Жолай газ өңдеу өнеркәсібі. Түрлері
Кіріспе
1. Жолай газ өңдеу өнеркәсібі
1.1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі маңызы.
1.2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.
Негізгі мәліметтер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
1. Жолай газ өңдеу өнеркәсібі
1.1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі маңызы.
1.2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.
Негізгі мәліметтер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Табиғатта мұнай шыққан жерлерде жолай газ да көп мөлшерде кездесіп отырады. Адамзатқа ол ертеден белгілі болғанымен, тұрмыста мұнайға қарағанда едәуір кеш қолданылды. Тарихи мәліметтерге қарағанда, 615 жылы Жапонияда алғашқы жолай газ скважиналары бұрғыланған. Шамасы осы кезеңде Үндістан, Парсы елдері мен Баку Каласы төңірегіндегі елді мекендер жолай газды тұрмыста, көбінесе шырақ жағу үшін пайдаланса керек.
Алғашқы жолай газ шамдары Лондон, одан кейін Париж, Нью-Йорк, Берлин қалаларында пайда болып, 1865 жылы Москваға, да жеткен. Бұл уақытта жолай газды көмір мен тақтатастарды жандырып алатын болғандықтан, ол кең көлемде қолдану таба қоймады.
Қазіргі уақытта табиғи жолай газ ең арзан, әрі ең қуатты энергетикалық отын көзі болып табылады. Негізі көміртектерден тұратын табиғи таз, сонымен бірге өндіріс салалары мен химия кәсіпорындары үшін бағалы шикізат. Мысалы, мұнай меи жолай газдан синтетикалық каучуктар алынып, олардан автомобиль дөңгелектері, өндіріске қажетті резина бұйымдары жасалады, ал «Москвич» жеңіл машинасының дөңгелегіне 24 кг каучук, қазіргі алып БелАЗ машиналарының дөңгелегіне 2 т каучук кетеді.
Күнделікті тұрмыста кеңінен пайдаланылып жүрген ыстық пен суықка төзімді, әрі жеңіл, тоттанбайтын, сынбайтын, әрі иілгіш бұйымдар негізі де жолай газ өнімі — пластмасса. Қазіргі уақытта пластмасса материалдары самолет, тіпті ракета жасауға да кеңінен пайдаланылуда. Олардан алынатын синтетикалық талшық-тар әрі төзімді, әрі сәнді капрон, нейлон, лавсан сияқты материалдар алынуы негізінде тұрмыста пайдаланылса, синтетикалык заттар өңдіріс пен техникада кеңінен қолдау табуда. 1976 жылы Батыс Германия фирмаларының бірі синтетикалық талшықтардан «аренка» аталатын жаңа материал алды. Ол ежелден таныс болаттан бес есе қатты болып шықты. Мұңдай синтетикалық материалдың болашағы зор.
Орыстың ұлы оқымыстысы Д. И. Менделеев:...жолай газды жылу үшін жағу, пешке қып-қызыл ақша жаққанмен бірдей»—деген екен. Жоғарыда айтылған мұнай жолай газ өнімдерінің қатарына синтетикалык, әр түрлі кір жуатын ұнтақтар, спирттер, гербицидтер мен медициналық препараттар, аммиак және күкірт қышқылы, тағы да басқа алынатын көптеген заттарды қосатын болсақ, онда Д. И. Менделеев айтқандай, «қып-кызыл ақшаны отқа жағып» отырғанымызды мойындауға тура келеді.
Әйтсе де, қазіргі уақытта жолай газды жағып энергия мен жылу өндірудің маңызы ерекше. Энергети¬ка саласында жолай газ негізінен бу қазандары мен пештерді жағуға, ал мұнай қозғалтқыш отыны ретінде пайдаланылады.
Табиғи жолай газдың басқа энергетикалык отын түрлерінен ерекшелігі:
--- жолай газ жанғаннан кейін басқа отын турлері сияқты түтін, қүйе, күл,
— жолай газ жанғанда бөлінетін жылу мөлшері өте жоғары, көмірмен салыстырғанда 1,5—2 еседей артық;
— жолай газ өндірісіне жұмсалатын шығын басқа отын түрлерін ендіруге жұмсалатын шығыннан әлдеқайда аз, күрделі құрылыстың өзіндік құны темен және оны кен орындарын пайдаланудың алғашқы жылдарының өзінде-ақ қайтарып алуға болады. Дүние жүзі елдеріндегі энергетикалық отын балансындағы жолай газдың үлесі 1935 жылы 3% болса, 1950 жылы 9%, ал 1975 жылы 18,5% болды, Ғылыми болжамдарға қарағанда, 2030 жылы оның үлес салмағы 19% шамасында болмақ. Жалпы жолай газ өндіру көлемі жылдан жылға артуда. Егер де 1950 жылы 185,7 млрд. м3 жолай газ өндірілсе, 1960 жылы 513 млрд м5, 1970 жылы 1145 млрд. м3, І980 жылы 2,5 трилл. м3 жолай газ өндірілді, ал үстіміздегі ғасырдың аяғына қарай өндірілген жолай газдың көлемі 3,8 трилл. м3-қа жетіп, одан кейінгі жылдары біршама төмендейтін болады.
Алғашқы жолай газ шамдары Лондон, одан кейін Париж, Нью-Йорк, Берлин қалаларында пайда болып, 1865 жылы Москваға, да жеткен. Бұл уақытта жолай газды көмір мен тақтатастарды жандырып алатын болғандықтан, ол кең көлемде қолдану таба қоймады.
Қазіргі уақытта табиғи жолай газ ең арзан, әрі ең қуатты энергетикалық отын көзі болып табылады. Негізі көміртектерден тұратын табиғи таз, сонымен бірге өндіріс салалары мен химия кәсіпорындары үшін бағалы шикізат. Мысалы, мұнай меи жолай газдан синтетикалық каучуктар алынып, олардан автомобиль дөңгелектері, өндіріске қажетті резина бұйымдары жасалады, ал «Москвич» жеңіл машинасының дөңгелегіне 24 кг каучук, қазіргі алып БелАЗ машиналарының дөңгелегіне 2 т каучук кетеді.
Күнделікті тұрмыста кеңінен пайдаланылып жүрген ыстық пен суықка төзімді, әрі жеңіл, тоттанбайтын, сынбайтын, әрі иілгіш бұйымдар негізі де жолай газ өнімі — пластмасса. Қазіргі уақытта пластмасса материалдары самолет, тіпті ракета жасауға да кеңінен пайдаланылуда. Олардан алынатын синтетикалық талшық-тар әрі төзімді, әрі сәнді капрон, нейлон, лавсан сияқты материалдар алынуы негізінде тұрмыста пайдаланылса, синтетикалык заттар өңдіріс пен техникада кеңінен қолдау табуда. 1976 жылы Батыс Германия фирмаларының бірі синтетикалық талшықтардан «аренка» аталатын жаңа материал алды. Ол ежелден таныс болаттан бес есе қатты болып шықты. Мұңдай синтетикалық материалдың болашағы зор.
Орыстың ұлы оқымыстысы Д. И. Менделеев:...жолай газды жылу үшін жағу, пешке қып-қызыл ақша жаққанмен бірдей»—деген екен. Жоғарыда айтылған мұнай жолай газ өнімдерінің қатарына синтетикалык, әр түрлі кір жуатын ұнтақтар, спирттер, гербицидтер мен медициналық препараттар, аммиак және күкірт қышқылы, тағы да басқа алынатын көптеген заттарды қосатын болсақ, онда Д. И. Менделеев айтқандай, «қып-кызыл ақшаны отқа жағып» отырғанымызды мойындауға тура келеді.
Әйтсе де, қазіргі уақытта жолай газды жағып энергия мен жылу өндірудің маңызы ерекше. Энергети¬ка саласында жолай газ негізінен бу қазандары мен пештерді жағуға, ал мұнай қозғалтқыш отыны ретінде пайдаланылады.
Табиғи жолай газдың басқа энергетикалык отын түрлерінен ерекшелігі:
--- жолай газ жанғаннан кейін басқа отын турлері сияқты түтін, қүйе, күл,
— жолай газ жанғанда бөлінетін жылу мөлшері өте жоғары, көмірмен салыстырғанда 1,5—2 еседей артық;
— жолай газ өндірісіне жұмсалатын шығын басқа отын түрлерін ендіруге жұмсалатын шығыннан әлдеқайда аз, күрделі құрылыстың өзіндік құны темен және оны кен орындарын пайдаланудың алғашқы жылдарының өзінде-ақ қайтарып алуға болады. Дүние жүзі елдеріндегі энергетикалық отын балансындағы жолай газдың үлесі 1935 жылы 3% болса, 1950 жылы 9%, ал 1975 жылы 18,5% болды, Ғылыми болжамдарға қарағанда, 2030 жылы оның үлес салмағы 19% шамасында болмақ. Жалпы жолай газ өндіру көлемі жылдан жылға артуда. Егер де 1950 жылы 185,7 млрд. м3 жолай газ өндірілсе, 1960 жылы 513 млрд м5, 1970 жылы 1145 млрд. м3, І980 жылы 2,5 трилл. м3 жолай газ өндірілді, ал үстіміздегі ғасырдың аяғына қарай өндірілген жолай газдың көлемі 3,8 трилл. м3-қа жетіп, одан кейінгі жылдары біршама төмендейтін болады.
1. Дүкенбаев К.Д. Энергетика Казакстана. Движение к рынку.-Алматы: Ғылым, 1998.-584 с.
2. Дүкенбаев К.Д. Өмір өзегі. – Алматы, 1996. – 272 б.
3. Алияров Б.К. Освоение сжигания экибастузского угля на тепловых электрических станциях. – Алматы: Ғылым, 1996. – 272 с.
4. Нұрекенов Е., Темірбаев Д.Ж., Алияров Б.Қ. Жылутәсіл атауларының орысша-қазақша сөздігі – Алматы: РБК, 1997. – 77 б.
5. Аяпова Ж.Ж., Арынов Е.М. Іскер адамның орысша-қазақша экономикалық түсіндірме сөздігі. – Алматы: Инкар, Тұлға, 1993. – 320 б.
6. Құсайнов А., Нұржанов Б., Шотанов Ж., Балабатыров С., Жұмақанов Т. Электр техника мен электр энергетика терминдері. – Алматы: Санат, 1994
2. Дүкенбаев К.Д. Өмір өзегі. – Алматы, 1996. – 272 б.
3. Алияров Б.К. Освоение сжигания экибастузского угля на тепловых электрических станциях. – Алматы: Ғылым, 1996. – 272 с.
4. Нұрекенов Е., Темірбаев Д.Ж., Алияров Б.Қ. Жылутәсіл атауларының орысша-қазақша сөздігі – Алматы: РБК, 1997. – 77 б.
5. Аяпова Ж.Ж., Арынов Е.М. Іскер адамның орысша-қазақша экономикалық түсіндірме сөздігі. – Алматы: Инкар, Тұлға, 1993. – 320 б.
6. Құсайнов А., Нұржанов Б., Шотанов Ж., Балабатыров С., Жұмақанов Т. Электр техника мен электр энергетика терминдері. – Алматы: Санат, 1994
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Жолай газ өңдеу өнеркәсібі
1.1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі маңызы.
1.2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.
Негізгі мәліметтер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Табиғатта мұнай шыққан жерлерде жолай газ да көп мөлшерде кездесіп
отырады. Адамзатқа ол ертеден белгілі болғанымен, тұрмыста мұнайға
қарағанда едәуір кеш қолданылды. Тарихи мәліметтерге қарағанда, 615 жылы
Жапонияда алғашқы жолай газ скважиналары бұрғыланған. Шамасы осы кезеңде
Үндістан, Парсы елдері мен Баку Каласы төңірегіндегі елді мекендер жолай
газды тұрмыста, көбінесе шырақ жағу үшін пайдаланса керек.
Алғашқы жолай газ шамдары Лондон, одан кейін Париж, Нью-Йорк, Берлин
қалаларында пайда болып, 1865 жылы Москваға, да жеткен. Бұл уақытта жолай
газды көмір мен тақтатастарды жандырып алатын болғандықтан, ол кең көлемде
қолдану таба қоймады.
1. Жолай газ өңдеу өнеркәсібі
Қазіргі уақытта табиғи жолай газ ең арзан, әрі ең қуатты энергетикалық
отын көзі болып табылады. Негізі көміртектерден тұратын табиғи таз, сонымен
бірге өндіріс салалары мен химия кәсіпорындары үшін бағалы шикізат. Мысалы,
мұнай меи жолай газдан синтетикалық каучуктар алынып, олардан автомобиль
дөңгелектері, өндіріске қажетті резина бұйымдары жасалады, ал Москвич
жеңіл машинасының дөңгелегіне 24 кг каучук, қазіргі алып БелАЗ
машиналарының дөңгелегіне 2 т каучук кетеді.
Күнделікті тұрмыста кеңінен пайдаланылып жүрген ыстық пен суықка
төзімді, әрі жеңіл, тоттанбайтын, сынбайтын, әрі иілгіш бұйымдар негізі де
жолай газ өнімі — пластмасса. Қазіргі уақытта пластмасса материалдары
самолет, тіпті ракета жасауға да кеңінен пайдаланылуда. Олардан алынатын
синтетикалық талшық-тар әрі төзімді, әрі сәнді капрон, нейлон, лавсан
сияқты материалдар алынуы негізінде тұрмыста пайдаланылса, синтетикалык
заттар өңдіріс пен техникада кеңінен қолдау табуда. 1976 жылы Батыс
Германия фирмаларының бірі синтетикалық талшықтардан аренка аталатын жаңа
материал алды. Ол ежелден таныс болаттан бес есе қатты болып шықты. Мұңдай
синтетикалық материалдың болашағы зор.
Орыстың ұлы оқымыстысы Д. И. Менделеев:...жолай газды жылу үшін жағу,
пешке қып-қызыл ақша жаққанмен бірдей—деген екен. Жоғарыда айтылған мұнай
жолай газ өнімдерінің
қатарына синтетикалык, әр
түрлі кір жуатын ұнтақтар, спирттер, гербицидтер мен медициналық
препараттар, аммиак және күкірт қышқылы, тағы да басқа алынатын көптеген
заттарды қосатын болсақ, онда Д. И. Менделеев айтқандай, қып-кызыл ақшаны
отқа жағып отырғанымызды мойындауға тура келеді.
Әйтсе де, қазіргі уақытта жолай газды жағып энергия мен жылу өндірудің
маңызы ерекше. Энергетика саласында жолай газ негізінен бу қазандары мен
пештерді жағуға, ал мұнай қозғалтқыш отыны ретінде пайдаланылады.
Табиғи жолай газдың басқа энергетикалык отын түрлерінен ерекшелігі:
--- жолай газ жанғаннан кейін басқа отын турлері сияқты түтін, қүйе, күл,
болмаса басқадай .қалдықтар қалмайды;
— жолай газ жанғанда бөлінетін жылу мөлшері өте жоғары, көмірмен
салыстырғанда 1,5—2 еседей артық;
— жолай газ өндірісіне жұмсалатын шығын басқа отын түрлерін ендіруге
жұмсалатын шығыннан әлдеқайда аз, күрделі құрылыстың өзіндік құны темен
және оны кен орындарын пайдаланудың алғашқы жылдарының өзінде-ақ қайтарып
алуға болады. Дүние жүзі елдеріндегі энергетикалық отын балансындағы жолай
газдың үлесі 1935 жылы 3% болса, 1950 жылы 9%, ал 1975 жылы 18,5% болды,
Ғылыми болжамдарға қарағанда, 2030 жылы оның үлес салмағы 19% шамасында
болмақ. Жалпы жолай газ өндіру көлемі жылдан жылға артуда. Егер де 1950
жылы 185,7 млрд. м3 жолай газ өндірілсе, 1960 жылы 513 млрд м5, 1970 жылы
1145 млрд. м3, І980 жылы 2,5 трилл. м3 жолай газ өндірілді, ал үстіміздегі
ғасырдың аяғына қарай өндірілген жолай газдың көлемі 3,8 трилл. м3-қа
жетіп, одан кейінгі жылдары біршама төмендейтін болады.
Табиғатта жолай газ түрлері көп, бірақ олардың ең көп тарағаны — метан
жолай газы. Бұл жолай газ көмір шахталарында, кейде шымтезек пайда болған
жерлерде жиі кездеседі. Дегенмен табиғи жолай газдың мол қоры мұнай кен
орындарымен байланысты. Мұнай кендеріндегі жолай газдың өзара қатынасына
байланысты табиғи жолай газ орындары бірнеше топка бөлінеді. Егер бір тонна
мұнайға келетін жолай газ мөлшері бірнеше жүз текше метрден ,аспаса, онда
жолай газ қосалқы, ал жолай газ мөлшері 1000—20000 м3-қа жетсе, ол жолай
газ конденсатты кен орны деп аталады. Ал 1 т мұнайға 20000 м3-тан астам
жолай газ келген жағдайда, ондай
жерлерді таза жолай газ кендері деп атайды. Міне,
осыған қарағанда табиғи жолай газдың ,жер қойнауында қалыптасқан орындары
өте көп. Олардың жалпы қоры да орасан мол. Өкінішке орай, барлық табиғи
жолай газ түрлерінің корын анықтау оңай емес, кейбір мұнай кен
орындарындағы қосалқы жолай газдар есепке де алынбайды, олар бұрғыланған
скважиналардан шығып, тегіннен-тегін факел болып жанып жатады. Ғалымдардың
есептеулеріне қарағанда, тек осындай қосалқы жолай газдардың қоры табиғи
кендеріндегі жолай газдың 40% -ін құрайды екен.
Академик Н. В. Мельниковтың пікірі бойынша, егер де өндіру коэффициенті
80% -ке жеткізілетін болса, онда планетамыздағы табиғи жолай газ қоры 500
млрд, т шартты отын болады.
Ғылыми деректерге қарағанда, жолай газ қорлары жер бетінде біркелкі
орналаспаған (2.5-кесте), оның геологиялык, қоры шамамен 140 — 170 трилл.
м3 және ізденіс жұмыстары негізінде бұл шама үнемі айқындалып отырады.
2.5-к е с т е .
Мемлекет, Дүние жүзінде Мемлекет, Дүние жүзінде
аудан нақтылы аудан нақтылы
анық-талған жолай анық-талған жолай
газ қо-рындағы газ қо-рындағы
үлесі үлесі.
АҚШ 27,5 . Орта және
Канада 4,3 Таяу Шығыс
Латын Аме- елдері 20,6
рикасы Африка 25,1
елдері Қиыр Шы-
мен Кариб те- ғыс елдері 2,3
ңізі ауданы ТМД және
жоспарлы эко-
6,2 номикасы бар
елдер 14,4
Тәуелсіз Мемлекеттер табиғи жолай газға өте бай. Ғалымдардың болжамына
карағанда, мұнда шамамен 60 трилл. м3-тан астам жолай газ қоры бар және оны
өндіруді интенсивті турде жүргізуге болады.
Тәуелсіз Мемлекеттерде алғашқы жолай газ құбыры Ұлы Отан соғысы жылдары
іске қосылды. Үзындығы 160 км-ден астам жолай газ құбыры Бугуруслан кенінен
Куйбышев каласына тартылды. Қазіргі уақытта мыңдаған километрге созылған
жолай газ құбырларының тарам-тарам желі-леріне барлық дерлік ірі өнеркәсіп
орталықтары қосылған. Мысалы, Москва қаласына жолай газ құбырының төрт
тармағы қосылған, соның ішінде атақты Орта Азия — Орталық құбыры бар.
Өзбекстанның, Түркменстанның және Қазақстанның бай кен орындарынан
Москваға дейін тартылған жолай газ құбырының ұзындығы 2700 км-ден ақады.
ТМД-да тартылған жолай газ құбырлары кейбір Европа елдерін де
көгілдір отынмен қамтамасыз етіп отыр. Орынбор кен орындарынан
тартылған ұзындығы 3000 км-ден астам жолай газ құбыры көршілес Шығыс Европа
елдерін жолай газбен жабдықтап отыр.
Қазір жолай газ дүние жүзі елдерінің энергетиқалық отын балансының 75%-
ін құрайды, ал транспорт түрлері толығынан жолай газды пайдаланып отыр.
ТМД-ның кең байтақ жерінде жыл сайын ондаған ірі ірі жолай газ кендері
ашылып, халық шаруашылығы салала-рын арзаң жолай газбен қамтамасыз етуге
көптеген мүмкіндік-т"ер туып отыр.
Орта Азия республикалары мен Қазақстан аса ірі мұнайлы және жолай газды
аудандардың қатарына жатады. Есептеулерге қарағанда, бұл аймақта жылына 60—
100 млрд. м3-тан, астам жолай газ өндіруге болады.
Қ а з а қ с т а н д а Маңғыстау түбегін зерттеу жұмыстары 1957 жылы
басталды. 1961 жылы түбекте бұрғыланған скважиналардан алғашқы жолай газ
фонтандары атқылап, бұл өнірдің жолай газ кендеріне бай екендігі белгілі
болды. Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарының жерлерінен, Орал-
Ембі алқабынан қазірдің өзінде елуден астам жолай газ кең орындары ашылып
отыр. Жолай газдың барланған қоры бойынша Каспий өңірі алдыңғы қатарлы
орынға шықты, мұнда ірі мұнай-жолай газ кешені қалыптасуда, ал Шу—Іле,
Балқаш — Алакөл ойпаттары,, Қызылорда облысындағы Сексеуіл ойпаты, Торғай
даласы мен Солтүстік Қазақстан облысынын солтүстік жазықтары жолай газ
кеніне бай аудандар ретінде бағаланып отыр.
Қорыта айтканда, болашақта Казақстан энергетикалық отын қорларын өндіру
жөнінен дүние жүзінде алдыңғы қатардан орын алары сөзсіз.
1.1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі миңызы.
Энергетикалық қорлар қазіргі эконюмикада жетекші рөл атқарады. Кез-
келген мемлекеттің өндіргіш күштерінің деңгейі негізінен энергия
қорларын жұмсау ауқымымен анықталады. Энергия қорларының маңызының
зорлығына дүние жүзінде өндірілетін пайдалы қазбалардың 70% астамы энергия
көздеріне жататындығы дәлел бола алады.
Энергия қорларының негізгі түрлері - көмір, мұнай, табиғи жолай газ,
гидроэлектроэнергиясы және ядролық энергия. Дүние жүзінде энергия қорларын
өндіру құрылымы (оттының келісілген жылу сынымдылығына
29,5 мың кДжт есептегенде) млрд.т мынадай:
1900ж 1920ж 1940ж 1960ж 1980ж 2000ж
Көмір 0,72 1,34 1,88 2,09
Өндірістік
қорлары,
млрд.т 1700 1200 90 400
Үлесі, %
жалпы қордан 50 35 3 12
өндіруден 28 1 50,5 20,5
Дүние жүзі бойынша мұнайды пайдаланудың жоғарғы деңгейі, ғалымдар мен
мамандардың жақын кезінде мұнай қорының таусылу мүмкіндігі туралы ойларын
дәлелдей түседі. XXI ғасырдың соңына таяу дүние жүзілік мұнай қорының
таусылуы туралы пікірлер көп айтылуда.
Мұнайдың энергия өндіруде негізгі шикі зат болган кезеңінде, оның
дүние жүзілік экономикалық және саясаттық рөлі арта түсті. Мемлекетте мұнай
қорының бар болуы, мұнайды және мұнай өнімдерін экспортка шығару мүмкіндігі
бұл мемлекетке экономикалық және әлеуметтік өркендеуде үлкен жетістіктерге
жетуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге, мұнайдың дүние жүзілік бағасының
өзтеріп тұруы, мұнай базарындағы коньюктурасы, мұнай өндіруші елдермен
қатар, мұнайды өндірісіне шеттен алып келіп пайдаланатын елдер үшін
эқононмикалық саясатта күрделі өзгерістер жасауға тура келеді.
Соңғы жылдары мұнайдың дүние жүзілік бағасы тұрақсыз болып тұр. Екінші
дүние жүзілік соғыстан кейінгі алғашқы жылдары мұнай бағасын, құрамында АҚШ-
тың мұнай монополиясы үстемдік бағыт ұстанған, халықаралық мұнай картелі
анықтады. Картель мұнайды оны өркендеуші - экспортер елдерден монополиялы
төмен бағамен (1970ж - 22 долларға 1м3 үшін) сатып алып, ал мұнай епімдерін
импорттаушы - мемлекеттерге салыстырмалы жоғары бағаға сатты. Мұндай жағдай
өркендеуші елдерді қанағаттандыра алмады. Сондықтан, олар өздерініц саяси
жағдайын қорғау мақсатын, мұнай монополистерімен күресу үшін және мұнайды
экспорттауда бірлескен саясат ұстау мақсатында, 1960 жылы мұнайды шетке
шығарушы елдердіц (МШІІЕҚ) қоғамын құрды. Бұл қоғамға Ирак, Иран, Кувейт,
Сауд Аравиясы, Қатар, Абу-Даби, Венесуэла, Индонезия, Ливия, Нигерия,
Алжир, Эквадор кірді.
Дүние жүзіндегі , әсіресе өркендеген елдердегі, энергетикалық шикі
затқа деген сұраныстың күрт көтерілуін ескере отырып МШШЕҚ, елдері 1972-
1973жж мұнай монополияларына қысым жасап, мұнайдың бағасын төрт- жеті есе
көбейтті. Мұнай бағасының көтерілуі өркендеген елдерде өндірістің барлық
салаларының мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуді қиындатты.. Бұл құбылыс
энергетикалық немесе мұнай кризисі деген атпен белгілі болды.
Өркендегси Батыс елдері өздерінің мұнай импортынан бағыныштығын
азайту мақсатында, мұнай мен көмірді өздерінде өндіруді көбейтті, мұнай
өнімдерін үнемдеуге бағыт ұстады, энергия өндірудің басқа көздерін (күн,
ядро, геотермалды) өсіре бастады. Осындай әрекеттердің нәтижесінде дүние
жүзілік базарда мұнай бағасы төмендей бастады. 1980ж. мұнайдың дүние
жүзілік орташа бағасы 1м3 үшін 190 доллар құрады, ал 1987ж. 113 доллар
болды.
Бұрынғы КСРО өзін мұнаймен толық қамтамасыз етумен қабат, оны көп
мөлшерде Батыс және Шығыс Европа елдеріне, өркендеуші елдерге экспортқа
шығарып, мемлекеттің валюталық қорын толтырып, шет елдерден өндірістік және
тұрмыстық тауарлар алып келді.
Қазақ мемлекеті де келешекте жолай газконденсатын экспортқа көп
мөлшерде шығару ( өндірілген өнімнің жартысындайын) арқылы, елдің валюта
қорын көбейтуде, өндірістің техникасы мен технологиялық жабдықтарын
жаңартып, экономикасын көтеруде көптеген шаралар жоспарлауда.
1.2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.
Негізгі мәліметтер
Мұнайдың жер бетіне шығуын Каспий теңізінің жағалауында 500 жыл
алдын, ал жолай газдың жер бетіне шығуын Кавказда және Орталық Азияда
біздің заманнан 6 мың жыл бұрын ғалымдар байқаған. Мұнай өндірістік мәнге
ХҮІП ғасырдан бастап ие бола бастады.
Мұнай - жердің қалдық қабатына көп тараған, сұйық жанғыш материал.
Мұнай және одан жер бетіне бөлінетін табиғи өнімдер - асфальттар және
битумдар адам баласына көптен белгілі. Оларды Вавилонда және Византияда
оталдырғыш қоспа есебінде пайдаланған. Ерте заманғы Египетте, Римде, Тигр
және Евфрат өзендерінің аралығында оларды жол құрылысында, науа жасауда
және басқа құрылыста тесіктерді бітеуде тоқушы, бырыстырушы және гидроайыру
материалы есебінде көп қолданған. XVIII ғасырдың соңынан бастап мұнай
өндеудің өнімі - керосинді үйлерді және көшені жарықтандыруда пайдалана
бастады. Ал ХIX ғасырдан бастап, ішкі жану қозғалтқыштарды ойлап табумен
байланысты, мұнай өнімдері әртүрлі жол көліктерінде негізгі отың болып
қалды.
Мұнай құрамы жөнінен көміртегі мен сутегінен бөлек, оттегі, күкірт
және азотты көмірсутектердің өте күрделі қоспасы (алкандар, сақинаалкандар,
арендер) болып саналады.
Мұнай сыртқы көрінісі жағынан май тәрізді сұйықтық, жарықта
флюресценцияланады. Мұнайдың түсі ондағы шайыр заттарының мөлшеріне және
құрылымына байланысты; мұнайдың қара (бурыл, тіптен қара), ашықтау және
тіптен түссізі де белгілі. Мұнай судан жеңіл және онда іс жүзінде ерімейді.
Мұнай тұтқырлығы оның құрамына байланысты, бірақ барлық жағдайда да судың
тұтқырлығынан жоғары.
Мұнай жаңғыш зат, оның жану жылуы қатты жаңғыш пайдалы қазбаларға
(көмір, сланец, торф) қарағанда, жоғары, ол шамамен 42 МДжкг құрайды.
Мұнайдың қатты жанғыш қазбалардан айырмашылығы күлі аз болады.
Мұнай өзінің атын нафата деген, ағып жиналушы, ағып шығушы мәнін
беретін парсы сөзінен алады.
Мұнайдың түзілуін анықтау қазіргі ғылымның ең күрделі проблемасы
болып саналады. Геологтар мен химиктердіц басым көпшілігі мұнайдың
түзілуінің органикалық теориясын жақтайды, бірақ кейбір ғалымдар, мұнайдың
анорганикалық заттардың әртүрлі химиялық өзгерісінің нәтижесінде, табиғатта
абиогенді тәсілмен түзілуін жақтайды.
Мұнайдың анорганикалық түзілу теориясын алғашқылардың бірі болып
Д.И.Менделеев 1877 жылы ұсынды. Оның жорамалы бойынша, мұнай көмірсутектері
жер астында металл карбидтерінің сумен әрекеттесуінің нәтижесінде түзіледі.
Мұндай реакциялар орын алса-дағы, мұнай құрамындағы көптеген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Жолай газ өңдеу өнеркәсібі
1.1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі маңызы.
1.2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.
Негізгі мәліметтер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Табиғатта мұнай шыққан жерлерде жолай газ да көп мөлшерде кездесіп
отырады. Адамзатқа ол ертеден белгілі болғанымен, тұрмыста мұнайға
қарағанда едәуір кеш қолданылды. Тарихи мәліметтерге қарағанда, 615 жылы
Жапонияда алғашқы жолай газ скважиналары бұрғыланған. Шамасы осы кезеңде
Үндістан, Парсы елдері мен Баку Каласы төңірегіндегі елді мекендер жолай
газды тұрмыста, көбінесе шырақ жағу үшін пайдаланса керек.
Алғашқы жолай газ шамдары Лондон, одан кейін Париж, Нью-Йорк, Берлин
қалаларында пайда болып, 1865 жылы Москваға, да жеткен. Бұл уақытта жолай
газды көмір мен тақтатастарды жандырып алатын болғандықтан, ол кең көлемде
қолдану таба қоймады.
1. Жолай газ өңдеу өнеркәсібі
Қазіргі уақытта табиғи жолай газ ең арзан, әрі ең қуатты энергетикалық
отын көзі болып табылады. Негізі көміртектерден тұратын табиғи таз, сонымен
бірге өндіріс салалары мен химия кәсіпорындары үшін бағалы шикізат. Мысалы,
мұнай меи жолай газдан синтетикалық каучуктар алынып, олардан автомобиль
дөңгелектері, өндіріске қажетті резина бұйымдары жасалады, ал Москвич
жеңіл машинасының дөңгелегіне 24 кг каучук, қазіргі алып БелАЗ
машиналарының дөңгелегіне 2 т каучук кетеді.
Күнделікті тұрмыста кеңінен пайдаланылып жүрген ыстық пен суықка
төзімді, әрі жеңіл, тоттанбайтын, сынбайтын, әрі иілгіш бұйымдар негізі де
жолай газ өнімі — пластмасса. Қазіргі уақытта пластмасса материалдары
самолет, тіпті ракета жасауға да кеңінен пайдаланылуда. Олардан алынатын
синтетикалық талшық-тар әрі төзімді, әрі сәнді капрон, нейлон, лавсан
сияқты материалдар алынуы негізінде тұрмыста пайдаланылса, синтетикалык
заттар өңдіріс пен техникада кеңінен қолдау табуда. 1976 жылы Батыс
Германия фирмаларының бірі синтетикалық талшықтардан аренка аталатын жаңа
материал алды. Ол ежелден таныс болаттан бес есе қатты болып шықты. Мұңдай
синтетикалық материалдың болашағы зор.
Орыстың ұлы оқымыстысы Д. И. Менделеев:...жолай газды жылу үшін жағу,
пешке қып-қызыл ақша жаққанмен бірдей—деген екен. Жоғарыда айтылған мұнай
жолай газ өнімдерінің
қатарына синтетикалык, әр
түрлі кір жуатын ұнтақтар, спирттер, гербицидтер мен медициналық
препараттар, аммиак және күкірт қышқылы, тағы да басқа алынатын көптеген
заттарды қосатын болсақ, онда Д. И. Менделеев айтқандай, қып-кызыл ақшаны
отқа жағып отырғанымызды мойындауға тура келеді.
Әйтсе де, қазіргі уақытта жолай газды жағып энергия мен жылу өндірудің
маңызы ерекше. Энергетика саласында жолай газ негізінен бу қазандары мен
пештерді жағуға, ал мұнай қозғалтқыш отыны ретінде пайдаланылады.
Табиғи жолай газдың басқа энергетикалык отын түрлерінен ерекшелігі:
--- жолай газ жанғаннан кейін басқа отын турлері сияқты түтін, қүйе, күл,
болмаса басқадай .қалдықтар қалмайды;
— жолай газ жанғанда бөлінетін жылу мөлшері өте жоғары, көмірмен
салыстырғанда 1,5—2 еседей артық;
— жолай газ өндірісіне жұмсалатын шығын басқа отын түрлерін ендіруге
жұмсалатын шығыннан әлдеқайда аз, күрделі құрылыстың өзіндік құны темен
және оны кен орындарын пайдаланудың алғашқы жылдарының өзінде-ақ қайтарып
алуға болады. Дүние жүзі елдеріндегі энергетикалық отын балансындағы жолай
газдың үлесі 1935 жылы 3% болса, 1950 жылы 9%, ал 1975 жылы 18,5% болды,
Ғылыми болжамдарға қарағанда, 2030 жылы оның үлес салмағы 19% шамасында
болмақ. Жалпы жолай газ өндіру көлемі жылдан жылға артуда. Егер де 1950
жылы 185,7 млрд. м3 жолай газ өндірілсе, 1960 жылы 513 млрд м5, 1970 жылы
1145 млрд. м3, І980 жылы 2,5 трилл. м3 жолай газ өндірілді, ал үстіміздегі
ғасырдың аяғына қарай өндірілген жолай газдың көлемі 3,8 трилл. м3-қа
жетіп, одан кейінгі жылдары біршама төмендейтін болады.
Табиғатта жолай газ түрлері көп, бірақ олардың ең көп тарағаны — метан
жолай газы. Бұл жолай газ көмір шахталарында, кейде шымтезек пайда болған
жерлерде жиі кездеседі. Дегенмен табиғи жолай газдың мол қоры мұнай кен
орындарымен байланысты. Мұнай кендеріндегі жолай газдың өзара қатынасына
байланысты табиғи жолай газ орындары бірнеше топка бөлінеді. Егер бір тонна
мұнайға келетін жолай газ мөлшері бірнеше жүз текше метрден ,аспаса, онда
жолай газ қосалқы, ал жолай газ мөлшері 1000—20000 м3-қа жетсе, ол жолай
газ конденсатты кен орны деп аталады. Ал 1 т мұнайға 20000 м3-тан астам
жолай газ келген жағдайда, ондай
жерлерді таза жолай газ кендері деп атайды. Міне,
осыған қарағанда табиғи жолай газдың ,жер қойнауында қалыптасқан орындары
өте көп. Олардың жалпы қоры да орасан мол. Өкінішке орай, барлық табиғи
жолай газ түрлерінің корын анықтау оңай емес, кейбір мұнай кен
орындарындағы қосалқы жолай газдар есепке де алынбайды, олар бұрғыланған
скважиналардан шығып, тегіннен-тегін факел болып жанып жатады. Ғалымдардың
есептеулеріне қарағанда, тек осындай қосалқы жолай газдардың қоры табиғи
кендеріндегі жолай газдың 40% -ін құрайды екен.
Академик Н. В. Мельниковтың пікірі бойынша, егер де өндіру коэффициенті
80% -ке жеткізілетін болса, онда планетамыздағы табиғи жолай газ қоры 500
млрд, т шартты отын болады.
Ғылыми деректерге қарағанда, жолай газ қорлары жер бетінде біркелкі
орналаспаған (2.5-кесте), оның геологиялык, қоры шамамен 140 — 170 трилл.
м3 және ізденіс жұмыстары негізінде бұл шама үнемі айқындалып отырады.
2.5-к е с т е .
Мемлекет, Дүние жүзінде Мемлекет, Дүние жүзінде
аудан нақтылы аудан нақтылы
анық-талған жолай анық-талған жолай
газ қо-рындағы газ қо-рындағы
үлесі үлесі.
АҚШ 27,5 . Орта және
Канада 4,3 Таяу Шығыс
Латын Аме- елдері 20,6
рикасы Африка 25,1
елдері Қиыр Шы-
мен Кариб те- ғыс елдері 2,3
ңізі ауданы ТМД және
жоспарлы эко-
6,2 номикасы бар
елдер 14,4
Тәуелсіз Мемлекеттер табиғи жолай газға өте бай. Ғалымдардың болжамына
карағанда, мұнда шамамен 60 трилл. м3-тан астам жолай газ қоры бар және оны
өндіруді интенсивті турде жүргізуге болады.
Тәуелсіз Мемлекеттерде алғашқы жолай газ құбыры Ұлы Отан соғысы жылдары
іске қосылды. Үзындығы 160 км-ден астам жолай газ құбыры Бугуруслан кенінен
Куйбышев каласына тартылды. Қазіргі уақытта мыңдаған километрге созылған
жолай газ құбырларының тарам-тарам желі-леріне барлық дерлік ірі өнеркәсіп
орталықтары қосылған. Мысалы, Москва қаласына жолай газ құбырының төрт
тармағы қосылған, соның ішінде атақты Орта Азия — Орталық құбыры бар.
Өзбекстанның, Түркменстанның және Қазақстанның бай кен орындарынан
Москваға дейін тартылған жолай газ құбырының ұзындығы 2700 км-ден ақады.
ТМД-да тартылған жолай газ құбырлары кейбір Европа елдерін де
көгілдір отынмен қамтамасыз етіп отыр. Орынбор кен орындарынан
тартылған ұзындығы 3000 км-ден астам жолай газ құбыры көршілес Шығыс Европа
елдерін жолай газбен жабдықтап отыр.
Қазір жолай газ дүние жүзі елдерінің энергетиқалық отын балансының 75%-
ін құрайды, ал транспорт түрлері толығынан жолай газды пайдаланып отыр.
ТМД-ның кең байтақ жерінде жыл сайын ондаған ірі ірі жолай газ кендері
ашылып, халық шаруашылығы салала-рын арзаң жолай газбен қамтамасыз етуге
көптеген мүмкіндік-т"ер туып отыр.
Орта Азия республикалары мен Қазақстан аса ірі мұнайлы және жолай газды
аудандардың қатарына жатады. Есептеулерге қарағанда, бұл аймақта жылына 60—
100 млрд. м3-тан, астам жолай газ өндіруге болады.
Қ а з а қ с т а н д а Маңғыстау түбегін зерттеу жұмыстары 1957 жылы
басталды. 1961 жылы түбекте бұрғыланған скважиналардан алғашқы жолай газ
фонтандары атқылап, бұл өнірдің жолай газ кендеріне бай екендігі белгілі
болды. Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарының жерлерінен, Орал-
Ембі алқабынан қазірдің өзінде елуден астам жолай газ кең орындары ашылып
отыр. Жолай газдың барланған қоры бойынша Каспий өңірі алдыңғы қатарлы
орынға шықты, мұнда ірі мұнай-жолай газ кешені қалыптасуда, ал Шу—Іле,
Балқаш — Алакөл ойпаттары,, Қызылорда облысындағы Сексеуіл ойпаты, Торғай
даласы мен Солтүстік Қазақстан облысынын солтүстік жазықтары жолай газ
кеніне бай аудандар ретінде бағаланып отыр.
Қорыта айтканда, болашақта Казақстан энергетикалық отын қорларын өндіру
жөнінен дүние жүзінде алдыңғы қатардан орын алары сөзсіз.
1.1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі миңызы.
Энергетикалық қорлар қазіргі эконюмикада жетекші рөл атқарады. Кез-
келген мемлекеттің өндіргіш күштерінің деңгейі негізінен энергия
қорларын жұмсау ауқымымен анықталады. Энергия қорларының маңызының
зорлығына дүние жүзінде өндірілетін пайдалы қазбалардың 70% астамы энергия
көздеріне жататындығы дәлел бола алады.
Энергия қорларының негізгі түрлері - көмір, мұнай, табиғи жолай газ,
гидроэлектроэнергиясы және ядролық энергия. Дүние жүзінде энергия қорларын
өндіру құрылымы (оттының келісілген жылу сынымдылығына
29,5 мың кДжт есептегенде) млрд.т мынадай:
1900ж 1920ж 1940ж 1960ж 1980ж 2000ж
Көмір 0,72 1,34 1,88 2,09
Өндірістік
қорлары,
млрд.т 1700 1200 90 400
Үлесі, %
жалпы қордан 50 35 3 12
өндіруден 28 1 50,5 20,5
Дүние жүзі бойынша мұнайды пайдаланудың жоғарғы деңгейі, ғалымдар мен
мамандардың жақын кезінде мұнай қорының таусылу мүмкіндігі туралы ойларын
дәлелдей түседі. XXI ғасырдың соңына таяу дүние жүзілік мұнай қорының
таусылуы туралы пікірлер көп айтылуда.
Мұнайдың энергия өндіруде негізгі шикі зат болган кезеңінде, оның
дүние жүзілік экономикалық және саясаттық рөлі арта түсті. Мемлекетте мұнай
қорының бар болуы, мұнайды және мұнай өнімдерін экспортка шығару мүмкіндігі
бұл мемлекетке экономикалық және әлеуметтік өркендеуде үлкен жетістіктерге
жетуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге, мұнайдың дүние жүзілік бағасының
өзтеріп тұруы, мұнай базарындағы коньюктурасы, мұнай өндіруші елдермен
қатар, мұнайды өндірісіне шеттен алып келіп пайдаланатын елдер үшін
эқононмикалық саясатта күрделі өзгерістер жасауға тура келеді.
Соңғы жылдары мұнайдың дүние жүзілік бағасы тұрақсыз болып тұр. Екінші
дүние жүзілік соғыстан кейінгі алғашқы жылдары мұнай бағасын, құрамында АҚШ-
тың мұнай монополиясы үстемдік бағыт ұстанған, халықаралық мұнай картелі
анықтады. Картель мұнайды оны өркендеуші - экспортер елдерден монополиялы
төмен бағамен (1970ж - 22 долларға 1м3 үшін) сатып алып, ал мұнай епімдерін
импорттаушы - мемлекеттерге салыстырмалы жоғары бағаға сатты. Мұндай жағдай
өркендеуші елдерді қанағаттандыра алмады. Сондықтан, олар өздерініц саяси
жағдайын қорғау мақсатын, мұнай монополистерімен күресу үшін және мұнайды
экспорттауда бірлескен саясат ұстау мақсатында, 1960 жылы мұнайды шетке
шығарушы елдердіц (МШІІЕҚ) қоғамын құрды. Бұл қоғамға Ирак, Иран, Кувейт,
Сауд Аравиясы, Қатар, Абу-Даби, Венесуэла, Индонезия, Ливия, Нигерия,
Алжир, Эквадор кірді.
Дүние жүзіндегі , әсіресе өркендеген елдердегі, энергетикалық шикі
затқа деген сұраныстың күрт көтерілуін ескере отырып МШШЕҚ, елдері 1972-
1973жж мұнай монополияларына қысым жасап, мұнайдың бағасын төрт- жеті есе
көбейтті. Мұнай бағасының көтерілуі өркендеген елдерде өндірістің барлық
салаларының мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуді қиындатты.. Бұл құбылыс
энергетикалық немесе мұнай кризисі деген атпен белгілі болды.
Өркендегси Батыс елдері өздерінің мұнай импортынан бағыныштығын
азайту мақсатында, мұнай мен көмірді өздерінде өндіруді көбейтті, мұнай
өнімдерін үнемдеуге бағыт ұстады, энергия өндірудің басқа көздерін (күн,
ядро, геотермалды) өсіре бастады. Осындай әрекеттердің нәтижесінде дүние
жүзілік базарда мұнай бағасы төмендей бастады. 1980ж. мұнайдың дүние
жүзілік орташа бағасы 1м3 үшін 190 доллар құрады, ал 1987ж. 113 доллар
болды.
Бұрынғы КСРО өзін мұнаймен толық қамтамасыз етумен қабат, оны көп
мөлшерде Батыс және Шығыс Европа елдеріне, өркендеуші елдерге экспортқа
шығарып, мемлекеттің валюталық қорын толтырып, шет елдерден өндірістік және
тұрмыстық тауарлар алып келді.
Қазақ мемлекеті де келешекте жолай газконденсатын экспортқа көп
мөлшерде шығару ( өндірілген өнімнің жартысындайын) арқылы, елдің валюта
қорын көбейтуде, өндірістің техникасы мен технологиялық жабдықтарын
жаңартып, экономикасын көтеруде көптеген шаралар жоспарлауда.
1.2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.
Негізгі мәліметтер
Мұнайдың жер бетіне шығуын Каспий теңізінің жағалауында 500 жыл
алдын, ал жолай газдың жер бетіне шығуын Кавказда және Орталық Азияда
біздің заманнан 6 мың жыл бұрын ғалымдар байқаған. Мұнай өндірістік мәнге
ХҮІП ғасырдан бастап ие бола бастады.
Мұнай - жердің қалдық қабатына көп тараған, сұйық жанғыш материал.
Мұнай және одан жер бетіне бөлінетін табиғи өнімдер - асфальттар және
битумдар адам баласына көптен белгілі. Оларды Вавилонда және Византияда
оталдырғыш қоспа есебінде пайдаланған. Ерте заманғы Египетте, Римде, Тигр
және Евфрат өзендерінің аралығында оларды жол құрылысында, науа жасауда
және басқа құрылыста тесіктерді бітеуде тоқушы, бырыстырушы және гидроайыру
материалы есебінде көп қолданған. XVIII ғасырдың соңынан бастап мұнай
өндеудің өнімі - керосинді үйлерді және көшені жарықтандыруда пайдалана
бастады. Ал ХIX ғасырдан бастап, ішкі жану қозғалтқыштарды ойлап табумен
байланысты, мұнай өнімдері әртүрлі жол көліктерінде негізгі отың болып
қалды.
Мұнай құрамы жөнінен көміртегі мен сутегінен бөлек, оттегі, күкірт
және азотты көмірсутектердің өте күрделі қоспасы (алкандар, сақинаалкандар,
арендер) болып саналады.
Мұнай сыртқы көрінісі жағынан май тәрізді сұйықтық, жарықта
флюресценцияланады. Мұнайдың түсі ондағы шайыр заттарының мөлшеріне және
құрылымына байланысты; мұнайдың қара (бурыл, тіптен қара), ашықтау және
тіптен түссізі де белгілі. Мұнай судан жеңіл және онда іс жүзінде ерімейді.
Мұнай тұтқырлығы оның құрамына байланысты, бірақ барлық жағдайда да судың
тұтқырлығынан жоғары.
Мұнай жаңғыш зат, оның жану жылуы қатты жаңғыш пайдалы қазбаларға
(көмір, сланец, торф) қарағанда, жоғары, ол шамамен 42 МДжкг құрайды.
Мұнайдың қатты жанғыш қазбалардан айырмашылығы күлі аз болады.
Мұнай өзінің атын нафата деген, ағып жиналушы, ағып шығушы мәнін
беретін парсы сөзінен алады.
Мұнайдың түзілуін анықтау қазіргі ғылымның ең күрделі проблемасы
болып саналады. Геологтар мен химиктердіц басым көпшілігі мұнайдың
түзілуінің органикалық теориясын жақтайды, бірақ кейбір ғалымдар, мұнайдың
анорганикалық заттардың әртүрлі химиялық өзгерісінің нәтижесінде, табиғатта
абиогенді тәсілмен түзілуін жақтайды.
Мұнайдың анорганикалық түзілу теориясын алғашқылардың бірі болып
Д.И.Менделеев 1877 жылы ұсынды. Оның жорамалы бойынша, мұнай көмірсутектері
жер астында металл карбидтерінің сумен әрекеттесуінің нәтижесінде түзіледі.
Мұндай реакциялар орын алса-дағы, мұнай құрамындағы көптеген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz