Жарнаманы қолдану

Пән: Маркетинг
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

Кіріспе. . .: І бөлім . . .

2: 6

Кіріспе. . .: 1. 1.

2: Жарнама туралы түсінік

Кіріспе. . .: 1. 2.

2: Қазақ баспасөзінде жарнаманың пайда болуы . . .

Кіріспе. . .: 1. 3.

2: Кеңестік кезеңдегі жарнама . . .

Кіріспе. . .: 1. 4.

2: Қазіргі БАҚ-тағы жарнама . . .

Кіріспе. . .: II бөлім

2: 15

Кіріспе. . .: 2. 1.

2: Қазақ ұлттық құндылықтарының жарнамадағы көрінісі . . .

Кіріспе. . .: 2. 2.

2: Жарнаманың түрлері . . .

Кіріспе. . .: 2. 3.

2: БАҚ-тағы жарнаманың ерекшеліктері . . .

Кіріспе. . .: 2. 4.

2: Баспасөздегі жарнама . . .

Кіріспе. . .: 2. 5.

2: Радиодағы жарнама . . .

Кіріспе. . .: 2. 6.

2: Теледидардағы жарнама . . .

Кіріспе. . .: III бөлім . . .

2: 42

Кіріспе. . .: 3. 1.

2: Жарнама проблемасының зерттелу жай-күйі . . .

Кіріспе. . .: 3. 2.

2: Жарнаманың психологиялық әсер ету сипаты . . .

Кіріспе. . .:

Қорытынды . . .

Cілтеме . . .

Кіріспе. . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

2: 57

кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қандай да бір қоғамның нарықтық жағдайдағы әлеуметтік-экономикалық дамуы барысында қызу бәсекелестік туатыны мәлім. Нарықтық жағдай қарқын алғанда жарнаманың қоғамдық мән-маңызы да арта түседі. Нарықтық экономикаға көшкенге дейін елімізде жарнама мәселесіне көп көңіл бөлінбеген еді. Ал қазіргі уақытта күнделікті өміріміздің бір көрінісіне айналды.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 2007 жылы Қазақстан халқына арнаған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауының IV бөлімінде: «Бәсекелестікке қабілеттілік - Қазақстанның әлемдік экономика мен қоғамдастыққа табысты кірігуінің кілті», - деген жолдар бар. Аталған жылдан бастап, Президенттің бастамасымен қазақстандық жобаның негізі тұжырымдалып, іске асыру жолдары қолға алынған болатын. Бұл - мемлекетіміздің әлемдік бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарынан табылуы жолындағы игі қадам. Ал мұның алғышарты ретінде Қазақстан тауарлары мен қызметтерінің халықаралық озық стандарттардың сапалық деңгейіне көтерілуін атауға болады.

Жарнама - қоғамдық-әлеуметтік мазмұндағы термин. Қазақ жарнамасы - еңбек қарым-қатынасының, еңбек өлшемдері мен өндіріс күштерінің арасалмағы нарығының қалыпты формаға ауысып отырған қоғам құрылысының жаңа кезеңіндегі нарықтық қарым-қатынастың құрамдас бөлігі, қызмет көрсетулердің, тауарлардың түрлерін насихаттайтын өндіріс орнының тиімді қызмет етуіне ықпал жасайтын, еңбек пен өнім бәсекелестігін дамытатын нысан. Бұл - оның экстралингвистикалық сипаты. Соңғы 10-15 жылдың ішінде қазақ қоғамының дамуын алдыңғы кезеңімен салыстырғанда, жарнама саласының сандық-көлемдік арасалмағы да өзгерді. Қазақстан Республикасында орыс тіліндегі жарнамалар - шамамен 60%; қазақ тіліндегі жарнамалар - шамамен 30%; шет тілдеріндегі жарнамалар 10% көлемінде қолданылады. Нарықтық қарым-қатынастың құрамдас бөлігі болғандықтан, жарнама iciнің әлеуметтік мазмұны кеңейді және осы терминнің ұғымдық көлемі де ұлғайды.

Қазақ лингвистикасында жарнама мәтіні жеке тілдік құбылыс немесе тілдік құралдар мен бейвербалды құралдардан тұратын кешенді құбылыс ретінде зерттелмеген. Жарнама - психология, қоғамтану, журналистика ғылымдарына, сонымен қатар әлеуметтік лингвистика, лингвомәдениеттану, аударматану, стилистика салаларына да қатысы бар тілдік қоммуникацияның бip түpi.

Қоғам дамуындағы қазақ жарнамаларының қазіргі әлеуметтік рөлінің артуы жарнаманың қоммуникациялық акт ретіндегі заңдылықтарын, ақпарат беру және ықпал ету қызметін атқарудағы тілдік құралдардың қолданылу ерекшеліктерін, тілдік құралдардың вербалды емес құралдармен бірлесе отырып, ықпал ету қызметін атқарудағы жұмсалу заңдылықтары зерттеу жұмыстың өзектілігін дәлелдейді.

Қазақстанда соңғы жылдарда жарнама ісі қызу өрістеуде. Мұнымен қатар, егеменді еліміздегі жарнаманың ұлттық танымын айқындап-зерделеу қажеттілігі де өздігінен туындайды. Жарнама феноменін зерттеу үшін адамның даралық табиғатын және оның ұлттық сұранысын толық ашу керек. Теледидардан көріп жүргеніміздей, орыс тіліндегі кейбір жарнамалар қазақ тіліне аударылып берілгенде, тартымсыз шығуы да мүмкін. Дегенмен де, мұны еліміздің мемлекеттік тілге көшу үрдісінің бір көрінісі деп қабылдасақ та болады. Бір өкініштісі, еліміздің тауарын таза қазақ тілінде өзіндік идеялармен өндіру мен жарнамалаудың төмен деңгейде болуы қынжылтады. Теледидардағы жарнама көрермендердің ұлттық ерекшелігін ескермейді, моральдық тұрғыдан ұнамдылығы солғын сюжеттер толассыз берілумен болады. Теледидардағы жарнама жасаушылардың іс-әрекеті сөзсіз пайдалы, алайда ол адамдардың әсіресе, балалар мен жеткіншектердің психикасы мен денсаулығына кері әсерін тигізуі мүмкін. Ал болашақта жарнаманың дамуы қоғамдағы әлеуметтік қатынасты тұрақты түрде өзгертуі мүмкін. Бұл - бүгінгі күні де өзекті мәселелердің бірі.

Жарнаманы өндіруде, зерттеуде әлеуметтік, әлеуметтік-психологиялық, қабылдаудың ұлттық-этникалық (әдет-ғұрып, өнеге және діни салттар) ерекшеліктерін, экономикалық жағдайларды ескеру қажет. Бізде пайдаланылып жүрген жарнамалар Ресей мамандарының жұмысына сүйенеді. Жарнама өнімдері қабылдаудың психологиялық ерекшеліктерін ескермей жасалғандықтан, тиімділігі төмен болып жатады. Жарнаманың психикалық әсеріне - зейінді тарту, қызығу туғызу, ниет-тілекті ояту, интеллект пен эмоцияға жағымды әсер ету сияқты жағдайлар жатқызылады. Адамға жарнаманың әсерін әлеуметтік-психологиялық ішкі дайындықтың жиынтығы ретінде түсіндіретін негізгі компоненттерге - когнитивті, мінез-құлықтық және эмоционалды компоненттерді жатқызуға болады.

Жалпы алғанда, жарнама информация емес, әуелде солай көрінгенімен, бұл адамдарды психологиялық бейімдеу болып табылады. Бұл жағдай өте қауіпті, ерте ме, кеш пе ол бізді экономикалық қана емес, өнеге сферасында да басқарады, нәтижесінде тауардың бар екенін біліп ғана қоймай, оны сатып алуымыз керек. Жарнаманы зерттеу арқылы, қоғам күйін де анықтауға болады.

Жарнама мен тұтынушының мінез-құлқының арасындағы арақатынасты түсіну үшін біріншіден, адам мінез-құлқының көп жақтылығы, оған әсер ететін факторларды, екіншіден маркетингпен айналысатындар мінез-құлық тенденцияларына қарай қалай топтастырады, әсер ететін факторлардан қалай капитал жинайды деген сұраныстарды нақтылау керек.

Жарнама іс-әрекеті - қоғамдық-ұлттық сананың бір формасы. Тұтынушының ұлттық мәдениетін, яғни қазақ халқының құндылықтарын басты назарда ұстау негізгі қағидалар қатарына жатады.

Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттелу деңгейі. Қазақ тіл білімінде "жарнама", осы аталым қамтитын терминдік ұғым белгілі тілші ғалымдар Ғ. Кеңесбаевтың, М. Балақаевтың, Р. Сыздықованың, Ш. Сарыбаевтың, Е. Жанпейісовтың еңбектерінде сөз мәдениеті, әдеби норма, ішінара қазақ әдеби тілі стилінің жүйесі аясында ғана сөз болып, жеке ғылыми проблема ретінде қарастырылған жоқ. Аталған кезеңде өзекті сипатта болмауы - заңды құбылыс, өйткені қазақ жарнамалары ұғымы қамтитын қоғамдық-әлеуметтік мазмұн шектеулі сипатта болды.

Соңғы онжылдық көлемінде де қазақ, жарнамалары туралы негізінен стиль, норма мәселесіне байланысты айтылып келді. Соңғы уақытта қазақ жарнамаларын әлеуметтік лингвистика аясында зерттеген еңбек жарияланды (С. А. Асанбаева) .

Ал түркологияда бұл - тың мәселелердің бipi.

Әлемдік лингвистикада жарнамаға қатысты проблемалар: жарнаманың әлеуметтік рөлі (Б. М. Разумовский, В. Е. Демидов) ; жарнама мәтінінің аксиологиялық acпектici (З. П. Табақова) ; жарнама түрлері (В. Барабанников, М. Бойтлер, Ә. П. Стоянова, Аль-Марбуд Валид, Н. Б. Фильчикова) ; жарнама мәтініндегі гендерлік аспект (И. А. Ғусейнова, М. В. Томская) ; жарнама мәтінінің ерекшеліктері жалпы лингвистикалық тұрғыдан сипаттау (Н. А. Гурская) ; жарнама мәтінінің функционалдық-семантикалық ерекшеліктерін көрсету (Ғ. Н. Кузнецова), жарнама мәтінінің жасалуын жалпылама сипаттау (А. Кромптон, М. А. Мутовина), жарнама мәтінінің психологиялық ерекшеліктерін айқындау (А. Н. Лебедев, А. К. Бобовиков, В. Г. Зазыкин) аспектілерінде зерттелген. Дегенмен, тіл білімінде жарнаманың тілдік сипаты, оның мәтіндік ерекшеліктері, тілдік құралдар мен вербалды емес құралдардың өзара байланысып атқаратын ықпал ету қызметінің дәрежесі, ерекшеліктері кешенді түрде зерттелмеген.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Қазақ жарнамалары мәтіндерінің тілдік ерекшеліктерін, оның ішінде лексикалық бірліктерінің ақпарат беру және ықпал ету қызметтеріндегі қолданылу заңдылықтарын; жарнама мәтіндеріндегі тілдік құралдар мен вербалды емес құралдардың ықпал ету кызметіне бағытталған кешеннің сипатын талдау.

Көрсетілген мақсаттарды жүзеге асыру үшін алдымызға төмендегідей міндеттер қойдық:

Қазақ жарнамаларының қазақ қоғамындағы әлеуметтік-қоғамдық орны мен мазмұнын айқындау; еңбек қарым-қатынастарының нарықтық сипаттағы рөлін көрсету;
қазақ жарнамаларының ықпал ету қызметіне қатысатын құралдарды талдау;
қазақтың ұлттық құндылықтарының жарнамадағы рөлін ашып көрсету;
жарнама проблемасының зерттелу жай-күйін сипаттау;
жарнама мәтіндеріндегі жаңа қолданыстарға талдау жасау;
жарнаманың психологиялық әсер ету сипатын көрсету.

Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны. Қазақ тіліндегі жарнамалар және олардағы қазақ ұлттық құндылықтардың көрінісі.

Зерттеу жұмысының дереккөздері. Зерттеу жұмысын жүргізу үшін 1996 жылдан бepi жарияланған жарнама мәтіндері жинақталды. Материалдар мерзімді басылымдардан ("Егемен Қазақстан", "Қазақ әдебиеті', "Жас алаш", "Түркістан", "Казахстанская правда", "Деловая неделя" газеттерінен), қазақ радио және телеарналарынан ("Хабар-1", "Хабар-2", "Қазақстан", "КТК", "Рахат" телеарналарынан), сыртқы жарнамалардан жинақталды.

Диплом жұмысының теориялық маңызы. Қазақ жарнамаларының жазбаша мәтін ретіндегі, оның ішінде шағын көлемді мәтін ретіндегі белгілерінің анықталуы қазақ тіл біліміндегі мәтін лингвистикасының және мәтін стилистикасының дамуына үлес қосады. Қазақ жарнама мәтіндерінің тілдік сипаты бойынша жасалған тұжырымдар әдеби норма, сөз мәдениеті, аударматану, терминология салалары бойынша жасалған ғылыми тұжырымдарды толықтырады. Жарнама мәтіндерінде тілдік құралдар мен вербалды емес құралдардың кешенді байланысы арқылы ықпал ету кызметінің жасалатындығы лингвограмматика аспектісінің зерттелуіне үлес қосады.

Жұмыстың практикалық құндылығы. Зерттеудің тұжырымдары мен нәтижелерін, игерген тілдік фактілерді жоғары оқу орындарында функционалдық стилистика, мәтін лингвистикасы, әдеби тіл нормалары, сөз мәдениеті, терминология, аударматану салалары бойынша жүргізілетін дәрістер мен семинарларда пайдалануға болады.

Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе мен қорытындыдан, үш бөлімнен тұрады.

І бөлім

1. 1. Жарнама туралы түсінік

Ақылы жарнама деп тауарды, қызметті танымалдандыру қалыбындағы ойдың алға жылжуын айтамыз. Ол латын тілінен аударғанда «reclamare», француз тілінен «reclame» - «қатты айғайлау» немесе «жарнамалау» деген мағынаны білдіреді.

Біздің жарнама дегендегі білеріміз - бір топтың немесе бір фирма өнімінің жақсы жағын насихаттап, мақтайды деген үстірт түсінік. Алайда, жарнама құрылымының сипаттамасына тереңірек зер салып, үңіле түссек, оның бастауында қалыптасу тарихы мен өзіндік кезеңдері бар екенін аңғарамыз. Сонымен, жарнама дегеніміз не?

«Жарнама - спектакль, концерт, дәріс немесе көрермендерге арналған басқа да мәдени шаралар, спорттық жарыстар, ойын-сауықтар туралы хабарландырудың бір түрі». Немесе: «Жарнама дегеніміз - белгілі бір фирма, тауар немесе қызмет түрі жайлы мағлұматтардың бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жариялануы», - деген жалпыға ортақ анықтамалар бар. Таралуына қарай жарнама ақылы және жанама болып бөлінеді. Газет бетін сатып алып, жарнамалау ақылы деп аталады. Ал өнімді ұсынушы адамның немесе фирманың көпшілік қауым мен бұқаралық ақпарат құралы арасында болатын әртүрлі байланыстар жанама жарнамаға тән. Оның тиімді тәсілі -мектепте, қарттар үйінде, тағы басқа мекемелерде фирманың өз өнімдерін тегін таратуы. Жанама жарнаманың басты үш қызметі бар. Олар:

- нарық кеңістігінде әйгілі болу;

- фирманың беделін арттыру;

- тығырыққа тірелген кезде өз беделін сақтап қалу мақсатында жарнамалауды жүзеге асыру.

Жарнаманың жеке адамдарға арналған хабарландыру, құлақтандыру, сақтандыру секілді түрлері де болады. Мәселен: жекелеген адамдардың жоғалған, ұрланған құнды заттарын, құжаттарын жарнамалайды. Бұл дегеніміз жарнаманың сақтандыру немесе құжаттандыру түрі болып табылады. Бүгінгі таңда белгілі бір кәсіпорынның өнімін жарнамалау кеңінен тарап кетті. Мұндай бағыттағы жарнаманы жүзеге асыру үшін өнімнің жақсы қасиеттерін мейлінше көрсетуге тырысады. Яғни, бұл ақпараттық сипаттағы жарнамаға жатады. Құрылымдық жағынан жарнама суреттер арқылы безендірілетін және тек сөздерден тұратын жарнама болып бөлінеді. Жарнама БАҚ-тың барлық түрінде кездеседі.

Жарнамаға әйгілі маркетолог Филип Коттлер былай анықтама береді: «Жарнама - нақты қаржыландырудың қайнар көзі көрсетілген, ақпаратты таратудың ақылы құралдары көмегімен жүзеге асатын коммуникацияның өзіндік нысаны»[1] . Ал Американдық маркетинг ассоциациясының берген анықтамасы бойынша: «Жарнама - бұл тапсырыс берушінің нақтылы төлемімен тауарларды және қызмет көрсетудің кез келген формасы және ол тиімді әдіс-тәсілдерді қолдана отырып тұтынушыларға қызмет көрсететін және маркетингтің құрамдас бөлігі болып табылады» [2], - деп тұжырымдайды.

1996 жылы шыққан «Сауда туралы жарнама» кітабының авторлары В. Беклешев және С. Вороновтың жарнамаға берген анықтамасы АҚШ-тағы «Эдвертайзинг Эйдж» журналында өткізілген конкурс барысында мақұлданылғаны белгілі. Бұл жерде жарнамаға жалпы сипаттама бере келе, «Жарнама - ол жарнама беруші шығаратын, бұқараның мақұлдауын, дауыстарын алған, тұтынушылар мен тұтынушылар санын көбейту және табысты көбейту мақсатында алдын ала ақысы төленген тауар, қызмет, қоғамдық қозғалыс немесе тұлға туралы баспа, қолмен жазылған, ауызша немесе бейнелік хабарлама» [3], - деп нақтылы тұжырымға келген.

Ұраншылар институты мемлекеттік билік орнатудағы ежелгілерінің бірі болып саналғандықтан, мұндай қызмет барлық ежелгі мемлекеттерде тіркелген. Еуропа территориясында ұраншылар хабарландырулары б. з. б. ХІV ғ. жатқан Крит-Микендік мәдениетінің орталықтарында қазба жұмыстары кезінде табылды. Ұраншылар ежелгі ірі қалаларда адамдардың көп шоғырланған жерлерінде күнделікті ақпарат беру үшін қызмет еткен. Негізінен, бұл ақпарат мемлекеттік бұйрық түрінде саяси мәнде болған, бірақ көп жағдайда ұраншылар тұрғылықты халыққа жалпылай маңызды ақпаратты беріп отырды. Әйгілі қолбасшыларды ұрандау, елшілердің келуі туралы алдын-ала айту, нан тарату немесе жақында цирктің көрсетілуі туралы хабарды тарату түрлері ертеде жиі кездесіп отырған.

Мәдениеттанушылардың пікірінше, ежелгі және орта ғасыр заманында қоғамдық-рухани өмір салты ауызша формада көрініс тауып, жалғасып отырған. Мұны жарнамалық мәтіндердің ауызша нұсқалары дәлелдейді. Саудагерлердің айқайлары жарнаманың ерекше жанрын қалыптастырды, бұл жарнамалар:

тауар мен қызмет көрсетуді ұсыну түрінде;
жаяу қолөнершілердің делдалдарының шақырулары;
жарнама құралдары кешені (ауызша - сөз түрінде, әртүрлі бейнелік

элементтер, ым-ишара түрінде ұсынылып отырған.

Сол кездің өзінде жарнаманы өткізетін ыңғайлы уақыт пен орын таңдауды ұйымдастыру аса маңызды болған. Ал бейнелік жарнаманың бастаулары адамзаттың ою-өрнек, сурет пен мүсіндерді игеруімен тығыз байланысты.

Ежелгі Грекияда көркемөнер мен қолөнершілердің жасаған бұйымдарын фирмалық таңбамен белгілеу дәстүрі қалыптасқан. Осылайша қазір жарнаманың әдіс-тәсілдері болып табылатын таңбалық құралдар меңгерілуі ежелден бастау алған. Мәдениет дамуының бастапқы кезеңдерінде-ақ жарнама жазбаша мәтін түрінде шыға бастады. Әрине, бұл жазудың пайда болуымен сипатталады. Антика кезеңіндегі жазбаша жарнама өмірдің барлық салаларын қамтыды. «Фаустин табыстарына монша өзінің барлық қызметтерін ұсынады», - деп Рим тұрғындарының сүйікті антикалық моншалары жарнамаланған. Осындай сипатқа ие болған жарнама антикалық қалаларда адамдардың көбірек шоғырланған аудандарында арнайы бөлінген орындарда жүзеге асып отырды. Жарнамалық мәтіндер бүгінгі заманның өнер табысы емес, олардың бастаулары ежелгі замандардан көрінеді, яғни, антикалық заманда жарнамалық қызмет қалыптаса бастады деп тарихи жәдігерлерге сүйене отырып, нақты айта аламыз. Демек, афиша, плакат, сауда маркасы, жарнамалық акция сияқты құбылыстардың бастапқы түрлері антика заманында қалыптасты деуге толық негіз бар.

1. 2. Қазақ баспасөзінде жарнаманың пайда болуы

«Қазақ мерзімді баспасөзі Қазақстанның Ресейге қосылуының нәтижесінде пайда болды», - дейді баспасөз зерттеушілері. Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев сынды қазақтың біртуарлары қазақ журналистикасындағы демократиялық публицистиканың негізін қалады. ХІХ ғасырдағы қазақ халық ауыз әдебиеті мен ақын-жазушылар шығармалары баспа бетінде жарық көре бастады. XIX ғасырдың екінші жартысында қазақ тілінде кітап, газеттер шығып тұрды. Газеттер шыға бастаған кезде публицистиканың түрлі жанрлары пайда болғаны белгілі. Алайда, жарнаманың алғашқы таза нұсқасы қазақтың қай басылымынан бастау алғанын кесіп айту қиын. Дегенмен, нағыз жарнаманың өзі болмаса да, соған ұқсас түрлері көрініс тапқан деп айтсақ, қателеспейміз. Қандай да бір факті, деректі тексергенде сол дәуірдің тарихи оқиғаларына, хал-ахуалына мән беріп, сабақтастыра сараптау - зерттеушілер ескеретін өзекті мәселенің бірі.

Жарнаманың мазмұны XIX-XX ғасырдың өзгерістеріне байланысты болған сияқты. Мәселен, XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында мектептер салынып, халықтың сауатын ашу саясаты жүріп жатты. Осы кезеңде жаңа оқулықтар, кітаптар шыға бастағанда, газетте «Жаңа кітаптар» айдарында «Дала уалаяты» газетінде (1888-1902) мынадай жарнама жарық көрген: «Жаңадан қазақтар турада бір кітап шығып, сатылып жүр. Сол кітапта Орал жағының қазақтарының шежіресі бар, онан соң қалай орыстармен араласқаны бар, «жазған Алекторов» деген. Сол кітапты білімді, ғылымды қазақтар алып оқыса пайдалы. Ата-бабасының қалай жүріп, қалай түзеле бастағанын біледі. Сол кітаптың қағазы аз, бағасы 35 тиын. Астрахань губерниясының «Ханская ставка» шаһарында сатылса керек» (ДУГ 1890, №30) деп, Д. Высоков қол қойған. Ал «Торғай» газетінде: «Жақында Торғай облысында орысша оқудың қазақ арасында көбейгенінен сөйлейтін һәм Торғай облысының картасы бар жаңа кітап басылып шықты. Шығарған Васильев, аламын деушілер оны шығарған Торғай облысының военный губернаторының кеңсесіндегі советник Васильевке барсын», - деген жарнама жарияланған. Сондай-ақ «Айқап» журналында (1911-1915) да: «Жаңа шыққан кітаптар» деген тақырыпта: «Жастық жемістері» қазақша өлеңмен басылған. Шығарушысы - «Айқап» оқушыларына белгілі Әкірам Ғалымов. Ішінде әдемі-әдемі өлеңдер бар. Өлең оқуды сүюшілердің алып оқулары тиіс. Ұмытылған «Қалқаман-Мамыр» - қазақ тіліндегі тарихи хикая. Шәкәрім Құдайбердіұлы. Бұл кітапта қазақта мұнан 190 жыл бұрын болып өткен бір уақиға қисса қылып өлеңменен жазылған. Оқушыларына әсерлі-көркем кітап. Алдырушылар Семипалатта «Ярдам» кітапханасынан алдыруға болады», - деген хабарландыру, жарнамалар берілген. Дәл осындай жарнамалар журнал бетінде көптеп жарияланған. Міржақып Дулатовтың «Эсперанто тілі» («Айқап» 1913, № 9) деген материалы таза жарнамаға жатпаса да, ол материалда жарнаманың кейбір элементері ұшырасады: «Біздің заманымызда мәшһүр доктор Заменгоор деген жер жүзіндегі халықтарға бірдей ортақ «эсперанто тілін» ойлап шығарды. Бұл тілдің оңайлығы сонша: егер бірнеше ай көңіл беріп үйренген кісі өзінің ана тіліндей біліп шығады», - деп айтып келеді де, кітаптың бағасына тоқталып, доктор Заменгоордың мекен-жайын келтіреді, - «Егер тұрған шаһарларыңызда «эсперанто» кітаптары табылмаса өз адресі мынау: г. Варшава, ул. Дикая. № 9. Д-ру Л. Заменогоору».

«Дала уалаяты» газетінде 1895 жылы № 24 cанында басылған Г. Н. Потаниннің тарихи-этнографиялық материалдарды жинау үшін қазақ арасына келгені хабарланып қана қоймай, халықтың онымен қалай байланыс орнатуға болатыны туралы айтылады. Онда: «19-інші июньде темір жолмен Петербур шаһарынан Омбы шаһарына атақты жиһан кезуші Г. Н. Потанин деген келеді. Григорий Николаевич Омбы шаһарында бірнеше күн тұрып, мұнан Көкшетау оязына шықса керек. Қазақтардың ертегісі мен бұрынғыдан қалған сөздерін жинамақ үшін. Сол жайларда осы жылдың сентябрь айына дейін тұрса керек», - дей келе, жергілікті тұрғындар халықтың ертегілері мен аңыздарын осы адамның жинауына көмек көрсетуі сұралады. Жарнама және хабарландыру ретінде берілген бұл материал былай аяқталады: «Әлбетте, Г. Н. Потанин Көкшетау оязының қазақтарының арасында да құрметі асып, сүйікті болып, һәм қазақтар да оның жүрген сапары турада ойына алған нәрселерін бажай келтіруіне болысып, уа көмек беруден тартынбаса керек», - деген өтініш, тілекпен аяқтайды. Бұл материалда жарнама элементтері анық байқалады. Г. Н. Потаниннің кішіпейілділігі, жақсы мінезі айтыла келе, қарапайым халықтың көмегіне сүйену арқылы ел әдебиеті мен тарихына қатысты құнды деректерді халық арасынан жинауға көмектесетін тек қарапайым халық екені баса ескертілген және басқа халықтардың мұрасын жинаудағы жетістіктері қоса айтылып, оқырманды осы іске жұмылдыру көзделіп отырғаны көрінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.