Мұздықтар

Жоспар
Кіріспе

Мұздықтар санның өзгеруі
Мұздықтар ауданының өзгеруі
Мұздықтар ұзындығының
Іле Алатауының солтүстік беткейіндегі мұздық жүйесінің эволіоциясын болжау тәжірибесі

Мұздықтар санының өзгеруі төмедегілердің нәтижесінде жүреді: 1) мұздықтардың толық еруін; 2) Ірі мұздықтардың кіші-гірім мұздқтарға бөлінуі және 3) салалардың тілімденуінен.
Жотаның солтүстік беткейінде 1955-1990 ж.ж. аралығында 56 мұздық еріді, яғни 1955 жылдағы олардың санының 18%, жалпы ауданы 2,57км2 (кесте).
Барлық еріген мұздықтар абсолюттік биіктігі мен мұздықтардың вертикальді диапазоны аз жотаның сілемдеріне орналасқан еді. Олардың барлығы беткйлік мұздықтар тобына жатқзылған, көбінесе – аспалы, тек біреуі – карлық-аспалы (Есік өзені алабында) және біреуі – карлық (Түрген өзені алабыда). Еріген мұздықтардың көбісі (60% дейін). Талғар және Есік өзені алаптарында тиесілі. Қарғалы және Кіші Алматы алаптарында бірде-бір мұздық еріген жоқ.
Мұздықтар санының өсуі олардың ыдырауынан және салалардың тілімденуінен, сонымен қатар «жаңа мұздықтардың табылуы нәтижесінде іске асады. Қарғалы және Проходой өзендері алаптарыда 1990 ж. ӘФТ дешифрлеу нәтижесінде 3 «жаңа» ұсақ мұздықтар бар екені анықталды. Осы мұздықтар 1987 жылғы картада дақ ретінде белгіленген. Бұл кішкентай мұздықтардың орташа ауданы – 0,02 км2, ал жалпы ауданы - 0,048 км2.
Аймақтағы дегляция процесі 80-ші жылдары кіші-гірім мұздықтардың толық еруімен бірге, орташа көлемдегі мұздықтардың бөлінуімен, ыдырауымен сипатталады (кесте).
Жиі көп камералы цирктерде жайғасатын, макробеткейдің орталық бөлігіндегі мұздықтармен қатар, ұзындығынан екі үлкен мұзыдықтар (шлейфтік, карлық) ыдырауға неғұрлым қарқынды ұшырады. Барлығы 35 жылдың ішінде 131 мұздықты құрайтын 57 мұздық бөлінген.
Мұздықтардың бөліну есебінен және жаңа түрлерінің табылуынан олардың барлық саны 1979-90 ж.ж. аралығында 63-ке өсті ( кесте)
Ауданы > 0,1 км2 –лі мұздықтар саны 35 жылдың ішінде 31-ге қысқарды (яғни 12%), бірақ олардың тек қана 11-і еріп кетті, ал қалғандары ауданы кішкентай мұздықтар қатарына «ауысты». Олардың ауданы ‹ 0,1 км2. Осындай кішкентай мұздықтардың саны 1979 ж. салыстырғанда 1990 ж. 6 есе өсті.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Мұздықтар санның өзгеруі
Мұздықтар ауданының өзгеруі
Мұздықтар ұзындығының
Іле Алатауының солтүстік беткейіндегі мұздық жүйесінің эволіоциясын
болжау тәжірибесі

Мұздықтар санның өзгеруі
Мұздықтар санының өзгеруі төмедегілердің нәтижесінде жүреді: 1)
мұздықтардың толық еруін; 2) Ірі мұздықтардың кіші-гірім мұздқтарға бөлінуі
және 3) салалардың тілімденуінен.
Жотаның солтүстік беткейінде 1955-1990 ж.ж. аралығында 56 мұздық еріді,
яғни 1955 жылдағы олардың санының 18%, жалпы ауданы 2,57км2 (кесте).
