Қазақстан мен Монголиядағы туризмнің дамуы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫНА БАҒА БЕРУ
1.1 Қазақстандық туристік бизнестің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ...
1.2 Монголияның географиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Монголиядағы туризмнің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Табиғи рекреациялық ресурстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Әлеуметтік.экономикалық рекреациялық ресурстар ... ... ... ... ... ...
2.3 Туристік инфрақұрылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯ АРАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ РОЛІ
3.1 Монголия туризмін дамытуға арналған мемлекеттік іс.шаралар мен бағдарламалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Қазақ.Монгол туристік қатынастардың негізгі бағыттары ... ... ... ... .
3.3 Қазақстан мен Монголия арасындағы туристік байланыстардың дамуының негізгі мәселелері мен болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫНА БАҒА БЕРУ
1.1 Қазақстандық туристік бизнестің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ...
1.2 Монголияның географиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Монголиядағы туризмнің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Табиғи рекреациялық ресурстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Әлеуметтік.экономикалық рекреациялық ресурстар ... ... ... ... ... ...
2.3 Туристік инфрақұрылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯ АРАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ РОЛІ
3.1 Монголия туризмін дамытуға арналған мемлекеттік іс.шаралар мен бағдарламалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Қазақ.Монгол туристік қатынастардың негізгі бағыттары ... ... ... ... .
3.3 Қазақстан мен Монголия арасындағы туристік байланыстардың дамуының негізгі мәселелері мен болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Туризм бұрыннан бері әлемді шаруашылықтың кірісті және қарқынды дамыған салаларының бірі ретінде қарастырылады. Оны әлемдік жалпы ұлттық табыстың 10 %-ға жуығы туризмнің үлесінде екендігі туралы факт дәлелдейді.
Үшінші мыңжылдықтың басында әлемдік экспорттың жалпы көлемінің 8 % және әлемдік қызмет көрсетуді сатудың 30-35 % халықаралық туризмнің үлесінде болады. Ішкі және халықаралық туризмнің жалпы шығыстары әлемдік жалпы ұлттық өнімнің 12 % құрайды.
Әлеуметтік проблемаларды шешуде туризмнің дамуы маңызды рөл атқарады. Әлемнің көптеген мемлекеттерінде дәл туризмнің есебінен жаңа жұмыс орындары құрылады, халықтың жоғары өмір сүру деңгейі сақталады, мемлекеттің төлем балансын жақсарту үшін алғышарттар жасалады. Туризм саласын дамыту қажеттілігі білім беру деңгейінің артуына, халыққа медициналық көмек көрсету жүйесін жетілдіруге, ақпарат таратудың жаңа құралдарын енгізуге және т.б. ықпал етеді.
Туризм мәдени әлеуеттің сақталуына және дамуына әсер етеді, түрлі елдер мен халықтардың арасындағы қатынастарды үйлестіруге әкеледі, мемлекет, қоғамдық ұйымдар мен коммерциялық құрылымдарды қоршаған ортаны сақтау және сауықтыру ісіне белсенді араласуға жұмылдырады.
Тәуелсіздік жылдары ішінде еліміздің туризм және спорт саласында өрлеу байқалады. Біздің бұл салалардағы соңғы кездері қол жеткізген жетістіктеріміз бұл сөзімізге айқын дәлел. Ендігі жерде еліміз бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылуды мақсат етіп отырғаны белгілі. Қазақстанда көркі көз сүйсіндіретін жерлер жеткілікті. Сондай орындары бар көптеген мемлекеттер бүгінде туризмді дамытып, мемлекеттік бюджетінің едәуір бөлігін аталмыш саланың арқасында толтырып отыр.
Жуық жылдары әлем елдері көп біле бермейтін жұмбақ болған Монголия елі–ешқандай бұзылмаған жабайы табиғатымен, көкпеңбек ашық аспанымен, тұп-тұнық мөлдір суымен, таза ауасымен дүниенің түкпір-түкпіріндегі елдерді өзіне қарата бастады. Сондай-ақ, Монголия осындай ерекшелігіне қарамастан ұлы державалар Ресей және Қытай мемлекттерімен шектесуі іскерлік кәсіпкерлер үшін өте қолайлы.
Монголия–Шыңғысхан тұсында астанасы болған Хархорин қаласы түріктердің мекен еткен кезіндегі Күлтегін, Білге, Тоныкөк ескерткіштері; Будда дінінің шіркеулері, ерекше табиғатты Алтай–Саян өлкесінің тарихи-мәдени ескерткіштері сияқты ерекшелігімен әлемге аян–тарихи ел.
Монголияның табиғаты негізінен алғашқы пайда болған қалпымен сақталған елдердің біріне жатады. Себебі табиғатқа сай көшпелі мал шаруашылығын игеріп, тарихи көп жылдар бойы табиғатқа сеніп келген.
Ал тағы бір ерекшелігі өндіріс, өнеркәсіп пен техниканың өркендемеуі де әсерін тигізіп отыр. Сондай-ақ адам санының өте аз болуы және олардың сирек қоныстануына да байланысты.
Үшінші мыңжылдықтың басында әлемдік экспорттың жалпы көлемінің 8 % және әлемдік қызмет көрсетуді сатудың 30-35 % халықаралық туризмнің үлесінде болады. Ішкі және халықаралық туризмнің жалпы шығыстары әлемдік жалпы ұлттық өнімнің 12 % құрайды.
Әлеуметтік проблемаларды шешуде туризмнің дамуы маңызды рөл атқарады. Әлемнің көптеген мемлекеттерінде дәл туризмнің есебінен жаңа жұмыс орындары құрылады, халықтың жоғары өмір сүру деңгейі сақталады, мемлекеттің төлем балансын жақсарту үшін алғышарттар жасалады. Туризм саласын дамыту қажеттілігі білім беру деңгейінің артуына, халыққа медициналық көмек көрсету жүйесін жетілдіруге, ақпарат таратудың жаңа құралдарын енгізуге және т.б. ықпал етеді.
Туризм мәдени әлеуеттің сақталуына және дамуына әсер етеді, түрлі елдер мен халықтардың арасындағы қатынастарды үйлестіруге әкеледі, мемлекет, қоғамдық ұйымдар мен коммерциялық құрылымдарды қоршаған ортаны сақтау және сауықтыру ісіне белсенді араласуға жұмылдырады.
Тәуелсіздік жылдары ішінде еліміздің туризм және спорт саласында өрлеу байқалады. Біздің бұл салалардағы соңғы кездері қол жеткізген жетістіктеріміз бұл сөзімізге айқын дәлел. Ендігі жерде еліміз бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылуды мақсат етіп отырғаны белгілі. Қазақстанда көркі көз сүйсіндіретін жерлер жеткілікті. Сондай орындары бар көптеген мемлекеттер бүгінде туризмді дамытып, мемлекеттік бюджетінің едәуір бөлігін аталмыш саланың арқасында толтырып отыр.
Жуық жылдары әлем елдері көп біле бермейтін жұмбақ болған Монголия елі–ешқандай бұзылмаған жабайы табиғатымен, көкпеңбек ашық аспанымен, тұп-тұнық мөлдір суымен, таза ауасымен дүниенің түкпір-түкпіріндегі елдерді өзіне қарата бастады. Сондай-ақ, Монголия осындай ерекшелігіне қарамастан ұлы державалар Ресей және Қытай мемлекттерімен шектесуі іскерлік кәсіпкерлер үшін өте қолайлы.
Монголия–Шыңғысхан тұсында астанасы болған Хархорин қаласы түріктердің мекен еткен кезіндегі Күлтегін, Білге, Тоныкөк ескерткіштері; Будда дінінің шіркеулері, ерекше табиғатты Алтай–Саян өлкесінің тарихи-мәдени ескерткіштері сияқты ерекшелігімен әлемге аян–тарихи ел.
Монголияның табиғаты негізінен алғашқы пайда болған қалпымен сақталған елдердің біріне жатады. Себебі табиғатқа сай көшпелі мал шаруашылығын игеріп, тарихи көп жылдар бойы табиғатқа сеніп келген.
Ал тағы бір ерекшелігі өндіріс, өнеркәсіп пен техниканың өркендемеуі де әсерін тигізіп отыр. Сондай-ақ адам санының өте аз болуы және олардың сирек қоныстануына да байланысты.
1.Цог.Б.Д. Монгол орны физик газарзүй. Улаанбаатор,2000.9-12бб
2.Азамат. Х.Т. Баян-Өлгей аймағы. Алматы, 2000.-67б
3.Энхбат.Р.С. Улаанбаатар. М, 2001.32б-38б
4.Тунгаадаш. Б.М. Монголия сегодня. М, 1999.-82б
5.Tunurdorj. O.Travellingthrough. Mongolia.Ulaanbaator, 2003.-43б
6.http:// www.terra mongolia. ru/ images (tours) mountain (big).
7.Майдар.Д.А. Архитектура и городотроителоство. Монголии. М,1992.20б-25б.
8.Жұмақанов.Т, Шаңбай.Т, Жұматаев.Б, Тетенко.Білге қаған ескерткіші. Алматы, 2004.-45б.
9.Магияр.С.Д. Монгол Улсын Тусчай газар, Улаанбаатор,2000-92б
10.Монгол Улсын Баруун Бүийг Хөгжүүлөх Төсөл.(1996-2010 он)
Улаанбаатор,1993.х.23.-64б
11.Гонгор. Д.А. Ховдын хураангүй түүх-Уланбаатор, 1994.-76б
12.Tunurdorj. O.Travellingthrough. Mongolia.Ulaanbaator, 2003.-19б
13.Даваасүрэн.Э. Шинэ дэлхий (Жаңа әлем) Монголия, 2005.-43б
14.Гантөмөр. Д.А. Аялол жуулчалын үндэс.УБ.,2003.-34б
15.Максаковский В.П. История монгольской народной республики. М,1987.-50б
16.Дамдинсүрэн.Ц.У. Монголын нууц-товчоо УБ., 1995.-20б
17.Потемкина.И.И. Монголия пудеводитель. М,1988.-79б
18.Живопись монгольской народной республики. Альбом.М,
1988.-32б
19.Монгол Улсын Баруун Бүсийг хөгжүүлэх Төсөл (1996-2010 он)
Улаанбаатор,1993. х.23. (Монголияның Батыс Өлкесін Дамыту Жобасы 1996-2010).-91б
20.Гунгаадаш.Б.М. Природа, люди и хазяйство Монголии. М,1989.
21.Экономика МНР. Очерки. М,1969.-68б
22.Истории Монгольской народно-ревалюционной партии.М,1997.-75б
23.Бичурин. Н.Я. Запаски о Монголии.М, 1985.-65б
24.Шагдар.Ш.И. Газарзүй. УБ, 2002.-74б
25.Гумелев.Л.Н. Древние тюрки. М,1993.-63б
26.Қинаятұлы.З. Монғолиядағы қазақтар. Алматы, 200.-32б
27.Boyan olgaii Mongolia. 2001.-98б
28.Ашар А. Монголын Товч түүх. УБ;1989.-263
29.Страны мира. Энциклопедический справочник. Минск, 1999.
30.Страна народы зарубежная Азия //Мысыль. М,1982.-325б
31.Сэр-Одхав.Н. Баян-Өлгий айиағының археологиялық зерттеулері «Түүх судлал. Улаанбаатор, 1969.»
32.Грумм-Гржимайло. Г.Е. Запнадная Монголия.
33.Потанин.Г.Н. Очерки. Северо-Западной Монголии.789б
34.Грумм-Гржимайло. Г.Е. Запнадная Монголия и Урианханский край Л-М, 1930.-651б
35.Сапожников.В.В. Монгольский Алтай вистоках Иртышья и Кобда (1905-1909) Томск, 1911.-78б
36.Дамбадорж. Ц. Тұлба көй-Улаанбатор, 1999.81х (монгол тілінде)
37.Баяр. Д. Новые археологияческие раскоаки на палятнике Бильге кагана «Археология, этнография и антропология» Евразии, 2004- №20
38.Котляров.Е.А. География отдыха и туризма. М,;Мысыль, 1978.-201б.
39.Уваров.В.Д. Борисов. К.Д. Междунаролные туристские организации-Справочник М. Международные отношения, 1990-315б.
40.Александрова Ю.А. География миравой индустрии туризма –Учеб пособие –М; МГУ, 1998-79б.
41.Гурулев. С. Моенголы- мореходы «Байкал»-1993-№2. с 155-160
42.Козлов.П.К. Монголия и Аидо и мертвый город Хара-Хото М, Огиз 1948-328б.
43.Лущекина.А. Охраняелые территории Монголии «Евразия-1996-№5,6-21-24бб.
44.Монголия: Монгол орон-М. Планета 1984-207б.
45.Монголия: общегеографическая. 1:3000000-М: раскартография 1993-1 печл, 23 ж14см (страны мира).
46.Қазақ Совет Энциклопедиясы, 8-том Метофаза-Өлке Алматы- 197 б.
47.Живописв монгольской народной республики (Альбом) М, 1960.-45б
48.Страна народы зарубежная Азия восточная Центральная Азия Москва. «Мысыль» 1982-284стр
2.Азамат. Х.Т. Баян-Өлгей аймағы. Алматы, 2000.-67б
3.Энхбат.Р.С. Улаанбаатар. М, 2001.32б-38б
4.Тунгаадаш. Б.М. Монголия сегодня. М, 1999.-82б
5.Tunurdorj. O.Travellingthrough. Mongolia.Ulaanbaator, 2003.-43б
6.http:// www.terra mongolia. ru/ images (tours) mountain (big).
7.Майдар.Д.А. Архитектура и городотроителоство. Монголии. М,1992.20б-25б.
8.Жұмақанов.Т, Шаңбай.Т, Жұматаев.Б, Тетенко.Білге қаған ескерткіші. Алматы, 2004.-45б.
9.Магияр.С.Д. Монгол Улсын Тусчай газар, Улаанбаатор,2000-92б
10.Монгол Улсын Баруун Бүийг Хөгжүүлөх Төсөл.(1996-2010 он)
Улаанбаатор,1993.х.23.-64б
11.Гонгор. Д.А. Ховдын хураангүй түүх-Уланбаатор, 1994.-76б
12.Tunurdorj. O.Travellingthrough. Mongolia.Ulaanbaator, 2003.-19б
13.Даваасүрэн.Э. Шинэ дэлхий (Жаңа әлем) Монголия, 2005.-43б
14.Гантөмөр. Д.А. Аялол жуулчалын үндэс.УБ.,2003.-34б
15.Максаковский В.П. История монгольской народной республики. М,1987.-50б
16.Дамдинсүрэн.Ц.У. Монголын нууц-товчоо УБ., 1995.-20б
17.Потемкина.И.И. Монголия пудеводитель. М,1988.-79б
18.Живопись монгольской народной республики. Альбом.М,
1988.-32б
19.Монгол Улсын Баруун Бүсийг хөгжүүлэх Төсөл (1996-2010 он)
Улаанбаатор,1993. х.23. (Монголияның Батыс Өлкесін Дамыту Жобасы 1996-2010).-91б
20.Гунгаадаш.Б.М. Природа, люди и хазяйство Монголии. М,1989.
21.Экономика МНР. Очерки. М,1969.-68б
22.Истории Монгольской народно-ревалюционной партии.М,1997.-75б
23.Бичурин. Н.Я. Запаски о Монголии.М, 1985.-65б
24.Шагдар.Ш.И. Газарзүй. УБ, 2002.-74б
25.Гумелев.Л.Н. Древние тюрки. М,1993.-63б
26.Қинаятұлы.З. Монғолиядағы қазақтар. Алматы, 200.-32б
27.Boyan olgaii Mongolia. 2001.-98б
28.Ашар А. Монголын Товч түүх. УБ;1989.-263
29.Страны мира. Энциклопедический справочник. Минск, 1999.
30.Страна народы зарубежная Азия //Мысыль. М,1982.-325б
31.Сэр-Одхав.Н. Баян-Өлгий айиағының археологиялық зерттеулері «Түүх судлал. Улаанбаатор, 1969.»
32.Грумм-Гржимайло. Г.Е. Запнадная Монголия.
33.Потанин.Г.Н. Очерки. Северо-Западной Монголии.789б
34.Грумм-Гржимайло. Г.Е. Запнадная Монголия и Урианханский край Л-М, 1930.-651б
35.Сапожников.В.В. Монгольский Алтай вистоках Иртышья и Кобда (1905-1909) Томск, 1911.-78б
36.Дамбадорж. Ц. Тұлба көй-Улаанбатор, 1999.81х (монгол тілінде)
37.Баяр. Д. Новые археологияческие раскоаки на палятнике Бильге кагана «Археология, этнография и антропология» Евразии, 2004- №20
38.Котляров.Е.А. География отдыха и туризма. М,;Мысыль, 1978.-201б.
39.Уваров.В.Д. Борисов. К.Д. Междунаролные туристские организации-Справочник М. Международные отношения, 1990-315б.
40.Александрова Ю.А. География миравой индустрии туризма –Учеб пособие –М; МГУ, 1998-79б.
41.Гурулев. С. Моенголы- мореходы «Байкал»-1993-№2. с 155-160
42.Козлов.П.К. Монголия и Аидо и мертвый город Хара-Хото М, Огиз 1948-328б.
43.Лущекина.А. Охраняелые территории Монголии «Евразия-1996-№5,6-21-24бб.
44.Монголия: Монгол орон-М. Планета 1984-207б.
45.Монголия: общегеографическая. 1:3000000-М: раскартография 1993-1 печл, 23 ж14см (страны мира).
46.Қазақ Совет Энциклопедиясы, 8-том Метофаза-Өлке Алматы- 197 б.
47.Живописв монгольской народной республики (Альбом) М, 1960.-45б
48.Страна народы зарубежная Азия восточная Центральная Азия Москва. «Мысыль» 1982-284стр
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ---------------------------- ----------------------------------- ------
-----------------
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫНА БАҒА БЕРУ
1.1 Қазақстандық туристік бизнестің жалпы сипаттамасы-------------------
----
1.2 Монголияның географиялық ерекшеліктері---------------------- --------
------
1.3 Монголиядағы туризмнің даму тарихы----------------------------- -----
--------
2 МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Табиғи рекреациялық ресурстар-------------------------- ------------
-----------
2.2 Әлеуметтік–экономикалық рекреациялық ресурстар---------------------
---
2.3 Туристік инфрақұрылым----------------------- ----------------------
-------------
3 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯ АРАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ
РОЛІ
3.1 Монголия туризмін дамытуға арналған мемлекеттік іс-шаралар мен
бағдарламалар---------------------- ----------------------------------- ----
----------------
3.2 Қазақ-Монгол туристік қатынастардың негізгі бағыттары---------------
--
3.3 Қазақстан мен Монголия арасындағы туристік байланыстардың
дамуының негізгі мәселелері мен болашағы--------------------------- ---------
--------
ҚОРЫТЫНДЫ-------------------------- ----------------------------------- ------
-----------
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ----------------------------- --------------
КІРІСПЕ
Туризм бұрыннан бері әлемді шаруашылықтың кірісті және қарқынды дамыған
салаларының бірі ретінде қарастырылады. Оны әлемдік жалпы ұлттық табыстың
10 %-ға жуығы туризмнің үлесінде екендігі туралы факт дәлелдейді.
Үшінші мыңжылдықтың басында әлемдік экспорттың жалпы көлемінің 8 % және
әлемдік қызмет көрсетуді сатудың 30-35 % халықаралық туризмнің үлесінде
болады. Ішкі және халықаралық туризмнің жалпы шығыстары әлемдік жалпы
ұлттық өнімнің 12 % құрайды.
Әлеуметтік проблемаларды шешуде туризмнің дамуы маңызды рөл
атқарады. Әлемнің көптеген мемлекеттерінде дәл туризмнің есебінен жаңа
жұмыс орындары құрылады, халықтың жоғары өмір сүру деңгейі сақталады,
мемлекеттің төлем балансын жақсарту үшін алғышарттар жасалады. Туризм
саласын дамыту қажеттілігі білім беру деңгейінің артуына, халыққа
медициналық көмек көрсету жүйесін жетілдіруге, ақпарат таратудың жаңа
құралдарын енгізуге және т.б. ықпал етеді.
Туризм мәдени әлеуеттің сақталуына және дамуына әсер етеді,
түрлі елдер мен халықтардың арасындағы қатынастарды үйлестіруге әкеледі,
мемлекет, қоғамдық ұйымдар мен коммерциялық құрылымдарды қоршаған ортаны
сақтау және сауықтыру ісіне белсенді араласуға жұмылдырады.
Тәуелсіздік жылдары ішінде еліміздің туризм және спорт саласында өрлеу
байқалады. Біздің бұл салалардағы соңғы кездері қол жеткізген
жетістіктеріміз бұл сөзімізге айқын дәлел. Ендігі жерде еліміз бәсекеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылуды мақсат етіп отырғаны белгілі.
Қазақстанда көркі көз сүйсіндіретін жерлер жеткілікті. Сондай орындары бар
көптеген мемлекеттер бүгінде туризмді дамытып, мемлекеттік бюджетінің
едәуір бөлігін аталмыш саланың арқасында толтырып отыр.
Жуық жылдары әлем елдері көп біле бермейтін жұмбақ болған Монголия
елі–ешқандай бұзылмаған жабайы табиғатымен, көкпеңбек ашық аспанымен, тұп-
тұнық мөлдір суымен, таза ауасымен дүниенің түкпір-түкпіріндегі елдерді
өзіне қарата бастады. Сондай-ақ, Монголия осындай ерекшелігіне қарамастан
ұлы державалар Ресей және Қытай мемлекттерімен шектесуі іскерлік
кәсіпкерлер үшін өте қолайлы.
Монголия–Шыңғысхан тұсында астанасы болған Хархорин қаласы түріктердің
мекен еткен кезіндегі Күлтегін, Білге, Тоныкөк ескерткіштері; Будда дінінің
шіркеулері, ерекше табиғатты Алтай–Саян өлкесінің тарихи-мәдени
ескерткіштері сияқты ерекшелігімен әлемге аян–тарихи ел.
Монголияның табиғаты негізінен алғашқы пайда болған қалпымен сақталған
елдердің біріне жатады. Себебі табиғатқа сай көшпелі мал шаруашылығын
игеріп, тарихи көп жылдар бойы табиғатқа сеніп келген.
Ал тағы бір ерекшелігі өндіріс, өнеркәсіп пен техниканың өркендемеуі де
әсерін тигізіп отыр. Сондай-ақ адам санының өте аз болуы және олардың сирек
қоныстануына да байланысты.
2005 жылды Монғолияда Туризмді қолдау жылы деп атауы экономика
саласында қызмет көрсету мен туризмді дамытуға жол ашатыны сөзсіз.
Кез келген табиғи байлық қоры мен тарихи-мәдени құндылықтары бар
территория саяхатшылардың, ғалым зерттеушілердің, іскер адамдардың және
тіпті жай демалушылардың да қызығушылығын тудырары хақ.
Туризмді басқару жүйесін орталықтандыру мен түрлі субъектлердің
құрылымының пайда болуы, туристік саясатты аймақтық деңгейде жүргізу
мәселесін туындатты. Бүгінгі таңда дәл осы жерге территория дамуының
әлеуметтік-рекреациялық потенциалы сияқты туризмді дамыту стратегиясы
орайласуы тиіс.
Әр территория ландшафты, табиғаты, мәдениеті, климаты, тарихы жағынан
аймақ туризмінің даму мүмкіндіктерін анықтайды.
Туризм географиясы жағынан Монғолияның табиғи ресурсы мен тарихи-мәдени
ресурсы кешенді орын болып табылады. Қазіргі таңдағы туризм мен оның
болашағына баға беру үшін, рекреация мен демалыс жағдайын, шетелдік
туристерді қабылдау деңгейін, табиғи рекреациялық байлықты, тарихи-мәдени
ресурсты жан-жақты әрі терең зерттеу керек.
Елдегі бүгінгі күндегі туризм дамуына жасалған талдау оның жоғары
әлемдік деңгейде пайдаланылып, экономика саласындағы негізгі кіріс көзі
болып отырғанын көрсетіп берді. Сонымен бірге оған кедергі келтіріп отырған
себептер де аз емес. Ол мемлекеттің жоғары деңгейде қорғауға ала алмауы
және жеткілікті деңгейде зерттеулер жүргізілмеуі.
Монғолияда туризмді дамытудың өзектілігі ұлттық, тарихи, мәдени және
табиғи ерекшеліктерді есепке ала отырып, экономикалық негізгі кіріс көзі
болып саналатын, бүкіл дүниені таң қалдыратын туристік ресурстардың көзін
ғылыми өте жоғары деңгейде зерттеп әлемге паш ету.
Жұмыстың мақсаты. Қазақстан мен Монголия арасындағы туристік
байланыстардың дамуына талдау жасау. Мақсатқа орай келесі міндеттердің
шешімі туындады:
- туризм географиясын туризм дамуындағы және экономика саласындағы
ғылыми әдістемелі қор ретінде негіздеу;
- аймақ бойынша мәліметтер қоры негізінде рекреациялық ресурстарға
талдау жасау және бағалау;
- территориядағы туризмнің одан әрі дамуына объективті сипаттама беру;
- рекреациялық ресурстарды туризмді дамыту мақсатында қолдану деңгейі
мен жағдайын анықтау;
Зерттеу объектісі. Туристік-рекреациялық ресурстарды меңгеру мен
қолданудың жобасын туризмді дамыту мақсатында екі ел арасындағы
рекреакциялық ресурстарды кешенді бағалау негізінде болжау мен жоспарлау.
Зерттеудің әдістемелік деңгейі. Теориялық және әдістемелік зеттеуде
келесі дерек көздері пайдаланылды:
- қазақстандық және ресейлік ғалымдардан: Д. Майдар, Ю. Цэдэнбал, И. И.
Потемкина, А. Менделев, Н.О. Сиретенко, В.П. Максаковский, З. Қинаятұлы,
Л.Н. Гумилев, Н.Я. Бичуриннің жұмыстары қаралды.
- монғолдық зерттеушілерден: Ц. Дамдинсүрэн, А. Амар, Д. Титидорж, Ш.
Шагдар, Т. Х. Газар-Нутгийн, Б. Цог, А.Ж. Үндэс, Д. Магиярсүрэннің
еңбектері қолданылды.
- шетелдік ағылшын тіліндегі әдебиеттерден: Д. Титидорж, М. А. Нурий
кітаптары мен журналдар аудармалары енгізілді.
Тапқырлықтың кешенді сипаты қазіргі таңдағы зерттеушілердің аймаққа
берген бағасы мен туризмге шақырылған жарнамалар және маршруттар кестесімен
толықты. Оған интернеттегі көптеген сайттар қолданылды.
Зерттеуге жалпы ғылыми, географиялық, статистикалық, анализ, синтез,
жүйелеу, салыстырмалы-географиялық, сипаттамалық, картографиялық әдістер
қолданылды.
Ғылыми жаңалығы:
1. Монғолияның туристік-рекреациялық ресурстарына және туризмнің
қазіргі жағдайына кешенді түрде талдау жасалды;
2. Табиғи және тарихи-мәдени рекреациялық орындарға ғылыми түрде жіктеу
жасалды;
3. Монғолиядағы туризм жағдайына мемлекеттік саясат пен ғылыми
деректерді негізге ала отырып болжам жасалды.
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНҒОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫНА БАҒА БЕРУ
1. Қазақстандық туристік бизнестің жалпы сипаттамасы
Тәуелсіздік жылдары ішінде еліміздің туризм және спорт саласында
кәдімгідей өрлеу байқалады. Біздің бұл салалардағы соңғы кездері қол
жеткізген жетістіктеріміз бұл сөзімізге айқын дәлел. Ендігі жерде еліміз
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылуды мақсат етіп отырғаны
белгілі. Бұл міндеттің орындалуында Мемлекет басшысының бастамасымен
құрылған біздің ведомство да маңызды рөл атқарады. Елбасы министрліктің
алдына туризмнің инфрақұрылымын құру және спортты дамыту бойынша кең
ауқымды шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етуде маңызды міндет қойып
отыр. Президент жүргізіп жатқан тиімді сыртқы саясаттың арқасында
Қазақстан атты брэнд бүкіл әлемге таныла бастады. Еліміздің көптеген
ықпалдастық бастамалары Қазақстанды әлемдік қауымдастықтың мойындауына
мүмкіндік ашты. Біздің мемлекеттегі саяси және экономикалық тұрақтылық
қазақстандық туризмнің орнықты дамуының негізгі кілті болып табылады. Ал
біздің елордамыз Астананың дамуы Қазақстанның маңызды табыстарының бірі.
Біздің ойымызша, Астана таяу уақытта тартымды туристік орталыққа және
спорттың көптеген түрлері бойынша чемпиондарды дайындайтын орталыққа
айналады. Қазіргі таңда біздің ведомствоның алдына алдағы бес жылдың ішінде
республика бойынша туристік индустрия мен туризм инфрақұрылымы нысандарының
құрылысын салу бойынша кең ауқымды шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз ету
жөніндегі стратегиялық міндет қойылып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстанда туризмді дамытудың 2007-2011-ші жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданғаны белгілі. Атап өтерлігі,
бағдарламаға Қазақтанның туристік әлеуетіне зерттеу жүргізген халықаралық
консалтигтік компаниялар сарапшыларының ұсынымдары енгізілді. Туризм
индустриясын дамыту жөніндегі жаңа бағдарлама салааралық сипатқа ие және ол
мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының көптеген мәселелерін
шешуге бағытталған. Қазіргі таңда Қазақстанның туристік мүмкіндіктері
туралы әлемге танымал газеттердің беттерінде мақалалар жарияланып, дүние
жүзіндегі жетекші телеарналардан жарнамалық бейнероликтер берілуде. Біздер
54 мемлекеттің дипломатиялық өкілдіктеріне Қазақстанның туристік әлеуетінен
мағлұмат беретін туристік бағыттардың тізімдемесін, туристік
анықтамалықтар, ақпарат кітапшалар және бейнефильмдер жіберілді.
Былтыр Қазақстандағы туризм саласының қалыптасуы мен даму тарихындағы
жаңа кезең басталды. 2007-ші жылғы қарашаның 21-29-ы аралығында Колумбияның
Картахена де Индиас қаласында өткен Дүниежүзілік туристік ұйым Бас
Ассамблеясының (ЮНДТҰ) 17-ші сессиясында Қазақстан тарихта тұңғыш рет
Ресей, Италия және Франция сынды елдермен қатар Атқарушы кеңестің құрамына
сайланды. Бұл дегеніміз, аталмыш ұйымның барлық шешімдерінің қабылдануында
алдағы 4 жылда Қазақстан толыққанды қатысады деген сөз. Бұдан бөлек тағы да
бір жағымды жаңалық бар: жоғарыда айтып өткен ұйым Бас Ассамблеясының
сессиясында оның кезекті 18-ші сессиясын 2009-шы жылы Астанада өткізу
жөнінде бірауыздан шешім қабылданды. Сөз жоқ, бұл біздің елдегі мемлекеттік
және жеке ұйымдар арасындағы әріптестіктің шеңберін ынталандырады және
кеңейтеді, қызмет көрсету саласының дамуына тың серпін береді. Біздің ел
капиталды пайдалы орналастыру және инвестицияларды салу позициясы бойынша
шетелден көптеген инвесторларды тартуда. Соңғы уақытта шетелдік
инвесторлардың туризм секторына және туристік инфрақұрылымға, қонақүйлердің
құрылысына, Іле Алатауының тау бөктерлеріндегі тау шаңғысы демалыс
орындарына қаржы салуға зор қызығушылық танытып отырғанын айрықша атап
өткім келеді. Қапшағай қаласында, Бурабай курортты аймағында және Маңғыстау
облысындағы Каспий жағалауында ойын-сауық және ойын бизнесі индустриясы
дамыған тартымды туристік орталықтардың құрылысын салу өз кезегінде
инвесторлар үшін басымдығы бар тартымды жобалар болып табылады. Сонымен
қатар, Ұлы Жібек жолының қазақстандық бөлігі Түркістанда және ғарыш туризмі
нақты өмірде іске асырылып жатқан Байқоңыр ғарыш айлағында мәдени-танымдық
туризм жақсы дамыған. Каспий теңізінде Қазақстан, Ресей, Әзірбайжан,
Түрікменстан және Иранға барып-келетін халықаралық теңіз саяхатын
ұйымдастыру жоспарланып отыр.
Алматы - Еуразиялық контитенттің маңызды және ыңғайлы жерінде
орналасып, Ұлы Жібек Жолының транзиттік пункті болып табылады. Сонымен
қатар қаламыз туризмнің әрі қарай дамуы мен жетілуіне үлкен мүмкіндіктері
бар. Осында Қазақстанның 713 тіркелген фирмаларының 470 туристік ұйымы
орналасқан. 3000 мыңдай адам қызмет істейді. 2003 жылы олар 100250 адамға
қызмет көрсетті .
Туризм саласының дамуы арқасында шетел туристердің саны көбеюде. Егер
2000 жылы Алматы қаласы 20700-ге жуық туристерді қабылдаса, қазіргі кезде
туристер саны – 42000, ал ішкі маршруттардағы қызмет көрсетілген туристер
саны 2000 жылдан бастап 3600-ден 20000-ға дейін өсті.
Мамандардың айтуы бойынша, қала 300 000 астам туристерді қабылдай
алады.
Шетел мемлекеттерінің Қазақстанға қызығушылығы, туристік фирмалардың
ішкі және сыртқы туризмді ұйымдастыру белсенділігі өсуде. 2000 жылы ішкі
және сыртқы туризммен 20 фирма айналысса, қазіргі кезде олардың саны 50-ге
дейін жетті .
Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын іске асыру қорытындысына сәйкес 2007 жылғы 9 айда
келушілер саны 2006 жылмен салыстырғанда 26,7%-ға өсті. Сырттан келушілер
туризмі 31,5%-ға өсті және 3996,3 мың адамды құрады (36,9%), сыртқа шыққан
туристердің саны 2006 жылға қарағанда 22,7%-ға өсіп, 3396,0 мың адамды
құрады немесе жалпы келушілер ағынының 31,3% құрады және ішкі туризмнің
келушілер саны 25,5%-ға өсіп, 3449,0 мың адамды құрады.
Көрсетілген қызметтің жалпы көлемі 45%-ға өсіп, 34557,3 мың теңгені
құрады, сатылған жолдамалардың құны 11036,0 млн. теңгені құрады (1,7 есе
көбейді). 2007 жылы 904 туристік фирма және туристік қызметпен айналысатын
46 жеке кәсіпкер 422,6 мың келушілерге қызмет көрсетті, бұл 2006 жылғы
қаңтар-қыркүйек деңгейіне 101,5 % құрады. Республикада қонақ шаруашылығының
946 кәсіпорны 1906,9 мың адамға қызмет көрсеткен және қызмет көрсетуден
28166,4 млн. теңге түскен. Орналастыру объектілерінде 25565 нөмір
есептелді, біруақыттағы сыйымдылығы 58612 койко-орынды құрады.
Статистика агенттігінің жоспарына сәйкес туристік сала бойынша 2007
жылғы толық ақпарат 2008 жылғы 29 наурызға қарай ұсынылатын болады.
2007 жылы Қазақстан туризм елі ретінде Берлин (Германия), Сеул (Оңтүстік
Корея), Токио (Жапония), Лондон (Ұлыбритания), Блэд (Словения), Шанхай
(Қытай) және т.б. қалаларда өткен халықаралық туристік көрмелер мен
жәрмеңкелерге қатысты. Министрлік Дүниежүзілік туристік ұйыммен (ЮНДТҰ)
және осы халықаралық ұйымға мүше елдердің ұлттық туристік әкімшіліктерімен
ынтымақтастықты нығайтуға үлкен мән береді. 2007 жылғы қараша айында
Картахена де Индиас қаласында (Колумбия) Қазақстан Дүниежүзілік туристік
ұйымның (ЮНДТҰ) Бас ассамблеясының 17-сессиясынақатысты.
Дүниежүзілік туристік ұйымның тарихында алғаш рет Қазақстан ЮНДТҰ
Атқарушы кеңесіне сайланды. Сырттан келушілер туризмін дамыту және
қазақстандық туристік брендті, әсіресе Қазақстанның жаңа елордасын шетелде
танымал ету мақсатында ҚР Туризм және спорт министрлігі 2009 жылы
Дүниежүзілік туристік ұйымның Бас Ассамблеясының 18-сессиясын өткізуге
Астананың кандидатурасын ұсынды. Атқарылған жұмыстың нәтижесінде ЮНДТҰ Бас
ассамлеяның 18-сессиясын 2009 жылы Астана қаласында өткізуге оң баға берді.
Министрлік Туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде ел
аумағында да көптеген туристік іс-шаралар өткізді. Бүгінгі күні Іле, Шарын
өзендері, Қапшағай су қоймасы және Балқаш көлдеріндегі Іле-балқаш регатасы,
Ертіс меридианы, Жоңғария туристік слеті, КITF халықаралық туристік
жәрмеңкесі, Астана Демалыс 2007 көрмесі, Сарқылмас саяхат жылжымалы
туристік жәрмеңкесі және т.б. танымал іс-шараларға айналды.
Қазіргі кезде туризм саласында 31 келісім (Әзірбайжан, Филиппин,
Ресей, Түркия, Украина, Пәкістан, Өзбекстан, Үндістан, Грузия, Египет,
Молдова ҚХР және т.б.) қолданыста. Әкімдіктермен бірлесе емдеу-сауықтыру
туризмін дамыту мәселесі бойынша, Ақмола облысының Щучье-Бурабай курорттық
аймағын, Алматы облысының Қапшағай су қоймасының жағалуындағы туристік
кешенді және Маңғыстау облысындағы Кендерлі демалыс аймағын дамыту мәселесі
бойынша ұсыныстар енгізу жөніндегі жұмыс топтары құрылды. Сонымен қатар,
Оңтүстік Қазақстан облысының Түркістан және Отырар аудандарының
әкімдіктерімен бірлесе Оңтүстік Қазақстан облысында туризм индустриясы
объектілерінің құрылысы үшін қажетті жобалау-іздеу жұмыстарының тізбесі
әзірленді. Туристік саланың 99 жобасын қамтитын инвестициялық жобалар
бойынша бірыңғай ақпараттық база жинақталды.
Саланың нормативтік құқықтық базаларын бұдан әрі жетілдіру мақсатында
2007 жылы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне туристік
қызмет мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Заңының жобасы жетілдірілді.
Ойын бизнесі мәселелерін реттеу мақсатында министрлік Қазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ойын бизнесі мәселелері
бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы
Заңының жобасын әзірледі. Қазіргі уақытта заң жобасы Қазақстан Республикасы
Парламенті Мәжілісінің қарауында жатыр.
2008 жылға арналған негізгі міндеттер:
Қазақстан Республикасы Парламентінде Қазақстан Республикасының кейбір
заңнамалық актілеріне туристік қызмет және ойын бизнесі мәселелері бойынша
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобалары бойынша Қазақстан
Республикасы Парламентінде жұмысты жалғастыру. Қазақстан Республикасында
Туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын
іске асыру жөніндегі 2007-2009 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын
орындау; туризм инфрақұрылымын дамыту және туризмнің қазіргі кездегі
материалдық базасын жетілдіру және жаңа туристік объектілердің құрылысын
жандандыруға көмек көрсету жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу; Дүниежүзілік
туристік ұйымның Бас ассамблеясының 18-сессиясын және Жібек жолы қалалары
басшыларының конференциясын ұйымдастыру мен өткізуге дайындалу; Маңғыстау
облысының туризм кластерін дамытудың шебер жоспарын және оны іске асыру
жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту жөнінде шаралар қабылдау; Каспий
теңізінде жағажай және круиз туризмін дамыту (Каспий жағалауындағы елдердің
(Ресей, Әзербайжан, Иран, Түркіменстан) порттарына бара отырып, Каспий
теңізі бойынша халықаралық круиз дайындау және ұйымдастыру жобасын
әзірлеу); Оңтүстік Қазақстан облысында Жібек жолы бойынша мәдени - танымдық
және діни туризмді дамыту және Түркістан қаласындағы туристік
инфрақұрылымының құрылысын дамыту; Алтын-Емел, Іле-Алатау, Бурабай
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтарында экологиялық туризмді (жаяу,
велосипедтік, атты турлар) дамыту үшін жағдайлар жасау; туризм
статистикасын жетілдіру; балалар мен жасөспірімдер туризмін дамыту
жөніндегі шаралар кешенін қабылдау (Менің Отаным – Қазақстан жобасына
жастарды кеңінен тарту жөнінде шаралар қабылдау); визалық және тіркеу
рәсімдерін, шекара бақылауын оңайлату; туристік қызмет саласындағы ұлттық
заңнаманы, оның ішінде сырттан келушілер және ішкі туризмді дамыту
мәселелерін халықаралық стандарттарға үйлестіру және сәйкестендіру;
қазақстандық туристік өнімді әлемдік туристік нарықа шығару; Қазақстан
Республикасының белгілі халықаралық туристік көрмелерге белсенді түрде
қатысуын қамтамасыз ету; республикада жыл сайын отандық туристік
жәрмеңкелер мен халықаралық туристік көрмелер ұйымдастыру және өткізу
1.2 Монголияның географиялық ерекшеліктері
Монголия – Орталық Азияда орналасып, батысында Монғол Алтайы тауынан,
шығысында Үлкен Хинганға дейін, солтүстігінде Шығыс Саяннан, оңтүстігінде
Гоби шөліне дейін созылып жатыр.
Жер көлемі 1565 мың км.кв.-ты құрап, дүние жүзінде жер көлемі жағынан
17-орында. Территориясының батысынан шығысына дейін 2392 км, ал
оңтүстігінен солтүстігіне дейін 1259 км.
Мемлекет негізінен екі елмен ғана шектеседі: 3400 км Ресеймен және 4758
км Қытаймен.
Халқының саны 2,5 млн. адам. Ел территориясының адам аз қоныстанған
бөлігі шығыс далалық және оңтүстік жартылай жазықты аймақ.
Монголия әкімшілік-территориялық жағынан сумындардан тұратын 20 аймаққа
(облыс) бөлінеді.
Монгол елінің табиғаты негізінен бастапқы жаратылған қалпын сақтаған.
Оның бірнеше себебі бар:
1) халқы табиғат ерекшелігіне сай көп жылдар бойы мал шаруашылығымен
айналысып келеді;
2) қоныстанушылардың негізгілерінің сенімі бойынша табиғатқа сиынып,
оны қорғайды.
3) ғылыми-техникалық өркендеудің әсері төмен;
4) адам саны аз болғандықтан антропогендік ықпалы да аз 1.
Монголияның шырышы бұзылмаған бұл табиғи жағдайы да туризмнің негізі
болып табылады. Ел территориясын теңіз деңгейінен шамамен 1500 км биіктікте
орналасқан. Республикада жазық жерлер аз, ал ойпат мүлде жоқ.
Мемлекет аймағының жер бедерінің физика-географиялық жағдайына қарай 5
үлкен бөлікке бөлуге болады: Алтай, Хангай-Хэнтэй, Үлкен көлдер
қазаншұңқыры, Шығыс-Монғол және Гоби. Алтай ауданы геологилық жас, биік
таулы батыс аймаққа жатады. Алтай тауының ең биік бөлігінің бірі – Таван –
Богда – Улан. Оның ең биік нүктесі 4374 м. Мұнда альпинистердің
қызығушылығын тудыратын мәңгі қор мен мұз жататын тыңдар бар. Әсем көркем
бейнелі жақпарлы жоталар, үшкір тасты қырқалар, терең құздар, қаталдығымен
ұлы пейзаж оңтүстік-шығысқа қарай бірте-бірте жұмыр шыңдарға алмасады.
Хангай-Хэнтэй ауданы орталық Монғолияның айтарлықтай бөлігін алып
жатыр. Орхон-Селенга өзенінің бассейнінің аңғарын Хангай-Хэнтэй таулы
жотасы үш ауданға – Хангай, Хубсугуль маңы және Хэнтэйге бөлінеді.
Вулкан әрекеті әлі сақталған негізгі Хангай жотасының 3905 м-лік
шыңдарында мәңгілік қор сақталған 2.
Шығыс Саян таулы жүйесіне кіретін Хубсугуль маңы таулы аудандарының
ландшафты ерекше көркем. Терең өткел бермес құздар, тік беткейлер,
жартастар.Елдің солтүстік-шығыс бөлігінде хэнтэй тауы жайғасқан. Биік
жоталарында тар құздар мен жалаңаш, тік беткейлер ұшырасады. Мұнда мәңгі
қор болғанмен, мұздану дәуірінің ізі көрінетін көлдер мен шыңыраулар бар.
Хангай мен Хэнтэй тауларының арасындағы Селенга және Орхон өзендерінің
ойысында Орхон-Селенга таулы облысы орналасақн. Бұл аймақ – Монғолияның
негізгі халқы тұратын жер.
Монголияның батысында Хангай және Алтай тауларының арасында Үлкен
көлдер қазаншұңқыры тұйық ойпат болып 600-650 км-ге созылып жатыр. Мұнда
759 м-ден 1153 м биіктік аралығында бес ірі көл орналасқан.
Үлкен көлдер қазаншұңқыры рельефі жағынан шөлейтті, шөлді далаға
жатады. Мұнда орман жоқ, өзендер аз. Оның территориясында көлдердің
кебуінен пайда болған сортаңдар, батпақты жазықтар, кепкен өзен салалары
жиі ұшырасады. Қазаншұңқырлардың айтарлықтай аймағы ірі құм сілемдері мен
жекелегенқұм шағылдар алып жатыр. Бархандар әсіресе шығыс бөлігінде көп
тараған. Олар әдеттегідей өсімдіктермен бекітілген. Бірақ жылжымалы, тіпті
әнші бархандар кездеседі 3.
Шығыс Монғол ауданы Монғолияның біраз төмен, әрі жазық бөлігі. Үстел
бетіндей тегіс жерлерде тек біртекті төбелер ғана көрініс береді. Жазықты
даланың биіктігі орташа 800-1100м. Бұл аймақ ауыл шаруашылығына қолайлы
болып саналады.
Монголияның қиыр оңтүстігін Гоби ауданы алуда. Бұл кең жер солтүстіктен
оңтүстікке 500-км-ге, батыстан шығысқа 1000 км-ге созылып жатыр. Мұнда
біртегіс кеңістік жоқ десе де болады. Жазықтарды аласа төбелер, кең
аңғарлармен бөлінген ұсақ шоқылар алып жатыр. Кеуіп қалған өзен салалары
мен шағын тұзды көлдер жиі ұшырасады. Тақырларды да кездестіруге болады.
Гоби сөзі құм көмкерген кеңістік дегенді білдіреді. Бірақ бұл дәл
солай ғана емес. Құмдар бүкіл ауданның 3 пайызын құрап, өсімдіктермен
бекітілген. Мұнда адамдар да мекен етіп, жайылым ретінде пайдаланады.
Монголияның оңтстігіне орналасқан Гобидің ландшафты ерекше әсем. Кең
аңғарлар төбелермен, тау тізбесімен алмасып отырады, өзеннің ежелгі тасты
салалары күнге жарқырайтын жартастармен, әдемі тақтатастармен қоршалған,
шөлді далалардағы үстірттер әртүрлі пішінге келген тау қалдықтарымен
кезектесіп келеді. Бұл қияли қорғандар мен тас мүсіндерді еске түсіреді.
Гурван-Сайхан тау тізбегін Оңтүстік Гобидің маржаны деп атауға
болады.Ол үш құзбен бөлінген, өте тереңге кеткен тау жотасынан тұрады.
Олардың аралығынан асау тау өзендері өтеді. Беткейлері жапырақты ағаштармен
жабылған. Тізбектің шығысында жер сілкінісінен пайда болған атақты Елын-але
шатқалы бар. Мұның сұлулығы саяхатшыларды таң қалдырды:ағыны күшті,
сарқырама қатты сел тудырады, шатқалдар мен үңгірлерде мәңгі мұздар жатады,
оның ары қарай түбінде лабиранттер орналасқан. Салқын бұлақтар мен мұз
бастаулар Гобимен жанамаласып жатыр. Осы Гурван-Сайханда елдегі үлкен
туристік базалардың бірі орналасқан 4.
Гобидің әсемдігіне ғажайып жер жағдайы жатады. Жыныстардың құрылымы мен
сипатына қарай ол тәулік мезгіліне қарай сәулеленіп жарқырайды және оның
түсі ауаның таза болуымен әлсіз-көгілдір, алқызыл, аспан көк түстен қызыл,
изумрудты, қанық көк, қара түске дейін құбылады. Мұны жергілікті гобиліктер
33 түрге дейін бөледі.
Гобидегі 800 м биік құмдар аймағы Хонгор деп аталады. Мұның ені 20 км,
ұзындығы 100км. Хонгор өзені осы құмдардың арасымен ағып, оазистер жасайды.
Көптеген компаниялар саяхатты дюналар арасымен түйемен жүруге арналған.
Мұның өзі өзінше бір саяхаттың таза табиғат арасында жүргізілетін түрі
болып табылады.
Баянзаг оңтүстік Гоби аймағы міндетті түрде саяхатшылық жасауға
болатын, болашығынан да зор үміт күттіретін жер. Онда көркем бейнелі
салдары деп аталатын орман бар. Баянзаг әлемге онда табылған динозавры мен
онвң жұмыртқасы арқылы танымал. Бұл аймақта тас ғасырының ерекше
объектілерінің табылыуында археологтардың да еңбегі зор.
Сонымен Монголияны Гобисіз елестету мүмкін емес. Халықтың парламентінің
шешімімен 1976 жылы 64447400 га жер Гобидің қорғалған Облысы деп еске
алынды. Ондағы мақсат–Гобидің адам аяғы баспаған табиғатын қоршап, зерттеу,
ондағы жануарлар мен өсімдіктерді сол қалпында ұстап одан әрі санын
арттыру. Оның бейнесі қиялдағы сурет тәрізді. Көптеген полентологиялық
мәліметтер Гобиден табылған. Оларға мысалы, көпдеген жануарлар
тұрақтарындағы суреттер, жабайы нар, ақбөкен, Гоби оюы және оазистер
жатады. Тағы да бір тамашасы күзде Солтүстікте суық, қарлы болса ондағы
Гоби сол қалпы жасыл, жылы қалпын сақтап тұра береді. Онда кірсең өзге
әлемге бет алғандайсың 5.
Мұнымен Монголия жерінің туризм дамытуға қолайлы бір ғана аймағын
айтуға болады. Жалпы Монгол елінің айнала биік тауларымен қоршалып жатуы,
оның территориясының теңіз деңгейінен 1500 м биікте орналасуының өзі тек
сол мемлекетке ғана географиялық жағдай. Елдің рельефі онда орналасқан адам
табаны тимеген әсем табиғаты мен таңғажайып жаратылысы әлем туристерінің
қызығушылығын оятып, ел экономикасында жетекші кіріс көзі болатынын да
әлдеқашан дәлелдеп үлгерген.
1.3 Монголиядағы туризмнің даму тарихы
Монголия ертеден-ақ саяхатшылардың көңілін аударған ел болатын. Оған
мысал, әйгілі саяхатшы Потанин, Пржевальскийлер өз кезегінде бұл елдің
табиғи жағдайына қызығып ел тарихында өз іздерін қалдырған. Қазіргі Баян-
Өлгий аймағының Улаанхус сумынының жеріндегі Бесбоғда тауында Потаниннің
мұз өзені, Пржевальский жылқысы қалған.
Монгол халқы ежелден көшпелі тұрмыс кешкендіктен жергілікті халық
өмірінде саяхат маңызды рөл атқарады. Саяхат дегеніміз-кейбір ел үшін көшіп-
қону үшін негізгі маңызды іс-әрекет деп қарайтын болсақ, көшпенді Монгол
халқында саяхат деген ұғым ертеден қалыптасқан 6.
Дүние жүзіндегі туризмнің алғашқы кезеңі кейбір діндердің пайда болу
уақытымен, жаулап алушылық соғыстарымен байланысты. Сондықтан мұндай
себептер Монғолияның туризм тарихымен де байланысты. Оны алғашқы туризмнің
бастау алу кезеңі деп атап көрсетуге болады.
Монголия мемлекетіндегі ең бірінші Туризм компаниясы 1954 жылы
құрылған. Ол алғаш Шетелдік туристерге қызмет көрсету орны деген атпен
белгілі болды. Содан бері бұл салада көліктік қызмет көрсету, бұған қоса
туристік қызмет көрсету мамандары, мысалы, экскурсавод, гид, аспазшы, қонақ
үй бөлмелерінің қызметкерлері, қарсы алушы деген сияқты тағы басқа мамандар
даярланды. Сондай-ақ туристерді орналастыруға арналған Баянгол, Улаан
баатар қонақ үйлері, Тэрэлж, Жуулчин Гови туристік базалары салынып,
содан бері олардың саны мен сапасы да артып, мамандар да күн өткен сайын
көбеюде .
Шетелдік туристер әрбір аймақтағы әртүрлі ұлт–сүйектілердің өзіндік
ерекшелігін, олардың тарихын, рухани өмірін, этнографиялық салт–сана
үрдісіне байланысты сапар-саяхат жасайды. Қазіргі таңда бұл елде туризм
заңы бекітіліп, тек туризмді ғана жауаптанған агенттік орнап, әрбір аймақта
20-ға жуық туристік фирмалар жұмыстайды. Жыл сайын 300 мыңнан астам турист
әлемнің 120 мемлекетінен келетін болды 7.
Монголия туристік маршруттарын дүние жүзілік жарнамаларға жыл сайын
интернет арқылы таратып, ал туризмнен түсетін пайда үкіметтік бюджеттің
пайдалы кіріс көзі бола бастады.
Көкжал Шыңғыстың көне мекеніндегі Монгол елін ерте ғасырлардан-ақ
саяхатшыларды көңілін өзіне аударған. Қазір осы мемелекетте Бесбоғда
тауында әйгілі Потаниннің мұз өзені, әлем зоопаркіндегі Тахь (Пржевальский
жылқысы) бұл атаулар осы саяхатшылар есімімен байланысты .
Азияның алып даласында Алтай тауын айнала мекендеген азғана қазақтардың
ежелгі ұлттық дәстүрінің бірі бүркіт салу өнері. Сондықтан да қазақ
өлкесіне туристік сапар жасаған кезде қазақ бүркітшілеріне жолығуыңыз
әбден мүмкін. Қызықтап сұраған кезде олар сізге қысқы қараша, желтоқсан
айларында аңға салатын бүркіттерін мақтанышпен көрсетеді. Ұлан байтақ сар
даланы сахна еткен көшпенділердің тұрмыс тіршілігіндегі аңшылықтың ең көп
тараған түрі – ит жүгіртіп құс салған саятшылық дәстүрі. Саятшылықтың 2000
жылдық тарихы бар – қазақтың ұлттық дәстүрі. Ғасыр–ғасырға ұласып,
саятшылыққа, балық аулауға, аңшылыққа деген ынта жігер толастаған емес 8.
Осы тарихи кезеңді Монғолиядағы туризмнің дамуының негізгі кезеңі деп
атауға болады. Бұл 1954-1990 жылдар Монғол елінің туризм тарихындағы
қанатын кең жайып, өркендеген уақыт. Одан әрі оған 1990 жылы қоғамда орын
алған халықтық қозғалыс өз әсерін тигізді.
1990-2001 жылдар аралығында туристік жекеменшік мекемелер саны көбейіп,
бұл экономикаға пайда әкелетін саланың бірі болып қалыптасты.
Сондай-ақ бұл саланы басқаратын мекеме құрылды. Ол Туризмнің Ұлттық
Ұйымы деп аталады.
2000 жылдың мамыр айынының 5-і күні туризм туралы Монголия мемлекетінің
заңы қабылданып, өз күшіне енгені бұл туризм саласының қазіргі таңда толық
дұрыс жолға қойылғанының белгісі.
Осы уақытқа дейінгі туризм тарихындағы қалыптасқан жағдайды саралай
келе, Монголияның ресми орындары барлық келуші туристерді 4 топқа жіктеп
көрсетуге болады дейді 9.
Біріншісі, топ болып жүріп негізінен ел астанасы Улаанбаатарға, Гоби
шөліне және ежелгі монғол астанасы Хор Хоринға саяхат жасайтын жапондықтар.
Жапондықтарды ең құрметті қонақ ретінде қабылдау жергілікті халық санасында
қалыптасқан. Олар әр зат алғанда еш саудаласпайды және жиі келіп тұрады.
Оларды монғолдардың негізгі ұсына алары табиғи ландшафты мен, будда
монастрлары қызықтырады.
Екінші топқа – Қытайға немесе Ресейге кетіп бара жатқан жолда соғатын
Еуропалықтар, австриялықтар және солтүстік америкалықтар жатады. Оларды
тасымалдаушылар бір аптаға тоқтап, оларды таныстырады.
Үшінші топтағылар 14 немесе одан да көп күнге келетін таңғажайып, әрі
экзотикалық саяхат жасағысы келетін саны көп болмайтын туристер.
Сонымен ең соңғы ел қазынасын айтарлықтай толтыратын өзі санаулы ғана
бай аңшылар.Оларға арқарға, қасқыр мен құланға және тау ешкіге аңшылық
жасауға рұқсат етіледі 10.
Мұның барлығы туризмнің белгілі дәрежеде дамығандығының дәлелі. Ол
соңғы 10 жылда ерекше қарқындап өсуде. Оны қорғайтын және заңды түрде
ұйымдастыратын жоғарыда айтқанымыздай 2000 жылы қабылданған 6 бөлімнен, 30
тармақтан тұратын туризм туралы заң да көп нәрсені көрсетеді.
2007 жылдың қаңтар айынан тамыз айына дейін Монголияға 300 мың турист
келіп кеткен. Қазіргі таңда Монголияның туризім саласында 255 тур оператор,
300 қонақ үй 220 тур база жұмыс істеуде 40 жуық ЖОО осы салада маман
дайындауда.
Мoнголияға келетін шет ел туристердің саны 400 мыңға жетті. Қазан
айында (2007 ж). Елде болып кеткен туристер саны 386,7 мың өткен жылы
Мoнголияға 385,9 мың шетелдіктер келген. Осы жылы Африка континентінен
келушілер саны көбейді. Россия мен Франциядан келген африкандықтар саны 670
өткен жылы мен салыстырғанда 22,9 пайызға көбейген. 79000 Ресейліктер және
6100 француздар келген. Солтүстік шығыс Азия елдерінен туристік форумы
Монголияда (2008 ж) өтеді 11.
Монголия 2008 жылы Мәскеуде өткен халықаралық туризм көрмесінде
Монголияның туризм департаментінің басшысы Ендонгонбом жуық арада Ресейде
ресми түрде туризм департаментін ашатындығын жоспарлап отырғаны туралы
хабарлады. Оның айтуы бойынша бұл Ресей азаматтарының жылдан-жылға Монголия
жеріне көптеп келуіне байланысты болып отыр. 2002 жылы статистикалық есеп
бойынша Монголияға 2007 жылы 90 мың Ресей азаматтары болған бұл бұрынғы
жылға қарағанда 27 пайызға өсті. Монголия Ресей азаматтарының келуі-
келушілердің арасында Қытайдан кейін 2-орында тұрды.
2007 жылы Монголияға келген шетелдік туристер саны 450 мыңға жуық.
2006 жылы көрсеткіштер бойынша 17 пайызға көп. Туризм
департаментінің басшылығының айту бойынша Монголияға келушілер негізінен
сауда мақсаттарында келеді. Бұл келушілер жүннен, теріден жасалған
бұйымдарды алады. Өйткені бұл товарларды алушылар Ресейде көп таралған.
Негізгі туристік топтың келуіне Мәскеуден Улан-Батор келетін авиа билеттің
бағасының өте қымбат болуы кедергі жасайды. Билеттің бағасы 2 бағытта да
1700$. Бұл мәліметтер бойынша қазіргі таңда Ресейліктердің Монголияға
Ресейдің шекара аумағындағы Ресей аумағынан, сонымен қатар Сібірден және
Қиыр шығыстан келеді. Монголия 2008 жыл Мәскеуде ашылған халықаралық
туристік көрмеге 1-рет қатысып отыр.
2008 жылы қазан айында Монголия астанасы Улан-Баторда Солтүстік Шығыс
Азия елдерінің V-туристік форумы өтеді. Оңтүстік Кореяның Сочко қаласында
өтетін форумның шешімі туралы Монцамэ агенттігі хабарлайды. Форумға Ресей,
Жапония, Оңтүстік Корея, Қытай, Монголия қатысады.
Форум өтетін уақытта Монголияның туризм Министрі және басқа туристік
ұйымдар дәстүрлі Шығыс айналымы атты халықаралық жәрмеңкесін
ұйымдастыруды жоспарлап отыр 12.
Монголия–туристерді ХIII ғасырға қайта алып келді. Монголияның туризм
департаментінің басшысы Г. Ендонгонбом Ресей туризм индустрия Одағының
президенті Сергей Шпилка екеуінің кездесуіндегі әңгімеге байланысты
Монголия туристік өнімдердің жаңа этапының айналымы туралы болды.
Оның мәні Улан-Батор территориясынан алыс емес жерде Шынғысхан
кезіндегі тарихи заманын қалпына келтіру мақсатында. Толығымен жұмыс 2000
жылы аяқталды. Зонаға келушілерге қазірден есік ашық. Маршрут Улан-Батор 50
шақырым, жерден басталады. 5-жұлдызды қонақ үйлердің үстінде дүние
жүзіндегі ең үлкен Шынғысханың ат үстіндегі мүсіні орналасқан. Одан әрі
киіз үй кешені жалғасып кетеді. Ары қарай жол Монголияның ХIII ғасырдағы
өмірі мен тұрмыс тіршілігі туралы толық көрініс табатын территорияға алып
барады. Бұл жерге тек қана жаяу, атпен немесе арнайы қатынаспен келе алады.
Бұл жер электр энергиясы жоқ өркенниеттік жағдай жасалынбаған мәдени
ортадан бөлектейді. Монголия сонымен қатар басқада туристік жобамен
айналысады.
Түйе тур атпен жүру түйе үстінде ойын, әртүрлі деңгейде күрделі
деңгейде түйеге мініп өту маршруты іске асырылады.
Улан-Батор маңайында Тибет медицина курорты құрылады. Қиял әлемінде
компаниясының директоры Марина Сащкинаның айтуы бойынша бүгінгі таңда
Монголия туризмі жоғарғы сұранысқа ие болып, тіпті авиа билетерге тапшылық
туып отыр. Сондықтан осы бағытты табысты даму үшін ең маңызды қажеттілік
елдер арасында авиа тасымалдау көлігін көбейту керек 13.
Осы тур ұсынысын нақтырақ білу үшін 2008 жылы 19 наурызда Красный
Персиядағы Экспо центр халықаралық туризм көрмесімен танысуға болады.
Монголияда аэропорт жанында әлемді жаулап алушы Шынғысханның
портретін жаңартып қояды дейді. Монцамэ агенттігі Өнөдөр газетінің айтуы
бойынша мозайканың бөліктері Испания мен Германиядан алып келген. Бұның
тағы бір ерекшелігі бейненің моделін орындау үшін Тайвандағы ұлттық
музейіндегі сақталған Шыңғысханның суреті алынады. Монгол агенттігінің бұл
суреті Шыңғысханның жыл белгісін береді деп хабарлайды.
Тайланд пен Монголия туризм мен құрылыс саласында қарым-қатынас
жасағысы келеді. 18 тамызда Тайландтың шетелдермен қарым-қатынас министрі
Кантатха Суахамонгконның Монголияда болған екі күндік сапары аяқталды.
Кантатха Суахамонгкон Улан-Баторға Монголия шетелдермен қарым-қатынасы
министрі Энхболд Нямааның шақыруымен келген. Кездесу кезінде екі жақтың
бірігіп жұмыс істеу жағы қаралған.
Кездесу кезінде Кантатха Суахамонгкон Энхболд бірігіп, Тайланд пен
Монголия арасындағы туристік байланыс, информациялық технология құрылыс
жағынан бірігіп жұмыс істеу керек деп шешті.
Прессаның айтуы бойынша Тайланд пен Монголия арасындағы дипломатиялық
қарым-қатынас 1974 жылдан бастап жүргізілуде. 1976 жылы Монголияның
шетелдермен қарым-қатынасы министрі Тайландда кездесуде болды. 1990 жылдан
бастап екі жақты қарым-қатынас деректі тіркелген.
Монголияда демократиялық өзгерістер бола бастағанда ол оңтүстік-шығыс
Азия (АСЕАН) Ассосация еліне енген болатын. Содан бастап Тайланд
Монголиямен қарым-қатынас жасай бастады. Деректерге қарағанда 2005 жылда
екі ел арасында тауар айналымы 881,3 мың долларды құрайды.
Осы жылдың 10-12 қараша аралығында Монголия астанасында Азияға ену
қақпасы атты халықаралық көрме өтті. Көрме Монголияның құрылуына 800 жыл
болуына сәйкес келіп тұр. Бұл іс-шараның ұйымдастырылуы солтүстік батыс
тауар айналым палатасы болып табылады.
Ұйымдастырушалардың сөзіне қарағанда бұл көрмені өткізу орны тегін
таңдалып алынған жоқ, себебі ол жер келешегі мол дамыған туризм орталығы
болмақ. Және де бұл Республикаға келешекте Азиялық–Тынық мұхиттық елдердің
қарым-қатынасына қолайлы аудан деп есептеледі. Ресей рыногымен бірігіп
бизнес жасауға Монголия, Қытай, Малайзия, Сингапур, Тайван, Корея, Япония
елдері өз қызығушылықтарын білдірді. Көрмеге Ресей компаниялары да қатысады
және де Бурятия Республикасының елшілері де шақырылған. Сол үшін Бурятия
республикасының өндіріс палатасына 29- тамызға дейін сұраныс берілуі керек
14.
Шөл даладағы аялдама. Хилтон компаниясы Улан-Баторда 240 номерлі қонақ
үй Гонконг Шанх –Ла –Азия – сетін ашпақшы және қала орталығында қонақ үй
және Шыңғысханға арналған саябақ салынбақ. Онда гольф ойнайтын алаң, сондай-
ақ XIII ғасыр қаруларын қолданбақ. Монғолияға келгендер тосын жағдайларды
іздеген, түзу жолдан кеткісі келетіндер келеді. Кейбір туристер бұл жерге
Vodka, Train Sundowners, Travel компаниясының поездна билет алып
келгендер. Бұл компания жарнамасында дүние жүзінде жоқ астана, онда тоңуға
да, ыстықтауға да, шаңға батуға да, люктен құлап қалуға да болады дейді.
Қолайлы жағдайды күтуге болмайды. Жақсы жол деген мұнда жоқ, ол не нашар,
не жоқ 15.
Монголия инвесторлары 10 пайыздық салық жеңілдіктер қолданылатын
болды. Монголдар тек қана өз елінде табиғи карьералар жасап ғана қоймай өз
елдерінің табиғи ресурстарына–монгодың экзотикасын және туризм саласын да
дамытуды жөн көрді. Монголияның айтуы бойынша туристік бизнес Монголия
Үкіметі қол қойған алдағы шептегі экономикалық тізімге енді, ал кейбір
компаниялардың талапқа сай турбазасы, қонақ үйі бар болса кейбір
жеңілдіктерді қолдана алады. Шетел инвесторлары және монгол инвесторлары
егер 4 жұлдызшасы бар 200 орындық қонақ үй, 500 орындық конференц залы
болса 10 пайыздық жеңілдікті қолдана алады.
Мысалға келешекте Дженко тур бюро компаниясы Шыңғысханның
монументін 10 миллиард тугрик жұмсалатын үлкен комплекс, Империал Гоулд
компаниясы Морин нуур комплексін, Эм Си Эс компаниясы Шангри Ла қонақ
үйін, Нью тур компаниясы Савой комплексін, Старт Эстейтс компаниясы
Хилтон қонақ үйін, Баянгол компаниясы Холидей Инн құрылыстарын
салуды көздеп отыр. Биылғы жылы туризм саласында 500 адамға жұмыс табылады
деп сенеді.
Монголия көптеген туристік жетістіктерге жетті. 2006 жылы Монголияға
176 мемлекет 390-мың туристер келіп кетті. Бұндай климаты қатал 2,5 млн елі
бар мемлекеттік рыноктан алшақ елге бұл үлкен жетістік. Туристердің
көпшілігі 15 мыңы Япониядан келген. Екінші, үшінші орында Оңтүстік Корея
мен АҚШ. 2007 жылы Монголияда салықтық саясат басталды, бұл туристік
бизнесті көбейту, туризмнің сәуірден қарашаға дейінгі созылуы үшін.
Туристердің осындай жақсы ағымы біріншіден Монголияның құрылуына 800 жыл
толуына екінші жағынан мемлекеттің шағын бизнеске көп көңіл бөлінуіне
байланысты. Осы жағдайға байланысты бірнеше жүз доллармен ғана өз жұмысын
бастаған тур фирмалар кәзіргі кезде үлкен атақты фирмаларға айналды.
Қазіргі кезде бүкіл мемлекет киіз үй түрінде көптеген туристік
фирмаларға толы. Туристік ресурстарды қолдану үлкен қарқынмен жүруде.
Монгол тур бизнесін капитализатцияландыру эволюциялық түрмен жүруде, онда
бәсекелестер талабы еркін, фирмаларды турагенттер немесе тур операторлар
деп бөлу жоқ, әр фирма өз еркімен жұмыс істейді. Мемлекет тарапынан тур
индустрияға кедергі жасау жоқ.
Туристік бизнеспен алаяқтар мен ұлттық органдар емес, прокуратура
айланысады. Оның жұмысы елінің туристік ресурстарының жақсаруын, елінің
көрмелерде ірі іс-шараларда, жоғары сапалы полиграфиялық өнімдерінің жақсы
жағынан көрінуін көздеп отыр.Бұл қосымша салықтық жеңілдіктің шығуы – тур
фирмаларды қолдаудың бір түрі 16.
2 МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ
АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Табиғи рекреациялық ресурстар
Жалпы елдің табиғи байлығы сол елдің әсем бейнелі көркем жаратылысымен
сипатталады. Сондай-ақ ол объектілер туризммен тікелей байланысты.
Оны мемлекеттік және халықаралық тұрғыда белгілі бір стандартқа сай
етіп қалыптасқан заңды түрде қорғауы тиіс.
Өзге елдер сияқты Монголияда да ерекше қорғалатын аймақтарды
Халықаралық табиғатты қорғау ұйымы Дүниежүзілік табиғатты қорғау
мониторингі орталығымен бірлесіп 1993 жылы оны тізімдеді. Ол бойынша былай
жіктелді: қорық жерлер, табиғи байлық, тарихи орындар, табиғаттағы қор;
қорғалатын ландшафт деп негізгі 5 топқа бөлінген. Олар 1-кестеде
көрсетілген. Ерекше қорғалатын аймақ (20530588 га, яғни 48 елді мекен).
Оның алғашқы төртеуі Монгол елінде кездеседі. Енді соның әрқайсысына
кеңінен тоқталсақ:
Кесте 1-Ерекше қорғалатын аймақ 17
Қорық жерлер Табиғи байлық Табиғи қорлар Тарихи орындар
Табиғи Табиғаттың Табиғат байлығын Табиғаттың
алқаптардың ежелден бері сақтап,яғни бастауын ежелден
ерекшелігін, кескін-келбетін табиғи қорларды алатын, қазіргі
сондай-ақ ежелденсақтапкеле жатқанбіріктіретін таңда қорғауға
өзінің тарихи, мекендер 182358 алынған
жаратылысын, экологиялық, га–16 елді мекен.мәдени-тарихи
қасиетін сақтап, мәдени маңызы бар орындар 79305
адамзаттың және де туризм га–6 елді мекен
қорғануының саласында ерекше
нәтижесінде әлі орын алатын
күнге дейін жерлер 8133420
жалғасын тауып га-14 елді мекен.
келе жатқан
жерлер.10494283
га–12 елді мекен.
Кесте 2-Табиғи байлық жерлер 17
Мемлекеттік қорғауға алынған Қорғаудағы жер Қорғауға алынған
№ жерлердің аты көлемі жыл
8133420 га (39,6
пайыз)
1 Ховсгол көлі 838070 1992
2 Хорло-Гэрхидің ақ көлі 77267 1995
3 Гобидің үш кереметі 2694737 1993,2000
4 Горхи-Гэрэлж 293168 1993
5 Алтай Бесбоғда 636161 1996
6 Хангай жотасы 888455 1996
7 Қарасу көлі 850272 1997
8 Неон хангай (патша Хангай) 59088 1998
9 Хустайн жотасы 50620 1993,1998
10 Ханхохий-Хорлос 553350 2000
11 Сийлхэн жотасы 140080 2000
12 Цамбагар тауы 110960 2000
13 Тарбағатай жотасы 525440 2000
14 Онон-Балж 415752 2000
Монголия жеріндегі Алтай, Хангай, хэнтэй, үлкен Хянган, Ховсгол сияқты
таулар елдің 5 негізгі табиғи рекреакциялық аймағына жатады. Осыған орай
туризм ошақтары да осында шоғырланған. Бұлардың ішіндегі Алтай таулы жүйесі
(1,2 кесте).
Монгол Алтайының туризмдегі орны Алтай таулы жүйесі Еуразия
континентінің орталық бөлігін алып жатыр. Алтайлық тау жүйесінің солтүстігі
Ресей мен Қазақстанға қарап, Орыс Алтайы деп аталады. Оңтүстіктегі монғолия
мен қытай жерінде жатқан бөлігі Монғол және Гоби Алтайы деп аталады. Оның
ұзындығы 1000 км, ені 300 км, биіктігі 4374 м-ге дейін жетеді. Жоталарының
шыңдары тегістелген, жұмырланған мәңгі ерімейтін қар мен мұздың ауданы 810
км.кв. Оның ішінде ең ірісі–Потанин мұздығы. Оңтүстік-батыс беткейлері
ылғалды, орманды-шалғынды келеді. Ал баурайын дала, жоғарғы бөлігін
альпілік шалғын алып жатыр 18
Мұнда келушілерге бұл саяхат көптің қолы жете бермейтін Монғол және
Орыс Алтайында болып көру мүмкіндігін сыйлайды. Алтай тауы күрделі табиғи
бітімнен тұрады. Оның территориясында Орталық-Азиялық және Сібірлік әлем
ұштасып жатыр. Алтайдың орыс жағындағы бөлігі табиғаттың сібірлік түрін
көрсетсе, сол мезгілде Монгол Алтайынан Орталық-Азиялық аймақ бейнесін
тамашалауға болады.
Алтай тауы тасты, шөлді, қарлы шыңды және алуан түрлі қызықты үңгірлері
бар, ол жайында Ресейдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ---------------------------- ----------------------------------- ------
-----------------
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫНА БАҒА БЕРУ
1.1 Қазақстандық туристік бизнестің жалпы сипаттамасы-------------------
----
1.2 Монголияның географиялық ерекшеліктері---------------------- --------
------
1.3 Монголиядағы туризмнің даму тарихы----------------------------- -----
--------
2 МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Табиғи рекреациялық ресурстар-------------------------- ------------
-----------
2.2 Әлеуметтік–экономикалық рекреациялық ресурстар---------------------
---
2.3 Туристік инфрақұрылым----------------------- ----------------------
-------------
3 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНГОЛИЯ АРАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ
РОЛІ
3.1 Монголия туризмін дамытуға арналған мемлекеттік іс-шаралар мен
бағдарламалар---------------------- ----------------------------------- ----
----------------
3.2 Қазақ-Монгол туристік қатынастардың негізгі бағыттары---------------
--
3.3 Қазақстан мен Монголия арасындағы туристік байланыстардың
дамуының негізгі мәселелері мен болашағы--------------------------- ---------
--------
ҚОРЫТЫНДЫ-------------------------- ----------------------------------- ------
-----------
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ----------------------------- --------------
КІРІСПЕ
Туризм бұрыннан бері әлемді шаруашылықтың кірісті және қарқынды дамыған
салаларының бірі ретінде қарастырылады. Оны әлемдік жалпы ұлттық табыстың
10 %-ға жуығы туризмнің үлесінде екендігі туралы факт дәлелдейді.
Үшінші мыңжылдықтың басында әлемдік экспорттың жалпы көлемінің 8 % және
әлемдік қызмет көрсетуді сатудың 30-35 % халықаралық туризмнің үлесінде
болады. Ішкі және халықаралық туризмнің жалпы шығыстары әлемдік жалпы
ұлттық өнімнің 12 % құрайды.
Әлеуметтік проблемаларды шешуде туризмнің дамуы маңызды рөл
атқарады. Әлемнің көптеген мемлекеттерінде дәл туризмнің есебінен жаңа
жұмыс орындары құрылады, халықтың жоғары өмір сүру деңгейі сақталады,
мемлекеттің төлем балансын жақсарту үшін алғышарттар жасалады. Туризм
саласын дамыту қажеттілігі білім беру деңгейінің артуына, халыққа
медициналық көмек көрсету жүйесін жетілдіруге, ақпарат таратудың жаңа
құралдарын енгізуге және т.б. ықпал етеді.
Туризм мәдени әлеуеттің сақталуына және дамуына әсер етеді,
түрлі елдер мен халықтардың арасындағы қатынастарды үйлестіруге әкеледі,
мемлекет, қоғамдық ұйымдар мен коммерциялық құрылымдарды қоршаған ортаны
сақтау және сауықтыру ісіне белсенді араласуға жұмылдырады.
Тәуелсіздік жылдары ішінде еліміздің туризм және спорт саласында өрлеу
байқалады. Біздің бұл салалардағы соңғы кездері қол жеткізген
жетістіктеріміз бұл сөзімізге айқын дәлел. Ендігі жерде еліміз бәсекеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылуды мақсат етіп отырғаны белгілі.
Қазақстанда көркі көз сүйсіндіретін жерлер жеткілікті. Сондай орындары бар
көптеген мемлекеттер бүгінде туризмді дамытып, мемлекеттік бюджетінің
едәуір бөлігін аталмыш саланың арқасында толтырып отыр.
Жуық жылдары әлем елдері көп біле бермейтін жұмбақ болған Монголия
елі–ешқандай бұзылмаған жабайы табиғатымен, көкпеңбек ашық аспанымен, тұп-
тұнық мөлдір суымен, таза ауасымен дүниенің түкпір-түкпіріндегі елдерді
өзіне қарата бастады. Сондай-ақ, Монголия осындай ерекшелігіне қарамастан
ұлы державалар Ресей және Қытай мемлекттерімен шектесуі іскерлік
кәсіпкерлер үшін өте қолайлы.
Монголия–Шыңғысхан тұсында астанасы болған Хархорин қаласы түріктердің
мекен еткен кезіндегі Күлтегін, Білге, Тоныкөк ескерткіштері; Будда дінінің
шіркеулері, ерекше табиғатты Алтай–Саян өлкесінің тарихи-мәдени
ескерткіштері сияқты ерекшелігімен әлемге аян–тарихи ел.
Монголияның табиғаты негізінен алғашқы пайда болған қалпымен сақталған
елдердің біріне жатады. Себебі табиғатқа сай көшпелі мал шаруашылығын
игеріп, тарихи көп жылдар бойы табиғатқа сеніп келген.
Ал тағы бір ерекшелігі өндіріс, өнеркәсіп пен техниканың өркендемеуі де
әсерін тигізіп отыр. Сондай-ақ адам санының өте аз болуы және олардың сирек
қоныстануына да байланысты.
2005 жылды Монғолияда Туризмді қолдау жылы деп атауы экономика
саласында қызмет көрсету мен туризмді дамытуға жол ашатыны сөзсіз.
Кез келген табиғи байлық қоры мен тарихи-мәдени құндылықтары бар
территория саяхатшылардың, ғалым зерттеушілердің, іскер адамдардың және
тіпті жай демалушылардың да қызығушылығын тудырары хақ.
Туризмді басқару жүйесін орталықтандыру мен түрлі субъектлердің
құрылымының пайда болуы, туристік саясатты аймақтық деңгейде жүргізу
мәселесін туындатты. Бүгінгі таңда дәл осы жерге территория дамуының
әлеуметтік-рекреациялық потенциалы сияқты туризмді дамыту стратегиясы
орайласуы тиіс.
Әр территория ландшафты, табиғаты, мәдениеті, климаты, тарихы жағынан
аймақ туризмінің даму мүмкіндіктерін анықтайды.
Туризм географиясы жағынан Монғолияның табиғи ресурсы мен тарихи-мәдени
ресурсы кешенді орын болып табылады. Қазіргі таңдағы туризм мен оның
болашағына баға беру үшін, рекреация мен демалыс жағдайын, шетелдік
туристерді қабылдау деңгейін, табиғи рекреациялық байлықты, тарихи-мәдени
ресурсты жан-жақты әрі терең зерттеу керек.
Елдегі бүгінгі күндегі туризм дамуына жасалған талдау оның жоғары
әлемдік деңгейде пайдаланылып, экономика саласындағы негізгі кіріс көзі
болып отырғанын көрсетіп берді. Сонымен бірге оған кедергі келтіріп отырған
себептер де аз емес. Ол мемлекеттің жоғары деңгейде қорғауға ала алмауы
және жеткілікті деңгейде зерттеулер жүргізілмеуі.
Монғолияда туризмді дамытудың өзектілігі ұлттық, тарихи, мәдени және
табиғи ерекшеліктерді есепке ала отырып, экономикалық негізгі кіріс көзі
болып саналатын, бүкіл дүниені таң қалдыратын туристік ресурстардың көзін
ғылыми өте жоғары деңгейде зерттеп әлемге паш ету.
Жұмыстың мақсаты. Қазақстан мен Монголия арасындағы туристік
байланыстардың дамуына талдау жасау. Мақсатқа орай келесі міндеттердің
шешімі туындады:
- туризм географиясын туризм дамуындағы және экономика саласындағы
ғылыми әдістемелі қор ретінде негіздеу;
- аймақ бойынша мәліметтер қоры негізінде рекреациялық ресурстарға
талдау жасау және бағалау;
- территориядағы туризмнің одан әрі дамуына объективті сипаттама беру;
- рекреациялық ресурстарды туризмді дамыту мақсатында қолдану деңгейі
мен жағдайын анықтау;
Зерттеу объектісі. Туристік-рекреациялық ресурстарды меңгеру мен
қолданудың жобасын туризмді дамыту мақсатында екі ел арасындағы
рекреакциялық ресурстарды кешенді бағалау негізінде болжау мен жоспарлау.
