Темекі өсімдігін модель есебінде IN VITRO және IN VIVO микроэлементтерді жағдайында өсіргенде қолдану технологиясы және оның экологиялық маңызы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«ЭКОЛОГИЯ» МАМАНДЫҒЫ БОЙЫНША

ЖАЛПЫУНИВЕРСИТЕТТІК МАГИСТРАТУРА

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

ТЕМЕКІ ӨСІМДІГІН МОДЕЛЬ ЕСЕБІНДЕ IN VITRO ЖӘНЕ IN VIVOМИКРОЭЛЕМЕНТТЕРДІ ЖАҒДАЙЫНДА ӨСІРГЕНДЕ ҚОЛДАНУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ

Орындаған:

2 курс магистранты: Бекмұхамедқызы Б.

Ғылыми жетекші:

б. ғ. к., доцент Каржасова А. В.

Норма бақылаушы

а. ш. ғ. к., Рыспеков Т. Р.

Қорғауға жіберілді:

Жалпы химия және

химиялық экология кафедрасының

меңгерушісі, х. ғ. к., доцент Төреғожина Ж. Р.

Алматы, 2011

АНЫҚТАМАЛАР

Ауксиндер - индол тобына жататын фитогормрндар және олардың туындылары: β-индолил-3-сірке қышқылы (ИСҚ), индолил май қышқылы (ИМҚ), нафтилсірке қышқылы (НСҚ), 2, 4-дихлорфеноксірке қышқылы (2, 4-Д) т. б.

in vitro - шыныда, жасанды жағдайда.

in vivo - тірі, организмнен бөлінбеген.

Каллус - ұлпа, өсімдік клеткаларының ретсіз бөлінуінің нәтижесінде пайда болады.

Эксплант - мүшенің немесе ұлпаның бөлігі, оны жеке өсіруге немесе одан бастапқы каллус алуға болады.

Клеткалық инженерия - қайта құрастыру, будандастыру негізінде клетканың жаңа типін жасау әдісі. Клеткңаларды жасанды жолдармен будандастырғанда, сомалық ( жыныстық емес) клеткаларды бір-біріне қосқанда будан геном түзіледі. Ал, клеткаларды қайта құрастырғанда клетканың құрамына кіретін ядроны, цитоплазманы, митохондрияларды, хлоропласттарды, хромосомаларды әртүрлі клеткалардан алып жаңа клетканы жасайды.

Биотрансформация - қоректік ортада өскен клеткалардың ферменттері қатысуымен арзан және қоры мол бастапқы заттардан биологиялық активті қосылыстарды синтездеу.

Тотипотенттілік - өсімдіктердің сомалық клеткаларының өсуге қабілеттілігін толық көрсете алуы, яғни ядро бүтін организм түзу мүмкіндігін іске асырады.

Өсіру циклі - трансплантты немесе сұйық қоректік ортада өскен клеткалардың бөлігін жаңа қоректік ортаға отырғызғаннан бастап келесі жаңа қоректік ортаға ауыстырғанға дейінгі кезең.

Клеткаларды сұйық қоректік ортада өсіру - жеке клеткаларды немесе кішігірім клеткалар топтарын аппаратура арқылы ауамен қамтамасыз етіп және араластыра отырып сұйық қоректік ортада өсіру.

Клеткаларды жаңа қоректік ортаға отырғызу - клеткаларды жаңадан дайындалған қоректік ортасы бар шыны ыдысқа ауыстырып отырғызу.

Өсімдіктерді сауықтыру - өсімдіктерді жасанды ортада (in vitro) өсіріп, бактериялық, саңырауқұлақтық және вирустық ауру қоздырушылардан сауықтыру.

Мұздатып сақтау - мұздатып алып өте төмен температурада сақтау, мысалы: сұйық азотта - 196 ⁰ С температурада.

КІРІСПЕ

Ауыл шаруашылығын дамыту жолында Қазақстан республикасының жаңа формацияға өтуі аграрлық секторға көптеген міндеттер жүктеді. Осы міндеттердің біріне егістік жерлерді тиімді пайдалану, топырақтың тиімді (эффективті) өнімділігін арттыру, ауысымсыз дақылдарды (монодақыл) көпжылдар бойы жүргізуден туындайтын жағымсыз құбылыстарды алдын алу шаралары жатады. Ауыл шаруашылығының экономикалық деңгейінің төмендігінен ауылшаруашылық өнімдерінің түсімі мен көлемі азаюда [1] . Мұндай келеңсіз жағдайлардың етек алуы әр түрлі әсер ету факторларға тікелей байланысты. Яғни, жер өңдеу технологиясына, климаттық жағдайларға, аралас дақыл себу мен өсімдіктің түсіміне, өніміне тікелей әсер ететін топырақ құрамына байланысты. Осы аталғандар ескерілмеген жағдайда жылдан жылға егістік жерлердің экологиялық күйі нашарлап, алқаптарды арамшөп басу, түрлі аурулар мен зиянкестердің пайда болуына және өнімнің түсімі мен қатар сапасын да төмендететіні белгілі [3] .

Ауылшаруашылық өсімдіктерінің өнімділігін арттырудың бір жолы - минералды тыңайтқыштарды тиімді пайдалану.

Заманауй өсімдік экологиялық физиологиясы мен экологиялық биотехнологияның өзекті мәселелерінің бірі - сыртқы орта факторларының ауылшаруашылық өсімдіктерінің өніміне әсерін зерттеу. Осыған орай микротыңайтқыштарды қолданудағы қалыптасқан теориялық және практикалық тәсілдер темекі өсімдігін өсіруге ( модель есебінде) пайдалану арқылы оны басқа да өсімдіктерді өсіруге қолдануға болады. Ежелден белгілі темекі өсімдігі пластикалық (өте бейім) өсімдік болғандықтан әртүрлі салаларда (гендік инженерия, in vitro жағдайында клеткаларды өсіру, генетика, молекулалық-биология, биохимия, селекция, өсімдіктер физиологиясы) ғылыми тәжірибе жүргізуге модель есебінде өте қолайлы объект ретінде пайдаланады.

Темекі өсімдігі (Nicotiana tabacum L. ) алқа тұқымдастарға жататын бір жылдық техникалық мәдени өсімдік. Темекіні адам шеккенде зияны бар екені белгілі, сонымен қатар оны өндірісте лимон, алмақышқылдарын өндіруге, парфюмерлік өндірісте эфир майлар шығаруға пайдаланады. Сонымен бірге темекінің құрамындағы улы заттарды орман ағаштарымен ауылшаруашылық өсімдіктерін зиянды жәндіктерден (инсектицид есебінде) қорғауға пайдаланады. Сабағынан жоғары сапалы қағаз, биожағармай шығаруға болады. Темекі өсімдігінің дәнінен күнжарасын (жмых) шығарады.

Соңғы кездері темекіден малға жемдік және техникалық белоктар алу жолдары да қарастырылған [2] .

Магистрлік диссертациялық жұмыстың мақсаты -темекі өсімдігінің өсу көрсеткіштеріне, өніміне микроэлементтердің (Mn, B, Cu, Zn) әсерін in vitro және in vivo жағдайында зерттеу, алынған нәтижелерді модель есебінде басқа да ауылшаруашылық өсімдіктерге қолдану. Қоршаған ортаға микротыңайтқыштар шектен тыс түспеу мақсатында (микротыңайтқыштарды) тиімді пайдалану.

Жұмыстың міндеті:

- Биотехнологиялық әдісті пайдалана отырып микроэлементтердің өсімдіктің өсу көрсеткіштеріне (каллус түзілу, митоздық цикл, биомасса) әсерін зерттеу.

-Жылы жай жағдайында микроэлементтердің әсерін зерттеу.

-Дала жағдайында микроэлементтердің өсімдіктің аминқышқылдық құрамына әсерін зерттеу.

Жұмыстың жаңалығы:

- Микроэлементтердің каллус клеткалардың митоздық индексіне, биомассасына әсерін зерттеу.

- Осыдан алынған нәтижелерді басқа да өсімдіктерге пайдалану

(модель есебінде) .

- in vivo жағдайында өсірілген көшеттерде микроэлементтердің қалдық әсерін ең алғаш рет зерттеу.

- Микротыңайтқыштарды пайдалану арқылы эколого-экономикалық бақылаудан алынған мәліметтерді агроөндірістік кешендегі басқа да ауылшаруашылық дақылдарға қолдану.

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

0. 1. 1 Оңтүстік Қазақстан аймағының топырақтарына экологиялық сипаттама

Оңтүстік Шығыс Қазақстанның топырақ жамылғысы мен климат түзуінің ерекшелігі зоналық заңдылығына байланысты. Аймақтың климаты қатаң континенталды, температураның жыл бойы құбылмалылығымен, жауын-шашын мөлшерінің молдығымен ерекшеленеді ( 509-669 мм) .

Территорияға тән климаттық сипаттамалар: қысы суық, жаз мезгілі ұзақ әрі ыстық, кеш көктемдік және ерте күздік үсіктің болып тұруы, ұзақ уақытқа созылатын ауа температурасының жоғарылығы, ылғалдың қарқынды булануы.

Көктемгі үсік сәуір айының аяғында аяқталса, күзгі үсік қыркүйек айының аяғы мен қазан айының басында басталады. Аязсыз күндердің орташа ұзақтығы 150-170 күн.

Жауын-шашынның жылдық мөлшері 350-650 мм аралығында өзгеріп отырады. Бір маусым ішінде 120-300 мм түседі. Тұрақты қар жамылығысы қараша айының аяғы мен желтоқсан айының басында пайда болып, 85-100 күн жатады. Қар жамылғысының биіктігі 25-30 см жетеді.

Ауаның орташа жылдық температурасы 8, 1 ^о С. Жаз айының термикалық ресурстары ауылшаруашылық өнімдерін өсіруге өте қолайлы. Ауның салыстырмалы ылғалдылығы өте ыстық кезеңдерде 1% -дан 30%-ға дейін төмендеуі мүмкін.

Аймақтың климаттық көрсеткіштеріне жасалған анализ бойынша бұл зонада ауылшаруашылық дақылдарын өсіруге қолайлы табиғат жағдайларының бар екенін көрсетеді. Әсіресе, Алматы облысының табиғат жағдайлары қолайлы, себебі жер асты сулары жақын орналасқан [3] .

Топырақ жамылғысы. Территорияның өсімдік жамылғысы гидроморфты, элювиальды-гидроморфты топырақта өсетін тау етегі дала зонасына тән. Аймақтың өсімдік жамылғыларына: жусан (Artemisia terra alba, Artemisia sublessingiana, Artemisia incana), бидайық (Agropyrum repens), шалғын (Carex pachystilis), қамыс (Phragmites communis), сүттіген (Euphorlia unclulata), мия (Celycyrhyza), түйе табан (Alhagi) . Көктем кезінде эфемерлер көптеп өседі (Poa bulbosa, Carex stenophylla) . Таулы алқаптардың етегінде ені әр жерде әр түрлі болып, батыстан шығысқа қарай созылған тау етегіндегі шөлді дала зонасы жатады. Жазықтағы шөлді дала зонасына қарағанда тау етектерінде жатқандықтан, бұл аймақтың табиғи жағдайы өзгеше келеді. Сондықтан бұл алқапты пайдалану жағдайы да басқаша.

Тау етегіндегі шөлді далалы аймақтағы ылғал мөлшері жазық террриториядағы шөлді дала зонасына қарағанда әлдеқайда мол. Ылғалдың орташа мөлшері 250-360 мм-ге дейін жетеді. Ылғал көбінесе жылдың көктемгі және қысқы айларында түседі де, жаз, күз айлары құрғақ болады. Бұл аймақта қысқы, көктемгі ылғалды дұрыс пайдаланып, ерте пісетін астық дақылдары- күздік және жаздық бидай, арпа егіледі. Ал суармалы жерлерде де астықтан басқа бағалы дақылдар: мақта, қант қызылшасы, жүгері, беде мен көкеністер, темекі, бау ағаштары мен жүзімдіктер жақсы өніп-өседі.

Қалған жерлері көктемгі, күзгі мал жайылымдары. Бұл аймақтың топырағы, негізіне, сұрғылт түсті. Оның өзі тау етегінде жатқан аймақтардың таулы алқаптан қаншалықты қашықтығына, осыған сәйкес түсетін ылғалдың мөлшеріне байланысты. Топырақ түсі де өзгеріп, бірнеше зонашаға бөлінеді. Таудан алыс жерлерде топырақтың ашық сұрғылт түсті зонашасы жатады, одан кейін кәдімгі сұрғылт түсті топырақ, ал тауға ең жақын аймақта күңгірт сұрғылт түсті топырақ және ашық қызғылт-қара қоңыр топырақтар зонашасы кездеседі. Осы үш зонашаның соңғысында ғана, яғни күңгірт сарғылт түсті және ашық қызғылт қара қоңыр топырақтар таралған алқапта ғана суарылмайтын егіс өседі, ал сұрғылт және ашық сұрғылт топырақ таралған аймақта егістікті қолдан суармайынша жақсы өнім алынбайды. Негізінде алғашқы екі зонашада Алматы, Жамбыл, Талдықорған облыстарының қант қызылша егістері, суармалы жерлердегі астықтар, темекі, көкеніс, бау-бақша, жүзімдіктері, Оңтүстік Қазақстан облысының мақтасы мен дәрілік шөптер алқабы, бау-бақша, жүзімдіктер орын алған [6] .

Қазақстан Республикасының үлкен территориясының көп бөлігі ауылшаруашылығына арналған жерлер. Республиканың 272, 5 млн. га территориясының 222, 5 млн. га ауылшаруашылығына пайдаланатын жерлер.

Жердің негізгі құраушы бөлігі топырақ болып табылады. Топырақ жердің қасиетін, негізгі даму заңдылықтары мен шаруашылыққа жарамдылығын, ауылшаруашылық дақылдарын егетін, орманшаруашылығына жарамдылыған сипаттайды. Яғни, топырақ жердің биоөнімділігін анықтайтын адамзаттың басты табиғи ресурстарының бірі. Сонымен қатар, топырақ экологиялық, энергетикалық, геохимиялық, газо-атмосфералық тағы басқа адам баласы үшін өте маңызды функцияларды атқарады. Қазақстан топырағы оридті және экстраоридті жағдайда болғандықтан басқа мемлекеттердің (Канада, АҚШ, Еуропа мемлекеттері) топырағынан антропогенді жүктемелерге тұрақтылығы төмен [20] .

Оңтүстік Қазақстандағы көптеген аудандардың топырағы су ресурстарының тапшылығынан, малды шектен тыс жайғаннан, өсімдік жамылғысы кедейленіп, жел эрозиясы салдарынан шөлдену процесі кең етек алуда. Осы аталған жағымсыз жағдайлар нәтижесінде топырақ жарамсыз болып қалады [24] .

Республиканың суармалы аймақтарында топырақтың ирригациялық эрозиясы, екінші ретті тұздану процестер, сорлану, фтор және ауыр металдармен ластануы мен физико-химиялық қасиетінің нашарлауы кең етек алуда [22] .

Топырақ белгілі бір қасиетке ие бола отырып, жануар, өсімдік өнімдері арқылы адам организміне ластағыштардың түсу көзі болуы мүмкін. Сонымен қатар, ластанған топырақ су мен ауаны ластаушы көздің бірі [21] .

1. 2 Топырақтың арамшөптермен ластануын бақылау (мониторингі )

Қазақстан Республикасының 2006-2010 жж. арналған агроөнеркәсіп кешенінің тұрақты даму концепциясының міндеттеріне сәйкес, агрофитоценоздарда арамшөптердің қалыптасуы, олармен ластануын болжау, фитосанитарлы жағдайының стабильді нормативтерін анықтау, экологиялық қауіпсіздік пен экономикалық эффективтілікті қамтамасыз ететін мүмкіндігінше максималды өнімділікке жету міндеті тұр [4] .

Арамшөптер және олармен күрес жерөңдеу саласындағы әлі күнге дейін шешімін таппай келе жатқан, үнемі бақылау мен күрсу шараларын жетілдіруді қажет ететін мәселелердің бірі.

Ландшафттық жер өңдеуде арамшөптермен күресу жүйесі агроэкожүйені басқарудың негізгі бөлімі ретінде қарастырылу қажет. Осыған байланысты, арамшөптердің санын реттеу жолын жасау үшін алдымен әр алқапты жеке-жеке бақылау керек, яғни олар белгілі агрофитоценоздарға бейімделген болу керек.

Шынайы табиғи жағдайдағы егіс алқаптарында көптеген ауылшаруашылық өсімдіктерімен қатар арамшөптер, зиянды жәндіктер мен фитопатогенді организмдер кездеседі.

Мәдени өсімдіктерге зиянды организмдерден келетін залал өте кең және әртүрлі. Осы келтірілетін зияннның ең жағымсыз жағы алынатын өнімнің сапасы мен өнімділігін төмендетуі. ТМД елдері бойынша түрлі зиянкестер мен арамшөптерден келетін зияннан бидай 24, 4%, мақта 33, 9% күріш 47, 1%-ға төмендеген [5] .

Арамшөп көбінесе ауылшаруашылық өсімдіктерін көшет жағдайына ауыстырғанға дейін жер бетіне шығып, топырақ бетіне мықтап бекіп, тамырланып алады. Ерте көктемнің өзінде қыстық, жыздық арамшөптер қаулап өсе бастайды. Олардың біразы жерді қопсытып, өңдеу кезінде жойылады. Бірақта, бір айдан кейін мәдени өсімдіктің тамырлануы кезінде арамшөптер саны 207 тал/м ² дейін, гүлдену кезінде 247, 5 тал/ м ² көбейеді. Бұл кезеңде әсіресе өте зиянды арамшөптер қаулап өседі, соның ішінде қамыс -14, 3%, тауық тары -15, 5%, амброзия-10, 3%, ақ марь-13, 8%, щирица-18, 1%, кәдімгі сары сояу-2, 3 % құрайды. Агрофитоценоздардың арамшөптер құрамының мұндай болуы ауылшаруашылық өнімділігін күрт төмендетеді .

Агрофитоценоздарға жүргізілген гербологиялық мониторинг нәтижелері мынандай қорытындылар жасауға алып келеді:

- күздік бидайға жүргізілген мониторинг нәтижесінде алынған мәліметтер бойынша егіс алқабында арамшөптің 53 түрі кездесетінін және де олардың 8 түрі жиі кездесетінін көрсетті.

-жүгері өсіретін алқапта арамшөптердің 46 түрі кездеседі. 1м ² шаққанда арамшөптер саны 176 тал құраған. Оның ішінде 11 түрі доминантты, олар жүгері өсімдігіне қарағанда өте төзімді және өнімділігіне көп залал келтіретіндер.

-соя егіс алқаптарына келетін арамшөптердің саны 1м ² -35 тал. Оның ішіндегі доминантты түрлері 13.

-темекі егіс алқаптарында 42 түрі кездессе, оның 10 түрі доминантты. Әрбір ауылшаруашылық дақылдарының арамшөптермен бұлай ластануы белгілі бір жағдайлар мен агрофитоценоздың түзілу сипаттамасына байланысты [4, 5] .

Егіс алқаптарында арамшөптердің доминантты түрлеріне: жабайы қарасора, кенешөп, амброзия, итқонақ, гүлтәжі, сарықалуен жатады. Жоғары да аталып өткендерден басқа да маманданған арамшөп түрлерімен де егіс алқаптары ластанады. Жүгері өсіретін алқаптар - ақ меңдуана, сүттіген, кәдімгі қамыс, ақ алабұтамен, ал соя - ошаған, бидайық, қарашоғыр, дала шырмауығымен, темекі - алабұта, кәдімгі қамыс, шырмауық, күнбағыс сұңғылымен.

Темекі екпе жерлерде арамшөптердің қаптап өсіп залал келтіруі барлық вегетациялық кезеңдерде байқалады, әсіресе көшеттен кейінгі алғашқы 10-15 күнде. Бұл кезеңде қаулап өскен арамшөптер әлі тамырлана қоймаған, баяу өсіп келе жатқан әлсіз темекі өсімдігінің тіршілігіне кері әсерін тигізеді. Сондықтан бұл кезең өте қиын кезең болып табылады.

Арамшөптерді азайтудың бір жолы ауыспалы екпені пайдалану. Мысалы, осы әдіспен өсірілген темекі өсімдігі егіс алқабындағы арамшөптер саны 35, 3-42, 0 тал/м ² құраған (2-3 есе төмен) . Ал егер осы егіс алқабына келер жылы қайтадан темекі өсірсек ( монодақыл), онда арамшөптар саны қайта көбейеді 63, 3-110, 2 тал/м ² .

Арамшөптердің зияндылығын төмендетудің бірден-бір жолы ауыспалы егіншілікті пайдалану. Аралас дақылдарды себу фитосанитарлық тұрақтылық пен арамшөптердің зияндылығын төмендетуді реттеп отырады [6] .

1. 3 Өсімдік тіршілігінде экологиялық биотехнологияның маңызы

Биотехнология - ғылым мен өндірістің жаңа саласы. Биотехнология дегеніміз, биологиялық объектілер мен биологиялық процестердің негізінде жаңа түбегейлі жаңа технологиялар құру, сол арқылы адамға қажетті өнімдерді алу. Биологиялық объектілерге сан алуан организмдер, олардың әр түрлі мүшелері мен ұлпалары, әсіресе клеткалары және протопластары, солардың құрамындағы органоидтар, хромосомалар, тіпті жекеленген гендер де жатады. Ал, биологиялық процестерге келер болсақ, олардың тіршілік үшін маңыздылары - өніп-өсу, даму, көбею, зат пен энергия алмасу, информация қабылдау, сақтау, пайдалану және стрестік, қолайсыз факторларға бейімделу болып табылады. Биотехнологиялық жолмен алынатын өнімдерге көптеген дәрі-дәрмектер, белоктар, ферменттік препараттар, құлпырған табиғи бояулар, хош иісті заттар, витаминдер, тағы басқа да биологиялық активті қосындылар кіреді [9] .

Биотехнологиялық әдістердің көмегімен селекция процесін жүргізуде ежелден қолданып келе жатқан тәсілдерді ( будандастыру, мутагенез, сұрыптау т. б ) едәуір жеңілдетуге, тездетуге болады. Бұл бір дейік. Екіншіден, керемет зор нәтижелерге қол жеткізетін мүмкіндіктер тууына жол ашылды. Бұлар биоинженерия ( клеткалық инженерия, гендік инженерия ) принциптері негізінде бұрын-соңды дүниеде болмаған, түп тұқияннан қалыптасқан қасиеттерді тіпті қиялға симастай етіп өзгертіп, жаңа организмдерді конструкциялау, жасап шығару. Осындай биотехнологиялық жолдармен өсімдіктердің сапалы сорттары, малдың асыл тұқымдары, микроорганизмдердің аса өнімді штаммдары алынады.

Сонымен, биотехнология процестердің өту заңдылықтарын терең зерттеп, ұғу арқасында биологиялық объектілердің қызметін пайдалану негізінде іске асырылатын қазіргі заманның өте тиімді де биік деңгейдегі технологиясы.

Биотехнологияның бұрыннан қалыптасқан салаларынан басқа, биотехнологияның жетістіктерін экономиканы дамыту үшін қолдануға байланысты - ауылшаруашылық биотехнологиясы, фармацевтикалық (немесе медициналық) биотехнология, геобиотехнология, биотехнологиялық энергетика, экологиялық биотехнология сияқты салалар қалыптасты [34] .

Сонымен қатар, in vitro жағдайындағы өсімдік клеткалары үшін морфологиялық, физиологиялық және цитогенетикалық гетерогенділік тән. Морфологиялық гетерогенділік деп клетка ядролары мен клетка пішіндері, өлшемдерінің әртүрлілігін түсінеміз. Ал, өсіріліп отырған тканьдер клеткаларының физиологиялық жағдайы да әр түрлі : бөлініп, өсіп, қартайып, өліп жатқан клеткалар болады. Клетка популяцияларының цитогенетикалық гетерогенділігі әдетте хромосомалардың санының өзгеруімен түсіндіріледі [26] .

Биотехнологиялық жолдармен қазіргі таңдағы экологиялық мәселелердің шешімін табуға болады:

- in vitro жағдайында өсірген өсімдік клеткалары табиғи өсімдікке тән биосинтездік қасиетін сақтайды, сондықтан оларды экономикалық маңызы бар заттарды өндіру үшін пайдалануға болады. Сөйтіп, өсімдік клеткаларын өнеркәсіпті технологияларда қолданудың әр түрлі жолдары бар. Маңызды заттарды синтездеумен қатар оларды тағы биотрансформацияға, яғни арзан заттарды басқа бағалы заттарға айналдыру үшін пайдаланады. Және де экологиялық таза өнімдер алуға көптеген мүмкіншіліктер туғызуда [26] .

- Тотипатенттік қасиет деген жеке өсімдік клеткаларынан бүтін организмнің дамуы. Осы тотипатенттік қасиеттің бірегей ерекшелігін пайдаланып селекция процесі мен өсімдіктерді көбейту жолдарын жеңілдетіп және тездетіп ауыл шаруашылығында қолданылатын жаңа технологияларды жасауға мүмкіншілік туды. Мысалы, жеке клетканың бастапқы өсімдіктің барлық белгілері сақталған бүтін өсімдікті қайтадан шығаруға қабілеттілігі бар деп айтып кеттік. Ол клондық микрокөбейту әдісінің негізі болды. Бұл технологиямен экологиялық мәселелердің бірі болып отырған биоалуантүрлілікті сақтау жолында өз шешімін тауып отыр. Яғни, сирек кездесетін немесе жоғалып бара жатқан өсімдіктердің түрлерін, бағалы селекциялық объектілерді және вирустан таза залалсыздандырылған өсімдіктерді көбейту үшін нәтижелі қолдануда. Апикальды меристема клеткаларының клондары (бір клетканың ұрпақтары) вирустан таза болады. Соның арқасында қазір бағалы картоп сорттарының, жүзімнің, көкеністердің, жеміс-жидек, әсемдік өсімдіктердің, ағаш тұқымдастарының көшеттерін мол шығаратын рентабельді технологиялар жасалды. Бұл технологиялар сауықтырылған өсімдік шаруашылығының негізін қалады [52] .

- Тікелей ДНҚ-ның деңгейінде өткізілетін жасанды өзгерістер арқылы нәсілдік қасиеті өзгерген өсімдіктерді, тіпті мүлде жаңа формаларды шығаруға болады. Бұндай тәжірибелерді ген инженериясы атқарады. Өсірген клеткаларда мутацияларды қоздырып, оларды сұрыптап алып, кейін регенерант өсімдіктерін шығару, генетикалық базисті кеңейтудің тағы бір жолы. Практика үшін ең маңыздысы, осы әдіспен жоғары және төмен температураға, тұздарға, гербицидтерге, патотоксиндерге төзімді мутант клеткаларын сұрыптап алу [32] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс