Әлемдік экологиялық проблемалар

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Әлемдік экологиялық проблемалар

Әлемді тұтас қамтитын табиғи-антропогенді, немесс антропогендік әсерден ірі көлемде табиғи процестерді өзгертетін проблемалар әлемдік экологиялық проблемалар деп аталады. Оған төменгілер жатады: климаттық өзгерістер, озон қабатының жұқаруы, қышқыл жаңбырлар, шөлдену, биологиялық өртүрліліктің азаюы, радиактивтік ластану, әлеуметтік-экологиялық ироблемалар.

Климаттық өзгерістер (парникті эффект) атмосферада әр түрлі газ тәрізді заттардың мөлшерінің ұлғаюы, әсіресе газ тәрізді қоспалардың, инфрасәулелердің шағылуы жөне Жер бетінен кетірілуі жағдайларын (жылылық таралу) нашарлатты. Жылулық сәулелердің ғарыш кеңістігіне кері кетуіне әсер етсді. Олар оте шшай жиналады да ауаның температурасын артуына (парниктік эффект) әкеледі. Мәліметтер бойынша соцғы жүз жылдықта Жер бетінде температура 0, 3-0, 6 градусқа жылынды. Ауа райынын әрі қарай жылуы терістіктегі мұздықтарды ерітіп Әлем Мұхитының деңгейін көтереді. Оның әсерінен Мұхит жағалауындағы ойпаң жерлерді су басып, көптеген елді мскендерге зиян келтіреді. Сонымен қатар жазуы жауын-шашын 15-20 пайыз ксміп, шөлдену процесі ұлғаяды.

Мұндай қауіптер 1990 жылы климаттық өзгерістер бойынша баяндамада Халықаралық Пленумда айтылған. Оны 125 мемлекеттің 170 беделді мамандары дайындаған. Мамандардың болжамы бойынша 2035 жылға дейін климаттың әлемдік жылуы орта есеппен 2, 5 градусқа котеріледі, ал мұхиттың деңгейінің көтерілуі 29 см, 2100 жылы - 65 см болады. Климаттық өзгерістердің қатерлі салдарын азайту үшін шығарылатын көмірқышқыл газының, азот оксидтер, хлор фтор кеміртектердің көлемін 60 пайызға төмендету, метанды - 20 пайызға төмендету ұсынылады.

Егерде адамзат бұрын суықпен күрессе, енді жылумен күресуді бастады.

1990 жылы парникті газдардың шығарылған қосындысы әр мемлекет бойынша төмендегі корсеткіштерге жеткен: АҚШ - 35, Ресей - 17, Жапон - 8, Алмания - 7, Великөбритания 4 пайыз. Евроодақ жалпы - 24 пайыз.

1992 жылы климаттың өзгеруі туралы Конвенция қабылданған. 1997 жылы осы Конвенция шешуін жақтаушылар Конфсренциясында дамыған елдер үшін 2008-2012 жж. парникті газдардың шығару көлемі анықталған. Бұл мемлекеттер 1990 жылмен салыстырғанда шығарылатын газдар кө-лемін 5 пайыз төмендетуге міндеттелді. Батыс Еуропа елдері (Евроодақ) ездерінің шығаратын газдарын 8, Жапон 6, АҚШ - 7 пайызға азайтады.

Ал, Ресей, Жаңа Зеландия және Украина шығындыларды тұрақты деңгейде үстауы міндеттелді. Щығындыларды азайту жолдарының бірі - энергоресуретарды тиімді пайдалану, энергетикалық кешендерді техникалық қайта жабдықтау, экологиялық таза отындарды пайдалану. Киота протоколына сәйкес дамыған елдер шығындылардың квотасын сатуларына рұқсат етеді. Бұл схема бойынша қатысушы елдер, шығындылары келіскен минималды деңгейден аз елдерден құқықтарын сатып алуына болады.

Бірақта бұл механизм тек осы Протоколды бекіткей елдергс ғана мұмкін. 2005 жылдың басында олардың саны 141-ге жетті, соның ішінде Еуропаодақтың барлық мүше елдері Жапон, Канада, Жаңа Зеландия, Норвегия жәие Қштай, Үндістан, Бразилия, Украина, Россия. АҚШ 2001 жылы келісімді бекітуден бас тартты. Оны жономикалық, өсу мүмкіншілігін шектеумен дәлелдеді. Бірақта климаттың олемдік жылуының салдары қайсы бір елдің экономикалық дамуыньш шсктслуімен салыстырғанда анағүрлым қатерлі зиян сжследі.

Озон қабатының жұқаруы. Үш атомды оттегі (Оз) - озон, атомосферада аз мөлшсрде болса да, оның атмосфералық процестер мен құбылыстағы ролі оте маңызды. Ал, атмосфералық озон мөлшері коп болатын қабаты 20-25 км биіктікте орналасқан, ол - озоносфера. Мұнда озонның концентрадиясы Жер бетіне қарағанда 10 есе коп болады. Ол барлық тірі организмдергс әсер ететін ғарыштық сәулеленудің (оиың ішінде ультракүлгін радиациясы да бар) сдоуір мөлшерін тұтып қалады. Соңгы кездері озон қабатының жұқаруы биосферада слеулі өзгерістер туғызуы мүмкін. Жердің озон қабатыпың бұзылуы жер бетіне ультракүлгін сәулелер ағынынын мол түсуіне алып келеді. Ол әрине планетадағы барлық тіршіліккс қауіп тудырады. Сондықтанда атмосфералық озонды зерттеулер жүргізілуде. 1980 жылы Антарктидадағы ғылыми станцияларда жүргізілген зерттеулерден атмосферадағы озон құрамының төмендегені байқалған.

Осы құбылыс озон тесігі деп аталды. 1987ж көктемде Антарктида үстіндегі озон тесігінің үлксйгені анықталды. Осындай құбылыс 1992 жылы қайталанған. Ғаламшардың озон қабатында бұзылу процесінін басталу ссбсптері аитропогендік факторлардың саддарынан атмосфераға суытқыштар (фреондар) мен азот оксиді (космостық аппараттар және үшақтардың органикалық отынының толық жанбаған өнімі) шығарындыларының көп бөлінуі.

1974 жылы Калифорния университетініц ғалымдары Ш. Роулснд жоне М. Молино хлорфторкөміртектерді озон қабатын бұзатынын көрестті. Осы зат тектердің ыдырау кезінде 1 хлор молекуласы ультракүлгін сәулелердің әсерінен 1 озоп молекуласын бұзады.

1985 жылы Вема қаласында (Австрия) озон қабатын қорғау туралы Коывенция қабылданған. 120 мемлекет жопс Еуропалық экономикалық қауымдастық қатысты. Мақсаттары адамдардың денеаулығы мен қоршаған ортаның озон қабатындағы өзгерістермен байланысты жағымсыз әсерлерден сақтау және қорғау.

1987 ж. озон қабатын бұзатын заттектер жөніндегі Монрсаль хаттамасына қол қойылды.

Озон қабатындағы өзгерістерге әсер стетіп заттектер мен процестерді зерттеуде, озон қабатында қолайсыз субстрат болатын әрекетті бақылайтындай шараларды белгілеу мен қолдану саласында жұмыстар кешенді зерттеулерді талап етеді.

Қышқыл жаңбырлар. Антропогендік факторлардың әсерінен ауаға көптеген зиянды агенттер мен заттектер енеді. Соның ішінде кең тараған ластағыштар күкірггі газ, азот оксидтері, көміртек оксидтері күи соулесінің әсерінен жаңа қосылыстар - күкірт, азот қышқылдарын түзеді, олар жауын-шашынмен жер бетіне түседі (қышқыл жаңбырлар) . Өсімдіктер мен гидробионттар өлімінін басты себебінің бірі - осы қышқыл жаңбырлар.

Бұл проблема алғаш рет Батыс Еуропада және Солтүспк Америкада 50-ші жылдардың соңында пайда болды. Соңғы жылдары бұл проблема әлемдік проблемалардың біріне айналды. Себебі соңғы жылдары күкірт, азот оксидтерінің, соньшен қатар аммиак жоне басқа ұшатын органикалық қосылыстар шыгандьшары көбейсді. Қышқыл жаңбырлар аумақты аралыққа жылжиды, мысалы АҚШ-тан Канадаға, Англиядан - Алманияға - Скандинав елдеріне. Қышқыл жаңбырлардың зиянды әсерін сезінген алғашқы экологиялық қатер - балық қорларын жоғалту: Скандинавия және Британия аралдарының жүздеген көлдері балықсыз қалды. 1979 ж. Ныо-Иорк штатында 264 кол зерттеліп, ондағы балықтардың оліи қалғаны анықталды. Қышқыл жаңбырлар топырақ, өсімдіктер жамылғыларына зиянды әсерін тигізсді.

Шөлдену. Шөлдену процесі - адамның шаруашылық әрекетінің ықпалымен өсімдік жамылғысы сирек шөлге ұқсас ландшафттардың пайда болуы. Шөлдену кезінде биологиялық енім мен түрлер молдығы азайып, топырақтардың қүнарлығы кемиді. Шөлдену процесіне барлық континенттер шалдыққан, осіресс Африка елдерінде қауірт жүруде. Судан-Сахель зонасында 1968-1973 жж. болған құрғақшылық мындаған адам өмірін алып кетті, миллиондаған жабайы және үй жануарлары құрыды. 1983-1988 жж. болып көрмеген құргақшылыққа 150 _мл н халқы бар 34 Африка елдері шалдықты. Шөлдің онімді жерлерді басуы жылына 60 мың шаршы км қарқынмен жүреді.

Шөлдену себебі тек құрғақшылық емсс, ол ормандардың жойылуы, ағаш өсімдіктердің деградациясына әкеледі, жайылымдарды артык пайдаланудан шопті жамылғылар да жойылды. Қазіргі кезде жер бетінің оиімді жерлерінің 7 пайызы құнарсызданды.

Биологиялық әртүрліліктің азаюы. Жер планетасының өсімдіктер мсіі жануарлар олемі алуан түрлі. Биологиялық ортүрлілік жер бетінде миллиондаган жылдарда қалыптасқаи. Бірақта соңғы жүзжыддықта коптеген өсімдіктер мен жануарлар түрлері жойылып кетті. Өкінішке орай, ол түрлерді қашшна келтіру мұмкін емес.

Бұл жағдай әлемдегі биологиялық тепе-теңдікті бұзып, коптеген экологиялық кері жағдайларға әкелуі мүмкін. Осыған орай бүкіл әлем қауымдастығы аландауда. 1992 ж. Рио-де-Жанейро қаласында БҰҰ-ның "Қоршаған орта және даму" конференциясында биологиялық әр түрлілік туралы Әлемдік Конвенция қабылданды. Мақсаты - биологиялық оралу айдылықты сақтау, биологиялық оралуандылық құрамдастарын тұрақты пайдалану т. б.

Биологиялық әртурлілік - түрлердің белгілі бір аумақта, экожуйеде немесе тіпті планета бетіндегі ортурлілігі. Қазіргі кезде олемде 2, 5 млн-дай түр белгілі, оның 74 пайызы тропиктік белдеуде, 24 пайызы қоңыржай аймақта болса, тек 2 пайызы полярлық белдеуде тараған.

Биологиялық ортүрлілік тіршілікті қамтамасыз етіп әрі қарай жалгастырады. Бұл биосфераны жөие оның құрамындағы экожүйелерді сақтау үшін қажетті. Биоценоздағы бір звеноның түсіп қалуы барлық экожүйенің функционалдық құрылымын өзгертеді.

Адам қоғамының дамуы Жердің эволюциялық процестеріне- өзгерістер әкеледі. Мәдениеттілік дамудың алғашқы кезендерінде жерді егіншілікке пайдалану үшін ормандарды кесу, ортеу, малды жаю, жабайы жануарларды аулау, соғыстар коптеген аумақтарды құртты. Өсімдік қауымдастықтары, кейбір жануарлар турлері жойылды. Оркениеттік дамыған сайын адамзат күннен күнге өсіп жатқан өз мұқтаждығын қамтамасыз сту үшін тірі және тірі емес табиги қорларды пайдаланудың жаңа жолдарын игсре бастады.

Халықтың санының өсуі жоне ауыл шаруашылықтың, құрылыстың, транепорттың қарқындап дамуы Еуропа және Солтүстік Америка ормандарын жаппай жоюш сжелді. Жайылымдарды шектсн тыс пайдалану нәтижесінде өсімдіктер сиреп, топырақтар эрозияға үшырады (Орта Азия, Солтүетік Америка, Еуропа оңтүстігі) . Еуропа, Америка, Африка, Азия, Австршшя елдеріне жануарлардың жүздеген түрлері жойылды. Ғалымдардың болжамы бойынша көне дәуірдегі орталық-американдық Майя мемлекетінід аумағында өсімдіктерді түбірімен кесіп өртеу, егіншілік түрін қолдану нәтижесінде топырақтардың тозғаны осы жоғары дамыған мәдени мемлекетті жоқ қылды.

Біздің планетамыздағы организмдердің орасан зор әртүрлілігі - биосфераның калыпты тіршілік етіп, тұрақты болуының манызды щарты. Жануарлардың түрлері өсімдіктермен салыстырғанда едоуір алуан түрлі жәыс бай болады. Құрлықтағы жануарлардың саны, оның жер бетіндегі санының 93 пайызын құрайды, ал судағы жануарлар - небары 7 пайыз. Өсімдіктер арасында гүлді өсімдіктер (жабық тұқымдар) - 50 пайыз, оның ішінде 92 пайызы құрлықтағы, 8 гіайызы - судағы болып келеді.

Әрбір эволюция кезендерінде бір түрлер өліп, олардың орнына екіншілері пайда болып, олар өздерінің даму кезең-деріне жетіп қайтадан жойылып кеткен. Ал олардың орындарына жаңа түрлер пайда болған. Бұл процесс климаттың өзгерісімен ландшафттарды өзгерткен тектоникалық құбылыстармен байланысты. Осы құбылыстар нәтижесінде бүкіл биоценоздар ауысқан, бірақ бұл процесс өтс баяу жүрігі ондаған миллион жылдарға созылған. Қазіргі кезеңде өсімдіктер мен жануарларды өзгсртетін ең негізгі күш ретінде қуатты техникамен жабдықталған адамзат деуге болады. Антропогендік әсерлер барлық табиғи биогеохимиялық айна-лымдарды бұзуда. Планетамызда апатты мөлшерде топырақтың қүнарлылығы төмендеп, ормандар жойылуда. Ал бұлар болса көптеген жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік мекені.

Планетадағы ормандар көлемі - 4 млрд га, оның ішінде тропикалық ормандар - 2 млрд га. Соңғы 300 жылдарда ормандардың 70 пайызы жойылған. Ормандардың жойылу қар-қыны, мамандардың айтуынша, жылына - 30 млн га, немесс бір минутта - 20 іа. Ормаңцардың жойылу нэтижесіңде климаттық өзгерістер болып жатыр. Көміртек, оттек, су балане-тары бұзылып, топырақтың химиялық құрамы өзгеруде, бүкіл экожүйелер құруда. Бұрын орманды болған колтегеи аумақтарда, ормандардың 10-30 пайызы ғапа қалған. Африкадағы тропикалық ормандар 70 пайызға, Оңтустік Америкада -60 пайызга кеміген. Қытай территориясының 8 пайызы ғана орманды.

Жабайы жануарлардың тіршілік мекендерінің құруы, олардың кептеген түрлерінің жойылуына әкеледі. Осыдан жүз мың, жыл бұрын Еуропада адамның іс-өрекетінен орман пілдері, орман мұйізтүмсықтар, кейін аса ірі бүғылар, жүнді мұйіз-тұмсықтар, үңгір аюы, мамонттар жойылып кетті. Үш мың жыл бұрын Солтүстік Америкада алып ламалар, ірі мысықтар, ірі ягуарлар, өте ірі жиртқыш құс - тераторондардың өлімдеріне де адамның қатысы болды.

Халықаралық табигатты жоне табиғи ресуретарды қорғау Одағының (ХТҚО) мәліметі бойынша соңгы 400 жыл ішінде Жер бетінде 100-ден астам құстардың түрі, 70-тсй сүтқоректілер түрлері жоқ болды.

Көбінесе мұндай түрлердің шығын болуы жоғары деңгсйлі эндомизмді экожүйелерді шаруашылықты игерумен жәно ластануымен байланысты. Мұндай аймақтарға Жерорта теңізі және Африканың оңтүстігіндегі Кап провинциясы (эндемиктердің 600 түрі), Байкал көлі (1500 түрі), Малани көлі (500 түр) .

Биологиялық ортүрлілікті сақтау үшін әлемдік гене-тикалық банк құрылып, онда Бүкіл әлемдік өсімдіктер плазма үрықтары сақталуда. Бұл ынтымақтастықта 100-ден аса ел қатысады. Ерекше қорғалатын аймақтар жүйссі дамуда. Бұл шаралардан басқа, соңғы кездері жоғалып бара жатқан өсімдік пен жануарлар түрлерін сақтау үшін қарышты қарқынмен биотехнологиялық әдістер дамуда. Олардың қатарына микроклональды көбею, еріксіз жағдайда өсіру, криоконеервация (суыққа конеервациялау) жатады.

Сонымен қатар, көптеген амин қышқылдары, азықтық белок, ор түрлі биологиялық белсенді қосылыстар биотехнологиялық әдістермен алынады. Биотехнологиялық өндірістен түсетін пайданың бір аз ғана бөлшсгі, биотехнологиялық сақтауға кететін шығынның бөрін отейді. Мысалы АҚШ-та биотехнологиялық индустриядан түсетін пайда жылына 8 млрд доллар болса, сирек түрлерді қалпыиа келтіру шығыны небары 10 млн доллар.

Әлеуметтік-экологиялық проблемалар. Әлеумсттік эколо-гиялық проблемалардың жалпы себебі адамның техникалық мұмкіпдігімен омір сүру стратегиясының отс қарапайымдылық алшақтықтарымен түсіндіріледі. Мұнда көбсю тұрақтылықтан басым, ал халықтың саны оның сапасынан басым. Элеуметтік-экологиялық проблемалар халықтыц есуімен, ресурс дағдарысымен жөнг генофондының өзгеруімен түсіндіріледі. Халық санының өсуі. Жерді мекендеген халық саны соңғы 2000 жыл бойында өсуде, соның ішінде соңғы 200 жыл ішінде жедел қарқынмен өсуде. Ол басты көптеген мемлекеттерде өлімнің күрт азаюымен түсіндіріледі. Копшілік халық өлімі-нің азаюын дәрігерлердің жетістіктері деп саналса, дегенмси бұл мәселеде маңызды рөлді, көп байқала бермейтін тамақтанудың жоис санитарлық-гигисналық жағдайлардың жақсаруьшаи деп ойлауга болды. Мысалы, АҚШ-та адамзаттық согыс кезімде жарақагган 92 мың адам қайтыс болса, бөртпслі сүзектен - 190 мыц адам олген (бөртпслі сүзектің қоздырушысы киімдегі және бастағы биттер болған) .

Қазіргі кездері Жердегі халық күніне 250 мыцға көбейсе, аптасьша 1 мли 750 мыңға, айына 7, 5 млн-ға, ал жылына 90 млн-ға көбсюде. 1650 жылғы 500 млн халық 1987 жылы 5 млрд-қа, ал 2000 жылы 6 млрд-тан асты. Халық санының екі еселенуі (1 ъілрд-тан 2 млрд-қа) 100 жылға созылса, 2 млрд-тан 4 млрд-қа жетуі ушін 70 жыл, ал келесі екі сселенуі үшін 50 жылдан аз уақытты керек стті. Мұндай жер шарындағы халықтың тез өсуін "демографиялық жарылыс" деп атайды. БҰҰ мөліметтері бойынша негізгі халықтың өсуі дамушы елдер үлесіне тиеді. Бұл елдердегі халықтың өсуі - экологиялық және олеуметтік проблемаларды шиеленістіреді. Дамушы елдердегі халықтар саны планета халқының 3/4 түзеп, жалпы өлемдік оиімдердің тек 1/3 болігін түтынады, бұл түтыну алшақтыгы адам басына шаққанда әрі қарай жалғасуда. Бір американдық көпшілік баспасы біздің планетамыздағы 6 млрд халықты бір ағашқа 100 адам етіп сыйдырып, олардың қазіргі жағдайдағы адамдық қарым-қатынастарын көрсеткен. Сонда төмендегідей көрініс анықталған:

- онда 57 азиат, 21 суропалық, 14 Терістік, Орталық және Оңтүстік Америка мен 8 Африка халық окілдері болган;

- 50 найыз барлық байлық 6 адамның қолында, олардың барлығы АҚШ азаматтары;

- 70 адам оқи алмайды;

- 50 адам тойып тамақ ішпейді;

- 80 адам тұруға ыңғайсыз жайларда тұрып жатыр;

- тек қана 1 адамның унивсрситеттік білімі бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.