Барлық еріген мұздықтар абсолюттік биіктігі мен мұздықтардың
вертикальді диапазоны аз жотаның сілемдеріне орналасқан еді. Олардың
барлығы беткйлік мұздықтар тобына жатқзылған, көбінесе – аспалы, тек біреуі
– карлық-аспалы (Есік өзені алабында) және біреуі – карлық (Түрген өзені
алабыда). Еріген мұздықтардың көбісі (60% дейін). Талғар және Есік өзені
алаптарында тиесілі. Қарғалы және Кіші Алматы алаптарында бірде-бір мұздық
еріген жоқ.
Мұздықтар санының өсуі олардың ыдырауынан және салалардың
тілімденуінен, сонымен қатар жаңа мұздықтардың табылуы нәтижесінде іске
асады. Қарғалы және Проходой өзендері алаптарыда 1990 ж. ӘФТ дешифрлеу
нәтижесінде 3 жаңа ұсақ мұздықтар бар екені анықталды. Осы мұздықтар 1987
жылғы картада дақ ретінде белгіленген. Бұл кішкентай мұздықтардың орташа
ауданы – 0,02 км2, ал жалпы ауданы - 0,048 км2.
Аймақтағы дегляция процесі 80-ші жылдары кіші-гірім мұздықтардың толық
еруімен бірге, орташа көлемдегі мұздықтардың бөлінуімен, ыдырауымен
сипатталады (кесте).
Жиі көп камералы цирктерде жайғасатын, макробеткейдің орталық
бөлігіндегі мұздықтармен қатар, ұзындығынан екі үлкен мұзыдықтар
(шлейфтік, карлық) ыдырауға неғұрлым қарқынды ұшырады. Барлығы 35 жылдың
ішінде 131 мұздықты құрайтын 57 мұздық бөлінген.
Мұздықтардың бөліну есебінен және жаңа түрлерінің табылуынан олардың
барлық саны 1979-90 ж.ж. аралығында 63-ке өсті ( кесте)
Ауданы 0,1 км2 –лі мұздықтар саны 35 жылдың ішінде 31-ге қысқарды
(яғни 12%), бірақ олардың тек қана 11-і еріп кетті, ал қалғандары ауданы
кішкентай мұздықтар қатарына ауысты. Олардың ауданы ‹ 0,1 км2. Осындай
кішкентай мұздықтардың саны 1979 ж. салыстырғанда 1990 ж. 6 есе өсті.
Макробеткей бойынша жалпы мұздықтар саны 1990 ж. 330-ға жетті, ол 1955
ж. олардың санының 107% және 1979 ж. - 124%. Бұл жағдай мұздықтар
бөлшектерінің ұлғаюына аз ықпалын тигізді, мұздықтардың орташа ауданы оның
қосымша көрсеткіші болып табылады. Осы көрсеткіштер реперлі жылдар
бойынша төмендегідей өзгереді: 1955ж.- 0,94 км2 ,1979ж. – 0,86 км2 және
1990 ж. – 0,62км2. Сонымен мұздықтың орташа мөлшері 35 жыл ішінде 0,32 км2
қысқарды немесе 34%-ға.
Алдағы жылдары және онжылдықтарда мұздықтардың деградациясына
байланысты процесстер (мұздықтардың еруі, олардың бөлінуі т.б.) қарқынды
түрде жалғаса береді. Мұздықтардың жалпы саны, олардың көпшілігінің еруіне
байланысты ұлғая береді, ал олардың орташа ауданы кеми түседі.

3.2 Мұздықтар ауданының өзгеруі
Шамалған және Қарғалы өзендрі алаптарындағы мұздықтардың қысқаруға ең
бейім екендігін кестедегі мәліметтерден көре аламыз. Қаскелең және Ақсай
өзендері алаптарыдағы, жиі терең және көлеңкелі түпкірлі бедерлерге
сәйкес жайғасқан мұздықтары қысқаруға төзімді келеді. Абсолюттік биіктігі
5 км-ге жақын, Оратлық Талғар өзеі алабындағы мұздықтар ауданының 20%
-ғана жойылады.
Мұздықтардың 35 жыл ішіндегі орташа қысқару жылдамдығы 2,4 км2ж.
құрады, және осы уақыт аралығында мұздану ауданы 29,2%-ға қысқарады, яғи
0,8%жылына.
Көрсеткіштері 2-3км 2 болатын мұздықтардың ауданы қысқаруға көп
ұшыраған. Сонымен қатар кіші-гірім мұздықтарда өз ауданын қарқынды түрде
жоғалтқан, тіпті олардың көбі жоғалып кеткен. Ірі мұздықтардың арасында,
қарастырылған кезең ішінде аудандары тұрақты немесе аз шамада қысқарғандары
бар. Яғни бұл мұздықтардың соңдары өте жоғарыда жатады немесе олар
мореналық қабатпен көмкерілген. Ауданның қысқаруы динамикалық белсенділікке
де байланысты. Жалпы кезең ішінде бірде бір мұздықтың ауданы ұлғайған ,жоқ.
Мұзданудың қысқару ауданы 1990 ж., - 83,76км2-ге тең, 45,22 км2 (54%)
аңғарлық мұздықтарға тиесілі, 37,47 км2 (45%) – беткейлік мұздықтарға
(шлейфтік, карлық, аспалы) және 1,07 км2 (1%) – жайпақ шыңдық мұздықтарға
тиесілі. Бірақ беткейлік мұздықтар 1955ж. бастапқы аудандардан 36% жоғалтса
ол аңғарлық мұздықтар - 25% ғана, яғни 11% аз. Сондықтан да негізінен
деградацияға беткейлік мұздықтар ұшыраған. Мұндай мысалға Қаскелен өзені
алабындағы өте қарқынды қысқаруға ұшырап жатқан №29 карлы аспалы мұздықты
келтіруге болады. Оның ауданы 37,5 есе кішірейді – 0,30-дан 0,008 км2-қа
дейін, қазіргі таңда бұл мұздық жоқ болуыда мүмкін.
Аңғарлық мұздықтар ауданының қысқаруының орташа шамасы 35 жыл ішінде
0,65 км2құрайды (0,018 км2ж.), беткейлік мұздықтарда 0,16 км2 дейін
қысқарады. Орташа алғанда жотаның солтүстік беткейінің әрбір мұздығы жылына
0,008 км2-ден айырылады.
Максимальді биік гипсометриялық деңгейде орналасқан осы топтағы кейбір
мұздықтар өзінің ауданын 1955 жылдан өзгеріссіз сақталады деуге болады.
Мысалы, осындай мұздықтарға №109 аспалы мұздық К.Алматы өзені бастауындағы
Партизан мұздығы жатқызылады. Ол тек 0,01 км2-қа ғана қысқарады, 3880-4383
м биіктіктер аралығында жайғасқан.
Ендік немесе субендіктік бағытта созылған мұздықтардың (мысалы, №147-
Северцов) оңтүстікке қараған алаптарында мұз ауданының кішірейуі анық
байқалады.
Соңында қазіргі кезеңдегі мұздықтардағы деградацияның тағы да бір
ерекшелігін атап өтейік. Мұз ауданының кішірейуі тек қана мұздықтардың
фронты және бүйірлері (борт) бойынша жүрмейді, сонымен қатар қалыңдығы
минимальді, жалатылған деп аталатын мұздықтардың биік учаскелері де (4000-
4500 м) қарқынды кішірейюге бейім болады. Сонымен мұздықтарда фронтальді
деградациямен бірге ареалды деградацияда байқалады. Облицовканың қарқынды
еруі Кавказ үшін В.В.Поповнин мен В.В. Пановта, ГиссароАлая мен Памир үшін
А.С. Щетинниковта айтылған.
Дегенмен мұздану ауданының ең көп қысқаруы мұздықтың тілдік бөлігіне,
ал ең азы – қоректену облысына тиесілі. Мұздану ауданы беткей бойынша тек
1979-90 ж.ж. аралығында 3300-3400 м биіктік зонасында 76% қысқарады, 3400-
3500м зонада - 50%, 3500-3600м зонада - 36%, 3600-3700м зонада - 10%, 3800-
4200 м биіктік аралығында -6%, 4200-4400м биіктіктерде - 2%.
3.3 Мұздықтар ұзындығының
Аймақта мұзданудың жалпы деградациясы мұздық ұзындығының қысқаруынан да
байқалады. ( кесте).
Мұздық жүйесі бойнша мұздықтың жалпы орташа ұзындығы 35 жыл ішінде
480м-ге қысқарады, немесе 13-ге, 1979-90ж.ж.ұзындықтың қысқаруы 1955-
79ж.ж. қарағанда 1,7 есе көп. Шамалған алабынан басқа, қалған барлық
алаптардағы мұздықтардың орташа ұзындығы 1955 ж. 1км болған, ал 1990 ж.
мұндай ұзындық тек үш бассейінде – Талғар, Есік, Ақсай сақталды, ал қалған
мұздықтарда 1км.
Мұздықтардың ауытқуын зерттегенде және олардың мониторингін өткізгенде
мұздықтың жалпы ұзындығының өзгерісін емес, ең маңыздысы олардың соңдары
шегінісінің шамасы мен жылдамдығын білу қажет. Сондықтан да 1990ж. түсірім
бойынша мұздықтардың пішінін картографиялық өңдеу кезінде мұздық соңдарының
шегіну көрсеткіштеріне ерекше көңіл бөлінді. ( кесте)
Әрине, көптеген факторларға және жағдайларға байланысты шегіну шамасы
әрбір алапқа, әсіресе әр бір мұздыққа жеке өзіндік сипаттамасы болып
табылады. Тек 1979-90ж.ж. аралығында бірқатар мұздықтар (Қаскелең өзені
алабындағы - №33,36В, Үлкен Алматы алабындағы -№ 96,Талғар алабындағы
-№166 және т.б.) 400-500м-ге шегінді, яғни 45мж жылдамдықпен, Қаскелен
алабындағы №29 және К. Алматы алабындағы №104 мұздықтар 600-670 м шегінді,
яғни 60мж; Сол Талғар алабындағы -№139-оң Тоғызақ мұздығы 1000м шегінді,
яғни 100мж.
Аймақтағы көптеген мұздықтың ішінде тек төртеуі (№36-Қаскелен
алабында, Ақсай алабындағы -№53,Ч. Алматы алабындағы №93 және Есіктегі
-№214) тілдерінің соңдарының станционарлық күйін сақтап қалды. Алайда бұл
мұздықтар ауданы бойынша кішірейді, сондықтан да нақты стационарлы, яғни
ауданы және де ұзындығы бойынша өзгермеген деп санауға болмайды.
Іле Алатауы солтүстік беткейінде алға жылжыған 2 мұздықтың бар екені
анықталды. Мұндай мұздықтарға алға жылжудың анық белгілері бар №65 –ші және
№79-ші мұздықтар жатады. Олар Ч. Алматы өзені бастауында жайғасқан. Оны
мұздықтардың біріншісі он бір жыл ішінде 30м-ге (орташа алғанда 2,7мж), ал
екіншісі 100м-ге (9мж) жылжыған. Бұл мұздықтардың феномені былай
түсіндіріледі: қалың мореналық қабаттың астында және ауырлық күшінің
әсерінен ақырындап төмен жылжыған, броньдалған (сақталған) мұздықтар
қатарына жатады.
Тілдер соңдарының шегінуінің орташа көрсеткіштері мұздықтардың барлық
морфологиялық типтеріне бірдей. Мұздық ұзындығының өзгерісі 35 жыл ішінде
жалпы 480м-ді құрады, оның -і ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.