Башқұрт халқы

Кіріспе: Башқұрт халқы
Негізгі бөлім: Этногенезі мен тілі
А) Табиғаты және шаруашылығы
Б) Әдебиеті
В) Музыкасы мен театры
Қортынды.

Башқұрт ( өздерінше- башқорт)- Башқұртстанның негізгі халқы. Сонымен қатар басқа да елдерде: Челябинск, Орынбор, Курган, Пермь, Свердлов, Куйбышев, Саратов облыстарында, Татарстанда тұрады. Жалпы саны- 1,240 мың адам (1970ж), оның ішінде Башқұрттар 737,7 мың. Башқұрт тілінде (түрік тілі тобына жатады) сөйлейді. Дінге сенуші башқұрттар –мұсылман –суниттер.
Ал жалпы, Башқұртстан – автрномиялы республика. 1919ж 23- мартта құрылған. Контитуциясы 1937ж 23-июньде қабылданған. Жері 143,6 мың км, халқы 3819 мың (1970ж). 53селолық аудан, 17 қала, 38 қалатектес поселкелері бар. Астанасы- Уфа қаласы. Республикада бұлардан басқа: орыстар( 1418,1 мың), татарлар (768,8 мың), чуваштар, марилер, украиндар, мордвалар, т.б халықтар тұрады. Ірі қалалары: Уфа, Стерлитамак, Салауат, Октябрьский, Ишимбай.
Этногенезі: Башқұрттардың этногенезі өте күрделі. Башқұрт халқы қалыптасқан оңтүстік Орал , оның маңайындағы далалық аймақтарда түрлі халықтар тұрады. Б.з.б 1-мыңжылдықтаың 2- жартысында оңтүстік Башқұртстанда иран тілдес малшы сарматтар, солтүстікте – ананьин мәдениетіне жататын, егін егіп, аң аулаған тайпалар- финн-угор халықтарының түп аталары өмір сүрген. Б.з 1-мыңжылдықта оңтүстік Оралға көшпелі түріктер қоныстана бастады да, бүкіл Башқұртстанға тарады. Байырғы тұрғын халықтарды ығыстырып, ішінара олармен сүйек шатыс болған түрік тайпалары Башқұрттар тілінің , мәдениеті мен дене бітімінің қалыптасуына күшті ықпал еткен.
9-10ғ Башқұрттар жайлы тұңғыш жазба деректер пайда болды. Халықтың негізгі ұйытқысы ,шамасы, осы мезгілде қалыптасып болған. Башқұрттардың этногенезіне оғыз-печенег тайпалары, еділ-камалық болғарлар, кеінірек қыпшақтар( 11-13ғ), кейбір моңғол(13-14ғ) қатысты. Бұрын Башқұрттар негізінен көшпелі мал шаруашылығымен шұғылданды, аң аулады, орманда бал арасын өсірді, мата, түксіз кілем тоқыды, киіз басты, кесте тікті, тері иледі. 17-19ғасырларда егіншілікпен айналысып, отырықшы елге айналды.
Тілі. Башқұрт тілі- Башқұрттардың негізгі тұрғындарының тілі. Түркі тілдерінің қыпшақ- болгар тобына жатады. Қуақан, юрматы деген екі диалектіге бөлінеді. Башқұрт тілінде 820 мыңнан астам ( 1970) адам сөйлейді. Өзге түркі тілдерінен фонетика саласындағы негізгі айырмашылығы өз ішіндегі диалектілердің дыбысталуына байланысты. Башқұрт жазба әдеби тілі 2 диалект негізінде қалыптасқан. Одан бұрынырақта башқұрттар көне түркі , беріде орта түркі жазба әдеби тілін пайдаланған. 1939ж дейін латын әліпбиін, одан бері орыс графикасын пайдаланып келді.

1.Қазақ совет энциклопедиясы. 2-том, Алматы-1973ж.
2. Х.Я.Тахаев « Башкирия» М, 1950ж
3. Парасат журналы