Еңбекақыдан ұсталымдар мен аударымдар есебі
Жоспар
Кіріспе.
I бөлім Еңбекақы .экономикалық категория ретінде.
1.1 Еңбекақы және еңбекақы түрлері.
1.2 Еңбекақы формалары және жүйелері.
1.3 Есептелген еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар мен аударымдар түрлері.
IIбөлім Еңбекақыдан ұсталымдар мен аударымдар есебі.
2.1 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың аналитикалық есебі.
2.2 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың синтетикалық есебі.
IIIбөлім Кәсіпорын ``Жол.Өткен``ЖШС №1бөлім цех бойынша жұмыскерлердің еңбекақысынан ұсталымдар мен
аударымдар есебінің жүргізілуі.
Кіріспе.
I бөлім Еңбекақы .экономикалық категория ретінде.
1.1 Еңбекақы және еңбекақы түрлері.
1.2 Еңбекақы формалары және жүйелері.
1.3 Есептелген еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар мен аударымдар түрлері.
IIбөлім Еңбекақыдан ұсталымдар мен аударымдар есебі.
2.1 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың аналитикалық есебі.
2.2 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың синтетикалық есебі.
IIIбөлім Кәсіпорын ``Жол.Өткен``ЖШС №1бөлім цех бойынша жұмыскерлердің еңбекақысынан ұсталымдар мен
аударымдар есебінің жүргізілуі.
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есеп-тің рөлі мен мәні артуда.Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге,негіздеу мен қабылдауға субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап бәсекелес субъектіні айқындауға сондай-ақ субъектігердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы уақытылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты ақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық бөлім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды.Ол шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып,оныңтабысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайын ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға ақпаратты жинақтайды.
Бугхалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін иеленеді.Бұған дәлел ретінде БҰҰ-ның 1992жылы өткізген конференциясын“Есептей алмаған масқара болмайды’’деген сөздің бекер айтылмағандығын атап өтуге болмайды.Жалпы,бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау,бағалау,бақылау және талдау секілді функцияларды орындалуы үшін қажет.Сонымен қатар,бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттері,капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді.Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін жинақтауға болады. Ел Президенті Н Назарбаевтің халқвна жолдауында былай делінген;
––Жалақы мен зейнетақы төлемеу деген болмайды бұл өткен уақыт құбылысына айналады.
––Қоғамымыздың барынша мұқтаж топтары ішінде 150мың адам кіші кредиттердің көмегімен және 3,5миллионнан аса адам.
––Барлық өнімділігі төмен және шығынмен істейтін зауыттар банкроттық жосығынан өткізіледі.
––Зейнетақы реформасын нысаналы түрде жүргізе беретін боламыз.
––Өз қаржы секторымыздың реформасын тәмамдап құнды қагаздар нарығын іске қосамыз.
Жалпы осы курстық жұмысымның басты мақсаты –еңбекақы түсінігін.Анықтай отырып,одан ұсталатын аударымдар мен ұсталымдар есебін ұйымдастыру.Бұл жұмыс арқылы бірінші бөлімде еңбекақының экономикалық мәнің, жіктелуін,нысаналарын қарастырдым,ал екінші,яғни негізгі бөлімде осы курстық жұмысымның тақырыбын қарастырып,оның мәнін,яғни есебін аштым.Мұнда еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың қозғалысын,яғни синтетикалық және аналитикалық есебі көрсетіледі.Ал үшінші бөлім бойынша кәсіпорын жұмысшыларының еңбекақысынан ұсталатын ұсталымдар туралы жалпы көрсеткіштер және оның қалай жүргізілгені туралы ақпараттар қарастырылған.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есеп-тің рөлі мен мәні артуда.Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге,негіздеу мен қабылдауға субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап бәсекелес субъектіні айқындауға сондай-ақ субъектігердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы уақытылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты ақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық бөлім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды.Ол шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып,оныңтабысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайын ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға ақпаратты жинақтайды.
Бугхалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін иеленеді.Бұған дәлел ретінде БҰҰ-ның 1992жылы өткізген конференциясын“Есептей алмаған масқара болмайды’’деген сөздің бекер айтылмағандығын атап өтуге болмайды.Жалпы,бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау,бағалау,бақылау және талдау секілді функцияларды орындалуы үшін қажет.Сонымен қатар,бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттері,капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді.Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін жинақтауға болады. Ел Президенті Н Назарбаевтің халқвна жолдауында былай делінген;
––Жалақы мен зейнетақы төлемеу деген болмайды бұл өткен уақыт құбылысына айналады.
––Қоғамымыздың барынша мұқтаж топтары ішінде 150мың адам кіші кредиттердің көмегімен және 3,5миллионнан аса адам.
––Барлық өнімділігі төмен және шығынмен істейтін зауыттар банкроттық жосығынан өткізіледі.
––Зейнетақы реформасын нысаналы түрде жүргізе беретін боламыз.
––Өз қаржы секторымыздың реформасын тәмамдап құнды қагаздар нарығын іске қосамыз.
Жалпы осы курстық жұмысымның басты мақсаты –еңбекақы түсінігін.Анықтай отырып,одан ұсталатын аударымдар мен ұсталымдар есебін ұйымдастыру.Бұл жұмыс арқылы бірінші бөлімде еңбекақының экономикалық мәнің, жіктелуін,нысаналарын қарастырдым,ал екінші,яғни негізгі бөлімде осы курстық жұмысымның тақырыбын қарастырып,оның мәнін,яғни есебін аштым.Мұнда еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың қозғалысын,яғни синтетикалық және аналитикалық есебі көрсетіледі.Ал үшінші бөлім бойынша кәсіпорын жұмысшыларының еңбекақысынан ұсталатын ұсталымдар туралы жалпы көрсеткіштер және оның қалай жүргізілгені туралы ақпараттар қарастырылған.
Жоспар
Еңбекақыдан ұсталымдар мен аударымдар есебі
Кіріспе.
I бөлім Еңбекақы –экономикалық категория ретінде.
1.1 Еңбекақы және еңбекақы түрлері.
1.2 Еңбекақы формалары және жүйелері.
1.3 Есептелген еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар мен аударымдар түрлері.
IIбөлім Еңбекақыдан ұсталымдар мен аударымдар есебі.
2.1 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың аналитикалық есебі.
2.2 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың синтетикалық есебі.
IIIбөлім Кәсіпорын ``Жол-Өткен``ЖШС №1бөлім цех бойынша жұмыскерлердің
еңбекақысынан ұсталымдар мен
аударымдар есебінің жүргізілуі.
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есеп-тің
рөлі мен мәні артуда.Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына әр түрлі
деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге,негіздеу мен қабылдауға
субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап бәсекелес субъектіні айқындауға
сондай-ақ субъектігердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы
уақытылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты ақсаттары
болып табылады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық бөлім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды.Ол шаруашылық
жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.Бухгалтерлік
есептің мәліметтері негізінде бүкіл шруашылық қызметтің іс-әрекеті
сипатталып,оныңтабысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайын
ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің меншігін сақтауды
бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға ақпаратты жинақтайды.
Бугхалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін
иеленеді.Бұған дәлел ретінде БҰҰ-ның 1992жылы өткізген
конференциясын“Есептей алмаған масқара болмайды’’деген сөздің бекер
айтылмағандығын атап өтуге болмайды.Жалпы,бухгалтерлік есеп ұйымға оның
қаржылық жағдайын жоспарлау,бағалау,бақылау және талдау секілді
функцияларды орындалуы үшін қажет.Сонымен қатар,бухгалтерлік есеп
кәсіпорынның активтері мен міндеттері,капиталы және өндірілген өнімдері мен
олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді.Тек қана
бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық
қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін жинақтауға болады. Ел Президенті Н
Назарбаевтің халқвна жолдауында былай делінген;
––Жалақы мен зейнетақы төлемеу деген болмайды бұл өткен уақыт құбылысына
айналады.
––Қоғамымыздың барынша мұқтаж топтары ішінде 150мың адам кіші кредиттердің
көмегімен және 3,5миллионнан аса адам.
––Барлық өнімділігі төмен және шығынмен істейтін зауыттар банкроттық
жосығынан өткізіледі.
––Зейнетақы реформасын нысаналы түрде жүргізе беретін боламыз.
––Өз қаржы секторымыздың реформасын тәмамдап құнды қагаздар нарығын іске
қосамыз.
Жалпы осы курстық жұмысымның басты мақсаты –еңбекақы
түсінігін.Анықтай отырып,одан ұсталатын аударымдар мен ұсталымдар есебін
ұйымдастыру.Бұл жұмыс арқылы бірінші бөлімде еңбекақының экономикалық
мәнің, жіктелуін,нысаналарын қарастырдым,ал екінші,яғни негізгі бөлімде осы
курстық жұмысымның тақырыбын қарастырып,оның мәнін,яғни есебін аштым.Мұнда
еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың қозғалысын,яғни синтетикалық және
аналитикалық есебі көрсетіледі.Ал үшінші бөлім бойынша кәсіпорын
жұмысшыларының еңбекақысынан ұсталатын ұсталымдар туралы жалпы көрсеткіштер
және оның қалай жүргізілгені туралы ақпараттар қарастырылған.
I.Енбекақы –экономикалық категория ретінде
1.1Еңбекақы және еңбекақы түрлері.
Еңбек және еңбекақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару үшін
Қажет ‘Қазақстан Республикасы Еңбек туралы’’ Заңының 5-бабына сәйкес жұмыс
беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті құқықтық
актілермен еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім-шартпен
реттеледі.
Кәсіпорын дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі формалары және
еңбекақы сыйақы жүйесі белгіленеді.Әрбір қызметкердің еңбекақылық табысы
кәсіпорын қызметінің түпкілікті қорытындысына байланысты , оның еңбекке
қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол салықпен реттеледі және ең жоғары
көлеміне шектеу қойылмайды.
Еңбекақы мөлшерін жұмыс берушінің өзі белгілейді және жұмыс беруші
белгіленген еңбекақы мөлшері Қазақстан Республикасының Заңында белгілен-ген
(‘‘Қазақстан Республикасының Еңбек туралы ’’Заңының 71-бабы)ең аз ша-мадағы
еңбекақы мөлшерінен төмен болмауы керек.
Жалпы еңбекақы дегеніміз–қызметкердің орындаған жұмыс көлемі мен
белгіленгін еңбек шарты және мансап инструкциясына байланысты төлем
Еңбекақы негізгі және қосымша түрге бөлінеді.
Негізгі дегеніміз–бұл қызметкерлерге нақты жұсыс пен өтеген уақыты үшін
орындаған жұмыстары мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін
белгіленген бағалау мен қызметақы бойынша есептелетін еңбекақы.
а)жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар қызметақы кесімді бағалаулар
немесе орташа табыстар бойынша есептелінген еңбекақы.
ә)қызметпен өткерген жылдар үшін үстеме.
б)жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты келісімді ақы алушыларға қосымша
қызмет .
в)кесімді алушыларға үдемелі бағалаулар бойынша қосымша ақы.
г)ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйлық ақы берудің бекітілген
тәртібіне сәйкес төленген сыйақылар қосымшалар.
ғ)мерзімнен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы.
д)түндегі жұмыс үшін ақы төлеу.
е)жұмысшының кінәсі жоқ бос тұрып қалуға төлеу.
Мерзімнен тыс жұмыс үшін ақы.
Мерзімнен тыс деп белгіленген уақыт ұзақтығынан тыс уақытта орындаған
жұмысты есептейді. Істеген күніне қарай еңбекақы алатын жұмыскерлер және
мерзімнен тыс жұмыстан ақыны алғашқы екі сағаттар үшін екі есе мөлшерде
төленеді.
Мезгілден тыс жұмыс уақыты бір тәулікке әр жұмысшыға екі сағаттан артық
болмауы керек. Аса зиянды және аса қауіпті еңбек жағдайында мезгілден тыс
жұмысқа тиым салынады . Мезгілден тыс жұмыстың еңбекақысы бір жарым күндік
еңбекақы мөлшерінен кем болмауы, сонымен қатар, тиісті құжаттармен
рәсімделуі керек.
Бос тұрып қалмау уақытының төлемақысы.
‘Қазақстан Республикасы Еңбек туралы ’Заңының 74-бабына сәйкес бос
тұрып қалған жұмыс уақыты төлемақысының тәртібі мен шарттары жеке еңбек
немесе ұжымдық келісім-шарттарында анықталады. Жұмысшының кінәсінен болған
бос тұрып қалыу уақытыны төлемақы берілмейді.
Бос тұрып қалу–жұмысшы жұмыс орнында табылса да өндірістік процеске
қатыспайтын жұмыстағы еріксіз үзіліс уақыты.
Бос тұрып қалу өнімнің өзіндік құнын көтереді табысты кемітеді. Кәсіпорынға
зиян шектіреді. Бос тұрып қалуға да әкімшілік те материалдар мен
жабдықтаушылар да және т б кінәлі болуы мүмкін.
Жұмысшының кінәсінен болмайтын бос тұрып қалудың жоғары шегіндегі
төлемақысы жұмысшының толық тарифтік мөлшерлемесі болуы мүмкін. Жұмысшының
бригадирге мастерге немесе басқа да лауазымды тұлғаларға бос тұрып қалудың
қалай басталғаның және оның себебін ескертуі бос тұрып қалудың төлемақысы
болып табылады.
Демалыс уақыты үшін төлемақы.
Жеке еңбек келісім шарты бойынша жұмыс істеушіге жұмыс орны мен орташа
еңбекақысын сақтайтын жыл сайынғы төленетін еңбек демалысына байланысты
кепілдік беріледі. Еңбек демалысының төлемақысы оның басталуы
күнтізбедегідей бойынша үш күн қалғанда беріледі. ‘Қазақстан Республикасы-
Республикасының Еңбек туралы ’Заңының 60-бабы, 3-тармағына сәйкес ''Жыл
сайынғы төленетін еңбек демалысы басқасы жеке категориядағы қызметкерлерге
арналған нормативті құқық актілерінде жеке еңбек келісім шартында немесе
ұжымдық келісім шартында және жұмыс берушінің актілерінде қарастырылмаған
болса қызметкерге күнтізбедегі 18күнінен кем болмайтын уақытка беріледі’’.
Мереке күндердегі еңбекақы.
Барлық қызметкерлерге мереке күндерінде істегег сағаттарына қарай
төленеді. Жұмыс ауысым сағаты мареке күндеріне дәл келсе мереке
күндерінде істелінген сағаттарға екі есе мөлшерде төленеде (0-ден 24сағатқа
дейін)
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін еңбекақы.
Түнгі уақыт кешкі 22сағаттан бастап таңғы 6-ға дейін созылады. Бүкіл
жұмысының 50%-тегіс түнгі алмасуға келсе, онда ло түнгі уақытта жұмыс
істеген болып саналады. Ондай еңбеккерлерге жарты тарифтік мөлшерлеменің
деңгейінде қосымша еңбекақы төлемі жасалады.
Енді екінші түріне тоқталатын болсақ бұл қосымша еңбекақы түрі.
Қосымша –бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына Қазақстан
Республикасының Заңдарына сәйкес есептелетін еңбекақы Қосымша еңбекақы
түрлері.
а)балаларын тамақтандырушы аналардың жұмысындағы үзіліс уақытына төлем
ә)жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарына төлем
б)мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс
уақытына төлем
в)негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем
г)пайданылмаған демасыс үшін өтемақы
д)шыққанда берілетін жәрдемақы
Қызметкерлерге еңбекақыдан басқа әлументтік сақтандыру қаражаттар
есебінен еңбекке уақытша жарамсыздық жөніңдегі жәрдемақыны алады.
Негізгі және қосымша еңбекақылар қорын құрайды. Еңбекақы қорының
құрамына еңбекақының барлық түрлері әртүрлі сыйақылар, үстемелер қосымшалар
заңға сәйкес жұмыс жасамаған уақытына есептелген ақша сомаларын қоса
алғанда ақшалай немесе натуралды нысанда есептелген жеке әлументтік
жеңілдіктер қосылады.
1.2Еңбекақы формулалары мен жүйелері.
Кәсіпорындағы еңбекақыны ұйымдастыру механизмі жұмысшы күшінің
еңбекақыға айналу процесін бейнелейді. Бұл оның осы заманғы нарықтық
шындыққа қаншалықты дәрежеде жанасатыны өзінің негізгі функцияларында
еңбекақының соншалықты орындалуына байланысты. Еңбекақының қабылдаған осы
үлгісі мен оны нақты және нақты емес түрінде есептеу тәсілі еңбекті
бағалау мен нәтижесінің өзара байланысын көрсетеді, жай және күрделі қызмет
істейтін әртүрлі категориядағы қызметкерлердің төлемдеріндегі қажетті
үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Еңбекті ұйымдастыру және олардың төлемі
жұмыс берушілер мен қызметкерлердің арасындағы қарым қатынасқа ықпалын
тигізеді.
“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы”Заңның 70-бабы бойынша жұмыс
беруші заңға жеке еңбек келісім шартына ұжымдық келісім шартқа сәйкес
қызметкерлердің еңбекақысын төлеуге міндетті.
Жұмысшының еңбекақысы орындалған жұмыскердің сапасы мен санына
ауырлығына байланысты анықталады.
Еңбекақының формалары мен жүйелері еңбек және халықты әлументтік қорғау
министірлігінің 15.05.2000ж №111-п “Қызметкерге еңбекақыны төлеу мәселелері
бойынша әдістемелік ұсыныс”Бұйрығынды белгіленген жұмыскерлерге еңбекақы
есептеудің әртүрлі тәсілін анықтайды. Олар өндіріс жағдайы мен жұмыс
жасайтын жеке құрам категориясына байланасты яғни Қазақстан Республикасының
Әділет министрлігінде 1997жылдың 16-шы қаңтарында тіркелген №244тіркелімі
және Қазақстан Республикасы Ұлттық статистикалық агенттігінің 1996 ж 19-шы
желтоқсандағы № 50 қаулысында бекітілген жалданып жұмыс жасаушылардың сан
және еңбекақы статистикасы бойынша нұсқаулықтың 5бөліміне сәйкес
жұмысшылар және қызметкерлер тобына жататындар.
Кәсіпорындағы шаруашылық етуші субъект еңбекақы жүйесін дербес
таңдайды.Ұйымдардағы еңбекақы жүйесі ұжымдық келісім шартпен немесе жұмыс
берушінің актісімен анықталады.
Жұмыскерлердың еңбегі мерзімдік еңбекақымен кесімді еңбекақымен немесе
басқа еңбекақы жүйелері бойынша төленеді. Төлем жеке және ұжымдық еңбектің
нәтижелері үшін берілуі мүмкін.Еңбекақының негізгі екі түрі бар
–Мерзімді (негізгі-жұмысшының бір сағатына қойылатын тарифтік мөлшерлеме
немесе қызмет ақы және жұмыс істелген уақыт)
–Кесімді (негізгі-жұмыс көлемі және орындалған бірліктерін бағалау)
Мерзімді еңбекақы –тарифтік мөлшерлеме бойынша немесе жұмыс істелген уақыт
үшін төленеді. Мерзімдік ақы мынадай жағдайларда төленеді.
–жұмысшы өнім шығарылымын арттыруға тікелей ықпал ете алмағанда
–кесімді бағалауды анықтауға қажетті өнімділіктің толық көрсеткіші
болмағанда
–жұмыс уақытын пайдалануға қатаң басқару ұйымдастырылып жасалған
жұмыс уақытыны нақты қатаң бақылау жүргізілгенде
–жұмысшыларды дұрыс тарифтендіргенде яғни разряды бар жұмысшының
орындаған жұмыс біліктілігіне сәйкес келгенде
–қызметкерлердің еңбекақысы үшін
Мерзімді еңбекақы өндірген өнімі мен істеген жұмысын мөлшерлеуге
болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі мен санын анықтауға мүмкін емес
болып есептелетін инженерлік-техникалық жұмыстағы жұмыскерлер мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуге негізделген. Мысалы автоматтандырылған
өндірісте машина жөндейтін жұмыскерлер мен қызметкерлерге ұжымның
басшыларына қаржы және есеп бөлімінің қызметкерлеріне тағы басқаларға
Мерзімдік еңбекақының төмендегідей түрлері бар.
1.жай мерзімді
2.мерзімді сыйақы
Мерзімді сыйақылар–жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифта немесе
штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірген
өнімдерінің көлеміне санына сапасына және т.б көрсеткіштердің өсуіне қарай
сыйлық беру болып табылады.
Жай мерзімді-жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы жұмыс істеген уақы
тына тарифта немесе штатта көрсетілген мөлшері бойынша төленеді.Кесімді
еңбекақы–жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін өндіруге кеткен
еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру мақсатына қолданады. Еңбекақы
есептеудің және төлеудің кесімді түрін қолданғандажұмысшылар қызметкерлерге
тиісті еңбекақы олардың өндірген өнімнің көлемін немесе саның тариф
бойынша белгіленген өлшем бірлігіне қарастырылған ,яғни белгіленген
кесімді бағаға көбейту арқылы табылады. Кесімді баға-белгіленген жұмыс
уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен сапасына негізделіп
есептелінеді.Уақыт мөлшері бір жұмысты орындауға керекті яғни қажет болатын
адамсағат, адамкүн өлшемінде көрсетілген уақыт болып саналады.Өнім өндіру
мөлшері жұмысшылар мен қызметкерлердің белгілі бір уақыт аралығында жасап
шығаратын өндіретін өнімнің санымен немесе көлемімен анықталады.Кесімді
еңбекақының мынадай жүйелері бар.
–тікелей кесімді
–кесімді сыйлық ақы
–үдемелі кесімді
–аккордтық
–жанама кесімді
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей кесімді
жүйесі бойынша бір жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген өнімінің іс
теген жұмысшының бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен есептеледі. Бұл
жүйе бойынша еңбекақы мөлшері–бұл құжатта көрсетілген өндірілген өнімнің
саның сол өнімнің бір данасына қарастырылған, яғни белгіленген еңбек
бағасына көбейту арқылы табады.Кәсіпорында жұмысшылар мен қызметкерлерге
кесімді сыйақылар өндірісте өнім өндіруді саны мен сапалық жағынан
артығымен орындағаны өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды
отындар мен энергияларды үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға төлеуге
тиісті еңбекақысына қосымша сыйақы ретінде төленеді.Ұйымдарда немесе
олардың бөлімшелерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге сыйақы төлеу жайлы
ереже болуы қажет.
Кәсіпорында жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді еңбекақыны еңбекақы
есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем –өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді. Бұл жүйе көп жағдайда қиын да күрделі ауыр болып саналатын опе
рациялар менақы есептеу көбінесе құрылыс салушы ұйымдарда жөндеу жұмысымен
айналысатын ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын өнеркәсіп
орындарында қолданады. Бұл жүйе бойынша еңбекақы есептеу шаруашылықта
жұмысшылар мен қызметкерлер саның қысқартып еңбек өнімділігін арттыруға
мүмкіншілік береді.
Халық шаруашылығының әртүрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшы лар
мен қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудің тағы бір жүйесі –жаңама
кесімді жүйесі болып табылады .Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы шаруа-
шылықтың негізгі жұмысшылары мен қызметкерлеріне емес оларға қызмет ететін
көмекші өндіріс жұмысшыларына төленеді яғни бұл жүйе бойынша еңбекақы
ұйымдағы станоктардың жабдықтардың тағы да басқа құралдардың тоқтамай жұмыс
істеп белгіленген мөлшерден артық өнім өндіргені үшін слесарьға операторға
және жөндейтін және оларда жұмысқа дайындайтын басқа да жұмысшыларға
төленеді.
Мерзімді еңбекақыны есептеу.
Мерзімді еңбекақыға жұмысшылар мен қызметкерлердің түнгі уақытта істе-
ген жұмысына есептелетін қосымша төлем мерзімнен тыс уақытта істеген жұ-
мысына есептелетін қосымша төлем демалыс немесе мейрам күніне төленетін
төлемдер жұмыстың ауырлығы мен зияндылығына төленетін қосымша төлем өнім
өндірудегі ақауға байланысты төлемдер біреудің орнына жұмысты атқар-ғаны
үшін төленетін төлем тағы басқа төлемдер және өзіне белгіленген жұмыс
уақытында істегендігіне есептелетін төлемдер жатады.
Халқаралық шаруашылықтың әртүрлі салаларындағы ұйымдарда қызметкерге
төленетін мерзімдік еңбекақы толтырылған табельдердің негізінде ай бойғы
қызмет атқарған уақытқа есептелді. Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша
есеп айырысатын уақыт есебіне күнтізбелік ай күн немесе сағат алынады.
Егер тұтақты еңбекақы алатын жұмыскерлер мен қызметкерлер толық бір ай
қызмет атқаратын немесе жұмыс істеген болса онда оларға штаттық кестеде
қаралған немесе кәсіпорынның басшысы бекіткен мөлшерде еңбекақы сомасы
толығымен төленеді. Егер ай сайын тұрақты мөлшерде еңбекақы алатын
жұмысшылар мен қызметкерлер есепті айда бірнеше күн жұмысқа немесе қызметке
келе алмай қалған болса онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол
жұмысшы мен қызметкердің толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы
сол айдағы жұмыс күндерінің санына бөліп алынған нәтижені яғни сол айдағы
бір күнге тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе
қызметкердің жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Мысалы сәуір айында 22жұмыс күні бар айына11000теңге тұрақты еңбекақы
алатын жұмысшы сол айдағы 15күн жұмыс істеп 4күн ауырып қалған және 3күн
қоғамдық жұмыс атқарды делік. Жұмысшылар мен қызметкерлердің ауырып қалған
күніне жәрдемақы бюджеттен (әлументтік қордан)төленеді.
Бұл соманы анықтау үшін бір айға белгіленген тұрақты еңбекақы мөлшерін яғни
(1100022)Содан кейіегі алынған нәтижені (500теңгеге) жұмыс істеген және
қоғамдық жұмыс атқарған күндері сандарының қосындысына көбейтеміз.
Бұл жағдайда жоғарыда көрсетілген мысалымызда жұмысшының сәуір айында
тиісті мерзімді еңбекақы сомасы 9000 болады (500*(15+3))=9000теңге
Кесімді еңбекақы есептеу.
Кәсіпорында кесімді еңбекақы төлеу жүйесі бойынша жұмысшылар мен қыз-
меткерлерге төленетін еңбекақы олардың өндірген өнімді істеген жұмысының
атқарған қызметінің саны мен көлемі жайлы жазылған алғашқы құжаттар бойынша
есептеледі.Ол үшін алғашқы құжаттардакөрсетілген өндіріс шығарған өнімдер
мен істелген жұмыстардың және дайындалған детальдардың, сондай-ақ тағы
басқа операциялардың жалпы саны мен көлемі олардың бір данасын жасап
шығаруға өндіруге белгіленген бағаға көбейту.
Ұйымдарда тапсырысты жеке адам орындағанда яғни операция немесе өнім
өндіру басынан аяғына дейін бір жұмысшы немсе жұмысшылардың қолынан өтетін
жағдайда мұндай әдісті қолдану ыңғайлы болып табылады. Кесімді
еңбекақы жұмыскерлер мен қызметкерлердің бригада бойынша істеген жұмы-сына
төленетін жағдайда жоғарыда аталған құжаттарға әр жұмысшы мен қыз-меткердің
жұмыс істеген уақыты мамандық дәрежесі бригада болып өндірген өнім мен
істелген жұмысының көлемі мен саны және олардың бір данасын өндіруге
берілген бағасы көрсетіліп жазылады. Жалпы бригада бойынша өндірілген
өнімдер мен істелген жұмыстың саны мен көлемін көбейту арқылы сол бригада
мүшелерінің еңбекақысын есептеп шығарады .
Бригаданың жалпы табысы ондағы жұмысшылар мен қызметкерлердің ара-
сында олардың мамандық дәрежесіне және жұмыс істеген уақытына сәйкес
бөлінеді. Ол алдымен барлық бригада мүшелерінің жұмысқа қатысқан уақыты
(ай,күн сағат) табылады .Содан соң жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық
дәрежесіне сәйкес тариф бойынша бір сағатқа белгіленген еңбекақы мөлшері
олардың жұмыс істеген сағаттарының санына көбейтеміз. Осының нәтижесінде
бригада мүшелерінің әрқайсысының тариф ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Еңбекақыдан ұсталымдар мен аударымдар есебі
Кіріспе.
I бөлім Еңбекақы –экономикалық категория ретінде.
1.1 Еңбекақы және еңбекақы түрлері.
1.2 Еңбекақы формалары және жүйелері.
1.3 Есептелген еңбекақыдан ұсталынатын ұсталымдар мен аударымдар түрлері.
IIбөлім Еңбекақыдан ұсталымдар мен аударымдар есебі.
2.1 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың аналитикалық есебі.
2.2 Еңбекақыдан ұсталатын аударымдардың синтетикалық есебі.
IIIбөлім Кәсіпорын ``Жол-Өткен``ЖШС №1бөлім цех бойынша жұмыскерлердің
еңбекақысынан ұсталымдар мен
аударымдар есебінің жүргізілуі.
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есеп-тің
рөлі мен мәні артуда.Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына әр түрлі
деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге,негіздеу мен қабылдауға
субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап бәсекелес субъектіні айқындауға
сондай-ақ субъектігердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы
уақытылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты ақсаттары
болып табылады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық бөлім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар үшін аса маңызды.Ол шаруашылық
жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.Бухгалтерлік
есептің мәліметтері негізінде бүкіл шруашылық қызметтің іс-әрекеті
сипатталып,оныңтабысы немесе шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайын
ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің меншігін сақтауды
бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға ақпаратты жинақтайды.
Бугхалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін
иеленеді.Бұған дәлел ретінде БҰҰ-ның 1992жылы өткізген
конференциясын“Есептей алмаған масқара болмайды’’деген сөздің бекер
айтылмағандығын атап өтуге болмайды.Жалпы,бухгалтерлік есеп ұйымға оның
қаржылық жағдайын жоспарлау,бағалау,бақылау және талдау секілді
функцияларды орындалуы үшін қажет.Сонымен қатар,бухгалтерлік есеп
кәсіпорынның активтері мен міндеттері,капиталы және өндірілген өнімдері мен
олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді.Тек қана
бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және шаруашылық
қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін жинақтауға болады. Ел Президенті Н
Назарбаевтің халқвна жолдауында былай делінген;
––Жалақы мен зейнетақы төлемеу деген болмайды бұл өткен уақыт құбылысына
айналады.
––Қоғамымыздың барынша мұқтаж топтары ішінде 150мың адам кіші кредиттердің
көмегімен және 3,5миллионнан аса адам.
––Барлық өнімділігі төмен және шығынмен істейтін зауыттар банкроттық
жосығынан өткізіледі.
––Зейнетақы реформасын нысаналы түрде жүргізе беретін боламыз.
––Өз қаржы секторымыздың реформасын тәмамдап құнды қагаздар нарығын іске
қосамыз.
Жалпы осы курстық жұмысымның басты мақсаты –еңбекақы
түсінігін.Анықтай отырып,одан ұсталатын аударымдар мен ұсталымдар есебін
ұйымдастыру.Бұл жұмыс арқылы бірінші бөлімде еңбекақының экономикалық
мәнің, жіктелуін,нысаналарын қарастырдым,ал екінші,яғни негізгі бөлімде осы
курстық жұмысымның тақырыбын қарастырып,оның мәнін,яғни есебін аштым.Мұнда
еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдардың қозғалысын,яғни синтетикалық және
аналитикалық есебі көрсетіледі.Ал үшінші бөлім бойынша кәсіпорын
жұмысшыларының еңбекақысынан ұсталатын ұсталымдар туралы жалпы көрсеткіштер
және оның қалай жүргізілгені туралы ақпараттар қарастырылған.
I.Енбекақы –экономикалық категория ретінде
1.1Еңбекақы және еңбекақы түрлері.
Еңбек және еңбекақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару үшін
Қажет ‘Қазақстан Республикасы Еңбек туралы’’ Заңының 5-бабына сәйкес жұмыс
беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті құқықтық
актілермен еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісім-шартпен
реттеледі.
Кәсіпорын дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі формалары және
еңбекақы сыйақы жүйесі белгіленеді.Әрбір қызметкердің еңбекақылық табысы
кәсіпорын қызметінің түпкілікті қорытындысына байланысты , оның еңбекке
қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол салықпен реттеледі және ең жоғары
көлеміне шектеу қойылмайды.
Еңбекақы мөлшерін жұмыс берушінің өзі белгілейді және жұмыс беруші
белгіленген еңбекақы мөлшері Қазақстан Республикасының Заңында белгілен-ген
(‘‘Қазақстан Республикасының Еңбек туралы ’’Заңының 71-бабы)ең аз ша-мадағы
еңбекақы мөлшерінен төмен болмауы керек.
Жалпы еңбекақы дегеніміз–қызметкердің орындаған жұмыс көлемі мен
белгіленгін еңбек шарты және мансап инструкциясына байланысты төлем
Еңбекақы негізгі және қосымша түрге бөлінеді.
Негізгі дегеніміз–бұл қызметкерлерге нақты жұсыс пен өтеген уақыты үшін
орындаған жұмыстары мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін
белгіленген бағалау мен қызметақы бойынша есептелетін еңбекақы.
а)жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар қызметақы кесімді бағалаулар
немесе орташа табыстар бойынша есептелінген еңбекақы.
ә)қызметпен өткерген жылдар үшін үстеме.
б)жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты келісімді ақы алушыларға қосымша
қызмет .
в)кесімді алушыларға үдемелі бағалаулар бойынша қосымша ақы.
г)ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйлық ақы берудің бекітілген
тәртібіне сәйкес төленген сыйақылар қосымшалар.
ғ)мерзімнен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы.
д)түндегі жұмыс үшін ақы төлеу.
е)жұмысшының кінәсі жоқ бос тұрып қалуға төлеу.
Мерзімнен тыс жұмыс үшін ақы.
Мерзімнен тыс деп белгіленген уақыт ұзақтығынан тыс уақытта орындаған
жұмысты есептейді. Істеген күніне қарай еңбекақы алатын жұмыскерлер және
мерзімнен тыс жұмыстан ақыны алғашқы екі сағаттар үшін екі есе мөлшерде
төленеді.
Мезгілден тыс жұмыс уақыты бір тәулікке әр жұмысшыға екі сағаттан артық
болмауы керек. Аса зиянды және аса қауіпті еңбек жағдайында мезгілден тыс
жұмысқа тиым салынады . Мезгілден тыс жұмыстың еңбекақысы бір жарым күндік
еңбекақы мөлшерінен кем болмауы, сонымен қатар, тиісті құжаттармен
рәсімделуі керек.
Бос тұрып қалмау уақытының төлемақысы.
‘Қазақстан Республикасы Еңбек туралы ’Заңының 74-бабына сәйкес бос
тұрып қалған жұмыс уақыты төлемақысының тәртібі мен шарттары жеке еңбек
немесе ұжымдық келісім-шарттарында анықталады. Жұмысшының кінәсінен болған
бос тұрып қалыу уақытыны төлемақы берілмейді.
Бос тұрып қалу–жұмысшы жұмыс орнында табылса да өндірістік процеске
қатыспайтын жұмыстағы еріксіз үзіліс уақыты.
Бос тұрып қалу өнімнің өзіндік құнын көтереді табысты кемітеді. Кәсіпорынға
зиян шектіреді. Бос тұрып қалуға да әкімшілік те материалдар мен
жабдықтаушылар да және т б кінәлі болуы мүмкін.
Жұмысшының кінәсінен болмайтын бос тұрып қалудың жоғары шегіндегі
төлемақысы жұмысшының толық тарифтік мөлшерлемесі болуы мүмкін. Жұмысшының
бригадирге мастерге немесе басқа да лауазымды тұлғаларға бос тұрып қалудың
қалай басталғаның және оның себебін ескертуі бос тұрып қалудың төлемақысы
болып табылады.
Демалыс уақыты үшін төлемақы.
Жеке еңбек келісім шарты бойынша жұмыс істеушіге жұмыс орны мен орташа
еңбекақысын сақтайтын жыл сайынғы төленетін еңбек демалысына байланысты
кепілдік беріледі. Еңбек демалысының төлемақысы оның басталуы
күнтізбедегідей бойынша үш күн қалғанда беріледі. ‘Қазақстан Республикасы-
Республикасының Еңбек туралы ’Заңының 60-бабы, 3-тармағына сәйкес ''Жыл
сайынғы төленетін еңбек демалысы басқасы жеке категориядағы қызметкерлерге
арналған нормативті құқық актілерінде жеке еңбек келісім шартында немесе
ұжымдық келісім шартында және жұмыс берушінің актілерінде қарастырылмаған
болса қызметкерге күнтізбедегі 18күнінен кем болмайтын уақытка беріледі’’.
Мереке күндердегі еңбекақы.
Барлық қызметкерлерге мереке күндерінде істегег сағаттарына қарай
төленеді. Жұмыс ауысым сағаты мареке күндеріне дәл келсе мереке
күндерінде істелінген сағаттарға екі есе мөлшерде төленеде (0-ден 24сағатқа
дейін)
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін еңбекақы.
Түнгі уақыт кешкі 22сағаттан бастап таңғы 6-ға дейін созылады. Бүкіл
жұмысының 50%-тегіс түнгі алмасуға келсе, онда ло түнгі уақытта жұмыс
істеген болып саналады. Ондай еңбеккерлерге жарты тарифтік мөлшерлеменің
деңгейінде қосымша еңбекақы төлемі жасалады.
Енді екінші түріне тоқталатын болсақ бұл қосымша еңбекақы түрі.
Қосымша –бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына Қазақстан
Республикасының Заңдарына сәйкес есептелетін еңбекақы Қосымша еңбекақы
түрлері.
а)балаларын тамақтандырушы аналардың жұмысындағы үзіліс уақытына төлем
ә)жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарына төлем
б)мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс
уақытына төлем
в)негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем
г)пайданылмаған демасыс үшін өтемақы
д)шыққанда берілетін жәрдемақы
Қызметкерлерге еңбекақыдан басқа әлументтік сақтандыру қаражаттар
есебінен еңбекке уақытша жарамсыздық жөніңдегі жәрдемақыны алады.
Негізгі және қосымша еңбекақылар қорын құрайды. Еңбекақы қорының
құрамына еңбекақының барлық түрлері әртүрлі сыйақылар, үстемелер қосымшалар
заңға сәйкес жұмыс жасамаған уақытына есептелген ақша сомаларын қоса
алғанда ақшалай немесе натуралды нысанда есептелген жеке әлументтік
жеңілдіктер қосылады.
1.2Еңбекақы формулалары мен жүйелері.
Кәсіпорындағы еңбекақыны ұйымдастыру механизмі жұмысшы күшінің
еңбекақыға айналу процесін бейнелейді. Бұл оның осы заманғы нарықтық
шындыққа қаншалықты дәрежеде жанасатыны өзінің негізгі функцияларында
еңбекақының соншалықты орындалуына байланысты. Еңбекақының қабылдаған осы
үлгісі мен оны нақты және нақты емес түрінде есептеу тәсілі еңбекті
бағалау мен нәтижесінің өзара байланысын көрсетеді, жай және күрделі қызмет
істейтін әртүрлі категориядағы қызметкерлердің төлемдеріндегі қажетті
үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Еңбекті ұйымдастыру және олардың төлемі
жұмыс берушілер мен қызметкерлердің арасындағы қарым қатынасқа ықпалын
тигізеді.
“Қазақстан Республикасы Еңбек туралы”Заңның 70-бабы бойынша жұмыс
беруші заңға жеке еңбек келісім шартына ұжымдық келісім шартқа сәйкес
қызметкерлердің еңбекақысын төлеуге міндетті.
Жұмысшының еңбекақысы орындалған жұмыскердің сапасы мен санына
ауырлығына байланысты анықталады.
Еңбекақының формалары мен жүйелері еңбек және халықты әлументтік қорғау
министірлігінің 15.05.2000ж №111-п “Қызметкерге еңбекақыны төлеу мәселелері
бойынша әдістемелік ұсыныс”Бұйрығынды белгіленген жұмыскерлерге еңбекақы
есептеудің әртүрлі тәсілін анықтайды. Олар өндіріс жағдайы мен жұмыс
жасайтын жеке құрам категориясына байланасты яғни Қазақстан Республикасының
Әділет министрлігінде 1997жылдың 16-шы қаңтарында тіркелген №244тіркелімі
және Қазақстан Республикасы Ұлттық статистикалық агенттігінің 1996 ж 19-шы
желтоқсандағы № 50 қаулысында бекітілген жалданып жұмыс жасаушылардың сан
және еңбекақы статистикасы бойынша нұсқаулықтың 5бөліміне сәйкес
жұмысшылар және қызметкерлер тобына жататындар.
Кәсіпорындағы шаруашылық етуші субъект еңбекақы жүйесін дербес
таңдайды.Ұйымдардағы еңбекақы жүйесі ұжымдық келісім шартпен немесе жұмыс
берушінің актісімен анықталады.
Жұмыскерлердың еңбегі мерзімдік еңбекақымен кесімді еңбекақымен немесе
басқа еңбекақы жүйелері бойынша төленеді. Төлем жеке және ұжымдық еңбектің
нәтижелері үшін берілуі мүмкін.Еңбекақының негізгі екі түрі бар
–Мерзімді (негізгі-жұмысшының бір сағатына қойылатын тарифтік мөлшерлеме
немесе қызмет ақы және жұмыс істелген уақыт)
–Кесімді (негізгі-жұмыс көлемі және орындалған бірліктерін бағалау)
Мерзімді еңбекақы –тарифтік мөлшерлеме бойынша немесе жұмыс істелген уақыт
үшін төленеді. Мерзімдік ақы мынадай жағдайларда төленеді.
–жұмысшы өнім шығарылымын арттыруға тікелей ықпал ете алмағанда
–кесімді бағалауды анықтауға қажетті өнімділіктің толық көрсеткіші
болмағанда
–жұмыс уақытын пайдалануға қатаң басқару ұйымдастырылып жасалған
жұмыс уақытыны нақты қатаң бақылау жүргізілгенде
–жұмысшыларды дұрыс тарифтендіргенде яғни разряды бар жұмысшының
орындаған жұмыс біліктілігіне сәйкес келгенде
–қызметкерлердің еңбекақысы үшін
Мерзімді еңбекақы өндірген өнімі мен істеген жұмысын мөлшерлеуге
болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі мен санын анықтауға мүмкін емес
болып есептелетін инженерлік-техникалық жұмыстағы жұмыскерлер мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуге негізделген. Мысалы автоматтандырылған
өндірісте машина жөндейтін жұмыскерлер мен қызметкерлерге ұжымның
басшыларына қаржы және есеп бөлімінің қызметкерлеріне тағы басқаларға
Мерзімдік еңбекақының төмендегідей түрлері бар.
1.жай мерзімді
2.мерзімді сыйақы
Мерзімді сыйақылар–жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифта немесе
штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірген
өнімдерінің көлеміне санына сапасына және т.б көрсеткіштердің өсуіне қарай
сыйлық беру болып табылады.
Жай мерзімді-жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы жұмыс істеген уақы
тына тарифта немесе штатта көрсетілген мөлшері бойынша төленеді.Кесімді
еңбекақы–жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін өндіруге кеткен
еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру мақсатына қолданады. Еңбекақы
есептеудің және төлеудің кесімді түрін қолданғандажұмысшылар қызметкерлерге
тиісті еңбекақы олардың өндірген өнімнің көлемін немесе саның тариф
бойынша белгіленген өлшем бірлігіне қарастырылған ,яғни белгіленген
кесімді бағаға көбейту арқылы табылады. Кесімді баға-белгіленген жұмыс
уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен сапасына негізделіп
есептелінеді.Уақыт мөлшері бір жұмысты орындауға керекті яғни қажет болатын
адамсағат, адамкүн өлшемінде көрсетілген уақыт болып саналады.Өнім өндіру
мөлшері жұмысшылар мен қызметкерлердің белгілі бір уақыт аралығында жасап
шығаратын өндіретін өнімнің санымен немесе көлемімен анықталады.Кесімді
еңбекақының мынадай жүйелері бар.
–тікелей кесімді
–кесімді сыйлық ақы
–үдемелі кесімді
–аккордтық
–жанама кесімді
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей кесімді
жүйесі бойынша бір жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген өнімінің іс
теген жұмысшының бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен есептеледі. Бұл
жүйе бойынша еңбекақы мөлшері–бұл құжатта көрсетілген өндірілген өнімнің
саның сол өнімнің бір данасына қарастырылған, яғни белгіленген еңбек
бағасына көбейту арқылы табады.Кәсіпорында жұмысшылар мен қызметкерлерге
кесімді сыйақылар өндірісте өнім өндіруді саны мен сапалық жағынан
артығымен орындағаны өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды
отындар мен энергияларды үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға төлеуге
тиісті еңбекақысына қосымша сыйақы ретінде төленеді.Ұйымдарда немесе
олардың бөлімшелерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге сыйақы төлеу жайлы
ереже болуы қажет.
Кәсіпорында жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді еңбекақыны еңбекақы
есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем –өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді. Бұл жүйе көп жағдайда қиын да күрделі ауыр болып саналатын опе
рациялар менақы есептеу көбінесе құрылыс салушы ұйымдарда жөндеу жұмысымен
айналысатын ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын өнеркәсіп
орындарында қолданады. Бұл жүйе бойынша еңбекақы есептеу шаруашылықта
жұмысшылар мен қызметкерлер саның қысқартып еңбек өнімділігін арттыруға
мүмкіншілік береді.
Халық шаруашылығының әртүрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшы лар
мен қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудің тағы бір жүйесі –жаңама
кесімді жүйесі болып табылады .Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы шаруа-
шылықтың негізгі жұмысшылары мен қызметкерлеріне емес оларға қызмет ететін
көмекші өндіріс жұмысшыларына төленеді яғни бұл жүйе бойынша еңбекақы
ұйымдағы станоктардың жабдықтардың тағы да басқа құралдардың тоқтамай жұмыс
істеп белгіленген мөлшерден артық өнім өндіргені үшін слесарьға операторға
және жөндейтін және оларда жұмысқа дайындайтын басқа да жұмысшыларға
төленеді.
Мерзімді еңбекақыны есептеу.
Мерзімді еңбекақыға жұмысшылар мен қызметкерлердің түнгі уақытта істе-
ген жұмысына есептелетін қосымша төлем мерзімнен тыс уақытта істеген жұ-
мысына есептелетін қосымша төлем демалыс немесе мейрам күніне төленетін
төлемдер жұмыстың ауырлығы мен зияндылығына төленетін қосымша төлем өнім
өндірудегі ақауға байланысты төлемдер біреудің орнына жұмысты атқар-ғаны
үшін төленетін төлем тағы басқа төлемдер және өзіне белгіленген жұмыс
уақытында істегендігіне есептелетін төлемдер жатады.
Халқаралық шаруашылықтың әртүрлі салаларындағы ұйымдарда қызметкерге
төленетін мерзімдік еңбекақы толтырылған табельдердің негізінде ай бойғы
қызмет атқарған уақытқа есептелді. Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша
есеп айырысатын уақыт есебіне күнтізбелік ай күн немесе сағат алынады.
Егер тұтақты еңбекақы алатын жұмыскерлер мен қызметкерлер толық бір ай
қызмет атқаратын немесе жұмыс істеген болса онда оларға штаттық кестеде
қаралған немесе кәсіпорынның басшысы бекіткен мөлшерде еңбекақы сомасы
толығымен төленеді. Егер ай сайын тұрақты мөлшерде еңбекақы алатын
жұмысшылар мен қызметкерлер есепті айда бірнеше күн жұмысқа немесе қызметке
келе алмай қалған болса онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол
жұмысшы мен қызметкердің толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы
сол айдағы жұмыс күндерінің санына бөліп алынған нәтижені яғни сол айдағы
бір күнге тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе
қызметкердің жұмыс істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады.
Мысалы сәуір айында 22жұмыс күні бар айына11000теңге тұрақты еңбекақы
алатын жұмысшы сол айдағы 15күн жұмыс істеп 4күн ауырып қалған және 3күн
қоғамдық жұмыс атқарды делік. Жұмысшылар мен қызметкерлердің ауырып қалған
күніне жәрдемақы бюджеттен (әлументтік қордан)төленеді.
Бұл соманы анықтау үшін бір айға белгіленген тұрақты еңбекақы мөлшерін яғни
(1100022)Содан кейіегі алынған нәтижені (500теңгеге) жұмыс істеген және
қоғамдық жұмыс атқарған күндері сандарының қосындысына көбейтеміз.
Бұл жағдайда жоғарыда көрсетілген мысалымызда жұмысшының сәуір айында
тиісті мерзімді еңбекақы сомасы 9000 болады (500*(15+3))=9000теңге
Кесімді еңбекақы есептеу.
Кәсіпорында кесімді еңбекақы төлеу жүйесі бойынша жұмысшылар мен қыз-
меткерлерге төленетін еңбекақы олардың өндірген өнімді істеген жұмысының
атқарған қызметінің саны мен көлемі жайлы жазылған алғашқы құжаттар бойынша
есептеледі.Ол үшін алғашқы құжаттардакөрсетілген өндіріс шығарған өнімдер
мен істелген жұмыстардың және дайындалған детальдардың, сондай-ақ тағы
басқа операциялардың жалпы саны мен көлемі олардың бір данасын жасап
шығаруға өндіруге белгіленген бағаға көбейту.
Ұйымдарда тапсырысты жеке адам орындағанда яғни операция немесе өнім
өндіру басынан аяғына дейін бір жұмысшы немсе жұмысшылардың қолынан өтетін
жағдайда мұндай әдісті қолдану ыңғайлы болып табылады. Кесімді
еңбекақы жұмыскерлер мен қызметкерлердің бригада бойынша істеген жұмы-сына
төленетін жағдайда жоғарыда аталған құжаттарға әр жұмысшы мен қыз-меткердің
жұмыс істеген уақыты мамандық дәрежесі бригада болып өндірген өнім мен
істелген жұмысының көлемі мен саны және олардың бір данасын өндіруге
берілген бағасы көрсетіліп жазылады. Жалпы бригада бойынша өндірілген
өнімдер мен істелген жұмыстың саны мен көлемін көбейту арқылы сол бригада
мүшелерінің еңбекақысын есептеп шығарады .
Бригаданың жалпы табысы ондағы жұмысшылар мен қызметкерлердің ара-
сында олардың мамандық дәрежесіне және жұмыс істеген уақытына сәйкес
бөлінеді. Ол алдымен барлық бригада мүшелерінің жұмысқа қатысқан уақыты
(ай,күн сағат) табылады .Содан соң жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық
дәрежесіне сәйкес тариф бойынша бір сағатқа белгіленген еңбекақы мөлшері
олардың жұмыс істеген сағаттарының санына көбейтеміз. Осының нәтижесінде
бригада мүшелерінің әрқайсысының тариф ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz