Қазақстан Республикасының салық саясаты

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

Кiрiспе . . . 3-4

Нарық қатынастары жағдайындағы салық теориясыСалықтардың әлеуметтiк экономикалық мәнi . . . 5-12Салықтардың қызметi, олардың экономиканы

дамытудағы рөлi . . . 12-14

Қазақстан Республикасының салық жүйесiҚазақстан Республикасы салық жүйесiндегi салық механизмi . . 15-30Салық жүйесiндегi әртүрлi салықтардың үйлесiмi . . . 30-46
Салық саясаты, оны жүзеге асыру мәселелерiСалық механизмiн салық саясаты арқылы жетiлдiру . . . 46-52

Қорытынды . . . 52-53

Қолданылған әдебиеттер . . . 54

КIРIСПЕ

Мемлекеттiң нарық экономикасын қалыптастыруға көмектесетiн экономикалық құралдардың арасында салықтарға маңызды рөл берiледi. Салық салу - бұл қоғам мүшелерiнiң бәрiне қатысты сала, ол мемлекеттi де жалпы қоғамды және әрбiр жеке салық төлеушiнi қамтиды. Мемлекет үшiн салықтар бұл өмiр сүру мәселесi. Олар мемлекеттiң қызметiн қаржыландыра отырып, оның негiзгi табыс көзi болып табылады. Осы арқылы олар мемлекет аппаратын ұстауға, мемлекеттiң қорғаныс қабiлетiн қамтамасыз етуге, қоғамдық тәртiптi ұстауға, мемлекеттiк бағдарламаларды қамтуға, бюджет саласындағы жұмысшыларға жалақы төлеуге жұмсалады. Салықтар арқылы жиналған қаражаттардың жетiмсiздiгi, салық жүйесiнiң тиiмсiздiгi, салық салудан жалтару, мемлекеттiң ахуалына жылдам әсер етедi, ал осы арқылы қоғам мен халыққа әсер етедi.

Ұйымдар, кәсiпкерлер және қатардағы азаматтар салықтармен байланыста және бұл байланыс өте қатаң түрде жүредi.

Салықтар арқылы кәсiпкерлердiң табысын алу олардың қызметiн ары қарай жалғастыруға ынтасын түсiредi, халықтың сатып алу қабiлетiн төмендетедi, өндiрiстiң қаржылық базасын төмендетедi. Бұл елдегi жалпы экономикалық ахуалдың төмендеуiне әкеледi - тауарлар сұранысқа ие болмайды да өндiрушiлердi өндiрiстi қысқартуға мәжбүрлейдi.

Салықтар мемлекеттi ақша қаражаттарымен қамтамасыз ете отырып, белгiлi бiр мөлшерден асып кеткен жағдайда олар экономика мен халықтың өмiр деңгейiн нашарлататын себепке айналады. Дұрыс ойластырылмаған салық саясатының экономика мен қоғамға тигiзер әсерi соғыстың немесе жаулап алу қатерiнен кем болмайды.

Салық салу сияқты әртүрлi бағыттағы ғалымдардың зейiнiн өзiне барынша аударта алатын қоғамдық саяси, экономикалық өмiрдiң саласын тату қиын.

Салықтар өте өткiр және әлеуметтiк қауiптi құрал, мұны мемлекет ақырын, ойластырып барып қолдануы керек.

Бұл жұмыста салық салудың негiзгi теориялық мәселелерi қарастырылады. Тақырыптың өзектiлiгi қазiргi таңдағы салықтардың алатын орнымен, олардың қоғамға әсерiмен, Қазақстан Республикасындағы салық жүйесiн, оның iшiнде салық механизмiн салық саясаты арқылы жетiлдiруден көрiнедi. Жалпы жұмысты орындау барысында белгiлi бiр қойылған мақсаттарға қарай мынадай негiзгi мiндеттер қойылады:

жалпы салықтар теориясы, қазiргi заманғы, нарық қатнастары жағдайындағы салықтар теориясын қарастыру, олардың ұтымды және терiс жақтарын салыстыру;
салықтардың жалпы пайда болуы мен әлеуметтiк айқындау;
салықтардың қызметi, олардың экономиканы дамытудағы рөлi;
Қазақстан Республикасының салық жүйесi және ондағы салық механизмiнiң алатын орнын қарастыру;
Салық жүйесiндегi әртүрлi салықтардың үйлесiмiн талдау;
Салық саясаты, оны жүзеге асыру мәселелерiн талқылау;
Экономиканы салық саясатының тетiктерi (механизмдерi) арқылы реттеу және осы салық саясаты арқылы салық механизмiн жетiлдiру.

Осы айтылған мiндеттер жұмыс барысында орындалды және олардың орындалуына байланысты салық теорияларындағы кездесетiн салықтарды пайдаланудың маңызды жақтарын қолдануға ұсыныстар жасалады.

Салықтар мәселесi әлемдiк тәжiрибеде күрделi әрi қайшылықты мәселелердiң бiрi. Өкiнiшке орай, қазiргi таңда жеклеген салық төлеушiлерiнiң арасында салықтарды теңсiз бөлу орын алуда. Негiзiнде, салық жүйесi оның алдында бәрi тең болатындай етiп құрылған. Салық төлеушiлердi меншiк формасына немесе аумақтық ораналсуына қарай дискриминация жоқ. Бiрақ салық қызметiнiң барлық күшi тексеруге оңай салық төлеушiлерге бағытталған, ал олардың жекелеген топтары салықтан заңсыз да заң бойынша да жалтаруда. Сондықтан да кейбiр салық төлеушiлерiне салық ауртпалығы көп те, ал басқалары салықтарды өте аз мөлшерде төлейдi немесе тiптен төлемейдi,

Салықтар мемлекеттiң қаржы базасын қалыптастырудың көзi ғана емес, сондай-ақ мемлекеттiк реттеудiң мықты құралы болып табылады. Осы мәселелерге, салық саясатының әлеуметтiк саясатпен қатынасы жөнiнде бiраз талдаулар жасалады, яғни әлеуметтiк сала шет қалмау үшiн салықтардың әсерi қаншалықты болу керек, осы жөнiнде автор бiраз мағлұматтар бередi.

Белгiлi бiр мемлекеттерде салықтардың жиынтығы оның салық жүйесiн құрады. Экономикалық өсудi қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтiк қамсыздану деңгейiн көтеру, бюджет тапшылығын төмендету, елде шағын және кiшi кәсiпкерлiктi ынталандыру, мiне осы аталған мәселелер салық жүйесiнiң қызмет ету арқылы шешiлуi тиiс өзектi мәселелр болып табылады.

Нарық қатынастары жағдайындағы салық теориясыСалықтардың әлеуметтiк экономикалық мәнi

Кез келген мемлекет өзiнiң жеке қаржы базасы болған кезде ғана өмiр сүре алады. Қарапайым тiлмен айтсақ өзiнiң аппаратын ұстауға және қызметiн жүзеге асыру барысында туындайтын шығындарды жабу үшiн ақша қаражаты керек /1, 5 бет/. Сондай-ақ ақша материалдары өндiрiс саласының өнiмi болып табылады, бұған басқару қызметiнiң бiр түрi болып табылатын мемлекет қызметiнiң қатысы жоқ. Басқаша айтқанда жалпы мемлекеттiк аппараттың қызметiмен бiрге нақты бiр мемлекет қызметкерiнiң субъектiсi қоғамдық игiлiктi сипатқа ие болғанына қарамастан ақша оның құнының көрсеткiшi болып табылатын өнiмдi жасамайды. Осыған орай мемлекет оны сырттан (басқа жақтан) iздеуге мәжбүр. Мемлекеттiң ақшаны табуы мемлекеттiң ақша қорын құру үшiн, оның қызмет етуiн қамтамасыз ету үшiн ақша қаражаттарын мобилизациялаумен байланысты. Мемлекет ақша қаражаттарын әртүрлi әдiстермен табады. Оның бiреуi меншiк иесi ақшаны мемлекетке өз еркiмен беруiнен көрiнiс табады. Мұндай әдiстiң классикалық мысалы болып мемлекеттiк заемдар табылады (iшкi және сыртқы) . Басқа жағдайларда мемлекеттiң ақшаны табуы оны ерiксiз, мәжбүрмен алу арқылы болады. Мұның классикалық мысалы салықтар болып табылады.

Салықтар әскери табыстар (добыча), баждар мен қоса мемлекттiң өзiне ақша табуының ең көне әдiсi болса керек.

Революцияға дейiнгi белгiлi қаржылар П. П. Гензель осыған орай көне дәуiрдiң өзiнде салық салудың тиiмдi тәсiлдерi болғанын атап көрсетедi. Ал М. Т. Оспанов болса екi мың жылдай бұрын мұсылман және христиан дiндерiмен шарттастырылатын десятинадан қазiргi салық салудың ең түпкi бастауын көредi, яғни мемлекет толық жетiлген түрде болмаған кезде, ол бiр халықтарда патриархтық ұйымдар болса, басқаларында оллигархия басқаратын қала-мемлекеттер болған /2, 16 бет/. Мiне сол кездерде жалпы мемлекеттiк заңдардың тiптен болмағаны белгiлi, ол кезде заңдардың орнына заңнан ешбiр кем емес, әрi қатал дiни қауымдардың жазылмаған заңдары болды

Салықтар таңы арайлап атып, дамып келе жатқан адамзат өркениеттiң бастапқы кезеңдерiнде пайда болған болатын. Кезiнде Iнжiлдегi iзгi хабарын жазғанда Лука Исаның (Христостың) тууы туралы өзiнiң баяндауын “Сол күндерi кесарь (патша) Август жер жүзiнiң барлық тұрғындары салық төлеу үшiн тiзiмге тiркелсiн деген бұйрық бередi” деп бастаған едi. Осы оқиға салықтар мен алымдарға байланысты санақ есебiн алу және тiзiмге тiркеу iсiнiң бастамасы болды, сондай-ақ халық санағы мен жерлердi есепке алу жөнiндегi аталмыш өктем iс-қимылдар Сирияны Квирии басқарып тұрған кезде, астарлы мағынада жүргiзiлген болатын.

Тiзiмге тiркеу (қазiргi кездегi салықтық тiркеу есебiне алу) барысында, бiрiншi кезекте Римге бағынышты барлық провинциялардың жерлерiн кадастрлеуге және бағалауға қол жеткiзiлсе, екiншi кезекте тұрғылықты халықтар нақты салық төлеушiлер ретiнде есепке алынады.

Бiздiң эрамызға дейiнгi ҮII-ҮI ғасырларда аухаттылардың өкiлдерi табыстың онға бөлгендегi бiр бөлiгiн қазынаға алу қажет деп белгiлеген. Ал ҮI ғасырдың соңы мен Ү ғасырдың басында қоғамдық ауыртпашылықтар - литургиялар пайда болған /3, 7 бет/.

Ресей мемлекетiiң салық жүйесi IХ ғасырдың соңына таман қалыптаса бастады. Ең бiрiншi алынған салық “дань” деп аталынатын. Сол кездерде алыатын салықтардың барлығы баждар болып саналатын. Баждардың мына түрлерi алынған: “Мыт. “гостиная”, “перевоз”, “вес и мера”, “торговая”, “вира”, “продажа”.

Бiрiншi Петр тұсында фискалдық палата құрылған болатын. Одан басқа қаржылар мәселесiмен айналысатын камерколлегия, ревизионная коллегия сияқты мемлекеттiк органдар болған.

Қазақстанда да заман кезеңдерiне сай салық жүйесi болғаны ешбiр күмән тудырмайды, Бiр ғана дәлел ретiнде “Ұлы жiбек жолы” мен өркендеп, дамыған қамал қалалар “Сығанақ”, “Отырар”, “Тараз”, “Меркi”, “Исфиджаб”, “Құлан”, “Яссы”, “Сауран”, “Барысхай”, “Аспара”, “Баласағұн”, “Тамиз”, “Екiгөз” жөнiндегi мағлұматтарды айтуға болады. Тек бiр өкiнiштiсi жазба әдебиеттердiң сақталмағанына байланысты осы салықтар жөнiндегi дерек көздерiнiң өте аз болуы. Кезiнде Қазақстан тарихында, сонымен бiрге салық салу мәселелерiн шешуге орасан зор үлесiн қосқан бiрден бiр құқықтық дерек көзi Тәуке ханның хандық құруы кезiнде, оның тiкелей қатысуымен, қабылданған “Жетi жарғы” болып табылады /3, 9 бет/.

Қазақстанның Ресей боданы болуына байланысты оның аумағында да Ресейдiң заңдарында көзделген салықтар мен өзге де мiндеттi төлемдер алынатын болған. Тек Қазақстанның өзiне тән алымдар да белгiленiп отырған. Мысалы, “Кибиточный сбор”, “паспортный сбор”, “ямская повинность” және т. б.

Салық салу жүйесi адамзат өркениетiнiң әрқилы кезеңдерiнде туындап, қалыптасып, дами отырып бүгiнгi күнде белгiлi бiр деңгейде дамыған әрбiр мемлекеттiң қоғам - қауымының қандай да болсын мұқтаждықтарын қанағаттандырудың және әлеуметтiк экономикалық аяларын реттеудiң таптырмас құралы ретiнде көрiнiс табуда.

Салықтардың экономикалық мәнi мынада: салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлермен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бiр бөлiгiн бiлдiредi. Сондай-ақ шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының бiр мөлшерiн мемлекет үлесiне жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетедi.

Салықтар мемлекеттiң құрылуымен бiрге пайда болады және мемлекеттiң өмiр сүрiп, дамуының негiзi болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруi, өркендеуi қашан да болса оның салық жүйесiнiң қайта құрылуымен, жаңғыруымен бiрге қалыптасады /4, 19 бет/.

Әрбiр мемлекет өзiнiң iшкi және сыртқы саясатын жүргiзу үшiн белгiлi бiр мөлшерде қаржы көздерi қажет. Салықтар - мемлекеттiң тұрақты қаржы көзi. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетiк ретiнде пайдаланады /5, 17 бет/. Салықтардың мәнiн толық түсiну үшiн олардың экономикалық маңызын түсiну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметтерiне байланысты.

Салықтардың экономикалық белгiлерi:

салықтар мемлекет үлесiне жиынтық қоғамдық өнiмдi бөлудi бiлдiредi
Салық ақшалай формада болады, бiрақ табиғи салықтар да болуы мүмкiн
Салық қайтарымсыз төлем
Салықтарды төлеу эквивалентсiз сипатқа ие
Салық төлеу барысында меншiк формасының өзгеруi болады
Салықтар тұрақты экономикалық қатынастар туғызады

Салықтар мемлекетке экономикалық процестердiң барысын реттеуге мүмкiндiк бередi, ол мемлекеттiң реттеу функциясы және өндiрiстiң белгiлi бағытын қамтамасыз ететiн арнайы салық механизмi арқылы жүзеге асады.

Салықтарды мемлекеттiк қаржылық реттеудiң құралы ретiнде қолдану салықтардың табиғатынан, олардың iшкi мәнiнен және қызметтерiнен шығады. Салықтар экономикалық категория бола отырып, ұлттық табысты мемлекет пайдасына бөлу қатысты ерекше өндiрiстiк қатынастардың жиынтығын бiлдiредi, және ең алдымен фискалдық қызмет атқарады. Ұлттық табыстың бiр бөлiгiн мобилизациялау өндiрiс процесiнiң қатысушылары мен мемлекеттiң арасында үздiксiз байланыс туғызады, бұл ел экономикасына қажеттi бағыттарда әсер етуге мүмкiншiлiк бередi /6, 55 бет/.

Осыған байланысты салықтар реттеушiлiк қызмет те атқарады деп айтуға болады, оны жүзеге асыру барысында өндiрiстi ынталандыру, шектеу, санкциялау жүзеге асады Салықтардың аталған екi қызметi салықтардың маңызды жағын көрсетедi және олардың объективтi қасиетi болып табылады. Салықтар теориясының дамуы ең алдымен оның фискалдық қызметiн қалыптастыру арқылы жүрдi. Салықтардың дамуы барысында олардың реттеушiлiк қызметi қалыптаса бастады, бұл экономикалық функциясы деп аталады (бұл мемлекеттiң рөлi мен қызметiнiң күшеюiне байланысты болды. Салықтардың мәнiн жүйелi түрде зерттеудiң негiзiн қалаушы Д. Рикардо салықтардан қауiптен басқа (зұлымдық) ештеңе көрген жоқ. Ол “салықтар бiрнеше қауiптердiң iшiнен таңдауды бiлдiредi: егер ол пайда мен табыстың басқа көздерiне әсер етпесе, ол шығындарға әсер етуi керек, ал егер оның ауыртпалығы бiрдей таратылмаса және өндiрiске қысым көрсетпесе онда салықтардың неге салынатыны бәрiбiр” дедi. Бiрақ бiз оның еңбектерiнде салықтарды жою туралы ұсыныстарын байқаймыз, өйткенi олар мемлекет институтының өмiр сүруге қажеттi материалдық базасын бiлдiредi /7, 22 бет/.

Рикардоның белгiлi пайдалылық идеясын ұнатпауы оның салықтардың тек бiр жағын ғана қарастыруымен байланысты болса керек. Яғни ол салықтардың үкiметтiң қажеттiлiгiн қамтамасыз етудi ғана көрдi де салықтардың реттеушiлiк әсерiн көрмедi. Рикардомен бiр ойлайтын А. Смит салықтардың өмiр сүру фактiсiне басқаша қатынасты. Ол “салықтар қауiп әкелiп қана қомайды, егер салық салудың белгiлi бiр принциптерiн сақтаса қоғамдық дамудың ең негiзгi оңтайлы факторы болады” дедi. Ол принциптер: мемлекет азаматтары үкiмет шығындарын жабуға азаматтар өздерiнiң төлем қабiлеттiлiгiне байланысты яғни ол үкiметтiң қорғауыменен қолданатын табыстарына қарай; салық төлеушiлермен басқаларға да салықтардың көлемiнiң, мерзiмiнiң және төлеу әдiстерiнiң белгiлi, анық болуы; салықты салық төлеушiге ыңғайлы әдiстер мен мерзiмде жинау керек; салық механизмiн ол төлеушiнiң қалтасынан ол мемлекет кассасына төлегеннiң үстiнен мейлiнше аз алатындай етiп құру керек /8, 111 бет/.

А. Д. Вагнер 1890 жылы әлеуметтiк саяси теорияны ұсынды. Ол бойынша салық саясаты тек фискалдық емес, сонымен қатар әлеуметтiк саяси мақсаттарды көздеуi керек.

Салықтың таза қаржылық мақсатымен бiрге тағы басқа мақсат қойылуы мүмкiн: салықтың көмегiмен реттеушiлiк қызметтi еркiн айырбас жағдайындағы бөлуде өзгерiс болатындай етiп жүзеге асыру. Жекелеген табыстар мен мүлiктi қолдануға да реттеушiлiк тұрғыдан араласуға болады. Вагнер мемлекеттiң шаруашылық өмiрге араласуын кеңейтудi жақтаушы болып табылады. Вагнердiң пiкiрiнше, салықтар кез келген қоғамдағы байлықты теңсiз бөлумен күресе алады. Өзiнiң ойын жалғастыра келе ол “салықтар тек фискалды құрал емес, сонымен қатар шаруашылық өмiрге саналы түрде әсер етудiң құралы” дедi.

Француз экономисi Ф. Кэне де осылай ойлаған. Өзiнiң атақты “Экономикалық таблицасында” ол салықтардың қажеттiлiгiн атап көрсеттi және салықтар капиталдың ұдайы өндiрiсi процесiне әсер ететiн негiзгi фактор деп көрсеттi.

Ф. Кэненiң пiкiрiнше, дұрыс ұйымдастырылған салық таза өнiм есебiнен алынуы тиiс, өндiрiс шығындарына таралмауы керек, өйткенi бұл жағдайда ол жер иесiн, меншiк иесiн және мемлекеттi құлдыратады, тонау құралына айналады.

Ф. Кэне мен А. Д. Вагнер концепциясына қатысты олар салықты мемлекеттiң шаруашылық өмiрге белсендi араласудың құралы ретiнде қарастырылғанын, және салық ауыртпалығын анағұрлым дұрыс тарата отырып, олардың шаруашылық өмiрге зиянын жоюды немесе бәсеңдетудi қарастырғанын айта кету керек.

Тәжiрибеде салықтардың экономиканы реттеудiң маңызды қаржы құралдары ретiнде дамыған елдердiң қолданылуына байланысты бұл идеялардың дұрыстығы байқалады.

Профессор В. Твердохмбовтың салық жүйесiн құрудың негiзгi принциптерi мен осы позицияны кртикалық талдауы мән берудi қажет етедi. В. Твердохмбов салық салу тәжiрибесiн теориялық тұжырымдау талпыныстары салық теорияларында көрiнiс тапты. Олардың эволюциясы экономикалық ойлардың әртүрлi бағыттарының дамуымен қатар жүрдi. Салық жүйелерiнiң концептуалды модельдерi мемлекеттiң экономикалық саясатына қарай өзгерiп отырды.

Көптеген жылдар бойы салықтардың экономикадағы рөлi туралы классикалық көқарастар үстемдiк еттi. 200 жылдан астам уақыт бұрын А. Смит мемлекеттiк қаржылардың эволюциясы жөнiнде iлiм қалыптастырды. Салық жүйесiнiң қалыптасуы мемлекет дамуының жоғары деңгейiнде қалыптасады. Ол салықтарды жеке шаруашылық субъектiлерiнiң табысын жүйелi, тәртiппен алудың түрi деп түсiндiрдi және олардың төрт қағидасын ұсынды: теңдiк, анықтылық, салық төлеудiң ыңғайлығы және арзандығы. Классик-ғалымдар У. Петти, Ж. Б. Сей (1767-1832) және ағылшын экономистерi Д. Рикардо, Дж. Милль (1773-1836) экономиканы сұраныс ұсынысты туғызатын, ал олардың бiреуiнiң тым артықшылығында өндiрушiлердi шаруашылықтың тапшы салаларына ауыстыру арқылы өзара теңдесу болатын. өзiн өзi реттейтiн жүйе деп қарастырды /9, 53 бет/.

Ал салықтар бюджет табысының көзi ретiнде болды, ғылыми полемика оларды алудың принциптерi төңiрегiнде болды. Бiрақ қоғамдағы экономикалық процестердiң күрделенуiмен қатар, объективтi циклдық процестердiң әсерiмен, классикалық iлiмдi түзеуге қажеттiлiк туды, яғни мемлекеттiң рөлiн белгiлеу, оның экономикалық процестерге әсерi, салық салудың әлеуметтiк экономикалық шектерiн белгiлеу. Жаңа ғылыми теориялар қалыптасты. Қазiргi таңда экономикалық ойдың негiзгi екi бағытын бөлiп қарауға болады - кейнсиандық және неокейнсиандық теория.

Кейнсиандық теория - экономиканың жалпы қызмет етуiнiң анализiнiң элементтерiн көрсетедi, мемлекеттiк реттеудiң маңызды макроэкономикалық бағыттарын белгiлейдi. Бұл теория өндiрiлген өнiмнiң өткiзiлуiн мемлекеттiк реттеудiң әртүрлi әдiстерi арқылы қамтамасыз ету түрiнде тиiмдi сұраныс қалыптастырудың қажеттiлiгiн дәлелдейдi. Дж. М. Кейнске дейiн ұлттық байлықтың негiзi ретiнде үнемдiлiк болған. Кейнс мұны кәсiпкерлiк қабiлетпен толықтырды. Сондықтан да инвестиция ағымына қол жеткiзу үшiн мемлекеттiң тек ақша несие саясаты ғана емес, сонымен қатар бюджет саясатының рөлi зор.

Дж. М. Кейнс (1883-1946) салық салудағы прогрессивтiлiктiң жақтаушысы болды, өйткенi ол капитал салымдарына қатысты өндiрушiнiң тәуекелiн ынталандырады деп есептейдi. Оның теориясының негiзгi ережелерiнiң бiрi экономикалық өсудiң толық жұмысбастылық жағдайындағы жеткiлiктi ақша жинақтарына тәуелдiлiгi. Егер бұл болмаса мол ақша жинақтары экономикалық өсуге кедергi жасайды, өйткенi олар табыстың белсендi емес көзi болып табылады. Өндiрiске салынбайды, сондықтан артық жинақтарды салықтардың көмегiмен жинау керек. Ал бұл үшiн мемлекеттiң салықтардың көмегiмен жинақ түрiндегi табыстарын алу бойынша реттеуi қажет, осы қаражаттар есебiнен инвестиция, ағымдық мемлекеттiк шығындар қаржыландырылады.

Дж. М. Кейнстiң теориясы бойынша экономикалық жүйеде салықтар “икемдiлiктiң құрылғы механизмi” ретiнде қарастырылады. Оның ойынша прогрессивтi (жоғары) салықтар оңтайлы рөл ойнайды. Бюджеттiң айырылмас бөлiгi ретiнде бұл экономикалық категория экономиканың баланстылығына әсер етедi. Салықтық түсiмдердiң төмендеуi бюджеттiң табысын азайтып, экономикалық тұрақсыздыққа соқтырады. Ал салықтар құрылғы стабилизатор ретiнде бұл процестi реттейдi: экономикалық көтерiлу кезiнде салық салынатын табыс салықтық табыстарға қарағанда баяу өседi, ал дағдарыс кезiнде табыстардың төмендеуiне қарағанда, салық тез азаяды. Осылайша белгiлi бiр әлеуметтiк тұрақтылық орнайды. Бюджеттiң салықтық түсiмдерi салық ставкасының көлемiне ғана енсе, сонымен қатар прогрессивтi шкала бойынша салық салынатын табыстың көлемiнiң өзгеруiне де байланысты. Толқулар автоматты түрде болады және табыс көлемiне қарағанда салықтық түсiмдерде маңызды. Ағылшын үкiметi Дж. М. Кейнстiң теориясын бiрiншi дүниежүзiлiк соғыстың алдында мемлекеттiң барлық күшi әскери өнеркәсiптi дамытуға бағытталған кезде тәжiрибеде қоланды.

Ғылыми тезникалық өсу жағдайында дағдарыстың жиi болуы жағдайында мемлекеттiң тиiмдi сұраныс бойынша араласуының кейнсиандық теориясы экономикалық дамудың талаптарына сай келудi доғарды.

Реттеудiң кейнсиандық жүйесi келесiдей себептер бойынша үзiлдi:

Бiрiншiден, өндiрiс жағдайларының өзгеруiне байланысты инфляция үздiксiз сипатқа ие болған кезде ресурстарға сұранысты емес, оларға ұсынысты жақсартатын мемлекеттiк араласу қажет болды.

Екiншiден, экономикалық интеграцияның дамуына байланысты әрбiр елдердiң сыртқы нарыққа тәуелдiлiгi артты. Мемлекеттiң сұранысты ынталандыруы көп жағдайда шетел инвестицияларына оңтайлы әсер еттi. Сондықтан да “тиiмдi сұраныстың кейнсиандық концепциясының” орнына “тиiмдi ұсыныстың” неоклассикалық әдiсi келдi.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.