Зерттеудің әдістемелік деңгейі. Теориялық және әдістемелік зеттеуде
келесі дерек көздері пайдаланылды:
- қазақстандық және ресейлік ғалымдардан: Д. Майдар, Ю. Цэдэнбал, И. И.
Потемкина, А. Менделев, Н.О. Сиретенко, В.П. Максаковский, З. Қинаятұлы,
Л.Н. Гумилев, Н.Я. Бичуриннің жұмыстары қаралды.
- монғолдық зерттеушілерден: Ц. Дамдинсүрэн, А. Амар, Д. Титидорж, Ш.
Шагдар, Т. Х. Газар-Нутгийн, Б. Цог, А.Ж. Үндэс, Д. Магиярсүрэннің
еңбектері қолданылды.
- шетелдік ағылшын тіліндегі әдебиеттерден: Д. Титидорж, М. А. Нурий
кітаптары мен журналдар аудармалары енгізілді.
Тапқырлықтың кешенді сипаты қазіргі таңдағы зерттеушілердің аймаққа
берген бағасы мен туризмге шақырылған жарнамалар және маршруттар кестесімен
толықты. Оған интернеттегі көптеген сайттар қолданылды.
Зерттеуге жалпы ғылыми, географиялық, статистикалық, анализ, синтез,
жүйелеу, салыстырмалы-географиялық, сипаттамалық, картографиялық әдістер
қолданылды.
Ғылыми жаңалығы:
1. Монғолияның туристік-рекреациялық ресурстарына және туризмнің
қазіргі жағдайына кешенді түрде талдау жасалды;
2. Табиғи және тарихи-мәдени рекреациялық орындарға ғылыми түрде жіктеу
жасалды;
3. Монғолиядағы туризм жағдайына мемлекеттік саясат пен ғылыми
деректерді негізге ала отырып болжам жасалды.
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН МОНҒОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫНА БАҒА БЕРУ
1. Қазақстандық туристік бизнестің жалпы сипаттамасы
Тәуелсіздік жылдары ішінде еліміздің туризм және спорт саласында
кәдімгідей өрлеу байқалады. Біздің бұл салалардағы соңғы кездері қол
жеткізген жетістіктеріміз бұл сөзімізге айқын дәлел. Ендігі жерде еліміз
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылуды мақсат етіп отырғаны
белгілі. Бұл міндеттің орындалуында Мемлекет басшысының бастамасымен
құрылған біздің ведомство да маңызды рөл атқарады. Елбасы министрліктің
алдына туризмнің инфрақұрылымын құру және спортты дамыту бойынша кең
ауқымды шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етуде маңызды міндет қойып
отыр. Президент жүргізіп жатқан тиімді сыртқы саясаттың арқасында
Қазақстан атты брэнд бүкіл әлемге таныла бастады. Еліміздің көптеген
ықпалдастық бастамалары Қазақстанды әлемдік қауымдастықтың мойындауына
мүмкіндік ашты. Біздің мемлекеттегі саяси және экономикалық тұрақтылық
қазақстандық туризмнің орнықты дамуының негізгі кілті болып табылады. Ал
біздің елордамыз Астананың дамуы Қазақстанның маңызды табыстарының бірі.
Біздің ойымызша, Астана таяу уақытта тартымды туристік орталыққа және
спорттың көптеген түрлері бойынша чемпиондарды дайындайтын орталыққа
айналады. Қазіргі таңда біздің ведомствоның алдына алдағы бес жылдың ішінде
республика бойынша туристік индустрия мен туризм инфрақұрылымы нысандарының
құрылысын салу бойынша кең ауқымды шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз ету
жөніндегі стратегиялық міндет қойылып отыр.
Қазіргі таңда Қазақстанда туризмді дамытудың 2007-2011-ші жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы қабылданғаны белгілі. Атап өтерлігі,
бағдарламаға Қазақтанның туристік әлеуетіне зерттеу жүргізген халықаралық
консалтигтік компаниялар сарапшыларының ұсынымдары енгізілді. Туризм
индустриясын дамыту жөніндегі жаңа бағдарлама салааралық сипатқа ие және ол
мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының көптеген мәселелерін
шешуге бағытталған. Қазіргі таңда Қазақстанның туристік мүмкіндіктері
туралы әлемге танымал газеттердің беттерінде мақалалар жарияланып, дүние
жүзіндегі жетекші телеарналардан жарнамалық бейнероликтер берілуде. Біздер
54 мемлекеттің дипломатиялық өкілдіктеріне Қазақстанның туристік әлеуетінен
мағлұмат беретін туристік бағыттардың тізімдемесін, туристік
анықтамалықтар, ақпарат кітапшалар және бейнефильмдер жіберілді.
Былтыр Қазақстандағы туризм саласының қалыптасуы мен даму тарихындағы
жаңа кезең басталды. 2007-ші жылғы қарашаның 21-29-ы аралығында Колумбияның
Картахена де Индиас қаласында өткен Дүниежүзілік туристік ұйым Бас
Ассамблеясының (ЮНДТҰ) 17-ші сессиясында Қазақстан тарихта тұңғыш рет
Ресей, Италия және Франция сынды елдермен қатар Атқарушы кеңестің құрамына
сайланды. Бұл дегеніміз, аталмыш ұйымның барлық шешімдерінің қабылдануында
алдағы 4 жылда Қазақстан толыққанды қатысады деген сөз. Бұдан бөлек тағы да
бір жағымды жаңалық бар: жоғарыда айтып өткен ұйым Бас Ассамблеясының
сессиясында оның кезекті 18-ші сессиясын 2009-шы жылы Астанада өткізу
жөнінде бірауыздан шешім қабылданды. Сөз жоқ, бұл біздің елдегі мемлекеттік
және жеке ұйымдар арасындағы әріптестіктің шеңберін ынталандырады және
кеңейтеді, қызмет көрсету саласының дамуына тың серпін береді. Біздің ел
капиталды пайдалы орналастыру және инвестицияларды салу позициясы бойынша
шетелден көптеген инвесторларды тартуда. Соңғы уақытта шетелдік
инвесторлардың туризм секторына және туристік инфрақұрылымға, қонақүйлердің
құрылысына, Іле Алатауының тау бөктерлеріндегі тау шаңғысы демалыс
орындарына қаржы салуға зор қызығушылық танытып отырғанын айрықша атап
өткім келеді. Қапшағай қаласында, Бурабай курортты аймағында және Маңғыстау
облысындағы Каспий жағалауында ойын-сауық және ойын бизнесі индустриясы
дамыған тартымды туристік орталықтардың құрылысын салу өз кезегінде
инвесторлар үшін басымдығы бар тартымды жобалар болып табылады. Сонымен
қатар, Ұлы Жібек жолының қазақстандық бөлігі Түркістанда және ғарыш туризмі
нақты өмірде іске асырылып жатқан Байқоңыр ғарыш айлағында мәдени-танымдық
туризм жақсы дамыған. Каспий теңізінде Қазақстан, Ресей, Әзірбайжан,
Түрікменстан және Иранға барып-келетін халықаралық теңіз саяхатын
ұйымдастыру жоспарланып отыр.
Алматы - Еуразиялық контитенттің маңызды және ыңғайлы жерінде
орналасып, Ұлы Жібек Жолының транзиттік пункті болып табылады. Сонымен
қатар қаламыз туризмнің әрі қарай дамуы мен жетілуіне үлкен мүмкіндіктері
бар. Осында Қазақстанның 713 тіркелген фирмаларының 470 туристік ұйымы
орналасқан. 3000 мыңдай адам қызмет істейді. 2003 жылы олар 100250 адамға
қызмет көрсетті .
Туризм саласының дамуы арқасында шетел туристердің саны көбеюде. Егер
2000 жылы Алматы қаласы 20700-ге жуық туристерді қабылдаса, қазіргі кезде
туристер саны – 42000, ал ішкі маршруттардағы қызмет көрсетілген туристер
саны 2000 жылдан бастап 3600-ден 20000-ға дейін өсті.
Мамандардың айтуы бойынша, қала 300 000 астам туристерді қабылдай
алады.
Шетел мемлекеттерінің Қазақстанға қызығушылығы, туристік фирмалардың
ішкі және сыртқы туризмді ұйымдастыру белсенділігі өсуде. 2000 жылы ішкі
және сыртқы туризммен 20 фирма айналысса, қазіргі кезде олардың саны 50-ге
дейін жетті .
Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын іске асыру қорытындысына сәйкес 2007 жылғы 9 айда
келушілер саны 2006 жылмен салыстырғанда 26,7%-ға өсті. Сырттан келушілер
туризмі 31,5%-ға өсті және 3996,3 мың адамды құрады (36,9%), сыртқа шыққан
туристердің саны 2006 жылға қарағанда 22,7%-ға өсіп, 3396,0 мың адамды
құрады немесе жалпы келушілер ағынының 31,3% құрады және ішкі туризмнің
келушілер саны 25,5%-ға өсіп, 3449,0 мың адамды құрады.
Көрсетілген қызметтің жалпы көлемі 45%-ға өсіп, 34557,3 мың теңгені
құрады, сатылған жолдамалардың құны 11036,0 млн. теңгені құрады (1,7 есе
көбейді). 2007 жылы 904 туристік фирма және туристік қызметпен айналысатын
46 жеке кәсіпкер 422,6 мың келушілерге қызмет көрсетті, бұл 2006 жылғы
қаңтар-қыркүйек деңгейіне 101,5 % құрады. Республикада қонақ шаруашылығының
946 кәсіпорны 1906,9 мың адамға қызмет көрсеткен және қызмет көрсетуден
28166,4 млн. теңге түскен. Орналастыру объектілерінде 25565 нөмір
есептелді, біруақыттағы сыйымдылығы 58612 койко-орынды құрады.
Статистика агенттігінің жоспарына сәйкес туристік сала бойынша 2007
жылғы толық ақпарат 2008 жылғы 29 наурызға қарай ұсынылатын болады.
2007 жылы Қазақстан туризм елі ретінде Берлин (Германия), Сеул (Оңтүстік
Корея), Токио (Жапония), Лондон (Ұлыбритания), Блэд (Словения), Шанхай
(Қытай) және т.б. қалаларда өткен халықаралық туристік көрмелер мен
жәрмеңкелерге қатысты. Министрлік Дүниежүзілік туристік ұйыммен (ЮНДТҰ)
және осы халықаралық ұйымға мүше елдердің ұлттық туристік әкімшіліктерімен
ынтымақтастықты нығайтуға үлкен мән береді. 2007 жылғы қараша айында
Картахена де Индиас қаласында (Колумбия) Қазақстан Дүниежүзілік туристік
ұйымның (ЮНДТҰ) Бас ассамблеясының 17-сессиясынақатысты.
Дүниежүзілік туристік ұйымның тарихында алғаш рет Қазақстан ЮНДТҰ
Атқарушы кеңесіне сайланды. Сырттан келушілер туризмін дамыту және
қазақстандық туристік брендті, әсіресе Қазақстанның жаңа елордасын шетелде
танымал ету мақсатында ҚР Туризм және спорт министрлігі 2009 жылы
Дүниежүзілік туристік ұйымның Бас Ассамблеясының 18-сессиясын өткізуге
Астананың кандидатурасын ұсынды. Атқарылған жұмыстың нәтижесінде ЮНДТҰ Бас
ассамлеяның 18-сессиясын 2009 жылы Астана қаласында өткізуге оң баға берді.
Министрлік Туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде ел
аумағында да көптеген туристік іс-шаралар өткізді. Бүгінгі күні Іле, Шарын
өзендері, Қапшағай су қоймасы және Балқаш көлдеріндегі Іле-балқаш регатасы,
Ертіс меридианы, Жоңғария туристік слеті, КITF халықаралық туристік
жәрмеңкесі, Астана Демалыс 2007 көрмесі, Сарқылмас саяхат жылжымалы
туристік жәрмеңкесі және т.б. танымал іс-шараларға айналды.
Қазіргі кезде туризм саласында 31 келісім (Әзірбайжан, Филиппин,
Ресей, Түркия, Украина, Пәкістан, Өзбекстан, Үндістан, Грузия, Египет,
Молдова ҚХР және т.б.) қолданыста. Әкімдіктермен бірлесе емдеу-сауықтыру
туризмін дамыту мәселесі бойынша, Ақмола облысының Щучье-Бурабай курорттық
аймағын, Алматы облысының Қапшағай су қоймасының жағалуындағы туристік
кешенді және Маңғыстау облысындағы Кендерлі демалыс аймағын дамыту мәселесі
бойынша ұсыныстар енгізу жөніндегі жұмыс топтары құрылды. Сонымен қатар,
Оңтүстік Қазақстан облысының Түркістан және Отырар аудандарының
әкімдіктерімен бірлесе Оңтүстік Қазақстан облысында туризм индустриясы
объектілерінің құрылысы үшін қажетті жобалау-іздеу жұмыстарының тізбесі
әзірленді. Туристік саланың 99 жобасын қамтитын инвестициялық жобалар
бойынша бірыңғай ақпараттық база жинақталды.
Саланың нормативтік құқықтық базаларын бұдан әрі жетілдіру мақсатында
2007 жылы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне туристік
қызмет мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Заңының жобасы жетілдірілді.
Ойын бизнесі мәселелерін реттеу мақсатында министрлік Қазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ойын бизнесі мәселелері
бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы
Заңының жобасын әзірледі. Қазіргі уақытта заң жобасы Қазақстан Республикасы
Парламенті Мәжілісінің қарауында жатыр.
2008 жылға арналған негізгі міндеттер:
Қазақстан Республикасы Парламентінде Қазақстан Республикасының кейбір
заңнамалық актілеріне туристік қызмет және ойын бизнесі мәселелері бойынша
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобалары бойынша Қазақстан
Республикасы Парламентінде жұмысты жалғастыру. Қазақстан Республикасында
Туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын
іске асыру жөніндегі 2007-2009 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын
орындау; туризм инфрақұрылымын дамыту және туризмнің қазіргі кездегі
материалдық базасын жетілдіру және жаңа туристік объектілердің құрылысын
жандандыруға көмек көрсету жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу; Дүниежүзілік
туристік ұйымның Бас ассамблеясының 18-сессиясын және Жібек жолы қалалары
басшыларының конференциясын ұйымдастыру мен өткізуге дайындалу; Маңғыстау
облысының туризм кластерін дамытудың шебер жоспарын және оны іске асыру
жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту жөнінде шаралар қабылдау; Каспий
теңізінде жағажай және круиз туризмін дамыту (Каспий жағалауындағы елдердің
(Ресей, Әзербайжан, Иран, Түркіменстан) порттарына бара отырып, Каспий
теңізі бойынша халықаралық круиз дайындау және ұйымдастыру жобасын
әзірлеу); Оңтүстік Қазақстан облысында Жібек жолы бойынша мәдени - танымдық
және діни туризмді дамыту және Түркістан қаласындағы туристік
инфрақұрылымының құрылысын дамыту; Алтын-Емел, Іле-Алатау, Бурабай
мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтарында экологиялық туризмді (жаяу,
велосипедтік, атты турлар) дамыту үшін жағдайлар жасау; туризм
статистикасын жетілдіру; балалар мен жасөспірімдер туризмін дамыту
жөніндегі шаралар кешенін қабылдау (Менің Отаным – Қазақстан жобасына
жастарды кеңінен тарту жөнінде шаралар қабылдау); визалық және тіркеу
рәсімдерін, шекара бақылауын оңайлату; туристік қызмет саласындағы ұлттық
заңнаманы, оның ішінде сырттан келушілер және ішкі туризмді дамыту
мәселелерін халықаралық стандарттарға үйлестіру және сәйкестендіру;
қазақстандық туристік өнімді әлемдік туристік нарықа шығару; Қазақстан
Республикасының белгілі халықаралық туристік көрмелерге белсенді түрде
қатысуын қамтамасыз ету; республикада жыл сайын отандық туристік
жәрмеңкелер мен халықаралық туристік көрмелер ұйымдастыру және өткізу
1.2 Монголияның географиялық ерекшеліктері
Монголия – Орталық Азияда орналасып, батысында Монғол Алтайы тауынан,
шығысында Үлкен Хинганға дейін, солтүстігінде Шығыс Саяннан, оңтүстігінде
Гоби шөліне дейін созылып жатыр.
Жер көлемі 1565 мың км.кв.-ты құрап, дүние жүзінде жер көлемі жағынан
17-орында. Территориясының батысынан шығысына дейін 2392 км, ал
оңтүстігінен солтүстігіне дейін 1259 км.
Мемлекет негізінен екі елмен ғана шектеседі: 3400 км Ресеймен және 4758
км Қытаймен.
Халқының саны 2,5 млн. адам. Ел территориясының адам аз қоныстанған
бөлігі шығыс далалық және оңтүстік жартылай жазықты аймақ.
Монголия әкімшілік-территориялық жағынан сумындардан тұратын 20 аймаққа
(облыс) бөлінеді.
Монгол елінің табиғаты негізінен бастапқы жаратылған қалпын сақтаған.
Оның бірнеше себебі бар:
1) халқы табиғат ерекшелігіне сай көп жылдар бойы мал шаруашылығымен
айналысып келеді;
2) қоныстанушылардың негізгілерінің сенімі бойынша табиғатқа сиынып,
оны қорғайды.
3) ғылыми-техникалық өркендеудің әсері төмен;
4) адам саны аз болғандықтан антропогендік ықпалы да аз 1.
Монголияның шырышы бұзылмаған бұл табиғи жағдайы да туризмнің негізі
болып табылады. Ел территориясын теңіз деңгейінен шамамен 1500 км биіктікте
орналасқан. Республикада жазық жерлер аз, ал ойпат мүлде жоқ.
Мемлекет аймағының жер бедерінің физика-географиялық жағдайына қарай 5
үлкен бөлікке бөлуге болады: Алтай, Хангай-Хэнтэй, Үлкен көлдер
қазаншұңқыры, Шығыс-Монғол және Гоби. Алтай ауданы геологилық жас, биік
таулы батыс аймаққа жатады. Алтай тауының ең биік бөлігінің бірі – Таван –
Богда – Улан. Оның ең биік нүктесі 4374 м. Мұнда альпинистердің
қызығушылығын тудыратын мәңгі қор мен мұз жататын тыңдар бар. Әсем көркем
бейнелі жақпарлы жоталар, үшкір тасты қырқалар, терең құздар, қаталдығымен
ұлы пейзаж оңтүстік-шығысқа қарай бірте-бірте жұмыр шыңдарға алмасады.
Хангай-Хэнтэй ауданы орталық Монғолияның айтарлықтай бөлігін алып
жатыр. Орхон-Селенга өзенінің бассейнінің аңғарын Хангай-Хэнтэй таулы
жотасы үш ауданға – Хангай, Хубсугуль маңы және Хэнтэйге бөлінеді.
Вулкан әрекеті әлі сақталған негізгі Хангай жотасының 3905 м-лік
шыңдарында мәңгілік қор сақталған 2.
Шығыс Саян таулы жүйесіне кіретін Хубсугуль маңы таулы аудандарының
ландшафты ерекше көркем. Терең өткел бермес құздар, тік беткейлер,
жартастар.Елдің солтүстік-шығыс бөлігінде хэнтэй тауы жайғасқан. Биік
жоталарында тар құздар мен жалаңаш, тік беткейлер ұшырасады. Мұнда мәңгі
қор болғанмен, мұздану дәуірінің ізі көрінетін көлдер мен шыңыраулар бар.
Хангай мен Хэнтэй тауларының арасындағы Селенга және Орхон өзендерінің
ойысында Орхон-Селенга таулы облысы орналасақн. Бұл аймақ – Монғолияның
негізгі халқы тұратын жер.
Монголияның батысында Хангай және Алтай тауларының арасында Үлкен
көлдер қазаншұңқыры тұйық ойпат болып 600-650 км-ге созылып жатыр. Мұнда
759 м-ден 1153 м биіктік аралығында бес ірі көл орналасқан.
Үлкен көлдер қазаншұңқыры рельефі жағынан шөлейтті, шөлді далаға
жатады. Мұнда орман жоқ, өзендер аз. Оның территориясында көлдердің
кебуінен пайда болған сортаңдар, батпақты жазықтар, кепкен өзен салалары
жиі ұшырасады. Қазаншұңқырлардың айтарлықтай аймағы ірі құм сілемдері мен
жекелегенқұм шағылдар алып жатыр. Бархандар әсіресе шығыс бөлігінде көп
тараған. Олар әдеттегідей өсімдіктермен бекітілген. Бірақ жылжымалы, тіпті
әнші бархандар кездеседі 3.
Шығыс Монғол ауданы Монғолияның біраз төмен, әрі жазық бөлігі. Үстел
бетіндей тегіс жерлерде тек біртекті төбелер ғана көрініс береді. Жазықты
даланың биіктігі орташа 800-1100м. Бұл аймақ ауыл шаруашылығына қолайлы
болып саналады.
Монголияның қиыр оңтүстігін Гоби ауданы алуда. Бұл кең жер солтүстіктен
оңтүстікке 500-км-ге, батыстан шығысқа 1000 км-ге созылып жатыр. Мұнда
біртегіс кеңістік жоқ десе де болады. Жазықтарды аласа төбелер, кең
аңғарлармен бөлінген ұсақ шоқылар алып жатыр. Кеуіп қалған өзен салалары
мен шағын тұзды көлдер жиі ұшырасады. Тақырларды да кездестіруге болады.
Гоби сөзі құм көмкерген кеңістік дегенді білдіреді. Бірақ бұл дәл
солай ғана емес. Құмдар бүкіл ауданның 3 пайызын құрап, өсімдіктермен
бекітілген. Мұнда адамдар да мекен етіп, жайылым ретінде пайдаланады.
Монголияның оңтстігіне орналасқан Гобидің ландшафты ерекше әсем. Кең
аңғарлар төбелермен, тау тізбесімен алмасып отырады, өзеннің ежелгі тасты
салалары күнге жарқырайтын жартастармен, әдемі тақтатастармен қоршалған,
шөлді далалардағы үстірттер әртүрлі пішінге келген тау қалдықтарымен
кезектесіп келеді. Бұл қияли қорғандар мен тас мүсіндерді еске түсіреді.
Гурван-Сайхан тау тізбегін Оңтүстік Гобидің маржаны деп атауға
болады.Ол үш құзбен бөлінген, өте тереңге кеткен тау жотасынан тұрады.
Олардың аралығынан асау тау өзендері өтеді. Беткейлері жапырақты ағаштармен
жабылған. Тізбектің шығысында жер сілкінісінен пайда болған атақты Елын-але
шатқалы бар. Мұның сұлулығы саяхатшыларды таң қалдырды:ағыны күшті,
сарқырама қатты сел тудырады, шатқалдар мен үңгірлерде мәңгі мұздар жатады,
оның ары қарай түбінде лабиранттер орналасқан. Салқын бұлақтар мен мұз
бастаулар Гобимен жанамаласып жатыр. Осы Гурван-Сайханда елдегі үлкен
туристік базалардың бірі орналасқан 4.
Гобидің әсемдігіне ғажайып жер жағдайы жатады. Жыныстардың құрылымы мен
сипатына қарай ол тәулік мезгіліне қарай сәулеленіп жарқырайды және оның
түсі ауаның таза болуымен әлсіз-көгілдір, алқызыл, аспан көк түстен қызыл,
изумрудты, қанық көк, қара түске дейін құбылады. Мұны жергілікті гобиліктер
33 түрге дейін бөледі.
Гобидегі 800 м биік құмдар аймағы Хонгор деп аталады. Мұның ені 20 км,
ұзындығы 100км. Хонгор өзені осы құмдардың арасымен ағып, оазистер жасайды.
Көптеген компаниялар саяхатты дюналар арасымен түйемен жүруге арналған.
Мұның өзі өзінше бір саяхаттың таза табиғат арасында жүргізілетін түрі
болып табылады.
Баянзаг оңтүстік Гоби аймағы міндетті түрде саяхатшылық жасауға
болатын, болашығынан да зор үміт күттіретін жер. Онда көркем бейнелі
салдары деп аталатын орман бар. Баянзаг әлемге онда табылған динозавры мен
онвң жұмыртқасы арқылы танымал. Бұл аймақта тас ғасырының ерекше
объектілерінің табылыуында археологтардың да еңбегі зор.
Сонымен Монголияны Гобисіз елестету мүмкін емес. Халықтың парламентінің
шешімімен 1976 жылы 64447400 га жер Гобидің қорғалған Облысы деп еске
алынды. Ондағы мақсат–Гобидің адам аяғы баспаған табиғатын қоршап, зерттеу,
ондағы жануарлар мен өсімдіктерді сол қалпында ұстап одан әрі санын
арттыру. Оның бейнесі қиялдағы сурет тәрізді. Көптеген полентологиялық
мәліметтер Гобиден табылған. Оларға мысалы, көпдеген жануарлар
тұрақтарындағы суреттер, жабайы нар, ақбөкен, Гоби оюы және оазистер
жатады. Тағы да бір тамашасы күзде Солтүстікте суық, қарлы болса ондағы
Гоби сол қалпы жасыл, жылы қалпын сақтап тұра береді. Онда кірсең өзге
әлемге бет алғандайсың 5.
Мұнымен Монголия жерінің туризм дамытуға қолайлы бір ғана аймағын
айтуға болады. Жалпы Монгол елінің айнала биік тауларымен қоршалып жатуы,
оның территориясының теңіз деңгейінен 1500 м биікте орналасуының өзі тек
сол мемлекетке ғана географиялық жағдай. Елдің рельефі онда орналасқан адам
табаны тимеген әсем табиғаты мен таңғажайып жаратылысы әлем туристерінің
қызығушылығын оятып, ел экономикасында жетекші кіріс көзі болатынын да
әлдеқашан дәлелдеп үлгерген.
1.3 Монголиядағы туризмнің даму тарихы
Монголия ертеден-ақ саяхатшылардың көңілін аударған ел болатын. Оған
мысал, әйгілі саяхатшы Потанин, Пржевальскийлер өз кезегінде бұл елдің
табиғи жағдайына қызығып ел тарихында өз іздерін қалдырған. Қазіргі Баян-
Өлгий аймағының Улаанхус сумынының жеріндегі Бесбоғда тауында Потаниннің
мұз өзені, Пржевальский жылқысы қалған.
Монгол халқы ежелден көшпелі тұрмыс кешкендіктен жергілікті халық
өмірінде саяхат маңызды рөл атқарады. Саяхат дегеніміз-кейбір ел үшін көшіп-
қону үшін негізгі маңызды іс-әрекет деп қарайтын болсақ, көшпенді Монгол
халқында саяхат деген ұғым ертеден қалыптасқан 6.
Дүние жүзіндегі туризмнің алғашқы кезеңі кейбір діндердің пайда болу
уақытымен, жаулап алушылық соғыстарымен байланысты. Сондықтан мұндай
себептер Монғолияның туризм тарихымен де байланысты. Оны алғашқы туризмнің
бастау алу кезеңі деп атап көрсетуге болады.
Монголия мемлекетіндегі ең бірінші Туризм компаниясы 1954 жылы
құрылған. Ол алғаш Шетелдік туристерге қызмет көрсету орны деген атпен
белгілі болды. Содан бері бұл салада көліктік қызмет көрсету, бұған қоса
туристік қызмет көрсету мамандары, мысалы, экскурсавод, гид, аспазшы, қонақ
үй бөлмелерінің қызметкерлері, қарсы алушы деген сияқты тағы басқа мамандар
даярланды. Сондай-ақ туристерді орналастыруға арналған Баянгол, Улаан
баатар қонақ үйлері, Тэрэлж, Жуулчин Гови туристік базалары салынып,
содан бері олардың саны мен сапасы да артып, мамандар да күн өткен сайын
көбеюде .
Шетелдік туристер әрбір аймақтағы әртүрлі ұлт–сүйектілердің өзіндік
ерекшелігін, олардың тарихын, рухани өмірін, этнографиялық салт–сана
үрдісіне байланысты сапар-саяхат жасайды. Қазіргі таңда бұл елде туризм
заңы бекітіліп, тек туризмді ғана жауаптанған агенттік орнап, әрбір аймақта
20-ға жуық туристік фирмалар жұмыстайды. Жыл сайын 300 мыңнан астам турист
әлемнің 120 мемлекетінен келетін болды 7.
Монголия туристік маршруттарын дүние жүзілік жарнамаларға жыл сайын
интернет арқылы таратып, ал туризмнен түсетін пайда үкіметтік бюджеттің
пайдалы кіріс көзі бола бастады.
Көкжал Шыңғыстың көне мекеніндегі Монгол елін ерте ғасырлардан-ақ
саяхатшыларды көңілін өзіне аударған. Қазір осы мемелекетте Бесбоғда
тауында әйгілі Потаниннің мұз өзені, әлем зоопаркіндегі Тахь (Пржевальский
жылқысы) бұл атаулар осы саяхатшылар есімімен байланысты .
Азияның алып даласында Алтай тауын айнала мекендеген азғана қазақтардың
ежелгі ұлттық дәстүрінің бірі бүркіт салу өнері. Сондықтан да қазақ
өлкесіне туристік сапар жасаған кезде қазақ бүркітшілеріне жолығуыңыз
әбден мүмкін. Қызықтап сұраған кезде олар сізге қысқы қараша, желтоқсан
айларында аңға салатын бүркіттерін мақтанышпен көрсетеді. Ұлан байтақ сар
даланы сахна еткен көшпенділердің тұрмыс тіршілігіндегі аңшылықтың ең көп
тараған түрі – ит жүгіртіп құс салған саятшылық дәстүрі. Саятшылықтың 2000
жылдық тарихы бар – қазақтың ұлттық дәстүрі. Ғасыр–ғасырға ұласып,
саятшылыққа, балық аулауға, аңшылыққа деген ынта жігер толастаған емес 8.
Осы тарихи кезеңді Монғолиядағы туризмнің дамуының негізгі кезеңі деп
атауға болады. Бұл 1954-1990 жылдар Монғол елінің туризм тарихындағы
қанатын кең жайып, өркендеген уақыт. Одан әрі оған 1990 жылы қоғамда орын
алған халықтық қозғалыс өз әсерін тигізді.
1990-2001 жылдар аралығында туристік жекеменшік мекемелер саны көбейіп,
бұл экономикаға пайда әкелетін саланың бірі болып қалыптасты.
Сондай-ақ бұл саланы басқаратын мекеме құрылды. Ол Туризмнің Ұлттық
Ұйымы деп аталады.
2000 жылдың мамыр айынының 5-і күні туризм туралы Монголия мемлекетінің
заңы қабылданып, өз күшіне енгені бұл туризм саласының қазіргі таңда толық
дұрыс жолға қойылғанының белгісі.
Осы уақытқа дейінгі туризм тарихындағы қалыптасқан жағдайды саралай
келе, Монголияның ресми орындары барлық келуші туристерді 4 топқа жіктеп
көрсетуге болады дейді 9.
Біріншісі, топ болып жүріп негізінен ел астанасы Улаанбаатарға, Гоби
шөліне және ежелгі монғол астанасы Хор Хоринға саяхат жасайтын жапондықтар.
Жапондықтарды ең құрметті қонақ ретінде қабылдау жергілікті халық санасында
қалыптасқан. Олар әр зат алғанда еш саудаласпайды және жиі келіп тұрады.
Оларды монғолдардың негізгі ұсына алары табиғи ландшафты мен, будда
монастрлары қызықтырады.
Екінші топқа – Қытайға немесе Ресейге кетіп бара жатқан жолда соғатын
Еуропалықтар, австриялықтар және солтүстік америкалықтар жатады. Оларды
тасымалдаушылар бір аптаға тоқтап, оларды таныстырады.
Үшінші топтағылар 14 немесе одан да көп күнге келетін таңғажайып, әрі
экзотикалық саяхат жасағысы келетін саны көп болмайтын туристер.
Сонымен ең соңғы ел қазынасын айтарлықтай толтыратын өзі санаулы ғана
бай аңшылар.Оларға арқарға, қасқыр мен құланға және тау ешкіге аңшылық
жасауға рұқсат етіледі 10.
Мұның барлығы туризмнің белгілі дәрежеде дамығандығының дәлелі. Ол
соңғы 10 жылда ерекше қарқындап өсуде. Оны қорғайтын және заңды түрде
ұйымдастыратын жоғарыда айтқанымыздай 2000 жылы қабылданған 6 бөлімнен, 30
тармақтан тұратын туризм туралы заң да көп нәрсені көрсетеді.
2007 жылдың қаңтар айынан тамыз айына дейін Монголияға 300 мың турист
келіп кеткен. Қазіргі таңда Монголияның туризім саласында 255 тур оператор,
300 қонақ үй 220 тур база жұмыс істеуде 40 жуық ЖОО осы салада маман
дайындауда.
Мoнголияға келетін шет ел туристердің саны 400 мыңға жетті. Қазан
айында (2007 ж). Елде болып кеткен туристер саны 386,7 мың өткен жылы
Мoнголияға 385,9 мың шетелдіктер келген. Осы жылы Африка континентінен
келушілер саны көбейді. Россия мен Франциядан келген африкандықтар саны 670
өткен жылы мен салыстырғанда 22,9 пайызға көбейген. 79000 Ресейліктер және
6100 француздар келген. Солтүстік шығыс Азия елдерінен туристік форумы
Монголияда (2008 ж) өтеді 11.
Монголия 2008 жылы Мәскеуде өткен халықаралық туризм көрмесінде
Монголияның туризм департаментінің басшысы Ендонгонбом жуық арада Ресейде
ресми түрде туризм департаментін ашатындығын жоспарлап отырғаны туралы
хабарлады. Оның айтуы бойынша бұл Ресей азаматтарының жылдан-жылға Монголия
жеріне көптеп келуіне байланысты болып отыр. 2002 жылы статистикалық есеп
бойынша Монголияға 2007 жылы 90 мың Ресей азаматтары болған бұл бұрынғы
жылға қарағанда 27 пайызға өсті. Монголия Ресей азаматтарының келуі-
келушілердің арасында Қытайдан кейін 2-орында тұрды.
2007 жылы Монголияға келген шетелдік туристер саны 450 мыңға жуық.
2006 жылы көрсеткіштер бойынша 17 пайызға көп. Туризм
департаментінің басшылығының айту бойынша Монголияға келушілер негізінен
сауда мақсаттарында келеді. Бұл келушілер жүннен, теріден жасалған
бұйымдарды алады. Өйткені бұл товарларды алушылар Ресейде көп таралған.
Негізгі туристік топтың келуіне Мәскеуден Улан-Батор келетін авиа билеттің
бағасының өте қымбат болуы кедергі жасайды. Билеттің бағасы 2 бағытта да
1700$. Бұл мәліметтер бойынша қазіргі таңда Ресейліктердің Монголияға
Ресейдің шекара аумағындағы Ресей аумағынан, сонымен қатар Сібірден және
Қиыр шығыстан келеді. Монголия 2008 жыл Мәскеуде ашылған халықаралық
туристік көрмеге 1-рет қатысып отыр.
2008 жылы қазан айында Монголия астанасы Улан-Баторда Солтүстік Шығыс
Азия елдерінің V-туристік форумы өтеді. Оңтүстік Кореяның Сочко қаласында
өтетін форумның шешімі туралы Монцамэ агенттігі хабарлайды. Форумға Ресей,
Жапония, Оңтүстік Корея, Қытай, Монголия қатысады.
Форум өтетін уақытта Монголияның туризм Министрі және басқа туристік
ұйымдар дәстүрлі Шығыс айналымы атты халықаралық жәрмеңкесін
ұйымдастыруды жоспарлап отыр 12.
Монголия–туристерді ХIII ғасырға қайта алып келді. Монголияның туризм
департаментінің басшысы Г. Ендонгонбом Ресей туризм индустрия Одағының
президенті Сергей Шпилка екеуінің кездесуіндегі әңгімеге байланысты
Монголия туристік өнімдердің жаңа этапының айналымы туралы болды.
Оның мәні Улан-Батор территориясынан алыс емес жерде Шынғысхан
кезіндегі тарихи заманын қалпына келтіру мақсатында. Толығымен жұмыс 2000
жылы аяқталды. Зонаға келушілерге қазірден есік ашық. Маршрут Улан-Батор 50
шақырым, жерден басталады. 5-жұлдызды қонақ үйлердің үстінде дүние
жүзіндегі ең үлкен Шынғысханың ат үстіндегі мүсіні орналасқан. Одан әрі
киіз үй кешені жалғасып кетеді. Ары қарай жол Монголияның ХIII ғасырдағы
өмірі мен тұрмыс тіршілігі туралы толық көрініс табатын территорияға алып
барады. Бұл жерге тек қана жаяу, атпен немесе арнайы қатынаспен келе алады.
Бұл жер электр энергиясы жоқ өркенниеттік жағдай жасалынбаған мәдени
ортадан бөлектейді. Монголия сонымен қатар басқада туристік жобамен
айналысады.
Түйе тур атпен жүру түйе үстінде ойын, әртүрлі деңгейде күрделі
деңгейде түйеге мініп өту маршруты іске асырылады.
Улан-Батор маңайында Тибет медицина курорты құрылады. Қиял әлемінде
компаниясының директоры Марина Сащкинаның айтуы бойынша бүгінгі таңда
Монголия туризмі жоғарғы сұранысқа ие болып, тіпті авиа билетерге тапшылық
туып отыр. Сондықтан осы бағытты табысты даму үшін ең маңызды қажеттілік
елдер арасында авиа тасымалдау көлігін көбейту керек 13.
Осы тур ұсынысын нақтырақ білу үшін 2008 жылы 19 наурызда Красный
Персиядағы Экспо центр халықаралық туризм көрмесімен танысуға болады.
Монголияда аэропорт жанында әлемді жаулап алушы Шынғысханның
портретін жаңартып қояды дейді. Монцамэ агенттігі Өнөдөр газетінің айтуы
бойынша мозайканың бөліктері Испания мен Германиядан алып келген. Бұның
тағы бір ерекшелігі бейненің моделін орындау үшін Тайвандағы ұлттық
музейіндегі сақталған Шыңғысханның суреті алынады. Монгол агенттігінің бұл
суреті Шыңғысханның жыл белгісін береді деп хабарлайды.
Тайланд пен Монголия туризм мен құрылыс саласында қарым-қатынас
жасағысы келеді. 18 тамызда Тайландтың шетелдермен қарым-қатынас министрі
Кантатха Суахамонгконның Монголияда болған екі күндік сапары аяқталды.
Кантатха Суахамонгкон Улан-Баторға Монголия шетелдермен қарым-қатынасы
министрі Энхболд Нямааның шақыруымен келген. Кездесу кезінде екі жақтың
бірігіп жұмыс істеу жағы қаралған.
Кездесу кезінде Кантатха Суахамонгкон Энхболд бірігіп, Тайланд пен
Монголия арасындағы туристік байланыс, информациялық технология құрылыс
жағынан бірігіп жұмыс істеу керек деп шешті.
Прессаның айтуы бойынша Тайланд пен Монголия арасындағы дипломатиялық
қарым-қатынас 1974 жылдан бастап жүргізілуде. 1976 жылы Монголияның
шетелдермен қарым-қатынасы министрі Тайландда кездесуде болды. 1990 жылдан
бастап екі жақты қарым-қатынас деректі тіркелген.
Монголияда демократиялық өзгерістер бола бастағанда ол оңтүстік-шығыс
Азия (АСЕАН) Ассосация еліне енген болатын. Содан бастап Тайланд
Монголиямен қарым-қатынас жасай бастады. Деректерге қарағанда 2005 жылда
екі ел арасында тауар айналымы 881,3 мың долларды құрайды.
Осы жылдың 10-12 қараша аралығында Монголия астанасында Азияға ену
қақпасы атты халықаралық көрме өтті. Көрме Монголияның құрылуына 800 жыл
болуына сәйкес келіп тұр. Бұл іс-шараның ұйымдастырылуы солтүстік батыс
тауар айналым палатасы болып табылады.
Ұйымдастырушалардың сөзіне қарағанда бұл көрмені өткізу орны тегін
таңдалып алынған жоқ, себебі ол жер келешегі мол дамыған туризм орталығы
болмақ. Және де бұл Республикаға келешекте Азиялық–Тынық мұхиттық елдердің
қарым-қатынасына қолайлы аудан деп есептеледі. Ресей рыногымен бірігіп
бизнес жасауға Монголия, Қытай, Малайзия, Сингапур, Тайван, Корея, Япония
елдері өз қызығушылықтарын білдірді. Көрмеге Ресей компаниялары да қатысады
және де Бурятия Республикасының елшілері де шақырылған. Сол үшін Бурятия
республикасының өндіріс палатасына 29- тамызға дейін сұраныс берілуі керек
14.
Шөл даладағы аялдама. Хилтон компаниясы Улан-Баторда 240 номерлі қонақ
үй Гонконг Шанх –Ла –Азия – сетін ашпақшы және қала орталығында қонақ үй
және Шыңғысханға арналған саябақ салынбақ. Онда гольф ойнайтын алаң, сондай-
ақ XIII ғасыр қаруларын қолданбақ. Монғолияға келгендер тосын жағдайларды
іздеген, түзу жолдан кеткісі келетіндер келеді. Кейбір туристер бұл жерге
Vodka, Train Sundowners, Travel компаниясының поездна билет алып
келгендер. Бұл компания жарнамасында дүние жүзінде жоқ астана, онда тоңуға
да, ыстықтауға да, шаңға батуға да, люктен құлап қалуға да болады дейді.
Қолайлы жағдайды күтуге болмайды. Жақсы жол деген мұнда жоқ, ол не нашар,
не жоқ 15.
Монголия инвесторлары 10 пайыздық салық жеңілдіктер қолданылатын
болды. Монголдар тек қана өз елінде табиғи карьералар жасап ғана қоймай өз
елдерінің табиғи ресурстарына–монгодың экзотикасын және туризм саласын да
дамытуды жөн көрді. Монголияның айтуы бойынша туристік бизнес Монголия
Үкіметі қол қойған алдағы шептегі экономикалық тізімге енді, ал кейбір
компаниялардың талапқа сай турбазасы, қонақ үйі бар болса кейбір
жеңілдіктерді қолдана алады. Шетел инвесторлары және монгол инвесторлары
егер 4 жұлдызшасы бар 200 орындық қонақ үй, 500 орындық конференц залы
болса 10 пайыздық жеңілдікті қолдана алады.
Мысалға келешекте Дженко тур бюро компаниясы Шыңғысханның
монументін 10 миллиард тугрик жұмсалатын үлкен комплекс, Империал Гоулд
компаниясы Морин нуур комплексін, Эм Си Эс компаниясы Шангри Ла қонақ
үйін, Нью тур компаниясы Савой комплексін, Старт Эстейтс компаниясы
Хилтон қонақ үйін, Баянгол компаниясы Холидей Инн құрылыстарын
салуды көздеп отыр. Биылғы жылы туризм саласында 500 адамға жұмыс табылады
деп сенеді.
Монголия көптеген туристік жетістіктерге жетті. 2006 жылы Монголияға
176 мемлекет 390-мың туристер келіп кетті. Бұндай климаты қатал 2,5 млн елі
бар мемлекеттік рыноктан алшақ елге бұл үлкен жетістік. Туристердің
көпшілігі 15 мыңы Япониядан келген. Екінші, үшінші орында Оңтүстік Корея
мен АҚШ. 2007 жылы Монголияда салықтық саясат басталды, бұл туристік
бизнесті көбейту, туризмнің сәуірден қарашаға дейінгі созылуы үшін.
Туристердің осындай жақсы ағымы біріншіден Монголияның құрылуына 800 жыл
толуына екінші жағынан мемлекеттің шағын бизнеске көп көңіл бөлінуіне
байланысты. Осы жағдайға байланысты бірнеше жүз доллармен ғана өз жұмысын
бастаған тур фирмалар кәзіргі кезде үлкен атақты фирмаларға айналды.
Қазіргі кезде бүкіл мемлекет киіз үй түрінде көптеген туристік
фирмаларға толы. Туристік ресурстарды қолдану үлкен қарқынмен жүруде.
Монгол тур бизнесін капитализатцияландыру эволюциялық түрмен жүруде, онда
бәсекелестер талабы еркін, фирмаларды турагенттер немесе тур операторлар
деп бөлу жоқ, әр фирма өз еркімен жұмыс істейді. Мемлекет тарапынан тур
индустрияға кедергі жасау жоқ.
Туристік бизнеспен алаяқтар мен ұлттық органдар емес, прокуратура
айланысады. Оның жұмысы елінің туристік ресурстарының жақсаруын, елінің
көрмелерде ірі іс-шараларда, жоғары сапалы полиграфиялық өнімдерінің жақсы
жағынан көрінуін көздеп отыр.Бұл қосымша салықтық жеңілдіктің шығуы – тур
фирмаларды қолдаудың бір түрі 16.
2 МОНГОЛИЯДАҒЫ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ
АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Табиғи рекреациялық ресурстар
Жалпы елдің табиғи байлығы сол елдің әсем бейнелі көркем жаратылысымен
сипатталады. Сондай-ақ ол объектілер туризммен тікелей байланысты.
Оны мемлекеттік және халықаралық тұрғыда белгілі бір стандартқа сай
етіп қалыптасқан заңды түрде қорғауы тиіс.
Өзге елдер сияқты Монголияда да ерекше қорғалатын аймақтарды
Халықаралық табиғатты қорғау ұйымы Дүниежүзілік табиғатты қорғау
мониторингі орталығымен бірлесіп 1993 жылы оны тізімдеді. Ол бойынша былай
жіктелді: қорық жерлер, табиғи байлық, тарихи орындар, табиғаттағы қор;
қорғалатын ландшафт деп негізгі 5 топқа бөлінген. Олар 1-кестеде
көрсетілген. Ерекше қорғалатын аймақ (20530588 га, яғни 48 елді мекен).
Оның алғашқы төртеуі Монгол елінде кездеседі. Енді соның әрқайсысына
кеңінен тоқталсақ:
Кесте 1-Ерекше қорғалатын аймақ 17
Қорық жерлер Табиғи байлық Табиғи қорлар Тарихи орындар
Табиғи Табиғаттың Табиғат байлығын Табиғаттың
алқаптардың ежелден бері сақтап,яғни бастауын ежелден
ерекшелігін, кескін-келбетін табиғи қорларды алатын, қазіргі
сондай-ақ ежелденсақтапкеле жатқанбіріктіретін таңда қорғауға
өзінің тарихи, мекендер 182358 алынған
жаратылысын, экологиялық, га–16 елді мекен.мәдени-тарихи
қасиетін сақтап, мәдени маңызы бар орындар 79305
адамзаттың және де туризм га–6 елді мекен
қорғануының саласында ерекше
нәтижесінде әлі орын алатын
күнге дейін жерлер 8133420
жалғасын тауып га-14 елді мекен.
келе жатқан
жерлер.10494283
га–12 елді мекен.
Кесте 2-Табиғи байлық жерлер 17
Мемлекеттік қорғауға алынған Қорғаудағы жер Қорғауға алынған
№ жерлердің аты көлемі жыл
8133420 га (39,6
пайыз)
1 Ховсгол көлі 838070 1992
2 Хорло-Гэрхидің ақ көлі 77267 1995
3 Гобидің үш кереметі 2694737 1993,2000
4 Горхи-Гэрэлж 293168 1993
5 Алтай Бесбоғда 636161 1996
6 Хангай жотасы 888455 1996
7 Қарасу көлі 850272 1997
8 Неон хангай (патша Хангай) 59088 1998
9 Хустайн жотасы 50620 1993,1998
10 Ханхохий-Хорлос 553350 2000
11 Сийлхэн жотасы 140080 2000
12 Цамбагар тауы 110960 2000
13 Тарбағатай жотасы 525440 2000
14 Онон-Балж 415752 2000
Монголия жеріндегі Алтай, Хангай, хэнтэй, үлкен Хянган, Ховсгол сияқты
таулар елдің 5 негізгі табиғи рекреакциялық аймағына жатады. Осыған орай
туризм ошақтары да осында шоғырланған. Бұлардың ішіндегі Алтай таулы жүйесі
(1,2 кесте).
Монгол Алтайының туризмдегі орны Алтай таулы жүйесі Еуразия
континентінің орталық бөлігін алып жатыр. Алтайлық тау жүйесінің солтүстігі
Ресей мен Қазақстанға қарап, Орыс Алтайы деп аталады. Оңтүстіктегі монғолия
мен қытай жерінде жатқан бөлігі Монғол және Гоби Алтайы деп аталады. Оның
ұзындығы 1000 км, ені 300 км, биіктігі 4374 м-ге дейін жетеді. Жоталарының
шыңдары тегістелген, жұмырланған мәңгі ерімейтін қар мен мұздың ауданы 810
км.кв. Оның ішінде ең ірісі–Потанин мұздығы. Оңтүстік-батыс беткейлері
ылғалды, орманды-шалғынды келеді. Ал баурайын дала, жоғарғы бөлігін
альпілік шалғын алып жатыр 18
Мұнда келушілерге бұл саяхат көптің қолы жете бермейтін Монғол және
Орыс Алтайында болып көру мүмкіндігін сыйлайды. Алтай тауы күрделі табиғи
бітімнен тұрады. Оның территориясында Орталық-Азиялық және Сібірлік әлем
ұштасып жатыр. Алтайдың орыс жағындағы бөлігі табиғаттың сібірлік түрін
көрсетсе, сол мезгілде Монгол Алтайынан Орталық-Азиялық аймақ бейнесін
тамашалауға болады.
Алтай тауы тасты, шөлді, қарлы шыңды және алуан түрлі қызықты үңгірлері
бар, ол жайында Ресейдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz