Күйіс малының ас қорыту ерекшеліктері

1) Күйіс малының ас қорыту ерекшеліктері.
А) Мес қарын
Б) Жұмыршақ
В) Қатпаршақ
С) Ұлтабар
2) Қарын микроорганизмдері және олардың маңызы.
3) Көмірсулардың қарында қорытылуы.
4) Күйіс қайыру механизімі.
5) Күйіс малы қарнының қимылдары.
6) Ащы ішектегі ас қорыту процестері.
7) Тоқ ішектегі ас қорыту.
8) Нәжіс бөлу (дефекция).

Күйіс малы қарнының құрылысы өте күрделі ,ол төрт бөлімнен тұрады. Олар мес қарын, жұмыршақ, қатпаршақ және ұлтабар. Алғашқы үш бөлімді алдыңғы (қосалқы) қарын, ал ұлтабарды - нағыз қарын деп атайды. Түйе қарны үш бөлімнен тұрады, оларда қатпаршақ болмайды. Алдыңғы қарынның кілегей қабығы көп қабатты жалпақ эпителиймен қапталады, онда без болмайды. Қарынның әр бөлігінің өзіне тән ерекшеліктері болады.
Мес қарын – алдыңғы қарынның ең үлкен бөлімі. Оның сыйымдылығы ірі қарада 100-300 л, қой мен ешкіде -12-20 л.
Мес қарын бүкіл құрсақтың сол жақ бөлігін алып жатыр. Мықты ет белдемдерімен және қатпарларымен ол бес бөлікке бөлінеді. Оң және сол ұзынша қатпарлар мес қарынды дорсальдық (үстіңгі) және вентральды (астыңғы) қапшықтарға бөледі. Үлкен көлденең қатпар қарын қапшықтарынан кіреберісті (сағаны), ал Х тәрізді қатпар – артқы дорсальдық және вентральдық құрыштарды бөледі. Мес қарын қатпарлары жынды екшеп, құрыштарға бағыттап отырады. Қарынның кілегейлі қабығы беткейді көбейтетін көптеген еміздікше түзеді. Олардың арасы микробтардың өсіп – дамуы үшін қолайлы орта болып табылады.
Жұмыршақ- кішкентай домалақ ағза. Оның сыйымдылығы ірі қарада 5-10 л, ал қой мен ешкіде 1,5-2 л. Мес қарын кіреберісінен оны орақ тәрізді қатпар бөледі. Жұмыршақтың кілегейлі қабығы дәнекер ұлпа негізінде бал арасының ұясына ұқсас тормала құрайды. Жұмыршақ мес қарыннан түскен жынды екшкп, оның қорытылуға дайын сұйық бөлігін қатпаршаққа өткізеді де, ірі бөлшектерді мес қарынға кері қайтарады. Мес қарын мен жұмыршақта жын физикалық, химиялық және микробиологиялық өңдеуден өтіп, жақсылап майдаланып, әбден сұйылғанға дейін аялдайды. Мес қарын жиырылған кезде жынның біраз бөлігі жұмыршаққа өтеді. Жұмырщақтың қатты жиырылуы кезінде ол қайтадан мес қарынға оралады. Осылай әрлі- берлі қуаланған жын массасы бөрітіп, жұмсарып, оның уақталған үлесі екшеленеді де, қатпаршаққа өтеді.

1) “Жануарлар физологиясы” 1 – том,
Т. Несіпбаев Алматы “Қайнар” 1995.
2) “ Жануарлар физологиясы” 2 – том,
Т. Несіпбаев Алматы “ Қайнар” 1996.
3) “Адам және жануарлар физологиясы”
Т.Несіпбаев Алматы “РИК” 2000.
4) “Этология крупного рогатого скота”
М. П. Скрипниченко Алматы 1979.
4) “Жануарлар физиологиясы”
Т. Несіпбаев Алматы “Ғылым” 2005.
5) “ Физиология с.-х. Животных”
Голиков А.Н., Базанова Н.У. М., 1991.