Жолай газ өңдеу өнеркәсібі. Түрлері

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Жолай газ өңдеу өнеркәсібі

1. 1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі маңызы.

1. 2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.

Негізгі мәліметтер

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Табиғатта мұнай шыққан жерлерде жолай газ да көп мөлшерде кездесіп отырады. Адамзатқа ол ертеден белгілі болғанымен, тұрмыста мұнайға қарағанда едәуір кеш қолданылды. Тарихи мәліметтерге қарағанда, 615 жылы Жапонияда алғашқы жолай газ скважиналары бұрғыланған. Шамасы осы кезеңде Үндістан, Парсы елдері мен Баку Каласы төңірегіндегі елді мекендер жолай газды тұрмыста, көбінесе шырақ жағу үшін пайдаланса керек.

Алғашқы жолай газ шамдары Лондон, одан кейін Париж, Нью-Йорк, Берлин қалаларында пайда болып, 1865 жылы Москваға, да жеткен. Бұл уақытта жолай газды көмір мен тақтатастарды жандырып алатын болғандықтан, ол кең көлемде қолдану таба қоймады.

1. Жолай газ өңдеу өнеркәсібі

Қазіргі уақытта табиғи жолай газ ең арзан, әрі ең қуатты энергетикалық отын көзі болып табылады. Негізі көміртектерден тұратын табиғи таз, сонымен бірге өндіріс салалары мен химия кәсіпорындары үшін бағалы шикізат. Мысалы, мұнай меи жолай газдан синтетикалық каучуктар алынып, олардан автомобиль дөңгелектері, өндіріске қажетті резина бұйымдары жасалады, ал «Москвич» жеңіл машинасының дөңгелегіне 24 кг каучук, қазіргі алып БелАЗ машиналарының дөңгелегіне 2 т каучук кетеді.

Күнделікті тұрмыста кеңінен пайдаланылып жүрген ыстық пен суықка төзімді, әрі жеңіл, тоттанбайтын, сынбайтын, әрі иілгіш бұйымдар негізі де жолай газ өнімі - пластмасса. Қазіргі уақытта пластмасса материалдары самолет, тіпті ракета жасауға да кеңінен пайдаланылуда. Олардан алынатын синтетикалық талшық-тар әрі төзімді, әрі сәнді капрон, нейлон, лавсан сияқты материалдар алынуы негізінде тұрмыста пайдаланылса, синтетикалык заттар өңдіріс пен техникада кеңінен қолдау табуда. 1976 жылы Батыс Германия фирмаларының бірі синтетикалық талшықтардан «аренка» аталатын жаңа материал алды. Ол ежелден таныс болаттан бес есе қатты болып шықты. Мұңдай синтетикалық материалдың болашағы зор.

Орыстың ұлы оқымыстысы Д. И. Менделеев: . . . жолай газды жылу үшін жағу, пешке қып-қызыл ақша жаққанмен бірдей»-деген екен. Жоғарыда айтылған мұнай жолай газ өнімдерінің қатарына синтетикалык, әр түрлі кір жуатын ұнтақтар, спирттер, гербицидтер мен медициналық препараттар, аммиак және күкірт қышқылы, тағы да басқа алынатын көптеген заттарды қосатын болсақ, онда Д. И. Менделеев айтқандай, «қып-кызыл ақшаны отқа жағып» отырғанымызды мойындауға тура келеді.

Әйтсе де, қазіргі уақытта жолай газды жағып энергия мен жылу өндірудің маңызы ерекше. Энергетика саласында жолай газ негізінен бу қазандары мен пештерді жағуға, ал мұнай қозғалтқыш отыны ретінде пайдаланылады.

Табиғи жолай газдың басқа энергетикалык отын түрлерінен ерекшелігі:

--- жолай газ жанғаннан кейін басқа отын турлері сияқты түтін, қүйе, күл, болмаса басқадай . қалдықтар қалмайды;

- жолай газ жанғанда бөлінетін жылу мөлшері өте жоғары, көмірмен салыстырғанда 1, 5-2 еседей артық;

- жолай газ өндірісіне жұмсалатын шығын басқа отын түрлерін ендіруге жұмсалатын шығыннан әлдеқайда аз, күрделі құрылыстың өзіндік құны темен және оны кен орындарын пайдаланудың алғашқы жылдарының өзінде-ақ қайтарып алуға болады. Дүние жүзі елдеріндегі энергетикалық отын балансындағы жолай газдың үлесі 1935 жылы 3% болса, 1950 жылы 9%, ал 1975 жылы 18, 5% болды, Ғылыми болжамдарға қарағанда, 2030 жылы оның үлес салмағы 19% шамасында болмақ. Жалпы жолай газ өндіру көлемі жылдан жылға артуда. Егер де 1950 жылы 185, 7 млрд. м ³ жолай газ өндірілсе, 1960 жылы 513 млрд м ⁵ , 1970 жылы 1145 млрд. м ³ , І980 жылы 2, 5 трилл. м ³ жолай газ өндірілді, ал үстіміздегі ғасырдың аяғына қарай өндірілген жолай газдың көлемі 3, 8 трилл. м ³ -қа жетіп, одан кейінгі жылдары біршама төмендейтін болады.

Табиғатта жолай газ түрлері көп, бірақ олардың ең көп тарағаны - метан жолай газы. Бұл жолай газ көмір шахталарында, кейде шымтезек пайда болған жерлерде жиі кездеседі. Дегенмен табиғи жолай газдың мол қоры мұнай кен орындарымен байланысты. Мұнай кендеріндегі жолай газдың өзара қатынасына байланысты табиғи жолай газ орындары бірнеше топка бөлінеді. Егер бір тонна мұнайға келетін жолай газ мөлшері бірнеше жүз текше метрден, аспаса, онда жолай газ «қосалқы», ал жолай газ мөлшері 1000-2 м ³ -қа жетсе, ол жолай газ конденсатты кен орны деп аталады. Ал 1 т мұнайға 2 м ³ -тан астам жолай газ келген жағдайда, ондай жерлерді таза жолай газ кендері деп атайды. Міне, осыған қарағанда табиғи жолай газдың, жер қойнауында қалыптасқан орындары өте көп. Олардың жалпы қоры да орасан мол. Өкінішке орай, барлық табиғи жолай газ түрлерінің корын анықтау оңай емес, кейбір мұнай кен орындарындағы қосалқы жолай газдар есепке де алынбайды, олар бұрғыланған скважиналардан шығып, тегіннен-тегін факел болып жанып жатады. Ғалымдардың есептеулеріне қарағанда, тек осындай қосалқы жолай газдардың қоры табиғи кендеріндегі жолай газдың 40% -ін құрайды екен.

Академик Н. В. Мельниковтың пікірі бойынша, егер де өндіру коэффициенті 80% -ке жеткізілетін болса, онда планетамыздағы табиғи жолай газ қоры 500 млрд, т шартты отын болады.

Ғылыми деректерге қарағанда, жолай газ қорлары жер бетінде біркелкі орналаспаған (2. 5-кесте), оның геологиялык, қоры шамамен 140 - 170 трилл. м ³ және ізденіс жұмыстары негізінде бұл шама үнемі айқындалып отырады.

2. 5-к е с т е .

Мемлекет, аудан: Мемлекет, аудан

Дүние жүзінденақтылы анық-талған жолай газ қо-рындағы үлесі:

Дүние жүзінде

нақтылы анық-талған жолай газ қо-рындағы үлесі

Мемлекет,аудан:

Мемлекет,

аудан

Дүние жүзінденақтылы анық-талған жолай газ қо-рындағы үлесі.:

Дүние жүзінде

нақтылы анық-талған жолай газ қо-рындағы үлесі.

Мемлекет, аудан:

АҚШ

Канада

Латын Аме-

рикасы елдері

мен Кариб те-

ңізі ауданы

Дүние жүзінденақтылы анық-талған жолай газ қо-рындағы үлесі:

27, 5 .

4, 3

6, 2

Мемлекет,аудан:

Орта және

Таяу Шығыс

елдері

Африка

Қиыр Шы-

ғыс елдері

ТМД және

жоспарлы эко-

номикасы бар

елдер

Дүние жүзінденақтылы анық-талған жолай газ қо-рындағы үлесі.:

20, 6

25, 1

2, 3

14, 4

Мемлекет, аудан:

Тәуелсіз Мемлекеттер табиғи жолай газға өте бай. Ғалымдардың болжамына карағанда, мұнда шамамен 60 трилл. м ³ -тан астам жолай газ қоры бар және оны өндіруді интенсивті турде жүргізуге болады.

Тәуелсіз Мемлекеттерде алғашқы жолай газ құбыры Ұлы Отан соғысы жылдары іске қосылды. Үзындығы 160 км-ден астам жолай газ құбыры Бугуруслан кенінен Куйбышев каласына тартылды. Қазіргі уақытта мыңдаған километрге созылған жолай газ құбырларының тарам-тарам желі-леріне барлық дерлік ірі өнеркәсіп орталықтары қосылған. Мысалы, Москва қаласына жолай газ құбырының төрт тармағы қосылған, соның ішінде атақты Орта Азия - Орталық құбыры бар. Өзбекстанның, Түркменстанның және Қазақстанның бай кен орындарынан Москваға дейін тартылған жолай газ құбырының ұзындығы 2700 км-ден ақады.

ТМД-да тартылған жолай газ құбырлары кейбір Европа елдерін де «көгілдір отынмен» қамтамасыз етіп отыр. Орынбор кен орындарынан тартылған ұзындығы 3000 км-ден астам жолай газ құбыры көршілес Шығыс Европа елдерін жолай газбен жабдықтап отыр.

Қазір жолай газ дүние жүзі елдерінің энергетиқалық отын балансының 75%-ін құрайды, ал транспорт түрлері толығынан жолай газды пайдаланып отыр.

ТМД-ның кең байтақ жерінде жыл сайын ондаған ірі ірі жолай газ кендері ашылып, халық шаруашылығы салала-рын арзаң жолай газбен қамтамасыз етуге көптеген мүмкіндік-т"ер туып отыр.

Орта Азия республикалары мен Қазақстан аса ірі мұнайлы және жолай газды аудандардың қатарына жатады. Есептеулерге қарағанда, бұл аймақта жылына 60- 100 млрд. м ³ -тан, астам жолай газ өндіруге болады.

Қ а з а қ с т а н д а Маңғыстау түбегін зерттеу жұмыстары 1957 жылы басталды. 1961 жылы түбекте бұрғыланған скважиналардан алғашқы жолай газ фонтандары атқылап, бұл өнірдің жолай газ кендеріне бай екендігі белгілі болды. Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарының жерлерінен, Орал-Ембі алқабынан қазірдің өзінде елуден астам жолай газ кең орындары ашылып отыр. Жолай газдың барланған қоры бойынша Каспий өңірі алдыңғы қатарлы орынға шықты, мұнда ірі мұнай-жолай газ кешені қалыптасуда, ал Шу-Іле, Балқаш - Алакөл ойпаттары,, Қызылорда облысындағы Сексеуіл ойпаты, Торғай даласы мен Солтүстік Қазақстан облысынын солтүстік жазықтары жолай газ кеніне бай аудандар ретінде бағаланып отыр.

Қорыта айтканда, болашақта Казақстан энергетикалық отын қорларын өндіру жөнінен дүние жүзінде алдыңғы қатардан орын алары сөзсіз.

1. 1. Жолай газдың қазіргі дәуірдегі миңызы.

Энергетикалық қорлар қазіргі эконюмикада жетекші рөл атқарады. Кез-келген мемлекеттің өндіргіш күштерінің деңгейі негізінен энергия қорларын жұмсау ауқымымен анықталады. Энергия қорларының маңызының зорлығына дүние жүзінде өндірілетін пайдалы қазбалардың 70% астамы энергия көздеріне жататындығы дәлел бола алады.

Энергия қорларының негізгі түрлері - көмір, мұнай, табиғи жолай газ, гидроэлектроэнергиясы және ядролық энергия. Дүние жүзінде энергия қорларын өндіру құрылымы (оттының келісілген жылу сынымдылығына

29, 5 мың кДж/т есептегенде) млрд. т мынадай:

1900ж 1920ж 1940ж 1960ж 1980ж 2000ж

Көмір: Көмір

0, 72: 0, 72

1, 34: 1, 34

1, 88: 1, 88

2, 09: 2, 09

2, 45: 2, 45

3, 3: 3, 3

Көмір: Мұнай

0, 72: 0, 03

1, 34: 0, 14

1, 88: 0, 45

2, 09: 1, 37

2, 45: 3, 8

3, 3: 4, 1

Көмір: Табиғи жолай газ

0, 72: 0, 01

1, 34: 0, 03

1, 88: 0, 12

2, 09: 0, 63

2, 45: 2, 7

3, 3: 3, 0

Көмір: Гидроэлектро

0, 72:

1, 34:

1, 88:

2, 09:

2, 45:

3, 3:

Көмір: энергия

0, 72: 0, 02

1, 34: 0, 03

1, 88: 0, 07

2, 09: 0, 28

2, 45: 0, 60

3, 3: 0, 6

Көмір: Ядро энергиясы

0, 72: -

1, 34: -

1, 88: -

2, 09: -

2, 45: 0, 65

3, 3: 3, 7

Көмір: Басқа тұрлері

0, 72: 0, 50

1, 34: 0, 60

1, 88: 0, 70

2, 09: 0, 70

2, 45: 0, 60

3, 3: 0, 6

Көмір: Барлығы

0, 72: 1, 28

1, 34: 2, 14

1, 88: 3, 22

2, 09: 5, 07

2, 45: 10, 08

3, 3: 15, 3

Көмір:

0, 72:

1, 34:

1, 88:

2, 09:

2, 45:

3, 3:

Осы келтірілген мәндерден жолай газдың дүние жүзілік энергетикада 60-жылдарының жартысында жетекші рөл атқара бастағаны байқалады. ГФР, Ұлыбритания сияқты елдерде мұнай мен табиғи жолай газдың жалпы энергия қорын пайдаланудағы үлесі 55-60%, АҚШ-та және Жапонияда ол 75-80% құрады.

Энергия қорларының дүние жүзілік пайдалану құрылымы ( ағашты , торфты және басқаларды еске алмағанда), % (экв. ) төмендегідей

1970ж: 1970ж

1980ж: 1980ж

1990ж: 1990ж

2000ж: 2000ж

2020ж: 2020ж

: Мұнай

1970ж: 3, 7

1980ж: 43, 5

1990ж: 37, 6

2000ж: 32, 9

2020ж: 21, 2

: Табиғи жолай газ

1970ж: 1, 1

1980ж: 18, 8

1990ж: 20, 8

2000ж: 21, 4

2020ж: 19, 0

: Қатты отын

1970ж: 93, 2

1980ж: 28, 9

1990ж: 29, 1

2000ж: 30, 0

2020ж: 33, 2

: Ядро энергиясы

1970ж: 0

1980ж: 2, 5

1990ж: 5, 6

2000ж: 8, 6

2020ж: 13, 6

Гидроэнергия және

балама қайта пайда болушы энергия

көздері

1970ж: 2, 0

1980ж: 6, 2

1990ж: 6, 9

2000ж: 7, 1

2020ж: 13, 0

Дүние жүзі бойынша энергия қорларының негізін қатты органикалық жанғыш отындар құрағанымен (90 % астамы тас және қоңыр көмірлер, антрацит, сланецтер, торф және т. б. ), бірақ дүние жүзілік отын энергетика балансында (ОЭБ) . олардың үлесі қазіргі кезде мұнай мен жолай газ отындарына карағанда аз. 1970-1980жж. аралағында дүние жүзілік отын-энергетика баласында мұнай мен жолай газдың үлесі жоғары теминен есті, бірақ ол кейін баяулады. ОЭБ дүние жүзі елдерінің жолай газды пайдалануда үлесі әртүрлі. Мұнай мен жолай газды энергия қоры есебінде пайдалануда 1987 жылы АҚШта 64, 7%, Италияда 82, 4 %, Францияда 56%, Жапонияда - 64, 8%, ГФР және Ұлыбританияда - 59-60%, Канадада - 47, 7%, Норвегияда - 28, 9%, ал бұрынғы КСРО-да көмірсутекті отындар үлесі 1985-1990 жж шамамен

73 % құрады. Бұл көрсеткіштер барлық елдерде де, мұнай мен жолай газдың (оларды өндірмейтін елдерді қоспағанда) энергия қорының негізінен құрайтынын көрсетеді.

Бұрынғы КСРО-да электр энергиясын және отын өндіру құрылымы төмендегідей болады.

1913ж: 1913ж

1940ж: 1940ж

19б0ж: 19б0ж

1980ж: 1980ж

1986ж: 1986ж

: Электр энергиясын өндіру,

1913ж:

1940ж:

19б0ж:

1980ж:

1986ж:

: млрд кВт/сағ

1913ж: 2, 0

1940ж: 48, 6

19б0ж: 292, 3

1980ж: 1294

1986ж: 1599

: Сонымен бірге гидро-

1913ж:

1940ж:

19б0ж:

1980ж:

1986ж:

: электроэнергия

1913ж: 0, 04

1940ж: 5, 3

19б0ж: 50, 9

1980ж: 183, 9

1986ж: 214, 5

: Отын өндіру (келісілген

1913ж:

1940ж:

19б0ж:

1980ж:

1986ж:

: отынға есептегенде), млн. т

1913ж: 48, 2

1940ж: 237, 9

19б0ж: 692, 8

1980ж: 1977, 6

1986ж: 2205

: сонымен бірге мұнай

1913ж: 14, 7

1940ж: 44, 5

19б0ж: 211. 4

1980ж: 8613

1986ж: 865. 8

: Жолай газ

1913ж: -

1940ж: 4, 4

19б0ж: 54, 4

1980ж: 522, 4

1986ж: 748, 8

: Көмір

1913ж: 23, 1

1940ж: 140, 5

19б0ж: 373, 1

1980ж: 523, 6

1986ж: 516, 2

: отынның басқа түрлері

1913ж: 10, 4

1940ж: 44, 0

19б0ж: 53, 9

1980ж: 70, 3

1986ж: 74, 2

Бұл мәндер мұнай мен жолай газдың энергия қорларының негізін құрайтынын көрсетеді.

Мұнай және жолай газ - өте құнды қазбалы арзан энергия көзі әртүрлі отындар алудың және химиялық синтездің бірден бір негізгі шикізаттары болып саналады. Олардың экономикалық мәні қазіргі кезде ерекше зор. Мұнай мен жолай газды өңдеудің өнімдері шаруашылықтың, өндірістің барлық түрінде қорғаныс және азаматтық үй құрылыстарында, ауыл шаруашылығында, энергегикада, космонавтикада, атом электр станциясында, үй шаруашылығында және т. б. салаларда кең қолдану табуда.

Бірақ жолай газдың қоры шектеулі. Олар көмірге, жаңғыш сланецтерге және битумды құмдарға қарағанда, табиғатта өте аз. Сонда да болса, жолай газды өндіру басқа жанғыш қазбаларды өндіруден едәуір көп екенін мына төмендегі мәліметтер көрсетеді:

Көмір: Көмір

Жаңғыш сланецтербитумды құмдар:

Жаңғыш сланецтер

битумды құмдар

Мұнай: Мұнай

Жолай газ: Жолай газ

: Өндірістік қорлары,

Көмір:

Жаңғыш сланецтербитумды құмдар:

Мұнай:

Жолай газ:

: млрд. т

Көмір: 1700

Жаңғыш сланецтербитумды құмдар: 1200

Мұнай: 90

Жолай газ: 400

: Үлесі, %

Көмір:

Жаңғыш сланецтербитумды құмдар:

Мұнай:

Жолай газ:

: жалпы қордан

Көмір: 50

Жаңғыш сланецтербитумды құмдар: 35

Мұнай: 3

Жолай газ: 12

: өндіруден

Көмір: 28

Жаңғыш сланецтербитумды құмдар: 1

Мұнай: 50, 5

Жолай газ: 20, 5

Дүние жүзі бойынша мұнайды пайдаланудың жоғарғы деңгейі, ғалымдар мен мамандардың жақын кезінде мұнай қорының таусылу мүмкіндігі туралы ойларын дәлелдей түседі. XXI ғасырдың соңына таяу дүние жүзілік мұнай қорының таусылуы туралы пікірлер көп айтылуда.

Мұнайдың энергия өндіруде негізгі шикі зат болган кезеңінде, оның дүние жүзілік экономикалық және саясаттық рөлі арта түсті. Мемлекетте мұнай қорының бар болуы, мұнайды және мұнай өнімдерін экспортка шығару мүмкіндігі бұл мемлекетке экономикалық және әлеуметтік өркендеуде үлкен жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге, мұнайдың дүние жүзілік бағасының өзтеріп тұруы, мұнай базарындағы коньюктурасы, мұнай өндіруші елдермен қатар, мұнайды өндірісіне шеттен алып келіп пайдаланатын елдер үшін эқононмикалық саясатта күрделі өзгерістер жасауға тура келеді.

Соңғы жылдары мұнайдың дүние жүзілік бағасы тұрақсыз болып тұр. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі алғашқы жылдары мұнай бағасын, құрамында АҚШ-тың мұнай монополиясы үстемдік бағыт ұстанған, халықаралық мұнай картелі анықтады. Картель мұнайды оны өркендеуші - экспортер елдерден монополиялы төмен бағамен (1970ж - 22 долларға 1м ³ үшін) сатып алып, ал мұнай епімдерін импорттаушы - мемлекеттерге салыстырмалы жоғары бағаға сатты. Мұндай жағдай өркендеуші елдерді қанағаттандыра алмады. Сондықтан, олар өздерініц саяси жағдайын қорғау мақсатын, мұнай монополистерімен күресу үшін және мұнайды экспорттауда бірлескен саясат ұстау мақсатында, 1960 жылы мұнайды шетке шығарушы елдердіц (МШІІЕҚ) қоғамын құрды. Бұл қоғамға Ирак, Иран, Кувейт, Сауд Аравиясы, Қатар, Абу-Даби, Венесуэла, Индонезия, Ливия, Нигерия, Алжир, Эквадор кірді.

Дүние жүзіндегі, әсіресе өркендеген елдердегі, энергетикалық шикі затқа деген сұраныстың күрт көтерілуін ескере отырып МШШЕҚ, елдері 1972-1973жж мұнай монополияларына қысым жасап, мұнайдың бағасын төрт- жеті есе көбейтті. Мұнай бағасының көтерілуі өркендеген елдерде өндірістің барлық салаларының мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуді қиындатты. . Бұл құбылыс энергетикалық немесе мұнай кризисі деген атпен белгілі болды.

Өркендегси Батыс елдері өздерінің мұнай импортынан бағыныштығын азайту мақсатында, мұнай мен көмірді өздерінде өндіруді көбейтті, мұнай өнімдерін үнемдеуге бағыт ұстады, энергия өндірудің басқа көздерін (күн, ядро, геотермалды) өсіре бастады. Осындай әрекеттердің нәтижесінде дүние жүзілік базарда мұнай бағасы төмендей бастады. 1980ж. мұнайдың дүние жүзілік орташа бағасы 1м ³ үшін 190 доллар құрады, ал 1987ж. 113 доллар болды.

Бұрынғы КСРО өзін мұнаймен толық қамтамасыз етумен қабат, оны көп мөлшерде Батыс және Шығыс Европа елдеріне, өркендеуші елдерге экспортқа шығарып, мемлекеттің валюталық қорын толтырып, шет елдерден өндірістік және тұрмыстық тауарлар алып келді.

Қазақ мемлекеті де келешекте жолай газконденсатын экспортқа көп мөлшерде шығару ( өндірілген өнімнің жартысындайын) арқылы, елдің валюта қорын көбейтуде, өндірістің техникасы мен технологиялық жабдықтарын жаңартып, экономикасын көтеруде көптеген шаралар жоспарлауда.

1. 2. Мұнай және табиғи жанғыш жолай газдар.

Негізгі мәліметтер

Мұнайдың жер бетіне шығуын Каспий теңізінің жағалауында 500 жыл алдын, ал жолай газдың жер бетіне шығуын Кавказда және Орталық Азияда біздің заманнан 6 мың жыл бұрын ғалымдар байқаған. Мұнай өндірістік мәнге ХҮІП ғасырдан бастап ие бола бастады.

Мұнай - жердің қалдық қабатына көп тараған, сұйық жанғыш материал. Мұнай және одан жер бетіне бөлінетін табиғи өнімдер - асфальттар және битумдар адам баласына көптен белгілі. Оларды Вавилонда және Византияда оталдырғыш қоспа есебінде пайдаланған. Ерте заманғы Египетте, Римде, Тигр және Евфрат өзендерінің аралығында оларды жол құрылысында, науа жасауда және басқа құрылыста тесіктерді бітеуде тоқушы, бырыстырушы және гидроайыру материалы есебінде көп қолданған. XVIII ғасырдың соңынан бастап мұнай өндеудің өнімі - керосинді үйлерді және көшені жарықтандыруда пайдалана бастады. Ал ХIX ғасырдан бастап, ішкі жану қозғалтқыштарды ойлап табумен байланысты, мұнай өнімдері әртүрлі жол көліктерінде негізгі отың болып қалды.

Мұнай құрамы жөнінен көміртегі мен сутегінен бөлек, оттегі, күкірт және азотты көмірсутектердің өте күрделі қоспасы (алкандар, сақинаалкандар, арендер) болып саналады.

Мұнай сыртқы көрінісі жағынан май тәрізді сұйықтық, жарықта флюресценцияланады. Мұнайдың түсі ондағы шайыр заттарының мөлшеріне және құрылымына байланысты; мұнайдың қара (бурыл, тіптен қара), ашықтау және тіптен түссізі де белгілі. Мұнай судан жеңіл және онда іс жүзінде ерімейді. Мұнай тұтқырлығы оның құрамына байланысты, бірақ барлық жағдайда да судың тұтқырлығынан жоғары.

Мұнай жаңғыш зат, оның жану жылуы қатты жаңғыш пайдалы қазбаларға (көмір, сланец, торф) қарағанда, жоғары, ол шамамен 42 МДж/кг құрайды.

Мұнайдың қатты жанғыш қазбалардан айырмашылығы күлі аз болады.

Мұнай өзінің атын нафата деген, ағып жиналушы, ағып шығушы мәнін беретін парсы сөзінен алады.

Мұнайдың түзілуін анықтау қазіргі ғылымның ең күрделі проблемасы болып саналады. Геологтар мен химиктердіц басым көпшілігі мұнайдың түзілуінің органикалық теориясын жақтайды, бірақ кейбір ғалымдар, мұнайдың анорганикалық заттардың әртүрлі химиялық өзгерісінің нәтижесінде, табиғатта абиогенді тәсілмен түзілуін жақтайды.

Мұнайдың анорганикалық түзілу теориясын алғашқылардың бірі болып Д. И. Менделеев 1877 жылы ұсынды. Оның жорамалы бойынша, мұнай көмірсутектері жер астында металл карбидтерінің сумен әрекеттесуінің нәтижесінде түзіледі. Мұндай реакциялар орын алса-дағы, мұнай құрамындағы көптеген әртүрлі құрылымды көмірсутектерінің пайда болуын карбид теориясымен түсіндіру мүмкін емес, тағы да жер бетіндегі төменгі қысым жағдайынан жер астына жоғары қысымдық жағдайға судың ауысуы да түсініксіз. Соңғы жылдары мұнайдың космикалық, магнитті вулканды түзілу жорамалы ұсынылды, бірақ олар кең қолдау таппады.

Қазіргі кездегі мұнай туралы дүние жүзілік ғылымның геологиялық және геохимиялық байқауларының және факты фактілерініц көіішілік бөлігі көмірсутектердің түзілуінің әртүрлі процестерінің ауқымын қоса есептегенде, мұнайдың органикалық түзілу жорамалын жақсы дәлелдейді. Әсіресе, ескі шөгінді жыныстар мен қазіргі жыныстардағы, тірі заттар мен органикалық қосылыстар компоненттерінің арасында генетикалық байланыстың барлығын дәлелдей түседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.