Әлеуметтік экологияның өзекті мәселелері туралы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1. Әлеуметтік экологияның өзекті мәселелері

2. Стокгольм конференциясы

Қортынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Адамзаттың даму үшін, адамдардың қажеттін өтеу мақсатында, адамдардын арманы үшін жүмсалатын күш-жігеріміз болашақта бос әурешілік болады. Өйткені бай елдер де, кедей елдер де табиғат ресурстарын тез және аса зор қарқынмен пайдалануда. Табиғат ресурстары тез сарқылады, ұзақ мерзімге жетпейді. Қазіргі ұрпақ үшін көп алғанымыз пайда әкелсе, болашақ ұрпаққа тек шығындар қалтырамыз. Біз болашақ үрпақтан «Экологиялық капиталды» қарызға алып отырмыз, оны қайтаруды ойламаймыз және мүмкіндігіміз де жоқ. Олар бізддін ісрапшылдығымыздың қорғауы мүмкін, бірақ ешқашан капиталын қайтарғыза алмайды. Біздін бұлай істеуіміздің себебі бізді ешкім қарызымызды қайтаруға мәжбүрлей алады. Болашақ ұрпақтың не басқа құқғы жоқ, біздің шешімізге қарсы дау айта алмайды, не қолдан дауыс бермейді. Қазіргі ысрапшылдық болашақ ұрпақтың мүмкіндігі шектейді.

Брунтланд Комиссиясының Байандамасы жарияланғанан кейін тұрақты даму түсінігі халықаралық қолданысқа енді. Тұрақты даму деп табиғаттың экологиялық теңдестіктерін сақтай отырып қәзіргі және болашақ ұрпақтың тіршілік қанағаттандыруды қамтамасыз ететін әлеуметтік-экономикалық даму үлгісін айтамыз.

МКОСР (1987 ж) есебінде тұрақты даму тұжырымдамасы мынандай негізгі жағдайларды қамтиды.

Адамзат болашақ ұрпақтың қажеттерін , қазіргі ұрпақтынң қажеттеріне сәйкес дамуға тұрақты және ұзақ мерзімді сипат бере алмайды. Оның басты шарттары: адамдардың экологиялық қауіпсіздігін және қолайлы ортаға тең құқығын әділетті жүзеге асырады, табиғи ортаның қажетін сапасын және экологияның қалпына келуін сақтау, қалпына келмейтін ресурстарды шағындауды қысқарту, табиғаттың тұқұмдық қорларын жоюу тоқтату.

Әлеуметтік экология.

Тұрақты дамудың негізгі- ғаламдық ресурстарға және экологиялық потенциялға ұқыпты қарау. Табиғи ресурстарын пайдалануды шектку абсолютті емес, салыстырмалы, техниканың қазіргі денгейімен және әлеуметік ұйымдасумен, сондай-ақ биосфераның адамдардың әрекеттерін көтеру мүмкіндігіне байланысты. Тұрақты даму адамдар санының және онының өсу қарқынына жол береді, егкр олар эколлгия-экономикалық жүйелердің өндірістік мүмкіндігіне сәйкес келетін болса.

Кедейшілік болмай қоймайтын бақытсыздық емес және өздігіне болмайды. Ұзақ мерзімде тұрақты мерзімде қамтамас ету үшін адамдардың қарапайым қажеттілігіне қанағаттандыру керек және олардың игі болашаққа үмітін жүзеге асыруына мүмкіндік беру қажет. Әлемде кедеишілік тұрақты болып тұрған жағдайда, барлық уақытта экологиялық және басқа апаттар болуы мүмкін. Кедей топтарға жататын адамдарға өздерінің үлестерін алуларынан кепілдік болу керек. Ол үшін шешім қабылдауға адамдар демократиялық жолдармен қатысуы тиіс.

Тұрақты даму үшін бай мемлекетер өздерінің әрекетерін, мысалы қуат тұтынуды, экологиялық мүмкіндіктерге сәйкестендіру керек, ал дамушы елдерге «Көмегі» ол елдердін табиғат ресурстарын шектен тыс қанауына әкелуіме тиіс.

Тұрақты даму өзгерісіне үилесімділік күиі емес, табйғаты пайдалану маштабы, қаржы жұмсау, техникалық даму казіргі және болашақ қажетіліктерге сәйкес өзгеріп отыратын үрдіс. Түптін түбінде тқақты даму үшін саяаси жігер қажет.

Тұрақты даму тұжырымдамасына Т. А. Акимова, А. П. Кузьмин, В. В. Хаскин біршама әділет бағасын берді. Олар бұл тұжырымдамада келіспейтінді келістіруге тырысады: қазіргі және болашақ ұрпақтын қжеттерін қанағаттандыратын тұтыну өркениеттін табиғатты қорғау міндеттерін орындау мүмкін болады дейді. Бұл мүмкін емес.

МКОСР байандамасы ББҰ Бас Асамблеясыныңи қаулысымен барлық елдер башыларына өздерінің ұлттық бағдарламаларын жасау үшін және оны орындауға таратады. МОКСР шешімі ББҰ Бас Асамблеясының мақұлданаы және кезекті 2000 ж. Дейінгі және кейінгі мерзімдегі экологиялық боашақ құжаттың негізі болады.

Тұрақты даму түсінігі бірнеше қырынан қарастырады:

Саяси-құқықтық:

-дамыған демократия ( халық билігі, констутциялық өкімет, құқықтық мемлекет, азаматық қоғам) :

- парасатты заңдар мен салықтар:

- әлеуметтік әділеттік (еңбеке лайықты өлем адам құқығын қатан сақтау) :

- заң алдында барлық адамдардың бостандығы мен тендігі қамтамасыз ету:

- отаншылдық пен интернатционализ бірлестігі, халықтар достығы, азаматар мен қоғамның өзара жауапкершілігі:

- қоғамның ноосфералқ сапалы дамуын қамтамас ету үшін қоғамдық және үкметік құрылымдардың үилесімдігі:

Экономикалық:

- халық шаруашылығында мемлекеттік, қоғамдық және жеке меншіктін дұрыс үилесімділігі, өркениетті нарық экономика;

- монополияның жою және тауар өндірушілер мен сатушылардын еркін бәсекелестігі:

- планетамыздын барлық тұрғындардын негізгі тіршілік қажеттерін қанағаттандыру ұшін жеткілікті ауыл шаруашылық, өнер кәсіп және машина игіліктерді өндіру;

- адамдардын пайдалы әрекетерін ынталандыратын ізгі ниетті және тиімді әдістер.

Экологиялық:

- табиғат пен қоғамның, биосфера мен адамның қатар дамуын, олардың үилесімдігін қалпына келтіру, барлық өзгерістін ноосфераның қалыптастыру мақсат ету

- қазіргі ұрпақтың ғана емес, болашақ ұрпақтың негізгі тіршілік қахеттерін қамтамасыз етуінің нақты мүмкіндіктерін сақтау;

- табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану әдістерінің тиориясын жасау және іске асыру;

- ноосфералық дамудың экологиялық қауіпсіздігін қамтамас ету;

- тұиық циклмен алғаш аз қалдықтын, одан кейін қалдықсыз өндірісті кеңейту, ойластырылған биотехнологияны дамыту:

- органикалық отын жағатын энергерикадан біртіндеп қалпына келтіру қуат көздерін (күн, су, жел, биомасса, жер қойнауының қызуы, т. с. с. ) пайданылатын балама энергетикаға көшу.

- табиғат қорғаудың әкімшілдік экономиканың және құқықтың әдістерін жетілдіруң;

- биосфераның әр тұрлілігін сақтауға тұрақты қамқорлық:

- адмзаттардың табиғатты өз үиіндей айалауын қалыптастыратын экологиялық тәрбие жұмыстарын, әсіресе жастар арасында дәйекті, жүйелі жүргізу:

- экологиялық-өнегелік кодекс қабылдау және талаптарын бұлжытпай орындау.

Әлеуметтік:

- ждегі аштық пен кедейшілікті жою;

- балаларға, қарттарға, мүгедектерге қамқорлық:

- балалар мен жас өспірімді тәрбиелеу, мектепке дейінгі және мектепте жалпы білім беру:

- қолайлы және қол жеткізерлік жоғары және кәіптік орта білім беру жүиелерін кеңейте дамыту:

Халықаралық;

- бейбітшілік үшін күрес, жаңа дүниуе жүздік соғыс және діни қақтығысты болдырмау, кез келген қайшылықтарды бейбіт, сайасй жолмен шешу:

- екі жақты және көп жақты ынтымақтастықты негізінде өнер кәсіпте, ауыл шаруашылығында мәдениете және ғылымда барлық елдер халықтардың әріптестігі қамтамасыз ету;

- экономикалық дамудың барлық жақтарында нашар дамыған елдерге көмек көрсету:

- ББҰ бейбітшілік және табиғатты қорғау әрекетіне белсенеді көмектесу;

Ақпараттық:

- ғылым мен технйканың жоғары даму денейі және олардың іске асырылуы;

- жаратылыс тану және қоғамның ғалымдардың оқшаулауын жойып біртұтас әлеуметік-жаратылыс ғылыми тиориясын жасау:

- халық ағарту және бұқаралық ақпарат құралдарын кеңінен тарату, олардың ақиқатылығы:

- бүкіл халық шаруашылығын және мәдениет ақпаратандыру және кибернетизалану:

- идиологиялық жұмыста, оның ішінде тұрақты даму стратегиясын насихаттауға оны жеткілікті бағалауды сынауға электронды құралды жаппай қолдану;

- ақпаратық ресурстарға зат және қуат ресурстарына қарағанда басымдылық беру:

- тұрмыстан ақыл-ойды кейін қалуын жою, адамдардың ғылыми болжау орталығын дамыту:

Жоғарыда келтірілгендерден көргеніміздей тұрақты экодаму түсінігін көп қырлы, әр елге әр тұрлі. Тұрақты даму тұжырымдамасы бүкіл адамзаттың болашағын қамтамас етуге бағыталған, сонысымен ерекше құнды.

Стогольм мәлімдемесі әр тұрлі елдерге экологиялық бағыттағы процеске іске асыру жолдарын ұсынды. Ұлттың аймақтың міндеттерді орындаға ұсынылған экодамудың принціптерін қалыптаспас бұрын әр тұрлі елдердің ғалымдары мен мамандар қауымдастығының үлкен жұмыстары қжет болды. Зерттеулер мен бағдарламалар бірнеше бағытта жүргізілді.

1) мдік динамика туралы ақпараттарды қортындылау, экономикалық өсудің және экономикалық маманданудың әр тұрлі нүсқалары бойынша оқиалар ұлгісі және даму болашағын құрастыру ;

2) биосфера жағдайының ірі аймақтың табиғат кешендерінің және климаттың техногендік әсерлер салдарынан өзгеруін ғылыми болжау;

3) қоршаған ортаға антропогендік жүктемені азайту үшін өндірісті сапалы экологиялау және табиғат ресурстарын реттеу мен экологиялық бағыттағы мүмкіндікті зерттеу;

4) экодму және табиғат пайдалану басқару саласында ұлттық және аймақтық мәселелерді шешу үшін халықаралық ынтымақтастықты ұйымдастыру және үйлестіру.

Мұндай міндеттер арнайы құрылымды - қоршаған орта жөнінде БҰҰ бағдарламсын (ЮНЕП) құруды қажет етті. ЮНЕП-тің алғашқы міндеттері эколгияның кезек күттірмейтін өзекті мәселелері: жердің тақырлануы, топырақтың тозуы, тұщы су қорының сарқылуы, мұхиттардың ластануы, ормандардың отасуы, жануарлар мен өсімдіктердің құнды тұрлерінің жойылуы ьойыеша ұсыныстар әзірлеп, мемлекеттерге қлодануға ұсыну.

Стокгольм конференциясы

Сондай жаңа уақыт таллабына сай ұсыныстың бірі - экодаму тұжырымдамасы болды. Онда алғашқы рет экономиканың дамуын табиғат жүйелерінің мүмкіндігіне сәйкестендіру идеясы, теңгерушілік идеясы, экологиялық және экономикалық талаптардың теңдестігі идеясы қалыптастыоылды. Дамудың жаңа тұжырымдамасын М. Стронг қоршаған орта жөнінде Бірінші халықаралық Конференциядағы (Стокгольм 1972 ж. ) баяндамасында ұсынды. Ол өзінің баяндамасында әлемдік қауымдастықты дамытудың үлгісін өзгертуді - экономикалық дамудан экологиялық-экономикалық дамуға өтуге шақырды. Нақ экологиялық-экономикалық жүйеге өту дамудың басты мақсатын өзгертеді. Тұжырымдаманың мәні -экологиялық және экономикалық теңдестік болғанда ғана даму болатынын мойындату. Адамзат шаруашылығын ұйымдастырудың жана тұрі басқару қызметі және ұйымдастыру құрлымын түбірлі өзгертуді талап етеді.

Стокгольм конференциясынан кейін экодамуға байланысты коптеген еңбектер жарияланды. Бірақ бұл тұжрымдама да ұзақ жалғаспады, біртіндеп тұрақты даму тұжрымдамасына ауысты.

19983 ж. ББҰ Бас хатшы бастамасымне қоршаған орта және даму жөніндегі халықаралық комиссия (МКОСР) құрылды. Оны Норвегияның примьер-министір Г. Х. Буртланд басқарды.

МКОСР байандамасында экологиялық бағытта дамудың экологиялық, экономикалық және әлеуметтік жақтарын қамтитвн, болашаққа бірден-бір жол болатын тұрақты даму қажеттілігі дәлелдейді. Комиссия қоршаған орта жөнінде ББҰ Конференциясын шақруға байланысты ұйытқы болды.

Адам әрекетінің зиянды әсері атмосфера қабаттарының бірі - стратосфераға да тиіп жатыр. Атмосфераның бұл бөлігінде жердегі барлық тіршілікті радиациялық ультракүлгін және инфрақызыл сәулелерден қорғайтын озон қабаты орналасқан. Соңғы кезде осы озон қабатының бұзыла бастағаны жөнінде жиі айтылып жүр. Оның бұзылуына тропосфера мен стратосфера шекарасында ұшатын тұрлі ұшақтар санының көбеюі себеп болып отыр. Олардан бөлінген газдар озон қабатының жұқаруына әсер етеді. Қазақстан аумағында озон қабатының бұзылуы ғарыш полигоны орналасқан Орталық Қазақстанда көбірек байқалады. Сол маңайдағы өсімдіктер дүниесінің құрамындағы - өзгерістер оны мекендейтін қара құйрық, ақ бөқен етіндегі радиациялық элементтердің шамадан тыс өсуі осыны дәлелдейді.

Адам әрекеті айрықша әсер еткен табиғи компоненттердің бірі - су көздері. Адамның суды пайдалану мөлшері бүкіл дүние жүзі бойынша жылма-жыл артып келеді. Әсіресе, өндірісте, ауыл шаруашылығында су көп пайдаланылады, Осыған орай, еліміздегі ірі су көздерінің бүгінгі жайы алаңдаушылық туғызуда. Табиғат қалыптасуы мен дамуының заңдылығын ескермей, оған араласу, билік жүргізу де өте қауіпті. Мәселен, XX ғасырдың орта тұсында Қара бұғаз Гол шығанағы Каспий теңізінен бөгетарқылы бөлініп тасталды. Әлдекімдер Каспий теңізінің суын осы шығанақ жұтып жатыр деп жорамалдап, сол арқылы теңіз суының төмендеуін тоқтатпақ болды. Алайда, құрган қалган шығанақтың қоршаған ортаға, халық шаруашылығына теңіз суының уақытша азаюынан гөрі зияны көбірек тиетінін ешкім ескермеді. Кейін 25-30 жылдан соң Каспийдің төмендеуі шығанақпен байланысты еместігі, оның жердің эволюциялық даму заңына катысты екендігі анықталды. Ғасырлық геологиялық ырғакқа сәйкес әр 50-100 жыл сайын теңіз деңгейінің көтерілуі немесе қайтуы болып тұратын құбылыс. Құрғап қалған шығанақ түбінен атмосфераға жыл сайын 120-140 млн. тонна натрий сульфаты тозаңы көтеріліп, тек Тұркменстан мен Қазақстанның ғана емес, сондай-ақ Ресейдің, Кавказдың, Орта Азияның, Тұркияның, Иранның, Қытайдың, Украина мен Белоруссияның және басқа елдердің жеріне таралды, оны жел көтеріп мыңдаған шақырымдарға жеткізді. Сөйтіп, шыганақты теңізден белу жөніндегі ағат шешім халық шаруашылығына, табиғатқа үлкен зиян келтірді. Нәтижесінде егіндік, шабындық жерлер азайып, ауру, өлім көбейді. Кезекті геологиялық ырғақтың қайталануына байланысты Каспий деңгейі көтеріліп, жағалауды су баса бастады. Сөйтіп, шығанақты бөлген бөгетті алып тастау, теңіз суын қайта босату күн тәртібінде тұрды. Осының бәріне қанша қаражат жұмсалғанын есептеп көріңіз. Елдің еңбегін еш кетіру деген осы да.

Эқология қазіргі дәуірде адамзатты толғандырып отырған аса маңызды проблемаға айналды. Табиғатты, қоршаған ортаны жою арқылы бүкіл қоғамды, тіршілікті жойып жіберуге болатынын көптеген елдер түсіне бастады. Біздің өмір сүріп отырған дәуірімізде техникалық құралмен қаруланған адамның жер шарын аз уақытта айналып өтуі де, құрта салуы да оп-оңай. Сондықтан әлем халықтары ел тағдырларын экологиямен байланыстырып, экологиялық апатқа қарсы тұруы қажет. Қазақстан табиғатының өлшеусіз байлығын игере отырып, бізді қоршаған ортаның бүтіндігін сақтау да республикада шешуін күтіп тұрған мәселе. Сырт қарағанда, оңай көрінгенмен, бұл мәселені шешудің күрделілігін де түсінуге болады. Ол үшін адамның менталитетін, оның моральдық, этикалық дағдыларын өзгерту керек, табиғат пен адамның арасында жаңа көзқарас қалыптастыру қажет.

Елде жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің табысты аяқталуы да, ең алдымен, ұстанған экологиялық саясатқа байланысты. Ол үшін жердің құнарсыздануы мен жер бедерінің жүдеушілігі (аумақтың 60 %-н құм баса бастады), су ресурстарын тапшылығы (сумен қамтамасыз етуде Қазақстан ТМД мемлекет ішінде ең соңғы орында), Арал, Балқаш көлдер суалуы, Семей ядро полигоны мен басқа да әскери полигондардың, Каспий жағалауын проблемалары, елді мекендерде ауаның, топырақ пен судың ластану жағдайлары сияқты маңызды мәселелерді шешу мемлекеттік деңгейде қаралуы керек. Қазақстан жерінің табиғи байлықтарының аза экономикаға қатты әсер ететін әлеуметтік шараларды іске асыруға байлау болатыны өзінен өзі түсінікті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.