Оқытудың әдістері мен тәсілдері
1. Оқыту процесі де . дүниетаным теориясы
2. Әдіс туралы жалпы түсінік
3. Көрнекілік әдіс және оның түрлері
4. Оқытудың сөздік әдісі және оның тәсілдері
5. Практикалық әдіс және оны қолдану
6. Ойын әдісі
7. Оқытудың әдістері мен тәсілдерін іріктеп алу
2. Әдіс туралы жалпы түсінік
3. Көрнекілік әдіс және оның түрлері
4. Оқытудың сөздік әдісі және оның тәсілдері
5. Практикалық әдіс және оны қолдану
6. Ойын әдісі
7. Оқытудың әдістері мен тәсілдерін іріктеп алу
Оқыту - таным әрекетінің ерекше түрі және білім берудің негізгі жолы. Оқытуда баланың таным қабілеті дамып, білімді, дағдыны, икемділікті игереді. Педагогиканың бір саласы – дидактиканың негізгі міндеті – оқыту процесі бағынатын заңдылықтарды (принциптерді) анықтау, ол заңдылықтарды мақсатқа сай қолданудың жолдарын қарастыру. Дидактика ғылым мен техниканың даму дәрежесін, балалардың жас ерекшелігін ескере отырып білім мазмұнын, икемділік пен дағдының мөлшерін, көлемін анықтау мәселесімен де шұғылданады.
Еңбек, ойын және тұрмыстық қызмет балалардың ақыл-ойының дамуына үлкен әсер еткенімен ақыл-ой тәрбиесінде жетекші роль оқытуға беріледі. Оқытудың артықшылығы – оның мақсатты бағытталуында. Оқыту жүйелі, жоспарлы түрде жүзеге асырылады, сол арқылы білім мен дағдыны жинақтауда белгілі бірізділік және беріктік қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда жас ұрпақты оқытудың теориялық негіздері біршама қалыптасқан. Оның негізін Ян Амос Коменский «Ұлы дидактика» еңбегінде салып, оның идеясын И.Г.Песталоций, И.Гербард, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский, Д.Дной қалаған.
Барлық қоғамда оқыту мен тәрбиелеу әлеуметтік экономикамен, саяси және мәдени қоғамда адамдар жеке басы қсиетіне зор ықпал жасап келеді.
Оқыту мен тәрбиелеу жеке тұлғаның тұтастай дамуына бағытталады. Оқыту білім, білік жүйесін қалыптастырып, танымдық, практикалық әрекеттерді меңгертеді. Оқыту арқылы балада білім, біліктілік, дағды қалыптасады.
Мектепке дейінгі балаларды жүйелі оқыту жөнінде тұңғыш рет Я.А.Коменский «Аналар мектебі» деген еңбегінде тұңғыш рет негізін салды. Ғалым мектепке дейінгі оқытудың мақсаты бала қоршаған орта туралы білімді меңгеріп, адамгершілігі қалыптасып, мектептегі оқуға дайындалады. Ұлы педагог мектепке дейінгі педагогикада кішкене балаларды отбасында оқытудың бағдарламасын жасады. Бұл бағдарламаны «Пайдалы ғылым» деп атады. Тақырыпшаларды топтастырып ғылыми терминдермен атады.
Еңбек, ойын және тұрмыстық қызмет балалардың ақыл-ойының дамуына үлкен әсер еткенімен ақыл-ой тәрбиесінде жетекші роль оқытуға беріледі. Оқытудың артықшылығы – оның мақсатты бағытталуында. Оқыту жүйелі, жоспарлы түрде жүзеге асырылады, сол арқылы білім мен дағдыны жинақтауда белгілі бірізділік және беріктік қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда жас ұрпақты оқытудың теориялық негіздері біршама қалыптасқан. Оның негізін Ян Амос Коменский «Ұлы дидактика» еңбегінде салып, оның идеясын И.Г.Песталоций, И.Гербард, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский, Д.Дной қалаған.
Барлық қоғамда оқыту мен тәрбиелеу әлеуметтік экономикамен, саяси және мәдени қоғамда адамдар жеке басы қсиетіне зор ықпал жасап келеді.
Оқыту мен тәрбиелеу жеке тұлғаның тұтастай дамуына бағытталады. Оқыту білім, білік жүйесін қалыптастырып, танымдық, практикалық әрекеттерді меңгертеді. Оқыту арқылы балада білім, біліктілік, дағды қалыптасады.
Мектепке дейінгі балаларды жүйелі оқыту жөнінде тұңғыш рет Я.А.Коменский «Аналар мектебі» деген еңбегінде тұңғыш рет негізін салды. Ғалым мектепке дейінгі оқытудың мақсаты бала қоршаған орта туралы білімді меңгеріп, адамгершілігі қалыптасып, мектептегі оқуға дайындалады. Ұлы педагог мектепке дейінгі педагогикада кішкене балаларды отбасында оқытудың бағдарламасын жасады. Бұл бағдарламаны «Пайдалы ғылым» деп атады. Тақырыпшаларды топтастырып ғылыми терминдермен атады.
1. С.А.Козлова, Т.А.Кумекова Дошкольная педагогика. М., 2004.
2. «Балбөбек» бағдарламасы. А., 1996.
3. А.П.Усова. Балабақшадағы оқыту. А., Мектеп. 1987.
4. А.В.Коржуев, В.А.Попков. Современная теория обучения: общенаучная интерпретация. М., 2006.
5. В.М.Гинецинский. Основы теоритической педагогики. М., 1992.
6. В.И.Ядэшкомин, Ф.А.Сохин. Мектеп жасына дейінгі педагогика. А., 1982.
7. Т.А.Ильина Педагогика. А., 1977.
8. Л.Р.Болотина, С.П.Баранов, Т.С.Комарова Дошкольная педагогика. М., 2005.
9. Е.А.Байер, С.В.Сторозубцев. Педагогика. Ростов на-Дону, 2006.
10. Давыдов В.В. Проблема развивающего обучения. М., 1986.
11. Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика. А., 1992.
2. «Балбөбек» бағдарламасы. А., 1996.
3. А.П.Усова. Балабақшадағы оқыту. А., Мектеп. 1987.
4. А.В.Коржуев, В.А.Попков. Современная теория обучения: общенаучная интерпретация. М., 2006.
5. В.М.Гинецинский. Основы теоритической педагогики. М., 1992.
6. В.И.Ядэшкомин, Ф.А.Сохин. Мектеп жасына дейінгі педагогика. А., 1982.
7. Т.А.Ильина Педагогика. А., 1977.
8. Л.Р.Болотина, С.П.Баранов, Т.С.Комарова Дошкольная педагогика. М., 2005.
9. Е.А.Байер, С.В.Сторозубцев. Педагогика. Ростов на-Дону, 2006.
10. Давыдов В.В. Проблема развивающего обучения. М., 1986.
11. Меңжанова Ә. Мектепке дейінгі педагогика. А., 1992.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты
Педогогика және психология факультеті
К У Р С Т Ы Қ
Ж Ұ М Ы С
ТАҚЫРЫБЫ: Оқытуды ұйымдастырудың
әдістері мен тәсілдері
ОРЫНДАҒАН: Утелова М.Б.
ТЕКСЕРГЕН: Жиенбаева С.Н.
Алматы 2006
ЖОСПАР
1. Оқыту процесі де – дүниетаным теориясы
2. Әдіс туралы жалпы түсінік
3. Көрнекілік әдіс және оның түрлері
4. Оқытудың сөздік әдісі және оның тәсілдері
5. Практикалық әдіс және оны қолдану
6. Ойын әдісі
7. Оқытудың әдістері мен тәсілдерін іріктеп алу
Оқыту - таным әрекетінің ерекше түрі және білім берудің негізгі
жолы. Оқытуда баланың таным қабілеті дамып, білімді, дағдыны, икемділікті
игереді. Педагогиканың бір саласы – дидактиканың негізгі міндеті – оқыту
процесі бағынатын заңдылықтарды (принциптерді) анықтау, ол заңдылықтарды
мақсатқа сай қолданудың жолдарын қарастыру. Дидактика ғылым мен техниканың
даму дәрежесін, балалардың жас ерекшелігін ескере отырып білім мазмұнын,
икемділік пен дағдының мөлшерін, көлемін анықтау мәселесімен де
шұғылданады.
Еңбек, ойын және тұрмыстық қызмет балалардың ақыл-ойының дамуына үлкен
әсер еткенімен ақыл-ой тәрбиесінде жетекші роль оқытуға беріледі. Оқытудың
артықшылығы – оның мақсатты бағытталуында. Оқыту жүйелі, жоспарлы түрде
жүзеге асырылады, сол арқылы білім мен дағдыны жинақтауда белгілі
бірізділік және беріктік қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда жас ұрпақты оқытудың теориялық негіздері біршама
қалыптасқан. Оның негізін Ян Амос Коменский Ұлы дидактика еңбегінде
салып, оның идеясын И.Г.Песталоций, И.Гербард, А.Дистерверг,
К.Д.Ушинский, Д.Дной қалаған.
Барлық қоғамда оқыту мен тәрбиелеу әлеуметтік экономикамен, саяси және
мәдени қоғамда адамдар жеке басы қсиетіне зор ықпал жасап келеді.
Оқыту мен тәрбиелеу жеке тұлғаның тұтастай дамуына бағытталады. Оқыту
білім, білік жүйесін қалыптастырып, танымдық, практикалық әрекеттерді
меңгертеді. Оқыту арқылы балада білім, біліктілік, дағды қалыптасады.
Мектепке дейінгі балаларды жүйелі оқыту жөнінде тұңғыш рет
Я.А.Коменский Аналар мектебі деген еңбегінде тұңғыш рет негізін салды.
Ғалым мектепке дейінгі оқытудың мақсаты бала қоршаған орта туралы білімді
меңгеріп, адамгершілігі қалыптасып, мектептегі оқуға дайындалады. Ұлы
педагог мектепке дейінгі педагогикада кішкене балаларды отбасында
оқытудың бағдарламасын жасады. Бұл бағдарламаны Пайдалы ғылым деп атады.
Тақырыпшаларды топтастырып ғылыми терминдермен атады. Мысалы: 1) Оптика
деген бөлімінде түсті ажырату және түсіну, кемпірқосақ түсін ажырату,
жарық пен қараңғыны ажырату және түсіну. 2) География. Баланың туған жері,
түрлі өлкелерді танып, ажырата білуге үйретті. Сол сияқты физика,
экономика, геометрия, астрономия туралы ғылыми білім берудің негізі
қаланатындығы туралы айтты. Аналар мектебі кітабында бұл білімдерді
меңгерудің жасы және сезімдік танымын қалай ұйымдастыруды анықтайды.
Мектепке дейінгі дидактиканың негізін салған екінші ғалым ол – Фридрих
Фребель. Ол балабақшадағы оқытудың жүйесін салған. Фребельдің История
дошкольной педагогики жүйесінің негізі.
1) Бағдарламада білім жеке бөлшектеріне дейін қамтылып және
әрекеттің құралдары – амалдарына дейін көрсетілген.
2) Сабақтағы оқытудың жүйелі және бірте-бірте күрделеніп отыруы
да ескерілген.
Фребельдің еңбегінде оқытудың әдістемесі нақты беріліп, бағбаншының
түсіндіретін сөзіне дейін көрсетілген. Балалардың шамамен жауап беретін
сөздері әрбір әрекетті орындауда бірге жүргізілетін ән, өлеңдер жазылды.
Мектепке дейінгі оқытудың мәселесін дамытушы белгілі орыс педагогы
В.Ф.Одаевский балаларды алғашқы оқытудағы сұрақтармен айналысты. Оның
зерттеуінің ерекшелігі бастапқы оқыту - дей отырып, мазмұнын Ғылымға
дейінгі ғылым деп атаған. Мектепке дейінгі оқытудың басты міндеті –
балаларды оқуға үйрету, олардың ақыл-ой қабілетін дамыту, білімді білуге
құштарлығын тәрбиелеу. Одаевскийдің Балалар үйіне арналған әліппе,
Ғылымға дейінгі ғылым, Ирина атасының кітабы деген еңбектерінде
балаларды оқытудың әдістемесін, олардың бақылау, салыстыру, талдау
біліктілігін дамытуға арналған, заттың атын атауға және оның мәнін
анықтауға үйрететін жаттығуларды көрсетті.
Ушинский балалардың әртүрлі жастағы балаларды оқытудың ерекшелігін
кітапқа дейінгі оқыту деп атады. Мектепке дейінгі оқытудың міндеттері:
1. Ақыл-ой күшін дамыту;
2. Тілін дамыту;
3. Өзінің психикалық процестерін және мінез-құлқын басқару
біліктілігін қалыптстыру.
Ушинский балаларды мектепке дейінгі кезеңнен ақыл-ой еңбегіне
дағдыландыруға тәрбиелеу қажеттігін айтады. Оқуға деген сүйіспеншілікке
және оны саналы түрде түсінуге үйретеді. Бұл міндеттерді жоғарғы деңгейде
орындау баланың мектепке дайындығына кепіл бола алады. Ушинскийдің Радное
слова, Детский мир деген оқу құралдары танымдық материалдар болып
саналып, мектепке дейінгі кезеңдегі оқытуда қолданылып келеді. Мектепке
дейінгі балаларды оқытудың мазмұны мен әдістемесін құруда Е.Н.Водавозова,
П.Ф.Лестгаф, С.И.Тихеева, Е.А.Флерина мәнді үлес қосқан. Олардың
еңбектерінде мектепке дейінгі балаларды қоршаған өмірмен таныстыру, оның
ішінде табиғатпен таныстыру маңызды орын алады. Оқытудың құралы ретінде
халық ойлары, ертегілері, әндері, өлеңдері балалардың көркем әдебиеттері
ұсынылады. Мектепке дейінгі балаларды оқытуда Н.К.Крупскаяның еңбектерінде
де теориялық және практикалық мәселелер қалыптасқан. Ғалымның пікірінше
мектепке дейінгі бала оның білім алуға құқығын, қоршаған әлемді тануға
құқығын, көзқарасын кеңейтуге, білім қорын жинауға құқығының бар екеніне
сенім білдіреді. Осыған байланысты балалар бақшасының бағдарламасына
көптеген өзгерістер енгізілді. 1950 жылы мектепке дейінгі оқытудың
әдістемесі, мазмұны және оның теориялық негізінің эксперименттен өтуінің
басталуына байланысты білім беру, оқыту және тәрбиелеу жұмысының біртұтас
процесс екендігі түсіндірілді. Зерттеу нәтижесінде балалардың оқу
әрекетінің сипаты, оны дамыту бағыттары, арнайы оқытуды ұйымдастырудың
жағдайы айтылды. Әрбір топтың оқыту ерекшелігі балаларды ұжымдық түрде
ұйымдастырады.
Мектепке дейінгі дидактиканы дамытудағы А.П.Усова зор үлес қосты. Өз
зерттеулерінде ол балалар бақшасының тәрбие процесіндегі білім беру
жұмыстарының ролін көретіп, мектепке дейінгі балалардың оқуына және оның
қалыптасу ерекшеліктеріне сипаттама жасап, оқытудың мазмұны мен методикасын
ашып берді.
Зерттеулерге сүйене отырып, А.П.Усова оқу әрекетде дамуын үш деңгейге
бөледі.
Бірінші деңгей неғұрлым жоғары, мынадай ерекшеліктерімен сипатталады:
балалар тәрбиешінің нұсқауларын тыңдайды, өз жұмысында оларды үнемі
басшылыққа алады, істелген жұмысты дұрыс бағалайды, түсінбегенін сұрап
алады, қажетті нәтижеге жетеді. Бұл деңгейде балалар саналы түрде қимылдың
оқу әрекеті негізінен қалыптасқан деп санауға болады.
Екінші деңгей – неғұрлым нашар деңгей. Оқу әрекетінің бар белгілері
тұрақсыз. Дегенмен, балаларды оқытуға болады: олар нұсқауларды тыңдап,
жұмыс кезінде пайдаланады, тапсырманы орындау кезінде бір-біріне еліктеуге
бейім тұрады, өз нәтижелері мен басқалардың нәтижелерін салыстыра отырып,
өзін-өзі бақылау жасайды.
Үшінші деңгей – ең төменгі деңгей. Ол сабаққа қатынасушылардың сырттай
таза тәртіптілігімен сипатталады, алайда балалар әлі де болса оқи алмайды:
олар нұсқауларды тыңдағанымен, оларды естімеген болады, жұмысты басшылыққа
алмайды, нәтижеге жетпейді бағаны сезіне қоймайды.
Қандай да білім, іскерлік пен дағдыға үйрету (мысалы, жазуға үйрету,
қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру) балалардың жас
ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, дер кезінде басталмаса,
балалардың өздеріне қойылған талапты тезірек игере алатындығын, оқыту
процесінде оқу әрекетін ойдағыдай меңгеретіндігін зерттеулер мен практика
көрсетіп отыр.
Мектепке дейінгі шақта, әсіресе сәби шақта, оқыту және оқу әрекетін
қалыптастыруда ойын мотивінің ролі зор. Тәрбиеші: мысық сүт ішкісі
келеді, келіңдер, ол үшін ыдыс жасйық, қуыршаққа үйшік жасап берейік,
қуыршаққа өлең оқып берейік - десе, балалар бар ынтасымен іске кіріседі.
Педагог балаларда оқу әрекетінің танымдық мотивін біртіндеп
қалыптастыруға міндетті, яғни олар жаңа білім мен іскерліктерді үйренуден
қанағат алуы үшін жұмыстың соңғы нәтижесіне ғана емесе, білім алу
процесінің өзіне, жұмысты орындау тәсілдеріне ынтасын қалыптастыруға тиіс.
Мектепке дейінгі шақтағы оқыту - балалардың үйрену қабілетін
дамытудың, оларды қарапайым білімдер жүйесімен қаруландырудың балалар
бақшасындағы тәрбие бағдарламасы белгілеген көлемдегі іскерлік пен дағдыны
қалыптастырудың жүйелі, жоспарлы, мақсатты процесі. Ал оқу әрекеті –
баланың білім, іскерлік пен дағдыны, қимыл-тәсілдерін игерудегі өз бетінше
істейтін әрекеті.
Әдіс туралы жалпы түсінік.
Оқыту түрлі әдістер арқылы жүргізіледі. Әдіс терминін грек тілінен
аударғанда methodos яғни мақсатқа жету жолы, немесе ақиқатқа апаратын
жол деген мағынаны білдіреді.
И.Я.Лернер және М.Н.Скоткин әдістің 5 түрін бөліп көрсетті.
1) Түсіндірмелі-иллюстративті әдіс. Білім алушылар білімді дәрістен,
оқу және әдістемелік әдебиеттерден және дайын күйінде экраннан алады.
Қандай да бір фактілерді қабылдай және ой елегінен өткізу, бағалау, шешім
шығару арқылы студенттер репродуктивті ойлау шеңберінен шықпайды. Оқу
орындарында мұндай әдіс өте көп ақпарат беру кезінде көптеп қолданылады.
2) Репродуктивті әдіс. Бұл әдіске үлгілер мен ережелерге негізделген
білімді қолдану жатады. Білім алушылардың әрекеті алгоритмикалық сиаптта
жүреді. Яғни белгілі бір құрылыммен көрнекілік және үлгімен байланысқан
ережелер ситуациялар арқылы орындалады.
3) Проблемалық мазмұнды әдіс.
Педагог материалды түсіндірмес бұрын, оның проблемасын қояды, танымдық
әрекетін қалыптастыруды, сосын дәлелдемелер арқылы әркімнің көзқарасын
біліп, тақырыпты жан-жақты талдап барып, материалдарын түсіндіреді. Сонда
студенттер ғылыми ізденіске қатысушы және осы процеске де бұл әдіс көптеп
қолданылады.
4) Эвристикалық әдіс.
Бұл әдіс тапсырманы өз бетімен ізденіп және педагогтың басшылығымен
немесе евристикалық бағдарламаларды және бұйрықтарды шешу арқылы
орындалады. Ойлау процесі продуктивті сипатта болады.
5) Зерттеу әдісі.
Материалға анализ жасаған соң, проблемасын анықтап, бақылау, өлшеу,
және де басқа зерттеу сипатына ие болады. Бастама, өз бетімен әрекет ету,
шығармашылық ізденіс пайда болады.
Көптеп таралған классификациялық әдіс. Мазмұн бағдарламасына
негізделіп құрылған. Бұл сөздік, көрнекілік, практикалық әдістер.
Ю.К.Бабанский әдісті оқытуды 3 үлкен топқа бөлген:
1. Ұйымдастыру әдісі және оқу-танымдық әрекеті жүзеге асады.
2. Ынталандыру әдісі және түрткінің оқу танымдық әрекеті.
3. Бақылау әдісі тиімді оқу әрекетінде өзін-өзі бақылау.
М.А.Данилова, Б.П.Есиповалардың жіктеуі бойынша дидактикалық мақсатқа
жету және танымдық тапсырмаларды шешу жолында әдісті мына топтарға бөледі:
А) жаңа білім алу әдісі.
Б) қалыптасқан білім мен біліктілікті практикада қолдану әдісі.
В) білімді тексеру және бағалау, білім мен біліктілік әдісі.
В.Ф.Харламов оқыту әдісін 5 топқа бөлді.
1. Педагогтың ауызша түсіндіру әдісі, оқушылардың танымдық әрекетінің
– жандануы - әңгімелеу, түсіндіру, дәріс, әңгімелесу, материалдық ауызша
мазмұынын айтқанда иллюстрациямен көрсету әдісі.
2. Оқылған материалдың қорытынды әдісі: әңгімелесу, кітаппен жұмыс.
3. Жаңа материалдарды қабылдағаннан кейін балалардың өз бетімен жұмыс
істеу әдісі.
4. Білім мен біліктілік қалыптасыруда және сол білімін практикада
қолдану әдісі.
5. Білімді тексеру мен бағалау әдісі, оқушылардың жұмысын бақылау,
ауызша сұрау, бақылау жұмыстары, бағдарлама бақылау, үй тапсырмасын
тексеру т.б.
Сонымен қатар монологиялық әдісті көрсетеміз. Оқу әдісі - мысалы:
әңгіме, дәріс, түсіндірмелі және диологтік әдіс, оқу материалдарының
мазмұны (әңгімелесу, проблемалық, мазмұндама).
Оқыту әдісі – педагог пен оқушының немесе баланың арасындағы жүйелі
ойланысқа бағытталған тәсіл немесе дидактикалық міндеттерді шешудің жолы.
Әдіс бірнеше тәсілдер арқылы шешіледі. Тәсіл – оқыту мақсатының тар
шеңберіне бағытталған міндеттерді шеше алады.
Әрбір әдіс педагог пен оқушының белгілі бір анықталған әдіс-
тәсілдерінен тұрады. Білім алу, оқу тапсырмаларының шешілуінің, әдістің
тәсіліне қарағанда біршама тар.
Тәрбиеші оқытуда пайдаланған оқытудың негізгі әдісін анықтай отырып,
оның тиімділігін көтеру үшін алуан түрлі тәсілдерді пайдаланады. Мысалы,
ересек топтағы балаларға күз туралы әңгімелеу. Тәрбиеші әңгімелеудің түрлі
әдісін қолдана алады: балаларға сұрақ қою, балалардың өздерінің түсініктері
немесе әңгімелесуді П.И.Чайновскийдің қазан деген жай әуенімен бастауға
болады. Әрі қарай балалардың өздерінің шығармашылық жұмыстарын, яғни
суреттерін, өздері жасаған тапсырмаларын, балалардың таспаға жазылған
әңгімелерін көрнекілік ретінде пайдалануға болады. Оқытудың осындай
тәсілдері нәтижелі болады.. өйткені бұл тәсілдер балалар жадында және
қиялында күздің анық суреті қалыптасады. Ол суреттің түстерін балалардың
өздері жасап, өздері ойларымен белсенді сөздік әдістерін қолдана отырып
бояйды.
Оқытудың әдісін таңдау ең алдымен алдағы білімнің мақсаты мен
мазмұнына байланысты. Сурет салу, құрастыру және ән айтуды үйрену үшін
жаттығу әдісі жетекші болады. Өйткені онсыз сурет, құрастыру, ән айту
мүмкін емес. Жаттығу әдісі денені шынықтыруда да қажет. Дүниетанудың
мазмұнында 1-ші бақылау, әңгімелесу, эксперимент жүргізу тәсілдері
қолданылады.
Егер мектепке дейінгі мекемеде қажетті материалдарға қаржы аз бөлінсе,
онда көптеген оқу әдістері қолданылмай қалады. Мысалы, бала бақшада
балаларды қоршаған әлеммен, суретшілердің шығармаларымен таныстыратындай
суреттердің түрлері, диафильмдер, слайдтар жоқ. Сонымен қатар оқытудың
әдісін таңдау, тәрбиешінің жеке басына, оның шеберлігіне, жауапкершілігіне
байланысты.
Тәрбиеші оқытудың әдісі мен тәсіліне өзінің көп шығармашылық үлесін
қосады.
Мысалы, 2-ші сәбилер тобында балаларды фольклодың шығармаларымен
таныстыру үшін тәрбиеші сауысқанның киімін киіп алып, балаларды үйіне
қонаққа шақырады, ботқамен тамақтандырады т.б. Бұл ойын балалардың есінде,
ойында және әңгімелерінде ұзақ сақталады.
Тәрбиешілер әр түрлі яғни оқытудың әдіс-тәсілі де әртүрлі болады.
Демек, балалардың даму нәтижесінің тиімділігі де әр түрлі.
Қазіргі тәрбиеде жалпы бірдей топтастырылған оқытудың әдістері жоқ.
Мектепке дейінгі педагогикада оқыту барысында балалардың мінезін, іс-
әрекетін анықтайтын ойлаудың мұндай түріне көрнекі-әрекеттік немесе көрнекі-
бейнелік ойлау жатады. Осыған байланысты мектеп жасына дейінгі балаларды
оқытудың негізгі әдісі практикалық, көрнекілік, сөздік, ойын әдістері. Айта
кету керек, бұл әдістер бір-бірімен әртүрлі қолданыста болады.
Көрнекілік әдісі - балалардың көрнекі-бейнелі ойлауына байланысты
қолданылады. Балаларға жаңа білім түсіндіруде көрнекілік әдістері кеңінен
қолданылады. Оған табиғи объектілерді (заттарды, құбылыстарды) көрнекі
құралдарды (суреттерді, тұлыптарды) үлгілерді т.б. жатқызуға болады.
Көрнекілік әдістер тобына көрнекілік, демонстрация (заттар, суреттер,
диафильмдер, слайдтар, ведомствалар, компьютерлік бағдарламалар жатады.
Көрнекілік әдіс
↙ ↓ ↘
бақылау демонстрация көрсету және үлгі
Бақылау – айналадағы дүниені, заттар мен құбылыстарды адамның мақсат
көздей отырып, жоспарлы қабылдауы. Бақылау арқылы балаларға құбылыстың
өзгеруін байқатады. Бақылау - баланы қоршаған ортадағы өзгерістердің
себептерін аңғарып, өздігінше қорытынды жасауға үйрету. Бақылау арқылы бала
бақылағыштыққа, бақылағанын сөзбен жеткізе білуге үйренеді. Бұл әдіс
арқылы балада сол зат пен құбылысты өзінің көзімен көріп, қолымен ұстап,
танымдық, психикалық процестердің дамуына әсер етеді. Бақылау барысында
баланың жан-жақты ойлау қабілеті дамиды. Қойылған сұраққа жауап іздеу,
салыстыру, құрастыру. Егер оқыту балалардың миының дамуына күмән келтірсе,
онда балалардың бақылау әдісін жаттықтыру керек - ддеп К.Д.Ушинский бекер
айтпаған.
Бақылау екі бағытта дамиды.
1. Бір ғана затты бақылайды. Мысалы: гүл. Оның түрін, түсін т.б.
2. Қоршаған ортаның бәрін, ауланы бақылап, кейін сыртқа шығу.
Балалар бір затпен танысқанда, оны тұтастай бақылайды, ал сол затты 2-
ші рет бақылағанда, ол басқа заттармен салыстыра бақылайды, соңында
қорытындылайды. Мысалы, алдымен балалар қала аялдамасында тұрып, автобус
пен траллейбустың қасиетіне ауады: кейін балалар автобус пен траллейбусты
салыстыруға үйренеді. Осының бәрі балаларға қала транспорты туралы
түсінік қалыптастырады.
Мектепке дейінгі балаларды оқытуда бақылаудың бірнеше түрлері
қоланады: қысқа және ұзақ мерзімді бақылау, қайталағыш және салыстырмалы
бақылау.
Ұзақ мерзімді бақылау мерзімді балаларды даму процесімен таныстыруға
көмектеседі. Ұзақ мерзімді бақылауға әртүрлі заттарды, яғни қозғалатын
өзгеретін құбылыстар мен заттарды қолданады. (Үй тұрғызу, балабашқаға ұшып
келетін құстар, табиғатта, бақшада немесе ыдыстарда өсетін өсімдіктер).
Салыстырмалы бақылау баланың ойлау қабілетінің дамуына әсер етеді.
Орта топтағы балаларға салыстырмалы бақылау кезінде 2 затты көрсетеді:
торғай мен қарғаны, қайың мен шыршаны. Ал үлкен торғайлар бақыланып жатқан
затты келесі бір затпен саыстырып алады: автобус пен трамвай, газет пен хат
т.с.с.
Мектепке дейінгі педагогика оқыту әдісі сияқты бақылау әдісі де
дидактикалық міндеттерді құрастырған (Е.А.Флерина, Е.И.Радина,
П.Г.Саморукова т.б.) Олар:
- Бақыланатын зат балаларға қызықты болуы тиіс.
- Заттар өздерінің ерекшеліктеріне байланысты бақылануы тиіс.
- Тәрбиеші бақылауға мақсат қояды, жаңа білімнің шеңберін анықтап,
оны балалардың белсенділігімен байланыстырады.
- Балалар затты толық қабылдау үшін белгілі бір мақсатқа бағытталған
бақылау жүргізу керек (қоянды бақылаймыз, сосын оның суретін салып,
қоян туралы ертегі құрастырамыз).
- Бақылау барысында алған білім, балалардың бақыланатын затқа деген
қарым-қатынасын, қызығушылығын, сезімін оятып, әрі қарай баланың іс-
әрекетінің дамуына жағдай туғызу керек (қайталап атып беру, суретін
салу, жапсыру және ойында қолдану).
- Бақыланатын заттың қасиеті мен оған қойылған міндет бала жасына сай
болуы тиіс.
- Бақылауды белгілі бір тәртіппен жүргізу керек: затты атау, оның
қасиеттері, іс әрекеті. Тәрбиеші сұрақ қою арқылы баланың көңілін,
ойын бақыланатын затқа аударады. Оның құбылыстарын түсіндіреді.
Бақылау барысында балаларды көргенін, білгенін , бақылағанын ауызша
айтып отыруға үйрету керек, бұл баланың сөздік қорын көбейтіп, сөз
бен сөзді дұрыс байланыстыруға үйретеді.
Демонстрция - суреттерді, диафильмдерді, бейнефильмдерді, слайдтарды
және т.б. көрнекі құралдарды қарау. Демонстрация - мектеп жасына дейінгі
балаларды оқытудың негізгі әдісі, ол көптеген дидактикалық тапсырмаларды
орындауға көмектеседі. Көрнекі құралдар балаларға таныс әне таныс емес
заттардың көрнекі бейнесін береді. Сурет, сызбалардың арқасында балаларда
статистикалық көрнекі бейнелер қалыптасады. . Оқытудың техникалық құралдары
динамикалық көрнекі бейнелерді жасауға пайдаланылады.
Бала суреттегі заттарды қарап отырып, оның құрамын, құрылысын,
бөліктерін толығымен байқай алады. Осының арқасында баланың қоршаған ортаға
деген көзқарасы толық және терең, жан-жақты меңгеріледі.
Суреттерді және басқа да көрнекі құралдарды қарау - балаларға
бақылағыштық, ойлау қабілетін (салыстыру, айыру, анализ жасау), сөз
байлығын, қызығушылық қабілетіне әсер етуге көмектеседі. Сурет баланың
қиялын және шығармашылық қабілетін дамытады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты
Педогогика және психология факультеті
К У Р С Т Ы Қ
Ж Ұ М Ы С
ТАҚЫРЫБЫ: Оқытуды ұйымдастырудың
әдістері мен тәсілдері
ОРЫНДАҒАН: Утелова М.Б.
ТЕКСЕРГЕН: Жиенбаева С.Н.
Алматы 2006
ЖОСПАР
1. Оқыту процесі де – дүниетаным теориясы
2. Әдіс туралы жалпы түсінік
3. Көрнекілік әдіс және оның түрлері
4. Оқытудың сөздік әдісі және оның тәсілдері
5. Практикалық әдіс және оны қолдану
6. Ойын әдісі
7. Оқытудың әдістері мен тәсілдерін іріктеп алу
Оқыту - таным әрекетінің ерекше түрі және білім берудің негізгі
жолы. Оқытуда баланың таным қабілеті дамып, білімді, дағдыны, икемділікті
игереді. Педагогиканың бір саласы – дидактиканың негізгі міндеті – оқыту
процесі бағынатын заңдылықтарды (принциптерді) анықтау, ол заңдылықтарды
мақсатқа сай қолданудың жолдарын қарастыру. Дидактика ғылым мен техниканың
даму дәрежесін, балалардың жас ерекшелігін ескере отырып білім мазмұнын,
икемділік пен дағдының мөлшерін, көлемін анықтау мәселесімен де
шұғылданады.
Еңбек, ойын және тұрмыстық қызмет балалардың ақыл-ойының дамуына үлкен
әсер еткенімен ақыл-ой тәрбиесінде жетекші роль оқытуға беріледі. Оқытудың
артықшылығы – оның мақсатты бағытталуында. Оқыту жүйелі, жоспарлы түрде
жүзеге асырылады, сол арқылы білім мен дағдыны жинақтауда белгілі
бірізділік және беріктік қамтамасыз етіледі.
Бүгінгі таңда жас ұрпақты оқытудың теориялық негіздері біршама
қалыптасқан. Оның негізін Ян Амос Коменский Ұлы дидактика еңбегінде
салып, оның идеясын И.Г.Песталоций, И.Гербард, А.Дистерверг,
К.Д.Ушинский, Д.Дной қалаған.
Барлық қоғамда оқыту мен тәрбиелеу әлеуметтік экономикамен, саяси және
мәдени қоғамда адамдар жеке басы қсиетіне зор ықпал жасап келеді.
Оқыту мен тәрбиелеу жеке тұлғаның тұтастай дамуына бағытталады. Оқыту
білім, білік жүйесін қалыптастырып, танымдық, практикалық әрекеттерді
меңгертеді. Оқыту арқылы балада білім, біліктілік, дағды қалыптасады.
Мектепке дейінгі балаларды жүйелі оқыту жөнінде тұңғыш рет
Я.А.Коменский Аналар мектебі деген еңбегінде тұңғыш рет негізін салды.
Ғалым мектепке дейінгі оқытудың мақсаты бала қоршаған орта туралы білімді
меңгеріп, адамгершілігі қалыптасып, мектептегі оқуға дайындалады. Ұлы
педагог мектепке дейінгі педагогикада кішкене балаларды отбасында
оқытудың бағдарламасын жасады. Бұл бағдарламаны Пайдалы ғылым деп атады.
Тақырыпшаларды топтастырып ғылыми терминдермен атады. Мысалы: 1) Оптика
деген бөлімінде түсті ажырату және түсіну, кемпірқосақ түсін ажырату,
жарық пен қараңғыны ажырату және түсіну. 2) География. Баланың туған жері,
түрлі өлкелерді танып, ажырата білуге үйретті. Сол сияқты физика,
экономика, геометрия, астрономия туралы ғылыми білім берудің негізі
қаланатындығы туралы айтты. Аналар мектебі кітабында бұл білімдерді
меңгерудің жасы және сезімдік танымын қалай ұйымдастыруды анықтайды.
Мектепке дейінгі дидактиканың негізін салған екінші ғалым ол – Фридрих
Фребель. Ол балабақшадағы оқытудың жүйесін салған. Фребельдің История
дошкольной педагогики жүйесінің негізі.
1) Бағдарламада білім жеке бөлшектеріне дейін қамтылып және
әрекеттің құралдары – амалдарына дейін көрсетілген.
2) Сабақтағы оқытудың жүйелі және бірте-бірте күрделеніп отыруы
да ескерілген.
Фребельдің еңбегінде оқытудың әдістемесі нақты беріліп, бағбаншының
түсіндіретін сөзіне дейін көрсетілген. Балалардың шамамен жауап беретін
сөздері әрбір әрекетті орындауда бірге жүргізілетін ән, өлеңдер жазылды.
Мектепке дейінгі оқытудың мәселесін дамытушы белгілі орыс педагогы
В.Ф.Одаевский балаларды алғашқы оқытудағы сұрақтармен айналысты. Оның
зерттеуінің ерекшелігі бастапқы оқыту - дей отырып, мазмұнын Ғылымға
дейінгі ғылым деп атаған. Мектепке дейінгі оқытудың басты міндеті –
балаларды оқуға үйрету, олардың ақыл-ой қабілетін дамыту, білімді білуге
құштарлығын тәрбиелеу. Одаевскийдің Балалар үйіне арналған әліппе,
Ғылымға дейінгі ғылым, Ирина атасының кітабы деген еңбектерінде
балаларды оқытудың әдістемесін, олардың бақылау, салыстыру, талдау
біліктілігін дамытуға арналған, заттың атын атауға және оның мәнін
анықтауға үйрететін жаттығуларды көрсетті.
Ушинский балалардың әртүрлі жастағы балаларды оқытудың ерекшелігін
кітапқа дейінгі оқыту деп атады. Мектепке дейінгі оқытудың міндеттері:
1. Ақыл-ой күшін дамыту;
2. Тілін дамыту;
3. Өзінің психикалық процестерін және мінез-құлқын басқару
біліктілігін қалыптстыру.
Ушинский балаларды мектепке дейінгі кезеңнен ақыл-ой еңбегіне
дағдыландыруға тәрбиелеу қажеттігін айтады. Оқуға деген сүйіспеншілікке
және оны саналы түрде түсінуге үйретеді. Бұл міндеттерді жоғарғы деңгейде
орындау баланың мектепке дайындығына кепіл бола алады. Ушинскийдің Радное
слова, Детский мир деген оқу құралдары танымдық материалдар болып
саналып, мектепке дейінгі кезеңдегі оқытуда қолданылып келеді. Мектепке
дейінгі балаларды оқытудың мазмұны мен әдістемесін құруда Е.Н.Водавозова,
П.Ф.Лестгаф, С.И.Тихеева, Е.А.Флерина мәнді үлес қосқан. Олардың
еңбектерінде мектепке дейінгі балаларды қоршаған өмірмен таныстыру, оның
ішінде табиғатпен таныстыру маңызды орын алады. Оқытудың құралы ретінде
халық ойлары, ертегілері, әндері, өлеңдері балалардың көркем әдебиеттері
ұсынылады. Мектепке дейінгі балаларды оқытуда Н.К.Крупскаяның еңбектерінде
де теориялық және практикалық мәселелер қалыптасқан. Ғалымның пікірінше
мектепке дейінгі бала оның білім алуға құқығын, қоршаған әлемді тануға
құқығын, көзқарасын кеңейтуге, білім қорын жинауға құқығының бар екеніне
сенім білдіреді. Осыған байланысты балалар бақшасының бағдарламасына
көптеген өзгерістер енгізілді. 1950 жылы мектепке дейінгі оқытудың
әдістемесі, мазмұны және оның теориялық негізінің эксперименттен өтуінің
басталуына байланысты білім беру, оқыту және тәрбиелеу жұмысының біртұтас
процесс екендігі түсіндірілді. Зерттеу нәтижесінде балалардың оқу
әрекетінің сипаты, оны дамыту бағыттары, арнайы оқытуды ұйымдастырудың
жағдайы айтылды. Әрбір топтың оқыту ерекшелігі балаларды ұжымдық түрде
ұйымдастырады.
Мектепке дейінгі дидактиканы дамытудағы А.П.Усова зор үлес қосты. Өз
зерттеулерінде ол балалар бақшасының тәрбие процесіндегі білім беру
жұмыстарының ролін көретіп, мектепке дейінгі балалардың оқуына және оның
қалыптасу ерекшеліктеріне сипаттама жасап, оқытудың мазмұны мен методикасын
ашып берді.
Зерттеулерге сүйене отырып, А.П.Усова оқу әрекетде дамуын үш деңгейге
бөледі.
Бірінші деңгей неғұрлым жоғары, мынадай ерекшеліктерімен сипатталады:
балалар тәрбиешінің нұсқауларын тыңдайды, өз жұмысында оларды үнемі
басшылыққа алады, істелген жұмысты дұрыс бағалайды, түсінбегенін сұрап
алады, қажетті нәтижеге жетеді. Бұл деңгейде балалар саналы түрде қимылдың
оқу әрекеті негізінен қалыптасқан деп санауға болады.
Екінші деңгей – неғұрлым нашар деңгей. Оқу әрекетінің бар белгілері
тұрақсыз. Дегенмен, балаларды оқытуға болады: олар нұсқауларды тыңдап,
жұмыс кезінде пайдаланады, тапсырманы орындау кезінде бір-біріне еліктеуге
бейім тұрады, өз нәтижелері мен басқалардың нәтижелерін салыстыра отырып,
өзін-өзі бақылау жасайды.
Үшінші деңгей – ең төменгі деңгей. Ол сабаққа қатынасушылардың сырттай
таза тәртіптілігімен сипатталады, алайда балалар әлі де болса оқи алмайды:
олар нұсқауларды тыңдағанымен, оларды естімеген болады, жұмысты басшылыққа
алмайды, нәтижеге жетпейді бағаны сезіне қоймайды.
Қандай да білім, іскерлік пен дағдыға үйрету (мысалы, жазуға үйрету,
қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру) балалардың жас
ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, дер кезінде басталмаса,
балалардың өздеріне қойылған талапты тезірек игере алатындығын, оқыту
процесінде оқу әрекетін ойдағыдай меңгеретіндігін зерттеулер мен практика
көрсетіп отыр.
Мектепке дейінгі шақта, әсіресе сәби шақта, оқыту және оқу әрекетін
қалыптастыруда ойын мотивінің ролі зор. Тәрбиеші: мысық сүт ішкісі
келеді, келіңдер, ол үшін ыдыс жасйық, қуыршаққа үйшік жасап берейік,
қуыршаққа өлең оқып берейік - десе, балалар бар ынтасымен іске кіріседі.
Педагог балаларда оқу әрекетінің танымдық мотивін біртіндеп
қалыптастыруға міндетті, яғни олар жаңа білім мен іскерліктерді үйренуден
қанағат алуы үшін жұмыстың соңғы нәтижесіне ғана емесе, білім алу
процесінің өзіне, жұмысты орындау тәсілдеріне ынтасын қалыптастыруға тиіс.
Мектепке дейінгі шақтағы оқыту - балалардың үйрену қабілетін
дамытудың, оларды қарапайым білімдер жүйесімен қаруландырудың балалар
бақшасындағы тәрбие бағдарламасы белгілеген көлемдегі іскерлік пен дағдыны
қалыптастырудың жүйелі, жоспарлы, мақсатты процесі. Ал оқу әрекеті –
баланың білім, іскерлік пен дағдыны, қимыл-тәсілдерін игерудегі өз бетінше
істейтін әрекеті.
Әдіс туралы жалпы түсінік.
Оқыту түрлі әдістер арқылы жүргізіледі. Әдіс терминін грек тілінен
аударғанда methodos яғни мақсатқа жету жолы, немесе ақиқатқа апаратын
жол деген мағынаны білдіреді.
И.Я.Лернер және М.Н.Скоткин әдістің 5 түрін бөліп көрсетті.
1) Түсіндірмелі-иллюстративті әдіс. Білім алушылар білімді дәрістен,
оқу және әдістемелік әдебиеттерден және дайын күйінде экраннан алады.
Қандай да бір фактілерді қабылдай және ой елегінен өткізу, бағалау, шешім
шығару арқылы студенттер репродуктивті ойлау шеңберінен шықпайды. Оқу
орындарында мұндай әдіс өте көп ақпарат беру кезінде көптеп қолданылады.
2) Репродуктивті әдіс. Бұл әдіске үлгілер мен ережелерге негізделген
білімді қолдану жатады. Білім алушылардың әрекеті алгоритмикалық сиаптта
жүреді. Яғни белгілі бір құрылыммен көрнекілік және үлгімен байланысқан
ережелер ситуациялар арқылы орындалады.
3) Проблемалық мазмұнды әдіс.
Педагог материалды түсіндірмес бұрын, оның проблемасын қояды, танымдық
әрекетін қалыптастыруды, сосын дәлелдемелер арқылы әркімнің көзқарасын
біліп, тақырыпты жан-жақты талдап барып, материалдарын түсіндіреді. Сонда
студенттер ғылыми ізденіске қатысушы және осы процеске де бұл әдіс көптеп
қолданылады.
4) Эвристикалық әдіс.
Бұл әдіс тапсырманы өз бетімен ізденіп және педагогтың басшылығымен
немесе евристикалық бағдарламаларды және бұйрықтарды шешу арқылы
орындалады. Ойлау процесі продуктивті сипатта болады.
5) Зерттеу әдісі.
Материалға анализ жасаған соң, проблемасын анықтап, бақылау, өлшеу,
және де басқа зерттеу сипатына ие болады. Бастама, өз бетімен әрекет ету,
шығармашылық ізденіс пайда болады.
Көптеп таралған классификациялық әдіс. Мазмұн бағдарламасына
негізделіп құрылған. Бұл сөздік, көрнекілік, практикалық әдістер.
Ю.К.Бабанский әдісті оқытуды 3 үлкен топқа бөлген:
1. Ұйымдастыру әдісі және оқу-танымдық әрекеті жүзеге асады.
2. Ынталандыру әдісі және түрткінің оқу танымдық әрекеті.
3. Бақылау әдісі тиімді оқу әрекетінде өзін-өзі бақылау.
М.А.Данилова, Б.П.Есиповалардың жіктеуі бойынша дидактикалық мақсатқа
жету және танымдық тапсырмаларды шешу жолында әдісті мына топтарға бөледі:
А) жаңа білім алу әдісі.
Б) қалыптасқан білім мен біліктілікті практикада қолдану әдісі.
В) білімді тексеру және бағалау, білім мен біліктілік әдісі.
В.Ф.Харламов оқыту әдісін 5 топқа бөлді.
1. Педагогтың ауызша түсіндіру әдісі, оқушылардың танымдық әрекетінің
– жандануы - әңгімелеу, түсіндіру, дәріс, әңгімелесу, материалдық ауызша
мазмұынын айтқанда иллюстрациямен көрсету әдісі.
2. Оқылған материалдың қорытынды әдісі: әңгімелесу, кітаппен жұмыс.
3. Жаңа материалдарды қабылдағаннан кейін балалардың өз бетімен жұмыс
істеу әдісі.
4. Білім мен біліктілік қалыптасыруда және сол білімін практикада
қолдану әдісі.
5. Білімді тексеру мен бағалау әдісі, оқушылардың жұмысын бақылау,
ауызша сұрау, бақылау жұмыстары, бағдарлама бақылау, үй тапсырмасын
тексеру т.б.
Сонымен қатар монологиялық әдісті көрсетеміз. Оқу әдісі - мысалы:
әңгіме, дәріс, түсіндірмелі және диологтік әдіс, оқу материалдарының
мазмұны (әңгімелесу, проблемалық, мазмұндама).
Оқыту әдісі – педагог пен оқушының немесе баланың арасындағы жүйелі
ойланысқа бағытталған тәсіл немесе дидактикалық міндеттерді шешудің жолы.
Әдіс бірнеше тәсілдер арқылы шешіледі. Тәсіл – оқыту мақсатының тар
шеңберіне бағытталған міндеттерді шеше алады.
Әрбір әдіс педагог пен оқушының белгілі бір анықталған әдіс-
тәсілдерінен тұрады. Білім алу, оқу тапсырмаларының шешілуінің, әдістің
тәсіліне қарағанда біршама тар.
Тәрбиеші оқытуда пайдаланған оқытудың негізгі әдісін анықтай отырып,
оның тиімділігін көтеру үшін алуан түрлі тәсілдерді пайдаланады. Мысалы,
ересек топтағы балаларға күз туралы әңгімелеу. Тәрбиеші әңгімелеудің түрлі
әдісін қолдана алады: балаларға сұрақ қою, балалардың өздерінің түсініктері
немесе әңгімелесуді П.И.Чайновскийдің қазан деген жай әуенімен бастауға
болады. Әрі қарай балалардың өздерінің шығармашылық жұмыстарын, яғни
суреттерін, өздері жасаған тапсырмаларын, балалардың таспаға жазылған
әңгімелерін көрнекілік ретінде пайдалануға болады. Оқытудың осындай
тәсілдері нәтижелі болады.. өйткені бұл тәсілдер балалар жадында және
қиялында күздің анық суреті қалыптасады. Ол суреттің түстерін балалардың
өздері жасап, өздері ойларымен белсенді сөздік әдістерін қолдана отырып
бояйды.
Оқытудың әдісін таңдау ең алдымен алдағы білімнің мақсаты мен
мазмұнына байланысты. Сурет салу, құрастыру және ән айтуды үйрену үшін
жаттығу әдісі жетекші болады. Өйткені онсыз сурет, құрастыру, ән айту
мүмкін емес. Жаттығу әдісі денені шынықтыруда да қажет. Дүниетанудың
мазмұнында 1-ші бақылау, әңгімелесу, эксперимент жүргізу тәсілдері
қолданылады.
Егер мектепке дейінгі мекемеде қажетті материалдарға қаржы аз бөлінсе,
онда көптеген оқу әдістері қолданылмай қалады. Мысалы, бала бақшада
балаларды қоршаған әлеммен, суретшілердің шығармаларымен таныстыратындай
суреттердің түрлері, диафильмдер, слайдтар жоқ. Сонымен қатар оқытудың
әдісін таңдау, тәрбиешінің жеке басына, оның шеберлігіне, жауапкершілігіне
байланысты.
Тәрбиеші оқытудың әдісі мен тәсіліне өзінің көп шығармашылық үлесін
қосады.
Мысалы, 2-ші сәбилер тобында балаларды фольклодың шығармаларымен
таныстыру үшін тәрбиеші сауысқанның киімін киіп алып, балаларды үйіне
қонаққа шақырады, ботқамен тамақтандырады т.б. Бұл ойын балалардың есінде,
ойында және әңгімелерінде ұзақ сақталады.
Тәрбиешілер әр түрлі яғни оқытудың әдіс-тәсілі де әртүрлі болады.
Демек, балалардың даму нәтижесінің тиімділігі де әр түрлі.
Қазіргі тәрбиеде жалпы бірдей топтастырылған оқытудың әдістері жоқ.
Мектепке дейінгі педагогикада оқыту барысында балалардың мінезін, іс-
әрекетін анықтайтын ойлаудың мұндай түріне көрнекі-әрекеттік немесе көрнекі-
бейнелік ойлау жатады. Осыған байланысты мектеп жасына дейінгі балаларды
оқытудың негізгі әдісі практикалық, көрнекілік, сөздік, ойын әдістері. Айта
кету керек, бұл әдістер бір-бірімен әртүрлі қолданыста болады.
Көрнекілік әдісі - балалардың көрнекі-бейнелі ойлауына байланысты
қолданылады. Балаларға жаңа білім түсіндіруде көрнекілік әдістері кеңінен
қолданылады. Оған табиғи объектілерді (заттарды, құбылыстарды) көрнекі
құралдарды (суреттерді, тұлыптарды) үлгілерді т.б. жатқызуға болады.
Көрнекілік әдістер тобына көрнекілік, демонстрация (заттар, суреттер,
диафильмдер, слайдтар, ведомствалар, компьютерлік бағдарламалар жатады.
Көрнекілік әдіс
↙ ↓ ↘
бақылау демонстрация көрсету және үлгі
Бақылау – айналадағы дүниені, заттар мен құбылыстарды адамның мақсат
көздей отырып, жоспарлы қабылдауы. Бақылау арқылы балаларға құбылыстың
өзгеруін байқатады. Бақылау - баланы қоршаған ортадағы өзгерістердің
себептерін аңғарып, өздігінше қорытынды жасауға үйрету. Бақылау арқылы бала
бақылағыштыққа, бақылағанын сөзбен жеткізе білуге үйренеді. Бұл әдіс
арқылы балада сол зат пен құбылысты өзінің көзімен көріп, қолымен ұстап,
танымдық, психикалық процестердің дамуына әсер етеді. Бақылау барысында
баланың жан-жақты ойлау қабілеті дамиды. Қойылған сұраққа жауап іздеу,
салыстыру, құрастыру. Егер оқыту балалардың миының дамуына күмән келтірсе,
онда балалардың бақылау әдісін жаттықтыру керек - ддеп К.Д.Ушинский бекер
айтпаған.
Бақылау екі бағытта дамиды.
1. Бір ғана затты бақылайды. Мысалы: гүл. Оның түрін, түсін т.б.
2. Қоршаған ортаның бәрін, ауланы бақылап, кейін сыртқа шығу.
Балалар бір затпен танысқанда, оны тұтастай бақылайды, ал сол затты 2-
ші рет бақылағанда, ол басқа заттармен салыстыра бақылайды, соңында
қорытындылайды. Мысалы, алдымен балалар қала аялдамасында тұрып, автобус
пен траллейбустың қасиетіне ауады: кейін балалар автобус пен траллейбусты
салыстыруға үйренеді. Осының бәрі балаларға қала транспорты туралы
түсінік қалыптастырады.
Мектепке дейінгі балаларды оқытуда бақылаудың бірнеше түрлері
қоланады: қысқа және ұзақ мерзімді бақылау, қайталағыш және салыстырмалы
бақылау.
Ұзақ мерзімді бақылау мерзімді балаларды даму процесімен таныстыруға
көмектеседі. Ұзақ мерзімді бақылауға әртүрлі заттарды, яғни қозғалатын
өзгеретін құбылыстар мен заттарды қолданады. (Үй тұрғызу, балабашқаға ұшып
келетін құстар, табиғатта, бақшада немесе ыдыстарда өсетін өсімдіктер).
Салыстырмалы бақылау баланың ойлау қабілетінің дамуына әсер етеді.
Орта топтағы балаларға салыстырмалы бақылау кезінде 2 затты көрсетеді:
торғай мен қарғаны, қайың мен шыршаны. Ал үлкен торғайлар бақыланып жатқан
затты келесі бір затпен саыстырып алады: автобус пен трамвай, газет пен хат
т.с.с.
Мектепке дейінгі педагогика оқыту әдісі сияқты бақылау әдісі де
дидактикалық міндеттерді құрастырған (Е.А.Флерина, Е.И.Радина,
П.Г.Саморукова т.б.) Олар:
- Бақыланатын зат балаларға қызықты болуы тиіс.
- Заттар өздерінің ерекшеліктеріне байланысты бақылануы тиіс.
- Тәрбиеші бақылауға мақсат қояды, жаңа білімнің шеңберін анықтап,
оны балалардың белсенділігімен байланыстырады.
- Балалар затты толық қабылдау үшін белгілі бір мақсатқа бағытталған
бақылау жүргізу керек (қоянды бақылаймыз, сосын оның суретін салып,
қоян туралы ертегі құрастырамыз).
- Бақылау барысында алған білім, балалардың бақыланатын затқа деген
қарым-қатынасын, қызығушылығын, сезімін оятып, әрі қарай баланың іс-
әрекетінің дамуына жағдай туғызу керек (қайталап атып беру, суретін
салу, жапсыру және ойында қолдану).
- Бақыланатын заттың қасиеті мен оған қойылған міндет бала жасына сай
болуы тиіс.
- Бақылауды белгілі бір тәртіппен жүргізу керек: затты атау, оның
қасиеттері, іс әрекеті. Тәрбиеші сұрақ қою арқылы баланың көңілін,
ойын бақыланатын затқа аударады. Оның құбылыстарын түсіндіреді.
Бақылау барысында балаларды көргенін, білгенін , бақылағанын ауызша
айтып отыруға үйрету керек, бұл баланың сөздік қорын көбейтіп, сөз
бен сөзді дұрыс байланыстыруға үйретеді.
Демонстрция - суреттерді, диафильмдерді, бейнефильмдерді, слайдтарды
және т.б. көрнекі құралдарды қарау. Демонстрация - мектеп жасына дейінгі
балаларды оқытудың негізгі әдісі, ол көптеген дидактикалық тапсырмаларды
орындауға көмектеседі. Көрнекі құралдар балаларға таныс әне таныс емес
заттардың көрнекі бейнесін береді. Сурет, сызбалардың арқасында балаларда
статистикалық көрнекі бейнелер қалыптасады. . Оқытудың техникалық құралдары
динамикалық көрнекі бейнелерді жасауға пайдаланылады.
Бала суреттегі заттарды қарап отырып, оның құрамын, құрылысын,
бөліктерін толығымен байқай алады. Осының арқасында баланың қоршаған ортаға
деген көзқарасы толық және терең, жан-жақты меңгеріледі.
Суреттерді және басқа да көрнекі құралдарды қарау - балаларға
бақылағыштық, ойлау қабілетін (салыстыру, айыру, анализ жасау), сөз
байлығын, қызығушылық қабілетіне әсер етуге көмектеседі. Сурет баланың
қиялын және шығармашылық қабілетін дамытады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz