Оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың ғылыми-теориялық негіздері
Оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың мазмұны, мәні.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасын терең теориялық мазмұнсыз, оқыту процесіндегі дидактикалық белсенділік принціпінсіз, ҚР жалпы орта білім беруде қазіргі концептуалдық жолдарды есепке алмастан шешу мүмкін емес./1/
Оқушының танымдық белсенділігі педагогикалық құбылыс ретінде әр оқушының белсенді өмірлік позициясымен де тығыз байланысты. Оқушылардың белсенді өмірлік позициясы олардың қоршаған ортада, еңбекте адамға өмір сүру образының қалыптасуына байланысты және ол әрекеттің түрлі процесінде әсіресе рухани дамытатын оқыту процесінде қалыптасады. /2;3;4/
Оқушының белсенді өмірлік позициясын қалыптастырудың нақты жолы мен танымдық белсенділігіне және тұлғаның әлеуметтік белсенділігі ретінде танылатын фактор оқыту процесіндегі белсенділік принципі. /4;5;6;7/ Соңғы жылдары педагогикалық теория мен практикада оқту процесінде белсенділік принципін іске асыру үшін көп жұмыс жасалуда. Жаңа білім беру пирамидасы бойынша оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мына жағдайларда іске асырылады;
- Оқушы оқу процесінде және дамудың белсенді субъектісіне айналады;
- Оқу пәндерінің ғылыми деңгейін жоғарылату үшін мектепте білім жаңа мазмұны ойластырылып енгізіледі;
- Жаңа ұрпақтың жалпы білім беретін мектепте арналған оқулықтары оқушылардың ойлау қабілетін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған. Бұл оқулықтарда құбылысты факт жүзінде емес, оның мазмұнын түсінетін деңгейде және ол оқушылардың белсенділігін дамытуға бағытталған./8/
- Жаңа педагогикалық және ақпараттық психологияны оқыту процесінде қолдану оқушылардың оқу процесіндегі формасы мен әдісін күшейтуде белсендік танытуда. Дидактикалық ықпал етуде түрлі психологиялық ықпалдар әсер етті.
- Оқушылардың дидактикалық жұмысында оқушының және жұмыс көлемі көбейеді, оқушылардың таным процесіндегі белсенділігін арттыруда және жұмыс мазмұны мен көлемі елеулі өзгеріске ұшырайды./8;9/
- Психо-шығармашылық мазмұнындағы өзіндік жұмыс енгізіледі.
- Оқытуда техникалық құралдар мен ақпараттық технологияны енгізу.
- Оқытуды жекелендіру, мұның астарында оқушының оқу мүмкіндіктері есепке алынады./10;11/
- Оқу процесіне ұжымдық шығармашылық енгізу.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасы Ресей дидактиктерінің өткен ғасырдың 70-80 жылдарынан бері
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасын терең теориялық мазмұнсыз, оқыту процесіндегі дидактикалық белсенділік принціпінсіз, ҚР жалпы орта білім беруде қазіргі концептуалдық жолдарды есепке алмастан шешу мүмкін емес./1/
Оқушының танымдық белсенділігі педагогикалық құбылыс ретінде әр оқушының белсенді өмірлік позициясымен де тығыз байланысты. Оқушылардың белсенді өмірлік позициясы олардың қоршаған ортада, еңбекте адамға өмір сүру образының қалыптасуына байланысты және ол әрекеттің түрлі процесінде әсіресе рухани дамытатын оқыту процесінде қалыптасады. /2;3;4/
Оқушының белсенді өмірлік позициясын қалыптастырудың нақты жолы мен танымдық белсенділігіне және тұлғаның әлеуметтік белсенділігі ретінде танылатын фактор оқыту процесіндегі белсенділік принципі. /4;5;6;7/ Соңғы жылдары педагогикалық теория мен практикада оқту процесінде белсенділік принципін іске асыру үшін көп жұмыс жасалуда. Жаңа білім беру пирамидасы бойынша оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мына жағдайларда іске асырылады;
- Оқушы оқу процесінде және дамудың белсенді субъектісіне айналады;
- Оқу пәндерінің ғылыми деңгейін жоғарылату үшін мектепте білім жаңа мазмұны ойластырылып енгізіледі;
- Жаңа ұрпақтың жалпы білім беретін мектепте арналған оқулықтары оқушылардың ойлау қабілетін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған. Бұл оқулықтарда құбылысты факт жүзінде емес, оның мазмұнын түсінетін деңгейде және ол оқушылардың белсенділігін дамытуға бағытталған./8/
- Жаңа педагогикалық және ақпараттық психологияны оқыту процесінде қолдану оқушылардың оқу процесіндегі формасы мен әдісін күшейтуде белсендік танытуда. Дидактикалық ықпал етуде түрлі психологиялық ықпалдар әсер етті.
- Оқушылардың дидактикалық жұмысында оқушының және жұмыс көлемі көбейеді, оқушылардың таным процесіндегі белсенділігін арттыруда және жұмыс мазмұны мен көлемі елеулі өзгеріске ұшырайды./8;9/
- Психо-шығармашылық мазмұнындағы өзіндік жұмыс енгізіледі.
- Оқытуда техникалық құралдар мен ақпараттық технологияны енгізу.
- Оқытуды жекелендіру, мұның астарында оқушының оқу мүмкіндіктері есепке алынады./10;11/
- Оқу процесіне ұжымдық шығармашылық енгізу.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасы Ресей дидактиктерінің өткен ғасырдың 70-80 жылдарынан бері
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың ғылыми-теориялық негіздері
Оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мәні, мазмұны
құрылымы
Оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың
мазмұны, мәні.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасын терең теориялық
мазмұнсыз, оқыту процесіндегі дидактикалық белсенділік принціпінсіз, ҚР
жалпы орта білім беруде қазіргі концептуалдық жолдарды есепке алмастан шешу
мүмкін емес.1
Оқушының танымдық белсенділігі педагогикалық құбылыс ретінде әр
оқушының белсенді өмірлік позициясымен де тығыз байланысты. Оқушылардың
белсенді өмірлік позициясы олардың қоршаған ортада, еңбекте адамға өмір
сүру образының қалыптасуына байланысты және ол әрекеттің түрлі процесінде
әсіресе рухани дамытатын оқыту процесінде қалыптасады. 2;3;4
Оқушының белсенді өмірлік позициясын қалыптастырудың нақты жолы мен
танымдық белсенділігіне және тұлғаның әлеуметтік белсенділігі ретінде
танылатын фактор оқыту процесіндегі белсенділік принципі. 4;5;6;7 Соңғы
жылдары педагогикалық теория мен практикада оқту процесінде белсенділік
принципін іске асыру үшін көп жұмыс жасалуда. Жаңа білім беру пирамидасы
бойынша оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мына жағдайларда іске
асырылады;
- Оқушы оқу процесінде және дамудың белсенді субъектісіне айналады;
- Оқу пәндерінің ғылыми деңгейін жоғарылату үшін мектепте білім жаңа
мазмұны ойластырылып енгізіледі;
- Жаңа ұрпақтың жалпы білім беретін мектепте арналған оқулықтары
оқушылардың ойлау қабілетін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған. Бұл оқулықтарда құбылысты факт жүзінде емес, оның мазмұнын
түсінетін деңгейде және ол оқушылардың белсенділігін дамытуға
бағытталған.8
- Жаңа педагогикалық және ақпараттық психологияны оқыту процесінде қолдану
оқушылардың оқу процесіндегі формасы мен әдісін күшейтуде белсендік
танытуда. Дидактикалық ықпал етуде түрлі психологиялық ықпалдар әсер
етті.
- Оқушылардың дидактикалық жұмысында оқушының және жұмыс көлемі көбейеді,
оқушылардың таным процесіндегі белсенділігін арттыруда және жұмыс мазмұны
мен көлемі елеулі өзгеріске ұшырайды.8;9
- Психо-шығармашылық мазмұнындағы өзіндік жұмыс енгізіледі.
- Оқытуда техникалық құралдар мен ақпараттық технологияны енгізу.
- Оқытуды жекелендіру, мұның астарында оқушының оқу мүмкіндіктері есепке
алынады.10;11
- Оқу процесіне ұжымдық шығармашылық енгізу.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасы Ресей
дидактиктерінің өткен ғасырдың 70-80 жылдарынан бері қызықтырып келеді.
Оқытудың белсенділік принципін іске асыруды оқымыстылар білім беру
сапасының жоғарылағанымен шығармашылықтың дамуымен және жеке тұлғаның
әлеуметтік белсенділігімен байланыстырады.
Оқымысты дидакттар белсенділік принціпін іске асыру үшін оған әр
қырынан кіріседі. Ю.К. Бабанский, В.С.Ледиев, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов және
т.б. белсенділік принціпін арттыруды білім берудің мазмұнымен, оқыту
әдістерімен, оған проблемалық тұрғыдан қараумен байланыстырады.
Басқа зерттеушілер өзіндік жұмыстардың мазмұны мен ұйымдастырылуы
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың тиімді тәсілі деп санайды
О.А.Нильсон, И.И.Пидкасистый және т.б. Л.П.Прессманың,С.Г.Шаповаленконың,
Н.М.Шахмаеваның т.б. айтуы бойынша оқытуда техникалық құралдардың енгізілуі
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың жетекші факторы.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру И.Унт, И.М.Чередов,
И.Ф.Харламов, С.Абылқасымова, В.А.Ситарова және т.б. пайымдауынша олармен
жеке жұмыс барысында қалыптасады.12:13;14 Олай болса, оқушылардың
танымдық белсенділігі түрлі жолдармен арттып отыратынын соңғы он жылдық
зерттеулерден байқауға болады. Біздің зерттеуіміз үшін танымдық
белсенділігін және “оқытуды арттыру” сияқты түсініктер басты назар аударуды
қажет етеді.
“Танымдық белсенділік” категориясы “ойлау әркеті”, “шығармашылық
белсенділігі”, “танымдық өзінділігі” категориялары мен астарласып жатады.
“Танымдық белсенділік” түсінігін жете түсіну үшін танымдық және ойлау
әрекеттерінің айырмашлылығын ашып алу керек.
М.Н.Скаткиннің ойынша олардың айырмашылығы мынада, танымдық
белсенділікте тек ойлау әрекеті емес, бақылау, ес, ерлік процестері де орын
алып, онда адамның қоршаған ортаға көзқарасы айқындалады. Ойшыл ешнәрсені
танымауы мүмкін, ал тану ойлаусыз мүмкін емес. 15;16
Танымдық белсенділікті арттыру оқушылардың белсенділігін қалыптасыру,
білім беру процесінің күшейтілуі үшін жүзеге асырылады. Зерттеушілер ішкі
(ойлау) белсенділігі мен сыртқы (моторлы) белсенділікті бір-бірімен ажырата
білудің маңыздылығын атап өтеді. Оқу процесіндегі екі белсенділік түрінің
де өзіндік орны бар. Алайда оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру
бірінші кезекте ойлау белсенділігімен байланысты, сыртқы (моторлы) әрекет
мұнда ішкі белсенділіктің қалыптасуы оның дамуы үшін маңызды қызмет
атқарады.
Кейбір зерттеулершілер белсенділікті атқарушы және шығармашылық деп
екіге бөледі. Белгілі психолог В.А.Крутецкий белсенді және өзіндік ойлау
туралы былай деп жазады, “белсенді ойлау”, “өзіндік ойлау” және
“шығармашылық ойлау” “түсініктерінің ара - қатынасы” концептриналық айналым
ретінде белгілеуге болады.Бұл ойлаудың түрлі деңгейлері, бұлардың әр
қайсысының бір-біріне қатысы бар. Шығармашылық ойлау өзіндік және белсенді
бола алады, бірақ барлық белсендік ойлау өзіндік ойлау емес, және барлық
өзіндік ойлау шығармашылық емес.16
Оқушылардың белсенділігі проблемасының танымдық белсенділік әрекетіне
қатынасы қазіргі педагогика оқулықтарында айтылған. Сонымен, И.П.Подласый,
танымдық және белсенділік принциптеріне қарай келе былай көрсетеді
“оқушының өзіндік танымдық белсенділігі оқудың маңызды факторы болып
табылады және оқу материалының тақырыбының терең және берік игеруіне
жетекші рөл атқарады”. Оқытудың ерекшеліктерін бақылау арқылы оқудың таным
және белсенділік принципін қалыптастыруға болатынын айта келіп
“белсенділікті тәрбиелеу үшін не уақытты, не күшті аямаңыздар”. Бүгінгі
белсенді оқушы-ертеңгі белсенді кәсіп иесі, қоғам мүшесі екенін естен
шығармаңыздар деп ескертеді.17,125
В.Г.Казанов, Л.Л.Кондратьев сынды психологтардың айтуы бойынша, адам
белсенділігінің түрткісі ретінде биологиялық және әлеуметтік қажеттілікте
болуы мүмікін. Туа біткен қажеттіліктің ішінде оқу әрекетін қалыптасыруда
ерекше мааңыздылары белсенділік пен ақпарат қажеттілігі. Бұлардың біркеуі
болмасын біреуіне шектеу жасау интеллектуалдық эмоцияның ерікті дамудың
ақауға алып келетін жағдайлар жасап, оқу әректін қалыптастыруда іш
пыстыратын жағдайға алып келеді. 18;19
Дидакт- оқымыстылар танымдық белсенділік түсінігін оқуға түрлі жағынан
қарайды. Б.И.Есипов “белсенділік” және “өзіндік” түсініктерін шектей келе
былай деп жазады: “оқушылардың белсенділігі оқу жұмысының барлық кезеңінде
қажетті”. Оның ойынша белсенділік түсінігінің ауқымы өзіндік түсінігіне
қарағанда кең, “белсенділік оқушының өзінділігінің бір дәрежесін
көрсетеді”.20, 45
Г.М.Муртазин танымдық белсенділік әрекеті түсінігін оқыту танымдық
процесін мақсатты түрткі, қалыптастыру және осы прцестерін күшейту
бағытымен байланыстырады. Өкінішке оарй біздің көзқарасымыз бойынша автор,
белсенділік пен оған жету жолдарын шатастырып алған сияқты. Енді бірқатар
зерттеулер танымдық белсенділікті жеке тұлғаның бір бөлігі ретінде қарап,
бұл түсініктің психологиялық жағына көңіл бөліп, шығармашылық және
репродуктивті белсенділікті бір-бірінен бөліп алады. Сонымен, танымдық
белсенділік түсінігін әр авторлардың түрлі позициядан қарауы танымдық
белсенділік түсінігінің дамуына ыққпал етіп, оған әр қырынан талдау жасауға
мүмкіндік береді. Бір жағынан бір мәселеге бұлай түрлі жақтан қарау
қарастырылып отырған категорияларға нақты көзқарастың қалыптастыруды
қиындата түседі. 21,78
Таным белсенділігі түсінігі туралы жарық көрген негізгі басылымдарға
талдау жасай келіп, бұл сұраққа ғалымдар екі тұрғыдан қарауды ұсынады:
- Танымдық белсенділігі әрекет ретінде қаралады;
- Танымдық белсенділігі және тұлғаның бір қыры ретінде.
Т.А.Шамованың дәлелдеуі бойынша, бұларды бір-бірінен бөліп қарауға
болмайды. Бұларды диалектикалық бірлікте қарау танымдық белсенділік арттыру
түсінігін қалыптастыру үшін маңызды. Және ол әрекет мақсаты үшін де оған
жету мен нәтиже үшін де маңызды рөл атқарады. 3
Оқытудың мақсаты мен оқушыларға білім, білік, дағды берумен ғана емес,
сонымен қатар олардың және қасиеттерін қалыптастыру. Осындай қасиеттердің
бірі танымдық қызғушылықты тұрақтандыруға бағытталған танымдық белсенділік
және оқу-танымдық әрекет арқылы білімді тиімді игеру оқу-танымдық мақсатта.
Мұнда эмоционалдық, интеллектуалдық адамгершілік процестердің комплексі
көрініс табады. Бұл қасиеттер табылатынын оқушының белсенділігі мен
байланысты таным процесінде негізінен көп кездеседі. Бұл жағдайда
белсенділік мақсатқа жетудің жолы ретінде қаралады.
Қорытындысында, субъектілігі белсенді жағдайға алып келу оның сыртқы
орта мен қарым-қатынасының нәтижесі. Танымдық белсенділікке және
индивидуалды қасиет тән. Белсенділік, танымды қалыптастырушы фактор
ретінде, адамның туа біткен қасиеті емес – ол танымдық әрекет процесінде
туып, қалыптасып, танымға, ойлау дәрежсесіне, оқушының және еркі қабілетіне
байланысты сипатталады, сонымен бірге белсенділік әрекет сапасына ықпал
етеді.
Тұлға үшін адамзат баласы жүзеге асыратын іс-әрекеттердің ішіндегі ең бір
күрделісі-танымдық процесс болып табылады. Педагогикада оқушылардың оқу
танымдық іс-әрекеті ұғымдары ойлау іс-әрекеті ұғымдары жиірек
пайдаланылады. Ойлау және таным ұғымдарына анықтама берер болсақ,
философиялық инциклопедиялық сөздікте ойлау ұғымы объективтік шындықтың
белсенді формасы ретінде сипатталады. Ойлау адамзат баласының танымының
жоғары сатысы болып табылады. Сондықтан таным ойлауға қарағанда әлде
қайда кеңірек ұғым философиялфқ сөздікте таным объективті шындықтың
бейнеленуінің жоғарғы формасы ретінде сипатталса, ал бейнелеу-материяның
жалпыға бірдей ортақ қасиеті ретінде сипатталып, оның мәні бейнеленуші
объектінің белгілнрін, қасиеттерін, элементтері арасындағы қатынастарын
басқа объектілермен байланыстарын қайта жаңғыртуда, қайта елестетіп
көрсетуде болып табылады 22;23 .
А.П.Карповтың пікірінше мектептегі оқушының танымдық іс-әрекеті –оны
өмірге даярлаудағы қажетті кезең. Танымдық іс-әрекет құрылымы жағынан іс-
әрекеттегі ұқсас, кез келген басқа солармен бірлікте болғанымен. Мектепте
оқып жүрген жылдары жүйелі, үнемі оқып үйренудің қол үзген адамның санасы
толыққанды бар мүүкіндігінше дамымайды, дүниені қабылдаудан халықтың
құндылықтарын игердің құралақан қалады 24,65.
Г.Н.Щукина танымдық іс-әрекеттің субъектісі оқушы болуға тиісті деп
есептейді. Олай болса әлеуметтік- педагогикалық негізі бар оқып-үйренудің
де қайнаған ортасында оқушы, оның жеке басының тұлғасы, оның санасы,
танылуға тиісті және танылу үстіндегі айнала қоршаған дүниеге қатынасы,
таным процесіне қатынасы және танымдық іс әрекетке қатысушыларға
–оқушыларға, оқып-үйрену сін ұйымдастырушы және бағыт беруші мұғалімдерге
қатынасы, көзқарас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мәні, мазмұны
құрылымы
Оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың
мазмұны, мәні.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасын терең теориялық
мазмұнсыз, оқыту процесіндегі дидактикалық белсенділік принціпінсіз, ҚР
жалпы орта білім беруде қазіргі концептуалдық жолдарды есепке алмастан шешу
мүмкін емес.1
Оқушының танымдық белсенділігі педагогикалық құбылыс ретінде әр
оқушының белсенді өмірлік позициясымен де тығыз байланысты. Оқушылардың
белсенді өмірлік позициясы олардың қоршаған ортада, еңбекте адамға өмір
сүру образының қалыптасуына байланысты және ол әрекеттің түрлі процесінде
әсіресе рухани дамытатын оқыту процесінде қалыптасады. 2;3;4
Оқушының белсенді өмірлік позициясын қалыптастырудың нақты жолы мен
танымдық белсенділігіне және тұлғаның әлеуметтік белсенділігі ретінде
танылатын фактор оқыту процесіндегі белсенділік принципі. 4;5;6;7 Соңғы
жылдары педагогикалық теория мен практикада оқту процесінде белсенділік
принципін іске асыру үшін көп жұмыс жасалуда. Жаңа білім беру пирамидасы
бойынша оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру мына жағдайларда іске
асырылады;
- Оқушы оқу процесінде және дамудың белсенді субъектісіне айналады;
- Оқу пәндерінің ғылыми деңгейін жоғарылату үшін мектепте білім жаңа
мазмұны ойластырылып енгізіледі;
- Жаңа ұрпақтың жалпы білім беретін мектепте арналған оқулықтары
оқушылардың ойлау қабілетін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға
бағытталған. Бұл оқулықтарда құбылысты факт жүзінде емес, оның мазмұнын
түсінетін деңгейде және ол оқушылардың белсенділігін дамытуға
бағытталған.8
- Жаңа педагогикалық және ақпараттық психологияны оқыту процесінде қолдану
оқушылардың оқу процесіндегі формасы мен әдісін күшейтуде белсендік
танытуда. Дидактикалық ықпал етуде түрлі психологиялық ықпалдар әсер
етті.
- Оқушылардың дидактикалық жұмысында оқушының және жұмыс көлемі көбейеді,
оқушылардың таным процесіндегі белсенділігін арттыруда және жұмыс мазмұны
мен көлемі елеулі өзгеріске ұшырайды.8;9
- Психо-шығармашылық мазмұнындағы өзіндік жұмыс енгізіледі.
- Оқытуда техникалық құралдар мен ақпараттық технологияны енгізу.
- Оқытуды жекелендіру, мұның астарында оқушының оқу мүмкіндіктері есепке
алынады.10;11
- Оқу процесіне ұжымдық шығармашылық енгізу.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру проблемасы Ресей
дидактиктерінің өткен ғасырдың 70-80 жылдарынан бері қызықтырып келеді.
Оқытудың белсенділік принципін іске асыруды оқымыстылар білім беру
сапасының жоғарылағанымен шығармашылықтың дамуымен және жеке тұлғаның
әлеуметтік белсенділігімен байланыстырады.
Оқымысты дидакттар белсенділік принціпін іске асыру үшін оған әр
қырынан кіріседі. Ю.К. Бабанский, В.С.Ледиев, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов және
т.б. белсенділік принціпін арттыруды білім берудің мазмұнымен, оқыту
әдістерімен, оған проблемалық тұрғыдан қараумен байланыстырады.
Басқа зерттеушілер өзіндік жұмыстардың мазмұны мен ұйымдастырылуы
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың тиімді тәсілі деп санайды
О.А.Нильсон, И.И.Пидкасистый және т.б. Л.П.Прессманың,С.Г.Шаповаленконың,
Н.М.Шахмаеваның т.б. айтуы бойынша оқытуда техникалық құралдардың енгізілуі
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың жетекші факторы.
Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру И.Унт, И.М.Чередов,
И.Ф.Харламов, С.Абылқасымова, В.А.Ситарова және т.б. пайымдауынша олармен
жеке жұмыс барысында қалыптасады.12:13;14 Олай болса, оқушылардың
танымдық белсенділігі түрлі жолдармен арттып отыратынын соңғы он жылдық
зерттеулерден байқауға болады. Біздің зерттеуіміз үшін танымдық
белсенділігін және “оқытуды арттыру” сияқты түсініктер басты назар аударуды
қажет етеді.
“Танымдық белсенділік” категориясы “ойлау әркеті”, “шығармашылық
белсенділігі”, “танымдық өзінділігі” категориялары мен астарласып жатады.
“Танымдық белсенділік” түсінігін жете түсіну үшін танымдық және ойлау
әрекеттерінің айырмашлылығын ашып алу керек.
М.Н.Скаткиннің ойынша олардың айырмашылығы мынада, танымдық
белсенділікте тек ойлау әрекеті емес, бақылау, ес, ерлік процестері де орын
алып, онда адамның қоршаған ортаға көзқарасы айқындалады. Ойшыл ешнәрсені
танымауы мүмкін, ал тану ойлаусыз мүмкін емес. 15;16
Танымдық белсенділікті арттыру оқушылардың белсенділігін қалыптасыру,
білім беру процесінің күшейтілуі үшін жүзеге асырылады. Зерттеушілер ішкі
(ойлау) белсенділігі мен сыртқы (моторлы) белсенділікті бір-бірімен ажырата
білудің маңыздылығын атап өтеді. Оқу процесіндегі екі белсенділік түрінің
де өзіндік орны бар. Алайда оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру
бірінші кезекте ойлау белсенділігімен байланысты, сыртқы (моторлы) әрекет
мұнда ішкі белсенділіктің қалыптасуы оның дамуы үшін маңызды қызмет
атқарады.
Кейбір зерттеулершілер белсенділікті атқарушы және шығармашылық деп
екіге бөледі. Белгілі психолог В.А.Крутецкий белсенді және өзіндік ойлау
туралы былай деп жазады, “белсенді ойлау”, “өзіндік ойлау” және
“шығармашылық ойлау” “түсініктерінің ара - қатынасы” концептриналық айналым
ретінде белгілеуге болады.Бұл ойлаудың түрлі деңгейлері, бұлардың әр
қайсысының бір-біріне қатысы бар. Шығармашылық ойлау өзіндік және белсенді
бола алады, бірақ барлық белсендік ойлау өзіндік ойлау емес, және барлық
өзіндік ойлау шығармашылық емес.16
Оқушылардың белсенділігі проблемасының танымдық белсенділік әрекетіне
қатынасы қазіргі педагогика оқулықтарында айтылған. Сонымен, И.П.Подласый,
танымдық және белсенділік принциптеріне қарай келе былай көрсетеді
“оқушының өзіндік танымдық белсенділігі оқудың маңызды факторы болып
табылады және оқу материалының тақырыбының терең және берік игеруіне
жетекші рөл атқарады”. Оқытудың ерекшеліктерін бақылау арқылы оқудың таным
және белсенділік принципін қалыптастыруға болатынын айта келіп
“белсенділікті тәрбиелеу үшін не уақытты, не күшті аямаңыздар”. Бүгінгі
белсенді оқушы-ертеңгі белсенді кәсіп иесі, қоғам мүшесі екенін естен
шығармаңыздар деп ескертеді.17,125
В.Г.Казанов, Л.Л.Кондратьев сынды психологтардың айтуы бойынша, адам
белсенділігінің түрткісі ретінде биологиялық және әлеуметтік қажеттілікте
болуы мүмікін. Туа біткен қажеттіліктің ішінде оқу әрекетін қалыптасыруда
ерекше мааңыздылары белсенділік пен ақпарат қажеттілігі. Бұлардың біркеуі
болмасын біреуіне шектеу жасау интеллектуалдық эмоцияның ерікті дамудың
ақауға алып келетін жағдайлар жасап, оқу әректін қалыптастыруда іш
пыстыратын жағдайға алып келеді. 18;19
Дидакт- оқымыстылар танымдық белсенділік түсінігін оқуға түрлі жағынан
қарайды. Б.И.Есипов “белсенділік” және “өзіндік” түсініктерін шектей келе
былай деп жазады: “оқушылардың белсенділігі оқу жұмысының барлық кезеңінде
қажетті”. Оның ойынша белсенділік түсінігінің ауқымы өзіндік түсінігіне
қарағанда кең, “белсенділік оқушының өзінділігінің бір дәрежесін
көрсетеді”.20, 45
Г.М.Муртазин танымдық белсенділік әрекеті түсінігін оқыту танымдық
процесін мақсатты түрткі, қалыптастыру және осы прцестерін күшейту
бағытымен байланыстырады. Өкінішке оарй біздің көзқарасымыз бойынша автор,
белсенділік пен оған жету жолдарын шатастырып алған сияқты. Енді бірқатар
зерттеулер танымдық белсенділікті жеке тұлғаның бір бөлігі ретінде қарап,
бұл түсініктің психологиялық жағына көңіл бөліп, шығармашылық және
репродуктивті белсенділікті бір-бірінен бөліп алады. Сонымен, танымдық
белсенділік түсінігін әр авторлардың түрлі позициядан қарауы танымдық
белсенділік түсінігінің дамуына ыққпал етіп, оған әр қырынан талдау жасауға
мүмкіндік береді. Бір жағынан бір мәселеге бұлай түрлі жақтан қарау
қарастырылып отырған категорияларға нақты көзқарастың қалыптастыруды
қиындата түседі. 21,78
Таным белсенділігі түсінігі туралы жарық көрген негізгі басылымдарға
талдау жасай келіп, бұл сұраққа ғалымдар екі тұрғыдан қарауды ұсынады:
- Танымдық белсенділігі әрекет ретінде қаралады;
- Танымдық белсенділігі және тұлғаның бір қыры ретінде.
Т.А.Шамованың дәлелдеуі бойынша, бұларды бір-бірінен бөліп қарауға
болмайды. Бұларды диалектикалық бірлікте қарау танымдық белсенділік арттыру
түсінігін қалыптастыру үшін маңызды. Және ол әрекет мақсаты үшін де оған
жету мен нәтиже үшін де маңызды рөл атқарады. 3
Оқытудың мақсаты мен оқушыларға білім, білік, дағды берумен ғана емес,
сонымен қатар олардың және қасиеттерін қалыптастыру. Осындай қасиеттердің
бірі танымдық қызғушылықты тұрақтандыруға бағытталған танымдық белсенділік
және оқу-танымдық әрекет арқылы білімді тиімді игеру оқу-танымдық мақсатта.
Мұнда эмоционалдық, интеллектуалдық адамгершілік процестердің комплексі
көрініс табады. Бұл қасиеттер табылатынын оқушының белсенділігі мен
байланысты таным процесінде негізінен көп кездеседі. Бұл жағдайда
белсенділік мақсатқа жетудің жолы ретінде қаралады.
Қорытындысында, субъектілігі белсенді жағдайға алып келу оның сыртқы
орта мен қарым-қатынасының нәтижесі. Танымдық белсенділікке және
индивидуалды қасиет тән. Белсенділік, танымды қалыптастырушы фактор
ретінде, адамның туа біткен қасиеті емес – ол танымдық әрекет процесінде
туып, қалыптасып, танымға, ойлау дәрежсесіне, оқушының және еркі қабілетіне
байланысты сипатталады, сонымен бірге белсенділік әрекет сапасына ықпал
етеді.
Тұлға үшін адамзат баласы жүзеге асыратын іс-әрекеттердің ішіндегі ең бір
күрделісі-танымдық процесс болып табылады. Педагогикада оқушылардың оқу
танымдық іс-әрекеті ұғымдары ойлау іс-әрекеті ұғымдары жиірек
пайдаланылады. Ойлау және таным ұғымдарына анықтама берер болсақ,
философиялық инциклопедиялық сөздікте ойлау ұғымы объективтік шындықтың
белсенді формасы ретінде сипатталады. Ойлау адамзат баласының танымының
жоғары сатысы болып табылады. Сондықтан таным ойлауға қарағанда әлде
қайда кеңірек ұғым философиялфқ сөздікте таным объективті шындықтың
бейнеленуінің жоғарғы формасы ретінде сипатталса, ал бейнелеу-материяның
жалпыға бірдей ортақ қасиеті ретінде сипатталып, оның мәні бейнеленуші
объектінің белгілнрін, қасиеттерін, элементтері арасындағы қатынастарын
басқа объектілермен байланыстарын қайта жаңғыртуда, қайта елестетіп
көрсетуде болып табылады 22;23 .
А.П.Карповтың пікірінше мектептегі оқушының танымдық іс-әрекеті –оны
өмірге даярлаудағы қажетті кезең. Танымдық іс-әрекет құрылымы жағынан іс-
әрекеттегі ұқсас, кез келген басқа солармен бірлікте болғанымен. Мектепте
оқып жүрген жылдары жүйелі, үнемі оқып үйренудің қол үзген адамның санасы
толыққанды бар мүүкіндігінше дамымайды, дүниені қабылдаудан халықтың
құндылықтарын игердің құралақан қалады 24,65.
Г.Н.Щукина танымдық іс-әрекеттің субъектісі оқушы болуға тиісті деп
есептейді. Олай болса әлеуметтік- педагогикалық негізі бар оқып-үйренудің
де қайнаған ортасында оқушы, оның жеке басының тұлғасы, оның санасы,
танылуға тиісті және танылу үстіндегі айнала қоршаған дүниеге қатынасы,
таным процесіне қатынасы және танымдық іс әрекетке қатысушыларға
–оқушыларға, оқып-үйрену сін ұйымдастырушы және бағыт беруші мұғалімдерге
қатынасы, көзқарас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz