшелiгiнен шығу басқа мүшелердiң келiсiмiн қажет етпейтiн
бiр жақты мәмiле болып табылады.
Өндiрiстiк кооперативтен шығу үшiн кооператив мүшесi атқарушы органның
басшыларын кемiнде екi жетi бұрын ескерту қажет . Құрылтай құжаттарында
бұдан да ұзақ уақыт белгiлеуi мүмкiн, бiрақ ол мезгiл екi айдан аспау тиiс.
Кооператив мүшесi кооперативтен шыққан кезде өз пай үлесiн бөлiп алуға
құқылы.
Өндiрiстiк кооперативтiң шаруашылық серiктестiктерiнен ерекшелiгi,
кооператив мүшесiн шығару сот тәртiбiмен емес, жалпы жиналыстың шешiмi
бойынша жүзеге асырылады. Кооперативтiң барлық мүшелерiнiң үштен екi белiгi
дауыс берген жағдайда, бұл шешiм қабылданған болып есептеледi.
Кооперативтiң шығарылғалы отырған мүшесi бұл жерде дауыс беруге қатыспайды.
Өндiрiстiк кооператив мүшелiгiнен шығарылғаны үшiн сотқа шағым жасалуы
мүмкiн.
Азаматтық Кодекстiң баптарына, ҚР Президентiнiң Заң күшi бар “Заңды
тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы” 17.04.1995 жыл Жарлығына(өзгертулер
мен толықтырулар), ҚР әдiлет министрлiгiнiң 27. 02.1998 жылғы “ҚР әдiлет
министрлiгi органдары арқылы заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу тәртiбi
туралы” Ережелерiне және ҚР “Банкроттық туралы” Заңдарына сәйкес өндiрiстiк
кооператив басқа да заңды тұлғалар сияқты таратылуы немесе қайта құрылуы
мүмкiн.
Өндiрiстiк кооперативтi ерiктi түрде тарату немесе қайта құру туралы
шешiм кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысында оның мүшелерiнiң үштен екiсi
дауыс берген жағдайда қабылданады.
Ал өндiрiстiк кооперативтi таратып барып қайта құру үшiн (оның өзiнде
кооператив тек қана шаруашылық серiктестiгi, акционерлiк қоғам болып қайта
құрыла алады) кооперативтiң барлық мушелерiнiң бiрауызды шешiмi қажет.
Жарғы капиталының мөлшерiн белгiленген тәртiпте қалыптастыру қағидаларын
сақтаған жағдайда өндiрiстiк кооператив шаруашылық серiктестiгi немесе
акционерлiк қоғам болып қайта құрыла алады.
Өндiрiстiк кооперативтiң коммерциялық емес ұйым болып қайта құрылуына
рұқсат етiлмейдi.(24-бап)
Екiншiден, акционерлiк қоғам мен жауапкершiлiгi шектеулi
серiктестiктерде заңды тұлғаның қатысушысы оның мiндеттемелерi бойынша
өздерiнiң жарғылық қорға қосқан салымдары негiзiнде жауап бередi, ал
кооператив мүшесi қосымша жауапкершiлiкте болады, яғни кооперативтiң заңды
тұлға ретiндегi төлем қабiлетiн арттыруға кепiлдiк берiп қана қоймайды,
оның қызметi нәтижелi болу үшiн кооператив мүшелерiнiң еңбекке қатысуы
арқылы жеке мүддесiнiң деңгейiн көтередi, қызығушылығын арттырады. Бұл
бүгiнгi күнi бiзге жетiспейтiн экономикалық қатынастардың тұрақтылығын
қамтамасыз етедi.
Үшiншiден, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар
“Өндiрiстiк кооператив туралы” 1995 жылдьң 5 қазанындағы Жарлығы кооператив
мүшелерiнiң кең көлемдi құқығын көздейдi, кооператив iсiн басқарудың
демократиялық нысанын белгiлейдi. Сонымен бiрге, шешiмдер қабылдаған кезде
кооператив мүшесiнiң бiр ғана даусы болады, бұл жерде жарна үлесiнiң
мөлшерi есепке алынбайды.
Төртiншiден, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Заң күшi бар
“Өндiрiстiк кооператив туралы 5.10.1995 жылғы Жарлығында кооперативтiң
тапқан табысы кооператив мүшелерiнiң еңбекке қатысуына сәйкес бөлiнедi,
яғни кооператив мүшелерiнiң табысы әрқашанда еңбектен туындайды деген ереже
бар.
Негiзгi жұмыс орнынан немесе оқуынан бос кезiнде кооперативте жұмыс
iстейтiн азаматтардың оның iшiнде кооператив мүшелерiнiң негiзгi жұмыс
iстейтiн орнында жалақысы немесе оқу орнынан алатын стипендиясы толық
сақталады. Кооперативте жұмыс iстеген уақыты еңбек стажына енедi.
Кооперативтi құрылтай құжаттары негiзге алынатын iшкi құжат болғанмен,
онда кооператив қызметiнiң барлық мәселелерiн толық қамту мүмкiн емес.
Сондықтан да, Қазақстанда шығарылған заң актiлерi негiзiнде құрастырылған
осы құжат үлгiлерiн пайдаланған жөн.
Сонымен, кооператив өзiнiң құқықтық мәртебесi бойынша шаруашылық
серiктестiктерiне өте ұқсас дегенмен кейбiр iшкi қатынастар басқаша
басқарылады, осындай өзгешелiктер коммерциялық қызмет жүргiзу үшiн ұйымдық-
құқықтық нысан таңдау вариантын көбейтедi. Бүгiнгi күнi ауылшаруашылығында
шаруа(фермер) қожалығымен қатар кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру үшiн
өндiрiстiк кооператив өте қолайлы әрi тиiмдi нысан болып табылады.
Жалпы алғанда, бiздiң ойымызша, кооперативтiк нысан экономикалык,
тиiмдi және барынша демократиялық болып табылады.
Қазақстан Республикасының “Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау
туралы” I997жылғы 19 маусымдағы Заңыньң 3-бабының З- тармағы негiзiнде
өндiрiстiк кооператив шағын кәсiпкерлiктiң субьектiсi бола алады. Бұл
жағдайда кәсiпкерлердiң жылдық орташа саны елу адамнан аспауы керек, ал
кооперативтiң орташа жылдық активi алпыс мың есе есеп көрсеткiшiнен жоғары
болмауы қажет. Мұндай кооперативтердiң ойын және шоу-бизнестермен
айналысуға құқығы жоқ. Шағын кәсiпкерлiктiң субьектiсi болып табылатын
өндiрiстiк кооператив ҚР “Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы”
1997 жылдың 19 маусымындағы Заң негiзiнде және басқа да заң актiлерi
негiзiнде мемлекет тарапынан тиiстi жеңiлдiктердi пайдалана алады.Жұмысын
бастаған кәсiпкерлердiң қызметiн жеңiлдетуге және өндiрiстiк кооперативтi
тiркеу кезiнде уақыт үнемдеуге осы ұсынылып отырған түсiндiрмелер мен
нормативтiк құқықтық актiлер көмек болады деген үмiттемiн.
1.2. Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiбi.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi мен Қазақстан
Республикасының заң күшi бар Өндiрiстiк кооператив туралыҚР Президентiнiң
Жарлығымен және ҚР Әдiлет Министрлiгiнiң 27.02.1998 жылғы ҚР Әдiлет
министрлiгi органдары арқылы заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу тәртiбi
туралы Ережелерiне сай Өндiрiстiк кооперативтер өз жұмысын бастайды.
Азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет үшiн мүшелiк негiзде,
олардың өз еңбегiмен қатысуына және өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң
жарналарын (үлестерiн) бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi
өндiрiстiк кооператив деп аталады. Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға
тиiс. Өндiрiстiк кооператив құрылтайшы-жеке тұлғалардың жалпы жиналысының
шешiмiмен құрылады.
Егер өндiрiстiк кооперативтiң құрылтайшысы (мүшесi) шетел азаматы
болған жағдайда мұндай кооперативтiң ұйымдастырылуы мен қызметi “Шетел
инвестициялары туралы” Қазақстан Республикасының Заңында көзделген
ерекшелiктер ескерiле отырып, Жарлықтың күшi қолданылады.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай құжаттары
Өндiрiстiк кооператив өз қызметiн жарғының не құрылтай шарты мен
жарғының негiзiнде жүзеге асырады.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шарты, егер өндiрiстiк кооперативтiң
құрылтайшылары оны құрылуын жарғыдан өзге, сондай-ақ құрылтай шартымен де
ресiмдеген жағдайда бұл шартта мыналар болуға тиiс:
1) өндiрiстiк кооперативтi құру туралы шешiм, оның фирмалық атауы
және орналасқан жерi;
2) кооператив мүшелерiнiң тегi, әкесiнiң аты, аты, туған күнi мен туған
жерi, сондай-ақ тұрғылықты жерi көрсетiлген дербес құрамы;
3) кооператив құру жөнiндегi iс-әрекет тәртiбi;
4) құрылтайшылардың кооператив меншiгiне беретiн мүлiктiк
жарналарының құрамы мен мөлшерi туралы мәлiметтер;
5) iс-әрекетi кооперативтi құру және тiркеу үшiн қажеттi кооперативтiң
лауазымды тұлға тағайындау(сайлау) туралы шешiм;
б) кооперативтi құру және оның жұмысын ұйымдастыру мәселелерiн
шешуге байланысты аталған тұлғалардың өкiлеттiктерiн белгiлеу;
7) кооперативтiң жарғысын бекiту;
8) пайда мен шығынды бөлу тәртiбi;
9) құрылтайшылардың кооперативтен шығу тәртiбi.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шартына құрылтайшылардың шешiмi
бойынша осы Жарлыққа қайшы келмейтiн басқа да талаптар енгiзiлуi мүмкiн.
2. Құрылтай шартына құрылтайшылардың бәрi қол қояды.
3. Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шарты коммерциялық құпия болып
табылатын құжаттар құрамына кiредi әрi мемлекеттiк өзге де органдарға,
сондай-ақ үшiншi тұлғаларға тек қана кооператив басқармасының шешiмi
бойынша не заң актiлерiнде белгiленген жағдайда ұсынылуы тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы
1. Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында мыналар:
1) кооперативтiң фирмалық атауы;
2) кооперативтiң орналасқан жерiн көрсету;
3) кооперативтiң басқару органдарын құру тәртiбi және олардың құзiретi,
олардың шешiм қабылдау тәртiбi;
4) кооперативтiң әрбiр мүшесiнiң пайының мөлшерi туралы, кооператив
мүшелерiнiң құрамы мен олардың мүлiктiк жарна енгiзу тәртiбi және пай
енгiзу жөнiндегi мiндеттеменi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi туралы
мәлiметтер;
5) кооператив қызметiне оның мүшелерiнiң жеке еңбегiмен қатысу сипаты
мен тәртiбi және олардың жеке еңбегiмен қатысу жөнiндегi мiндеттеменi
бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi;
б) кооператив пен құрылтайшылардың, кооперативтiң атқарушы органы мен
жалданбалы жұмыскерлер еңбек ұжымының арасындағы қарым қатынастар;
7) кооперативтiң пайдасы мен шығынын бөлу тәртiбi;
8) кооперативтi қайта құру және тарату тәртiбi болуға тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында осы Жарлыққа қайшы келмейтiн басқа
да ережелер болуы мүмкiн.
2. Кооперативтiң фирмалық атауында оның аты, сондай-ақ “Өндiрiстiк
кооператив” деген сөздер болуы тиiс.
З. Жарғы құрылтайшылардың жалпы жиналысында бекiтiледi. Жарғы
бiрауыздан бекiтiлуге тиiс.
Жарғыға өзгерiс осы Жарлықтың 15-бабында көзделген тәртiппен кооператив
мүшелерiнiң жалпы жиналысының шешiмiмен енгiзiледi.
Жарғыға кооператив басқармасының төрағасы (кооператив төрағасы) қол
қояды.
4. Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы мемлекеттiк немесе өзге де ресми
органдарға, сондай-ақ кооперативпен шарттық қатынасы бар не онымен осындай
қатынасқа енуге тiлек бiлдiрушiлердiң талап етуi бойынша ұсынылады.Мүлiктiк
жарналар өндiрiстiк кооперативтi бастапқы капиталын құрайды және оны құру
мен қызметiн ұйымдастыру жөнiндегi шығыстарды өтеуге жұмсалады.
Мүлiктiк жарналардың құрамы мен мөлшерi, сондай-ақ оларды енгiзу
тәртiбi, жолдары мен мерзiмi құрылтай шартында немесе жарғыда белгiленедi.
Кооперативтiң жалпы жиналысының шешiмi бойынша кооператив мүшесiнiң
қосымша мүлiктiк жарналарды енгiзуi көзделуi мүмкiн. Бұл туралы шешiм осы
Жарлықтың 15-бабында белгiленген тәртiппен қабылданады.
Жаңадан қабылданатын мүшенiң мүлiктiк жарнасы оның кооперативпен
келiсiмiнде белгiленедi және кооператив мүшелерi жалпы жиналысының
хаттамасында көрсетiледi.
Кооперативтiң әрбiр мүшесiне оның мүлiктiк кiру жарнасының мөлшерi мен
түрiн куәландыратын құжат берiледi.
Кооперативке енгiзiлетiн мүлiктiк жарна ақша, бағалы қағаздар, заттар,
мүлiктiк құқықтар, соның iшiнде жер пайдалану құқығы, зерде қызметi
нәтижелерiне құқық пен өзге де мүлiк болуы мүмкiн.
Кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарнасын ақшалай бағалау тек қана
кооператив құрылтайшыларының арасындағы келiсiм бойынша жүргiзiле алмайды
және ол тәуелсiз аудиторлы тексерiстен өтуге тиiс. Кооператив мүшелерiнiң
мүлiктiк жарнасы тек Қазақстан Республикасының ұлттыиқ валютасындағы ақша
қаражатынан ғана тұрған жағдайда тәуелсiз аудиторлық тексерiс
жүргiзiлмейдi.
Кооператив мүшесi мүлiктi кооперативке өз жарнасы ретiнде тек қан
пайдалануға берген жағдайда, жарнаның мөлшерi кооператив мүшелерiнiң
келiсiмiнде белгiленген кезең үшiн есептелген осы мүлiктiң пайдаланғаны
үшiн төленетiн жал төлемiне қарай анықталады.
Өндiрiстiк кооперативтiң мүшелерi кооператив мiндеттемелерi бойынша
өндiрiстiк кооператив туралы заңда көзделген мөлшер мен тәртiп бойынша
қосымша (жәрдем беру) жауапты болады. Өндiрiстiк кооперативтi және оның
мүшелерiнiң iс жағдайы заң құжаттарына сәйкес белгiленедi.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы кооператив мүшелерiнiң жиналысында
бекiтiледi және оған арнайы хаттама жасалынады.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында Кодекстiң 41 -бабының 5-
тармағында көрсетiлген мәлiметтерден басқа кооператив мүшелерi жарнасының
мөлшерi туралы; кооператив мүшелерiнiң құрамы мен жарна қосуы тәртiбi және
олардың жарна қосу жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi
туралы; кооператив қызметiне оның мүшелерiнiң еңбекпен қатысуы сипаты мен
тәртiбi және олардың еңбекпен қатысуы жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны
үшiн жауапкершiлiгi туралы; кооперативтiң пайдасы мен залалын бөлу тәртiбi
туралы; кооперативтi басқару органдарының құрамы мен құзыретi және олардың
шешiмдер қабылдау, соның iшiнде бiрауыздан немесе көпшiлiк дауыспен
қабылданатын мәселелер жөнiндегi шешiмдер қабылдау туралы ережелер болуға
тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң меншiгiндегi мүлiк кооператив жарғысына
сәйкес оның мүшелерiнiң жарналарына бөлiнедi.
Жарна кооператив мүлкiндегi өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң үлесi болып
табылады.
Кооператив пайдасы оның мүшелерi арасында, егер кооператив жарғысында
өзгеше тәртiп көзделмесе, олардың еңбекке қатысуына сәйкес бөлiнедi.
Өндiрiстiк кооператив таратылған немесе одан кооператив мүшесi шыққан
ретте соңғысы өндiрiстiк кооперативтiң мүлкiнен өз жарнасына қарай өз
үлесiн бөлiп алуға құқылы.
II. Өндiрiстiк кооперативтi басқару.
2.1.Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi.
Өндiрiстiк кооперативтiң жалпы ерекшелiктерiн айта келiп, бiз оның
басқа коммерциялық ұйымдардан айрықша өзгешелiктерiне тоқталғалы отырмыз:
• кооперативке мүшелiк олардың кооперативке жеке еңбекпен қатысуына
және мүлiктiк жарналарын ( ақша немесе қандай да бiр мүлiктiк құқықтар,
оның iшiнде жер пайдалану құқығы (бұл ауылшаруашылығы өндiрiсi үшiн
маңызды), зерде қызметi нәтижелерiне құқық т.б.) бiрiктiруiне негiзделген;
• кооператив өз мiндеттемелерi бойынша меншiк құқығында өзiне тиiстi
мүлкiмен жауап бере алады. Егер Төраға және Басқарма мүшелерiнiң жауапсыз
әрекетi кооперативтi банкроттыққа ұшыратса, онда сот олар кооперативке
тигiзген зиянньң орнын толтыру жөнiнде жауапкершiлiк жүктейдi;
• кооператив мүшелерi (қатысушылар) оның мiндеттемелерi бойынша әрбiр
мүшенiң (қатысушысының) жарна үлесiнiң құны шегiнде кооператив қызметiмен
байланысты шығын қаупiне субсидиялық (қосымша) жауапты болады;.
• белгiленген мөлшерде жарналарын толық төлемеген кооператив мүшелерi
кооператив мiндеттемелерi бойынша жарналарының төленбеген құны шегiнде
ортақ жауапкершiлiкте болады;
• кооперативте жарғылық капитал болмауы мүмкiн, ол кооператив құру
процесiн оңайлатады;
• кооператив құрылтайшылары он алты жасқа толған екi адамнан кем
болмауға тиiс. Ал кәмелетке толмаған балаларды кооперативке қабылдау үшiн
ата-анасының, асыраушыларының және қамқоршыларының келiсiмi қажет.
• шетелдiк азаматтар да кооперативке құрылтайшы бола алады. Бұл
жағдайда олардың қызметi Қазақстан Республикасының 27.12.1994 жыл “Шетел
инвестициялары туралы” Заңына сәйкес белгiленедi.
• Кооператив мүшелерi жеке еңбекпен қатысуы жөнiндегi мiндеттемелердi
бұзғандығы үшiн жиналыстың шешiмiмен кооперативтен шығарылады. Бұндай
жағдайда кооперативтен шықан мүше кооперативте жұмыс iстемеген кезде алын
табысты бөлуге қатыспайды.
• Жалпы жиналыстың шешiмiмен кооператив шаруашылық серiктестiк немесе
акционерлiк қоғам болып қайта құрылуы мумкiн.
Сонымен, бiрiншiден, кооператив өз мүшелерiнiң заңды тұлға қызметiне
жеке еңбегiмен қатысуына маңыз берсе, акционерлiк қоғам мен жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiктерге мүше болу үшiн заңды тұлға жарғы қорына жарналық
үлес қосса жетiп жатыр. Яғни заңды тұлғаның қызметiне қатысудан пайда табу
мағынасында кооперативтiк нысан ең әдiл түрi болып табылады.
1. Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға тиiс.
2. Өндiрiстiк кооперативке жасы он алтыға толған, кооператив мүшесi
болуға тiлек бiлдiрген және оның қызметiне қатысуға қабiлеттi кез келген
жеке тұлға бола алады.
З. Кооперативке мүше болып кiру үшiн негiзгi жұмыс немесе оқу орны
бойынша әкiмшiлiктiң (заңды тұлға органының) келiсiмi талап етiлмейдi.
Кәмелетке толмаған азаматгардың кооперативке мүше болып кiруi үшiн олардың
ата-анасының, асырап алушылардың немесе қамқоршыларының келiсiмi талап
етiледi.
Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары.
-Жарлық және кооперативтiң құрылтай құжаттарында белгiленген тәртiппен
кооператив iстерiн басқаруға қатысуға;
- кооперативтiң басқару органдарына сайлауға және сайлануға, кооператив
қызметiн жақсарту оның органдары мен лауазымды тұлғаларының жұмысында
кемшiлiктердi жою туралы ұсыныстар енгiзуге;
- кооперативтiң қызметi туралы толық ақпарат алуға, соның iшiнде
кооперативтiң бухгалтерлiк және де басқа құжаттамаларымен танысуға;
- кооператив алған пайданы бөлуге қатысуға;
- егер құрылтай құжатында өзгеше көзделмесе, Кооператив қызметiне өз
еңбегiмен қатысуына сәйкес оның мүшелерi арасында бөлiнуге тиiстi пайдадан
үлесiн алуға;
- кооперативтегi өз еңбегi үшiн жалақы түрiнде немесе кооператив
белгiлеген өзге де түрде ақы алуға;
- кооператив өзiнiң мүшелерi үшiн көздейтiн жеңiлдiктер мен
артықшылықтарды соның iшiнде өздерi өндiрген тауарларды (жұмыстарды,
қызметтердi) бiрiншi кезекте алуға қатысты бөлiгiнде пайдалануға,
кооператив мүлкiн тұтынуға, кооперативтен әлеуметтiк көмек алуға;
- демалыс күндерiн беру арқылы қамтамасыз етiлетiн тынығуға, сондай-ақ
ұзақтығы жұмысшылар мен қызметкерлердiң тиiстi санаттары үшiн заңмен
белгiленгеннен кем емес жыл сайынғы ақылы демалыс алуға;
- әлеуметтiк сақтандыруға және әлеуметтiк қамсыздандыруға;
- белгiленген тәртiппен кооперативтен шығуға құқы бар.
Кооператив мүшелерiнiң Жарлықта, өзге де заң актiлерi мен
кооперативтiң құрылтай құжаттарында көзделген басқа да құқықтары болуы
мүмкiн.
Өндiрiстiк кооператив мүшесi үшiн Жарлық пен басқа да заң актiлерiнде
көзделген құқықтардан бас тартудың немесе оларды шектеудiң, соның iшiнде
кооператив мүшелерiнiң келiсiмi бойынша, күшi жоқ.
Өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң мiндеттерi:
1) кооперативтiң құрылтай құжаттарында көзделген талаптарды сақтауға;
2) жалпы жиналыстың, кооперативтiң сайланбалы басқару органдарының өз
құзыретiне сәйкес қабылдаған шешiмдерiн орындауға;
3) кооперативтiң құрылтай құжаттарында көзделген тәртiппен, жолмен
және мөлшерде кооператив мүлкiне мүлiктiк жарна енгiзуге;
4) кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысуды жүзеге асыру
5) кооператив мiндеттемелерi бойынша мөлшерi мен тәртiбi осы
Жарлық белгiленген мөлшерде және төртiппен қосымша (жәрдемақылық)
жауапкершiлiкте болуға;
б) Өндiрiстiк және еңбек тәртiбiн, еңбектi қорғау ережелерi мен
қауiпсiздiк техникасын сақтауға;
7) кооператив өзiнiң коммерциялық құпиясы деп жариялаған мәлiметтердi
таратпау мiндеттi.
2. Кооператив мүшесiнiң осы Жарлықта басқа да заң актiлерiнде және
құрылтай құжаттарында көзделген өзге де мiндеттерi болуы мүмкiн.
өндiрiстiк кооперативке мүшелiктiң тоқтатылуы және оның мүшелерi
құрамындағы өзгерiстер
Кооператив мүшесi кооператив басқармасының төрағасына (кооператив
төрағасына) шығуынан екi апта бұрын бұл жайында жазбаша түрде ескерте
отырып, өз қалауы бойынша кооперативтен шығуға хақылы. Ескертудiң бұдан
узағырақ мерзiмi құрылтай құжаттарында көзделуi мүмкiн, бiрақ ол екi айдан
аспауға тиiс.
Кооператив мүшесi жалпы жиналыстың шешiмi бойынша одан мынадай:
1) өзiне кооператив жарғысымен жүктелген мiндеттердi ұдайы атқармаған
немесе ойдағыдай атқармаған жағдайда;
2) осыған ұқсас кооперативке мүше болғанына байланысты;
3) құрылтай құжаттарында көзделген басқа да жағдайларға байланысты
шығарылуы мүмкiн.
Кооперативке мүшелiк мынадай: кооператив мүшесi қайтыс болған, оны
өлдi деп хабарлаған, ол хабарсыз жоқ болып кеттi деп танылған; кооператив
мүшесi өз пайын осы баптың 5-тармағында көзделген төрт басқа адамға берген;
кредит берушi (кредит берушiлер) кооператив мүшесiнiң пайына айып өндiрiп
алған жағдайда тоқтатылады.Егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе,
кооператив мүшесi қайтыс болған жағдайда, оның мұрагерлерi кооператив
мүшелiгiне қабылдануы мүмкiн. Бұл жағдайда кооператив мұрагерге
кооперативтiң қайтыс болған мүшесiнiң пайына сәйкес мүлiктегi үлесiн
төлейдi.Егер кооперативтiң құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе,
кооператив мүшесi өз пайын немесе оның бiр бөлiгiн кооперативтiң басқа
мүшесiне (мүшелерiне) сатуға немесе өзгеше түрде беруге хақылы.Пайды (оның
бiр бөлiгiн) кооперативтiң мүшесi болып табылмайтын азаматқа беруге
кооператив мушелерiнiң келiсiмiмен ғана жол берiледi. Бұл ретте
кооперативтiң басқа мүшелерi осы пайды (оның бiр бөлiгiн) сатып алуға басым
құқықты иеленедi.
Кооператив мүшесi болып табылмайтын тұлғаға осы бапта белгiленген
тәртiппен пай немесе оның бiр бөлiгi берiлсе және ол кооперативке кiруге
тiлек бiлдiрсе, мүшелiкке қабылдануы тиiс. Зейнет жасына жеткен кооператив
мүшесi кооператив жарғысында көзделген шартпен кооперативке мүшелiгiн
сақтап қала алады. Кооперативке жаңа мүшелер қабылдау осы Жарлықтың 15-
бабында көзделген тәртiппен кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысында
жүргiзiледi.
Өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң пайынан айып өндiрiп алу: Кооператив
мүшесiнiң пайынан оның жеке борышы бойынша айып өндiрiп алуға оның осы
борышын өтеу үшiн басқа мүлкi жетiспеген жағдайда ғана жол берiледi.
Пайынан айып өндiрiп алынған ретте кооператив өзiнiң борышқор
мүшесiнiң пайына сәйкес кооператив мүлкiндегi үлесiн бөлiп бередi. Үлестiң
мөлшерi кредит берушiнiң (кредит берушiлердiң) талабы келiп түскен күнгi
бухгалтерлiк есеп мәлiметтерi бойынша анықталады.
Үлес ақшалай немесе заттай түрде бөлiнедi. Өндiрiстiк кооперативке
мүшелiктiң өзгеруiнiң салдарынан кооператив мүшесi өз қалауы бойынша
кооперативтен шыққан, сондай-ақ одан шығарылған жағдайда (осы Жарлықтың 11
-бабының 1 және 2 тармақтары) кооператив мүшесiне оның пайы төленуге немесе
берiлуге, сондай-ақ жарғыда көзделген басқа да төлемдер жасалуға
тиiс.Кооперативтен шығатын мүшеге пайын немесе басқа мүлiктi беру қаржы
жылы аяқталып, кооперативтiң бухгалтерлiк балансы бекiтiлгеннен кейiн
жүргiзiледi.Кооперативтен шыққан мүшенiң кооперативпен келiсiм бойынша
пайдың құнын төлеу заттай түрде мүлiктi берумен алмастырылуы мүмкiн.
Кооперативтен шығатын мүшеге, сондай-ақ кооперативтiң осы жылы алған
пайдасынан оған тиесiлi бөлiгi оның бұл жылы кооперативте болған кезеңi
үшiн төленедi. Кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысқаны үшiн төлемдер
кооперативке мүшелiк тоқтатылған күннен бастап бiр ай мерзiм iшiнде
жасалады.Кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысуы жөнiндегi
мiндеттемесiн бұзғаны үшiн кооператив мүшесi одан шығарылған жағдайда
кооперативтiң аталған мүшесi, ол осы кооперативте жұмыс iстемеген кезеңде
алынған пайданы бөлiсуге қатыспайды.Егер кооперативтiң құрылтай
құжаттарында өзгеше көзделмесе, шығатын мүшенiң кооперативке берген мүлкi
сыйақысыз қайтарылады. Қайтыс болған кооператив мүшесiнiң мұрагерi
кооперативке кiруден бас тартқан не мұрагердi қабылдаудан кооператив бас
тартқан ретте оған қайтыс болған кооператив мүшесiнiң пайына сәйкес
мүлiктегi үлесi, сондай-ақ кооператив пайдасының қайтыс болған адамға
тиесiлi бөлiгi және кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысқаны үшiн
сыйақы төленедi.[7]
б. Кооператив мүшесi (мүшелерi) кооперативтен шыққан мүшенiң пайын
немесе пайының бiр бөлiгiн сатып алған ретте сатып алушының кооператив
мүлкiндегi үлесi оның пайының ұлғаюына шамалас артады.
7. Кооперативтен шыққан мүшеге немесе оның мұрагерiне кооператив пай
төлегенде немесе бергенде, сондай-ақ кооператив мүшесiнiң пайынан оның жеке
борышы бойынша кредит берушiлер айып өндiрiп алған ретте қалған кооператив
мүшелерiнiң үлестерi шығу күнiне белгiленген олардың пайларының мөлшерiне
сәйкес ұлғаяды.
8. Кооперативке мүлiктiк жарнасын енгiзу арқылы жаңа мүше қабылдаған
ретте кооператив мүшелерiнiң оның мүлкiндегi үлестерiнiң жаңа мөлшерi
белгiленедi.
Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң кооператив мiндеттемелерi бойынша
жауапкершiлiгi: Кооператив мүшелерiнiң кооператив мiндеттемелерi бойынша
қосымша (жәрдемақылық) жауапкершiлiгi болады. Кооператив құрылғаннан кейiн
пайдың берiлуi немесе пайға мұрагерлiк ету тәртiбiмен оған кiрген
кооператив мүшесi өзi кооперативке кiргенге дейiн пайда болған
мiндеттемелер бойынша да басқа мүшелермен бiрдей жауап бередi.
Кооператив құрылғаннан кейiн кiрген кооператив мүшесi өзi кооперативке
кiргеннен кейiн пайда болған мiндеттемелер бойынша жауап бередi.
Кооперативтен пайын басқа мүшеге немесе үшiншi бiр тұлғаға беру
тәртiбiмен шыққан оның мүшесi, кредит берушi (кредит берушiлер) оның
үлесiнен айып өндiрiп алған жағдайда, сондай-ақ қайтыс болған мүшенiң
кооператив мүшелiгiне қабылдаудан бас тартылған мұрагерi кооператив
мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.
Кооператив мүшесiнiң кооператив мiндеттемелерi бойынша қосымша
(жәрдемақылық) жауапкершiлiгiнiң шектi мөлшерi құрылтай құжаттарында
белгiленедi, бiрақ ол кооператив мүшесiнiң пайы құнының мөлшерiнен төмен
болмауға тиiс. Кооператив мүшелерi арасында жауапкершiлiктi бөлу оларды
пайларының мөлшерiне сәйкес жүргiзiледi.
2.2. Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдары.
Өндiрiстiк кооперативтi басқарудың жоғары органы оның мүшелерiнiң
жалпы жиналысы болып табылады.Өндiрiстiк кооперативте кооперативтiң
атқарушы органдарының қызметiне бақылау жасауды жүзеге асыратын қадағалау
кеңесi құрылуы мүмкiн. Қадағалау кеңесi мүшелерiнiң өндiрiстiк кооператив
атынан әрекет жасау құқығы жоқ.Басқарма және (немесе) оның төрағасы
кооперативтiң атқарушы органдары болып табылады. Олар кооператив қызметiне
күнделiктi басшылықты жүзеге асырады және қадағалау кеңесi мен кооператив
мүшелерiнiң жалпы жиналысына есеп бередi.
Тек кооператив мүшелерi ғана қадағалау кеңесi мен өндiрiстiк кооператив
басқару мүшесi бола алады. Кооператив мүшесi бiр мезгiлде қадағалау
кеңесiнiң мүшесi және басқарма мүшесi бола алмайды.
Өндiрiстiк кооперативтi басқару органдарының құзыретi, сондай-ақ
олардың шешiм қабылдау және кооператив атынан әрекет жасау тәртiбi заң
құжаттары мен құрылтай құжаттарында белгiленедi.
Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысының ерекше құзыретiне
мыналар жатады:
1) кооператив жарғысын өзгерту;
2) атқарушы, тексерушi және қадағалау кеңесiн құру мен олардың
мүшелерiн керi шақырып алу;
З) кооператив мүшелерiн қабылдау және шығару;
4) жылдық есептер мен кооперативтiң бухгалтерлiк баланстарын бекiту
және оның пайдасы мен залалдарын бөлу;
5) кооперативтi қайта құру мен таратуды шешу.
Жалпы жиналысты ерекше құзыретiне заң құжаттары мен құрылтай
құжаттарында басқа мәселелердi шешудi жатқызуы мүмкiн.
Жалпы жиналыстың немесе кооперативтiң қадағалау кеңесiнiң ерекше
құзыретiне жатқызылған мәселелердi олар кооперативтiң атқарушы органдарының
шешуiне бере алмайды.[8]
4. Жалпы жиналыс шешiмдер қабылдаған кезде кооператив мүшесiнiң бiр
даусы болады. Өндiрiстiк кооперативтi басқару
Мүшелерiнiң саны 100-ден асатын кооперативтерде құрылтай құжаттарымен
жоғары органның функцияларын уәкiлдер жиналысына беру көзделуi мүмкiн.
Жалпы жиналыс өзiнiң ерекше құзыретiне жатқызылған маәселелердi
кооперативтiң атқарушы органдарының шешуiне бере алмайды.
Кооператив қарауға ұсынылған кооператив қызметiнiң басқа да мәселелерiн
шешедi.
Кезектен тыс жалпы жиналыс кооператив басқармасының (кооператив
төрағасының) өз бастамасымен, байқаушы кеңесiнiң шешiмiмен, тексеру
комиссиясының талап етуiмен, сондай-ақ кооператив мүшелерiнiң кемiнде
жиырма процентiнiң талап етуiмен шақырылады.[9]
Кезектен тыс жалпы жиналысты шақыру туралы басқармаға қойылған талап
оның мәлiмделген күнiнен бастап жиырма күн iшiнде орындалуға тиiс. Олай
болмаған жағдайда кезектен тыс жалпы жиналысты шақыру туралы талапты қойған
кооператив мүшелерi жиналысты өздерi шақыруға хақылы.
8. Кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысының болатын күнi, орны, уақыты
және күн тәртiбi туралы басқарманың төрағасы (кооператив төрағасы)
кооператив мүшелерiне жиналыс өткiзiлерден кемiнде жиырма күн бұрын жазбаша
хабарлайды.
Егер тиiстi кворум болған жағдайда жиналысқа қатысқан кооператив
мүшелерi бiрауыздан өзге шешiм қабылдамаса, жалпы жиналыстың күн тәртiбiне
өзгерiстер енгiзуге және оған енгiзiлмеген мәселелер бойынша шешiмдер
қабылдауға хақысы жоқ. Егер кворум болмағандықтан жалпы жиналысты өткiзу
мерзiмi ауыстырылған болса, оны қайта шақыру нақ осы тәртiппен жүзеге
асырылады.
9. Егер жалпы жиналыс кооператив мүшелерiнiң немесе олардың сенiмдi
өкiлдерiнiң жартысынан астамы қатысса ол құқылы деп саналады.
10. Жалпы жиналыстық жұмыс регламентi мен дауыс беру тәртiбiн (ашық
немесе жасырын) кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысы белгiлейдi.
11. Жалпы жиналыс шешiмдер қабылданған кезде кооперативтiң әрбiрмүшесi
өз пайының мөлшерiне қарамастан бiр дауысқа ие болады.
Егер жалпы жиналыстың шешiмi үшiн жиналысқа қатысқан кооператив
мүшелерiнiң немесе олардың сенiм бiлдiрген адамдарының жартысынан астамы
дауыс берсе, ол қабылданды деп саналады.
Заңда көзделген мәселелер жөнiндегi шешiм үшiн кооператив мүшелерiнiң
үштен екi белiгi дауыс берсе, ол қабылданды деп есептеледi.
Кооперативтi шаруашылык серiктестiк етiп өзгерту нысанында қайта құру
бiрауыздан қабылданған шешiм негiзiнде жүргiзiледi.
Кооператив жарғысында бiрауыздан немесе көпшiлiк дауыспен шешiм
қабылданатын мәселелер белгiленуi мүмкiн.
Кооперативтен шығару туралы мәселесi қаралатын кооператив мүшесi
дауыс беруге қатыспайды.
Өндiрiстiк кооперативтiң байқау кеңесi
Өндiрiстiк кооперативте оның атқарушы органдарының қызметiн бақылауды
жүзеге асыратын байқаушы кеңес құрылуы мүмкiн.
Тек кооператив мүшелерi ғана байқаушы кеңестiң мүшелерi бола алады.
Байқаушы кеңестiң мүшелерi кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысында
сайланады. Байқаушы кеңестiң саны, жұмыс iстеу мерзiмi және құзыретi
кооператив жарғысымен белгiленедi. Байқаушы кеңестiң мүшесi осымен бiр
мезгiлде басқарма мүшесi немесе кооператив төрағасы бола алмайды.
Кооператив жарғысында байқаушы кеңестiң құзыретiне кооператив
басқармасының ( кооператив төрағасының) есебiн дүркiн-дүркiн тыңдау,
атқарушы лауазымды тұлғаларын тағайындауға келiсiм беру, жарғыда
белгiленген мөлшерден асатын сома жасалған мәмiлелердi күнiлгерi мақұлдау,
кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысы шешiмдерiнiң орындалуын бақылауды
жүзеге асыру жатқызылуы мүмкiн.
Байқаушы кеңес өзiнiң ерекше құзыретiне жатқызылған мәселелердi
кооперативтiң атқарушы органдарының шешуiне бере алады. Байқаушы кеңес
мүшелерiнiң өндiрiстiк кооператив атынан iс-әрекет жасауға хақысы жоқ.
Кооперативте оның атқарушы органдарының қаржы қызметiн бақылауды
жүзеге асыратын тексеру комиссиясы құрылуы мүмкiн. Тек кооператив мүшелерi
ғана тексеру комиссиясының мүшелерi бола алады. Тексеру комиссиясының
мүшелерi кооперативтiң байқаушы кеңесiнiң және атқарушы органдарының
мүшелерi бола алмайды.
Тексеру комиссиясының мүшелерi кооператив мүшелерiнiң жалпы
жиналысында сайланады. Тексеру комиссиясының саны, жұмыс iстеу мерзiмi мен
құзыретi кооператив жарғысында белгiленедi. Кооперативтiң құрылтай
құжаттары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz