Түрік қағандықтары

Кіріспе

Негізгі бөлім
1. Түрік қағандықтары
2. Түрік қағанаты (552.621 жж.) . алғашқы Евразиялық империя

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

VI ғ. Ортасында Орталық Азияның саяси ахуалында өте күрделі өзгерістер болды. Көптеген түркі тілдес тайпалар одағының топтары – теле Шығыс Еуропадан Солтүстік Монголияға дейін қоныстанып, олардың көші-қоны Амударияның жоғары ағысына жететін. Басқа тілдес тайпалармен бірігіп олар (жуань-жуаньдардың) аварлардың үстемдігіне қарсы шықты. Бұл кезде Аварлар қазіргі моңғолияның оңтүстік және ортаңғы бөлігінде өмір сүрген.
VI ғ. Ортасында түрік қағанаты, Алтай және Орталық Азиядағы бірқатар этникалық тайпаларды бірлестірген мемлекет ретінде көрінеді. Бұл тайпалардың әлеуметтік және мәдени дамуының сатылары әр түрлері деңгейде болған. Қағанаттың түбегейін – Алтайдың түркі тілдес тайпалары құрған. Осы өте құдіретті державанның билігіне Қазақстан жері де кірді.
558-555 жж. түріктер Жетісу және Қазақстанның Сырдария, Арал, Орал, Еділ бойына дейінгі аймақты иелік етті.
Ежелгі түрік ордасы -әскери дайындыққа байланысты оң және сол қанатқа, кейіннен, яғни Қапаған қағанның кезінде, түрік әскері екі қанатқа және ортаға бөлінді. Қазақтардың үш жүзге бөлінуі осыдан алынған шығар деп ойлаймыз.
Жергілікті жұрт тіл жағынан ағайындас және сақ, үйсін,қаңлылардың нәсілдері, финн – угор тайпалары Қазақстанның және аварлар түрік қағанатына кіріп не болмаса Батысқа қашқан.

1. К.Ә.Берденова, Қазақстан тарихы, Алматы 2008
2. Кубаев К.Е. Кәрібай А.Ш. Қазақстанның мемлекет ретінде қалыптасуы мен экономикалық даму негіздері – Алматы: «Экономика»1998 ж.
3. Берденова К.А. (редакциясын басқарған) Қазақ қоғамындағы әкімшілік – шаруашылық жүйелердің эволюциясы – Алматы: «экономика» 1998
4. Берденова К.А. Қазақстан тарихы Алматы 2008

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

Негізгі бөлім
1. Түрік қағандықтары
2. Түрік қағанаты (552-621 жж.) – алғашқы Евразиялық империя

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе
VI ғ. Ортасында Орталық Азияның саяси ахуалында өте күрделі
өзгерістер болды. Көптеген түркі тілдес тайпалар одағының топтары – теле
Шығыс Еуропадан Солтүстік Монголияға дейін қоныстанып, олардың көші-қоны
Амударияның жоғары ағысына жететін. Басқа тілдес тайпалармен бірігіп олар
(жуань-жуаньдардың) аварлардың үстемдігіне қарсы шықты. Бұл кезде Аварлар
қазіргі моңғолияның оңтүстік және ортаңғы бөлігінде өмір сүрген.
VI ғ. Ортасында түрік қағанаты, Алтай және Орталық Азиядағы бірқатар
этникалық тайпаларды бірлестірген мемлекет ретінде көрінеді. Бұл
тайпалардың әлеуметтік және мәдени дамуының сатылары әр түрлері деңгейде
болған. Қағанаттың түбегейін – Алтайдың түркі тілдес тайпалары құрған. Осы
өте құдіретті державанның билігіне Қазақстан жері де кірді.
558-555 жж. түріктер Жетісу және Қазақстанның Сырдария, Арал, Орал,
Еділ бойына дейінгі аймақты иелік етті.
Ежелгі түрік ордасы -әскери дайындыққа байланысты оң және сол
қанатқа, кейіннен, яғни Қапаған қағанның кезінде, түрік әскері екі қанатқа
және ортаға бөлінді. Қазақтардың үш жүзге бөлінуі осыдан алынған шығар деп
ойлаймыз.
Жергілікті жұрт тіл жағынан ағайындас және сақ, үйсін,қаңлылардың
нәсілдері, финн – угор тайпалары Қазақстанның және аварлар түрік қағанатына
кіріп не болмаса Батысқа қашқан.

Түрік қағандықтары
VI – X ғ. Қазақстандаерте феодалдық мемлекеттер орын алды. V
ғасырларда түркі тілдес теле тайпасы Солтүстік Моңғол жерінен Шығыс
Еуропаға дейін кең аймақты алып жатты. Түрік деген атау алғаш рет Қытай
шежірелерінде 542 жылы кездеседі. Қытайлар түріктерді сюннулар деп де
атаған. Бұл ғұндардың ұрпағы деген мағынаны білдіреді. Түркі тайпаларының
жауынгерлігі шежірелерде көп суреттеледі. Шығыс Түркістан және Алтай
аймағында орныққан түрлі түрік тайпалары жайылымдық жерлерге және сол
аймаққа билік үшін өзара үлкен соғыстарға түсті. Сондай жағдайдың бірінде
тирек немесе теле деп аталатын тайпа 546 жылы аварларға шапқыншылық бастап,
оларды талқандады. Телелердің өздеріне осы жылы үлкен қауіп төнді.
Түркілердің күшеюіне әсер еткен 546 жылғы жағдай. Бұл жағдай
телелердің Буличн бастаған түркілерден жеңілген жылы. Телелер түркілерге
бағыныштылыққа түсті.
Түрік қағаны Буличнның беделінің өсуі оның жорықтарына байланысты
болды. Ол түріктердің ата жауын біртіндеп талқандай бастады. әсіресе, 552
жылы авар қағаны Анағұйды жеңіп, оны ең соңында өзін-өзі өлтіруге мәжбүр
етті. Сонымен 552 жылы Түрік қағандығы құрылды. Түркі тілдес тайпалардың
Шығыстан Батысқа қоныс тебуі және түріктердің ерте феодалдық
мемлекеттерінің құрылуы түріктердің этногенезінің жалпы ұқсастығын
қалыптастырады. Әскери күшіне сүйенген Түрік қағанатының ақсүйектері Шығыс
Кореядан Жер Орта теңізіне дейінгі аймаққа түгелдей үстемдік орнатты.
Тарихта түркі дәуірі кезеңі басталды. Бұл дәуір VI – XII ғасырларды
қамтиды.
Түрік қағадығы туралы жазба деректер көне түркі тілінде жазылған
Үлкен Күлтегін, Кіші Күлтегін, Тоныкөк құлпытастардағы жазулардан
белгілі. Күлтегін түркі халқының атақты қолбасшысы болды. Құлпытастардағы
жазбалар. Күлтегінді өз халқын қорғаушы батыр екендігін мәлімдейді. Аңыздар
сонымен қатар Булинчға дейінде V ғасырда түріктердің Надулшад және Ақханшад
деген қолбасшыларының болғандығын айтады.
Олардың ісін мұрагерлері Қара – Еске, Мұқан қаған жалғастырады, ал
қағандықтың шекарасын Батысқа қарай кеңейтуді жүзеге асырған Истеми қаған
болды.
Түріктер Маньчжуриядағы қидандарды, Енисейдегі қырғыздарды, Солтүстік
Қытайды жаулап алды. Шығыс Түркістандағы эфталдармен қырғын соғыстар болып,
оларды 587 ж. Бұхара түбінде талқандады. 561-563 жылдары түріктер Иранмен
бірлесе отырып, эфталдарға қарсы одақ құрды. Түріктер Орта Азия елдерін
түзе бүктіріп, жер орта теңізі елдерін бағындырды. Ұланғайлар аймақты өз
иелігіне айналдырумен қатар, түріктер Ұлы Жібек жолын қол астына алды.
VI ғ. – 60 жылдарында түрік қағанаты Орта және Кіші Аия,
Солтүстік Кавказ, Қырым, Қытай сияқты басқа елдермен саяси экономикалық
қатынастар орнатып, Қиыр шығыс пен Жер орта теңізі елдерін жалғастыратын
сауда жолына бақылау жасады.
Түрік қағанаты Орта Азиядағы өзінің саяси билігін нығайту үшін
Византияға 568 жылы соғды көпесі Маниах бастаған елші жіберді. Бұл
елшіліктің бірінші сапары сәтсіз болып, екінші рет тағы жіберілді.
Елшіліктің алдына қойған мақсаты біріншіден, Иранға қарсы әскери одақ жасау
болса, екінші басты мәселе, сауданы жандандыру еді. Бұл жолы да Жібек
саудасының түпкілікті шешілмеді, себебі, Византия өзі Жібек шығарып,
бәсекелестік туды. Екінші сапарда Маниах бастаған елшілік Иранға қарсы
әскери одақ жасауға қол жеткізді.
Оған дәлел Византия императоры, Земарх бастаған бір топ адамды түрік
елшілерімен қосып аттандырды. Түрік қағаны Истеми (Силзебулл) Византиядан
келген бұл елшілікті өте жақсы қабылдаған. Жазба деректер VI ғ аяғында түр
қағанатының ішкі, сыртқы саясатының әлсірегендігін мәлім дейді.
Түрік қарағандығындағы әлеуметтік қайшылықтардың шиеленісуі түрлі
себептермен малдың қырылып, халықтың жұтқа ұшырауы, ұлыстық жүйге бөлінудің
күшеюі оның үстіне көршілес жатқан Сүй әулетінің шекараға тыным бермеуі,
нарақылықты үдетті. 580 жылы Хотанда өткен көтеріліс түрік ақсүйектерінің
саясатына қарсы басталған паразылық болды. Әсіресе Истеми және Түрік –
санфа билігі тусында ішкі тартыстар күшейіп, 603 жылы Түрік қағандығы
ыдырап, Шығыс және Батыс болып екіге бөлінді. Әскери күшке негізделіп
құрылған, ұлан – байтақ жерді алып жатқан Түрік империясы өзінің ұзақ жасай
алмайтындығын балықатты. Дегенмен де түріктер елдік дәрежеге қол жеткізді.
Ел – деген термин мемлекеттік басқарудың ерекше түрі. Бұл терминнің
синонимі латынша империзм, орысша держава деген терминдерімен теңдес.
Шындап келгенде, түркі елдеріндегі қаған беделі, Қытай Византия сияқты
елдердегі императорладан кем түскен жоқ. Себебі қаған билігін тек өз халқы
ғана емес, сонымен қатар басқа мемлекеттердегі этностар да мойындайды.

2. Түрік қағанаты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.