Қазақстан территориясында кездесетін жабық тұқымдылар, папоротниктәрізділер, плаунтәрізділер қатарларына жататын дәрілік өсімдіктер

1. ДАЛАЛЫҚ ҚЫРЫҚБУЫН —ХВОЩ ПОЛЕВОЙ
2. ЕРКЕК УСАСЫР — ПАПОРОТНИК МУЖСКОЙ
3. ҚЫРЫҚБУЫНДЫ КЫЛША —ЭФЕДРА ХВОЩЕВАЯ
4. ТАҢДАМАЛЫ ПЛАУН . ПЛАУН БАРАНЕВЕЦ
5. КӘДІМГІ ҚАРАҒАЙ . СОСНА ОБЫКНОВЕННАЯ

Далалық қырықбуын — қара түсті, ұзын, 1,5 метрге дейін тереңдеп өсетін тамыр сабағы бар, көп жылдьқ шөп тектес өсімдік. Өсімдіктің кектемдік және жазды сабақтары болады. Ерте көктемде тамыр сабағыны биіктігі шамамен 20 сантиметрге жетеді, қоныр немесе қызыл түсті, өн бойында көптеген бутақтары бар. Сабактың бунақтар арқылы қосылған жерлерінде 7—8 коңыр түсті тісшелері бар. Бұл тістер жоғары карай қынап сыкылды сабақты коршай орналасады. Сабақтың ең ұшында споралы капшығы бар. Споралар пісіп жерге шашылғаннан кейін олардың орнында биіктігі жарты метрдей, тұқым бермейтін жасыл қоңыр түсті жаздык сабақ пайда болады. Бұл сабақта да көптеген бунактар бар. Өсімдіктің осы бунақтар арқылы косылған жерімен айнала жапырая өседі.
Қырықбуынның бұдан да басқа шалғындық қырықбуын деген түрі кездеседі. Оның сабағы төрт қырлы және ұзына бойына созылған сайлары бар, өзі жасыл түсті болып келеді. Далалык кырыкбуынның сабағы жұмыр, кедір-бұдыры жоқ. Шалғындық қырықбуынньң дәрілік қасиеті жок. Сондықтан оны дала қырыкбуынымен шатастырып алмау керек. Далалық қырықбуын арамшөп ретінде егістік жерлерде, өзендердің жағаларында, кұмды жерлерде, орманды аймактарда өседі. Дәрі жасау үшін далалық қырыкбуынның жаздық көк сабақтарын жинайды. Құрамында эквизетонд —деген сапонин және экзитин деген алкалоид, флавоноидтар алма, аскорбин, қымыздық, кремний қышкылдары, майлар, белоктар, углеводтар бар.
"Далалық кырықбуыннан жасалған дәрілердің қан тоқтататын, несеп айдайтын, кабынуға қарсы әсер ететін, микробтарды жоятын касиеттері бар. Осыған байланысты бұл өсімдікті қан айналысының нашарлауына, пайда болған ісіктерді, бүйректің және куықтың қабынуларын емдеу үшін пандаланады. Сонымеп қатар жатырдан және геморрой түйіндерінен қан кеткенде, куыққа және бүйрекке тас байлапғанда, өкпе кабынуына байланысты, өкпе қуысына сары су жиналғанда емдеу үшін қолданылады. Далалық кырықбуынды ұзаққа созылған жаракаттарды, туберкулезді емдеу үшін де пайдаланады. Кейбір ғалымдар бүл өсімдікпен гипертония ауруын, атеросклерозды, бауырдың және асқазан жолдарының ауруларын емдейді (Н. Г. Козалева).
Әйелдердің етеккірі шамадан тыс келгенде жұмыршақты, далалык, кырықбуынды теңдей етіп алып пайдаланады. Далалық қырықбуынмен бүйректін кенеттен және жедел қабынуын емдеуге болмайды, себебі оның бүйректі тітіркендіруі мүмкін.
Дәріні дайындау және қолдану тәсілі. Далалық қырықбуын шөптерінің 50 грамын қайнап тұрган 1 стакан суға салып, жарты сағат түндырады, 3 қасыктан ' күніне 3—4 рет ішеді. Ұзаққа созылған жарақаттарды емдеу үшін өсімдіктің 60 грамын 1 литр суға тұндырып, компресс жасап пайдаланады.