Нарықтық экономикадағы инфляция

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

I. Инфляцияның мәні және пайда болу себептері ... ... ... ... ... .6
1.1.Инфляция мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2. Инфляцияның пайда болу себептері ... ... ... ... ..8
1.3. Инфляцияның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... .11
II. Инфляцияның экономикалық салдары ... ... ... ... ... ...14
2.1.Инфляцияның әлеуметтік.экономикалық салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.2. Қазақстандағы инфляция жағдайы ... ... ... ... ...21
III. Инфляцияның мемлекеттік әдістері ... ... ... ... ... ... ...23
3.1. Инфляциялық процесті мемлекеттік реттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Инфляцияның альтернативтік көздері ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Нарықтық экономикалық қатынастар жағдайында экономикада болып жатқан түрлі өзгерістерді зерттеудің маңыздылығы арта түседі. Бұл өзгерістердің ішінде инфляцияның орны ерекше.
Инфляция – бұл ел ішіндегі тауар мен ақша көлемдері арасындағы сәйкессіздігі.
Жұмыстың актуалдылығы келесі факторлардан туындайды:
- біраз уақыт бұрын халықаралық қоғамдастық (мировое сообщество) Қазақстанды нарық экономикалы ел боп жариялады. Сол себептен экономикалық заңдарды түсіну өмірлік қажеттілікке айналды.
Қазақстанда инфляциялық процесстер қатты сезіліп тұр, бұны күнделікті тұтынатын тауарлар бағаларының өзгеруінде көруге болады
Ең үлкен макроэкономикалық проблемалардың бірі - инфляция. Дүние жүзінде әрбір мемелекетте тым болмаса 50-100 жылда 1 рет инфляция болады. Инфляция салдары – экономика салаларының қалыптасуына негативті әсерін тигізеді.
Инфляция (лат. тілінен inflatio – кебіну) – ақшаның сатып алу қабілеттілігінің төмендеуін немесе бағаның өсуін сипаттайды. Инфляцияның теріс көрсеткіші – дефляция (лат. тілінен deflatio – выдувание), яғни бағаның төмендеуі.
Инфляцияның маңызды себептерінің бірі – ақша – массасының және тауарлар арасындағы тепе-тендіктің бұзылуы.
Инфляция сипатымен жылдамдығына карай мынадай түрлерге жіктеледі:
1) бірқалыпты
2) галлопирующая
3) гиперинфляция

1. Әубәкіров А. «Экономикалық теория негіздері». Алматы. 1999
2. Жүнісов А. «Экономикалық теория негіздері». Алматы. 1996
3. Ғаспров М. А. «Нарықтық экономика негіздері». Алматы. 1996
4. Шаридинов А. И. «Әлеуметтік экономика». Алматы. 1997
5. Экономикалық теория. Оқулық. Алматы. 2000
6. О. Сәбден. «XXI ғасырға қандай экономикамен кіреміз?». А. 1997
7. «Нарықтық экономика әліппесі». А. 1995
8. «Микроэкономика». Мамыров Н. Қ. 2000 ж.
9. «Сыртқы экономикалық саясат». Мадиярова Ю.М.
10. «Социалистік экономикадағы нарық». Кулигин П. 1990
11. «Өндірісті интенсификациялау және нарықтық қатынастар». Чалбаев К. 1990
12. З.Журавлева. «Социализмнің экономикалық жүйесіндегі нарық». 1990
13. Саяси экономия. А. 1991
14. Нарықты экономика мен менеджменттің негізі. Орынбор. 1991
15. Курс экономической теории / Под ред. Μ.Η. Чепурина, Е.А. Киселевой. — Киров, 1994, гл. 13.
16. Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проб¬лемы и политика. — М., 1992, Т.1, гл. 11-13.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

I. Инфляцияның мәні және пайда болу себептері ... ... ... ... ... .6
1.1.Инфляция мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2. Инфляцияның пайда болу себептері ... ... ... ... ..8
3. Инфляцияның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... .11
II. Инфляцияның экономикалық салдары ... ... ... ... ... ...14
2.1.Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық
салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.2. Қазақстандағы инфляция жағдайы ... ... ... ... ...21
III. Инфляцияның мемлекеттік әдістері ... ... ... ... ... ... ...23
3.1. Инфляциялық процесті мемлекеттік реттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. Инфляцияның альтернативтік көздері ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Кіріспе

Нарықтық экономикалық қатынастар жағдайында экономикада болып жатқан
түрлі өзгерістерді зерттеудің маңыздылығы арта түседі. Бұл өзгерістердің
ішінде инфляцияның орны ерекше.
Инфляция – бұл ел ішіндегі тауар мен ақша көлемдері арасындағы
сәйкессіздігі.
Жұмыстың актуалдылығы келесі факторлардан туындайды:
- біраз уақыт бұрын халықаралық қоғамдастық (мировое сообщество)
Қазақстанды нарық экономикалы ел боп жариялады. Сол себептен
экономикалық заңдарды түсіну өмірлік қажеттілікке айналды.
Қазақстанда инфляциялық процесстер қатты сезіліп тұр, бұны күнделікті
тұтынатын тауарлар бағаларының өзгеруінде көруге болады
Ең үлкен макроэкономикалық проблемалардың бірі - инфляция. Дүние
жүзінде әрбір мемелекетте тым болмаса 50-100 жылда 1 рет инфляция болады.
Инфляция салдары – экономика салаларының қалыптасуына негативті әсерін
тигізеді.
Инфляция (лат. тілінен inflatio – кебіну) – ақшаның сатып алу
қабілеттілігінің төмендеуін немесе бағаның өсуін сипаттайды. Инфляцияның
теріс көрсеткіші – дефляция (лат. тілінен deflatio – выдувание), яғни
бағаның төмендеуі.
Инфляцияның маңызды себептерінің бірі – ақша – массасының және
тауарлар арасындағы тепе-тендіктің бұзылуы.
Инфляция сипатымен жылдамдығына карай мынадай түрлерге жіктеледі:
1) бірқалыпты
2) галлопирующая
3) гиперинфляция

Инфляцияның бірінші түрі – бағаның өсуі төмен қарқынмен сипатталады,
яғни жылына 10-15 пайыз, немесе айына 1 пайыз баға өседі. Рыноктың
экономикасы дамыған елдерде бұл инфляция бола береді.
Галопирующая инфляция – бағанын 200-400 пайыз өсуін сипаттайды.
Инфляцияның бұл түрі – жоғары дамыған және дамымаған елдерде бола береді.
Мысалы: 70 жылдардағы инфляциялық кризис. ОПЕК – мұнай экспорттаушы
мемлекеттер бірігіп, мұнай шикізаты мен өнімдердің бағаларын реттей
бастады. Нәтижесінде бензинді аз қажет ететін жапондык маломтражкалар
американдық автомобильдерді рыноктан ығыстырып тастады. Яғни бензиннің
бағасы күрт өскенде, үнемді жапондық автомобильдерге сұраныс өсті.
Бұл инфляцияның өзінің ерекшеліктері бар. Бұл уақытта халыққа ақша
ұстау пайдалы емес, сондықтан халық тұтынатын тауарларды керек емес болса
да сатып ала бастайды. Ең басты – сатып алу қабілеттілігін материалды түрде
сақтау. Бұл өз кезегінде халықта тауарлардың тым көп болуына әкеледі.
Инфляцияның 3-ші түрі – бағаның астрономиялық өсуін сипаттайды, 3 және
4 түрлі цифрлармен есептелуі мүмкін. Бұл инфляцияның ең үлкен каупі оның
қадағалауға мүмкіншілік берілмейтіндігінде және реттей алмайтындығында,
тіпті мемлекеттің әсер ету шаралары жүзеге аспайды.
Бұл жағдай басты мемлекеттік банктің акша ұсынысын бакыламағаннан
туындайды. 2-3 жыл ішінде экономика депрессия күйіне өтеді, бұл өз
кезегінде 2-ші денгейдегі банктердің күйреуіне, экономиканың барлық
салаларында өндірістің төмендеуіне жағдай жасайды.
Тұтынушылардың инфляциялық күтуінен туындайтын ажиотаждық сұраныс,
жағдайды одан әрі шиеленестіреді. Халық барлық тауарларды сатып ала
бастайды, бұл фирмаларды бағаны өсіруге итермелейді. Бұл инфляцияның мысалы
ретінде мынадай мемлекеттер бола алады: Аргентина, Чили, Израиль, ТМД
мемлекеттері және т.б.
Инфляция себептері: ішкі және сыртқы. Инфляцияның пайда болуына сыртқы
экономикалық әрекеттің қысқаруы немесе төмендеуін жатқызуга болады. Бағаның
өсуіне экс имп болуы, (яғни мемлекет көп өнім шығарып, аз тауарларды
импортталады) әсер етеді.
Инфляцияның пайда болуынын ішкі себептеріне экономикалық жағдайдың
деңгейі болып табылады. Жасырын кризистер, ондірістің төмендеуі,
моносалалардың дамуы – бағаның өсуіне алып келеді. Халық, дүкендегі
тауарлар толықтырылмағандығын қорып, тұтыну сұранысын қанағаттандыру үшін
барлық тауарларды сатып ала бастайды. Осы жалпы сұранысты төмендету үшін,
фирмалар бағаны көтереді, содан инфляция пайда болады.
Кейбір кезде керісінше болады. Мемлекет, мемлекеттің экономикасы
көтерілу фазасында. Яғни фирмалар өнім өндіруді жоғарлатпайды, осыған
орай көп жұмысшыларды жалдайды, оларға орта денгейден жоғары жалақы
төлейді. Сонымен, үй шаруашылығының табыстары жоғарылай бастайды, яғни
жоғары сұранысты қанағаттандыруды талап етеді. Бірақ фирмалар үнемі өнім
өндіруді жоғарылата алмайды (мысалы, ресурстардың шектеулі болуынан,
өндіріс масштабының эффекті) сондықтан жоғарлай беретін жалпы сұранысты
қанағаттандыралмайтындықтан бағаны өсіреді. Бұл сұраныс инфляциясы деп
аталады.

І Тарау. Инфляцияның мәні және пайда болу себептері

1. Инфляция мәні

Соңғы уақытқа дейін біздің санамызға инфляция деген ұғым
капитализмнің кеселі ретінде орнықты, Құн заңы әрекетімен анықталатын тауар-
ақша қатынастарының болуы инфляциялық процестерді тудырады. Инфляцияның
себебі, әрекет ету механизмі, көрінуі және оның зардаптарымен күресу
жолдары бұрын соңды біздің елде терең зерттелмеген.
Инфляцияның басты ерекшелігі – қоғамдық ұдайы өндірістің барлық
факторларына қатысты сан алуан себептерден туады. Басқаша айтқанда,
инфляция бүкіл шаруашылық механизмінің қызметінен туындайды.
Инфляция адамзат тарихында жаңа құбылыс емес. Оның бай тарихы бар.
1775-1783 жылдары Солтүстік Америкада тәуелсіздік үшін болған соғыс
долардың құнсыздануына әкеліп соқтырды. Франция 1784-1794 жылдары революция
кезінде өндірілген қағаз 7 жылда 883 есе құнсызданды.
Алғашқы рет инфляция деген ұғым ақша айналымына қатысты АҚШ-та
азамат соғысы кезінде (1851-1865жж) орасан зор гривналар ақша орнына
қолданылған күміс кесек (450млн. доллар) шығарылуына байланысты қолданыла
бастады, ал оның төлем қабілеті екі жылдың ішінде 60%-ке дейін төмендеді.
Қоғамдық ұдайы өндірістің пропорциясын стихиялық реттеу, соның ішінде
ақшаның қазына жинау құралы қызметі механизмін атқару кезеңінде қалыптасқан
айналым саласында, алтын монета ллизмі жағдайында инфляцияның созылмалы
ауру ретінде дамуына кедергі жасалды. Еркін бәсеке кезеңінде капитализм
жағдайында инфляцияны соғыс, дағдарыстар, стихиялық апаттар кезінде болатын
несие ақшаларының алтынға айырбасталуының тоқтауы кезінде пайда болды.
Капитализмнің жалпы дағдарысы кезінде инфляция жалпы созылмалы сипат алып,
маңызды әлеуметтік-экономикалық проблемалардың біріне айналады.
Инфляция – қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтік-
экономикалық құбылыстар жиынтығы, басқаша айтқанда айналыстағы ақша
өлшемдері мөлшерінің тауарлар бағаларының қосындысынан артып-кетіп, осының
нәтижесінде тауарлармен қамтамасыз етілмеген ақшаның пайда болуы инфляцияны
білдіреді. Оның мәнін түсіну үшін мынадай мысал келтірелік. Айталық, тауар
айналымы үшін 10 млрд. алтын доллар керек екен, ал қағаз ақша 20 млрд.
доллар шамасында шығарылады делік. Мұның өзі қағаз доллардың екі есе
құнсыздануына әкеліп соқтырады. Инфляция жы\ұмысшылардың тұрмыс жағдайына
зардапты ықпалын тигізеді. Себебі тауар бағасы бірнеше есе өседі, ал
мемлекет жалақыны бұрынғы дәрежесінен арттырмауға тырысады. Ақшаның
құнсыздануы халықтың әл-қуатының дәрежесін төмендетуге әкеліп соқтырады.
Инфляциядан өндіріс те біраз зардап шегеді. Инфляцияның деңгейінің
көтерілуіне байланысты еңбекке деген ынта да бұзылады. Инфляция тауар
тапшылығының басты себебі бола тұрып тауар мен азық-түлікті белгіленген
норма бойынша бөлуге мәжбүр етеді.
Инфляция кешенді себептердің негізінде пайда болады және оның
маңыздылары болып мыналар саналады: мемлекеттік бюджеттің тапшылығы, оны
азайту мақсатында мемлекеттік бағалы қағаздар немесе жәй қағаз ақшалар
шығарылады. Тұтыну игіліктерінің көбеюіне айналмайтын, адамзат еңбегінің
мақсатынсыз шығындарына жол беретін мемлекеттің өндіріс емес шығындары.

2. Инфляцияның пайда болу себептері

Ақша тауарларды сатып алу қабілеті күшті валютамен салыстырғанда
құнсызданады. Инфляцияны бұлай түсіндіру, яғни ақшаның алтынға қатысты
құнсыздануы, алтынды бұрынғыша ақша сияқты жалпылама экивалент деп
қарастыруда жатыр. Ең алдымен, бағаның өсуі тауарға сұраныстың оның
ұсынысынан артық болуымен байланысты. Белгілі тауар рыногында сұраныс пен
ұсыныстың сәйкестілігінің бұзылуы әлі инфляция емес.
Инфляция - елдегі баға деңгейінің өсуі. Бағаның көтерілуіне нақтылы
экономикалық жағдайлар да әсер етеді. Мысалы: 70-жылдардағы энергетикалық
дағдарыс тек мұнай бағасының өсуінен (мұнай бағасы 20 есеге өсті) емес,
басқа да тауар мен қызмет көрсету бағаларының өсуімен байланысты. 1973
жылы жалпы бағаның деңгейі 7%-ке, 1979 жылы – 9 % -ке артты. Ақша әсерінен
тыс, тауар бағаларының өзгеруі еңбек өнімділігінің артуына, циклдік және
маусымдық толқуларға, ұдайы өндірістегі құрылымдық өзгерістерге, бағаның
монополиялануы мен экономиканы мемлекеттік реттеуге, салықтың жаңа
ставкаларын енгізуге, ақша өлшемінің девольвациялануы мен
ревальвациялануына, нарық коньюнктурасының өзгеруі мен сыртқы экономикалық
байланыстардың ықпалына және т.б. байланысты. Демек, бағаның өсуіне
көптеген неше түрлі себептердің әсері болады.
Коньюнктураның циклдік толқуынан болатын бағаның өскін, инфляцияға
жатқызуға болмайды. Циклдің түрлі фазаларынан өту барысында бағалардың
динамикасы өзгеріп отырады. Аласапыранның бас кезіндегі оның өсуі дағдарыс
пен депрессия фазасында төмендеп, жандану кезінде баға тағы да көтеріледі.
Еңбек өнімділігін арттыру бағаның төмендеуіне әкелуі тиіс. Циклдік
толқулардың тағы бір көрінісі жалақының өсуі еңбек өнімділігінен артып
кетуінде. Мұндай құбылыс шығынының инфлякциясы деп аталады. Ол өз кезегінде
баға деңгейінің жалпы өсуіне алып келеді. Кездейсоқ апаттар да бағаның
инфляциялық өсуіне көп әсер етпейді. Айталық, су басып кеткен аймақтардағы
құрылыс материалдарының бағалары өседі. Бұл құбылыс материалдарын шығаратын
өндірісті ұлғайтады, ал олар рынокты толықтыру барысында баға төмендеуі
тиіс.
Инфляция көп сәйкессіздіктермен байланысты екенін еске ұстап, оның
ішіндегі ең бастыларын атайық:
Біріншіден, мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тепе-теңдігінің
бұзылуы, баланстың болмауы. Ол мемлекеттік бюджеттің тапшылығынан көрінеді.
Егер дефицит Орталық эмиссия банкісінен заем арқылы қаржыландырылса,
басқаша айтқанда, ақша станогы белсенді пайдаланылса, онда айналыста ақша
массасы көбейеді. Айырбастың сандық теңдігін MV-РО еске түсірсек, М мен Р
көрсеткіштері өсуінің байланысы анық.
Екіншіден, осындай жолмен, әдіспен инвестицияны қаржыландыру
жүргізілген жағдайда да бағаның инфляциялық өсуі болады. әсіресе
экономиканы жандандырумен байланысты инвестиция инфляцияны өршітеді. Ұлттық
табысты әскери мақсатқа пайдалану, өндірістік емес шығындар – олар қоғамдық
байлықты текке рәсуә етеді. Әскери шығындардың өсу мемлекеттік бюджетті
тұрақты тапшылық жағдайына және мемлекеттік қарыздың ұдайы өсуіне
ұрындырады.
Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі рыноктың экономикалық
ерекшелігіне байланысты. Бұл кезең жетілген, бәсеке кезіндегі рынокта
көптеген өндірушілер болып, өнімдердің түрі аз, капитал ауысуы оңай уақытқа
мүлдем ұқсамайды. Қазіргі рынок белгілі дәрежеде олигопиялық рынок. Ал
олигополист (жетілмеген бәсекелес) едәуір дәрежеде бағаны билейді,
олигопиялар бағаны өсіруді бірінші болып бастамаса да, олар оны қолдауға
ынталы. Жетілмеген бәсекелес бағаның жоғары деңгейін ұстап тұру үшін
өндіріс пен тауар ұсынуды қысқарту арқылы дефицит жасауға тырысады. Өздері
билік жүргізетін рынокта бағаның төмендеуін болдырмау үшін олигополия мен
монополия тауар ұсынысына қарсы болады. Салаға жаңа өндірушілердің келуін
тежеу үшін олигополистерге жиынтық сұраныс пен ұсыныстың сәйкес келмеуі
көмектеседі.
Төртіншіден, елдің экономикасының ашық болуы оның бірте-бірте әлемдік
шаруашылық байланыстарға тартылуы барысында импорттық инфляцияның қаупі
туады. Жоғарыда аталған 1979 жылғы энергияға бағаның шарықтауы сырттан
әкелетін мұнайға бағаны өсіріп, технологиялық тізбек бойынша басқа тауарлар
бағасының қымбаттауына әкелді. Импорттық инфляциямен күресу мүмкіндігі
шектеулі. Әрине өз валютасын ревальвациялау ұлттық валютаның құнын
жоғарылату арқылы мұнай импортын арзандатуға болады. Бірақ ревальвация
отандық тауарлардың экспорттық бағасын да қымбаттатады. Ал мұл дүниежүзілік
рынокта бәсекелестік қабілетті төмендетеді.
Бесіншіден, инфляция өзіне - өзі дем беретін сипат алады. Ол
инфляцияны күту нәтижесінде орын алады. Батыс елдерінің көптеген
экономистері және біздің елімізде де осы факторды ерекше көрсетуде. Халық
пен өндірушілердің инфляцияны күту себептерін жою инфляцияға қарсы
саясаттың ең басты міндеті.
Инфляциялық күту жағдайындағы экономикаға ықпал етудің механизмі
қандай? Баға деңгейінің жалпы өсуі жағдайында өмір сүруге үйренген халық,
бағаның одан әрі өсуін күтеді. Мұндай жағдайда еңбекшілер жалақыны
көбейтуді талап етеді. Халық тауарларды көптеп алады, өйткені олардың
бағасы ертең тағы да өсуі мүмкін ғой. Өндірушілер өз өнімдеріне өте жоғары
баға белгілейді, сөйтіп қысқа мерзімде шикізат, материал, қосалқы бөлшектер
қымбаттайды. Мысалы, Ресей экономикасындағы инфляцияның жоғары қарқынды
тұсында өндірушілер өздерін жабдықтаушылардың бағаны көтеру мүмкідігінен
сақтанып, алдын ала өз өнімдерінің бағасын жоғарылатты. Нәтижесінде Ресей
экономикасындағы басқа да ТМД елдеріндегі бағалар бұрынғы төлем қабілеті
бар сұраныс деңгейінен ғана емес, инфляцияны күткен деңгейінен де асып
түсті.
Дүниежүзілік қоғамдастықтың барлық елдерінде де инфляция өркендеуінің
сан түрлі себептері бар. Алайда бұл құбылысты қоздыратын факторлардың
комбинациясы жекелеген елдің нақты экономикалық жағдайына байланысты.
Айталық, Батыс Еуропада дүниежүзілік соғыс біткеннен соң инфляция көптеген
тауарлардың тапшылығынан пайда болды. Одан кейінгі жылдарда инфляциялық
құбылыстың күшеюіне мемлекеттік шығыстар, баға мен жалақының арақатынасы,
инфляцияның басқа елдерден келуі және т.б. факторлар себепші болды. Бұрынғы
КСРО-ны алсақ, жалпы заңдылықтармен қатар, соңғы жылдардағы инфляцияның
себептеріне экономикадағы ерекше тепе-теңсіздік жатады, ол әміршілдік-
әкімшілдік жүйе салдары еді. Кеңес экономикасына тән жағдай ЖҰӨ - дегі
әскери шығындар үлесінің көптігі, өндіру, бөлу және қаржы-несие жүйесін
монополияландырудың жоғары деңгейі, ұлттық табыстағы жалақы үлесінің аздығы
және т.б.

3. Инфляцияның түрлері

Соңғы кездерге дейін дүниежүзілік шаруашылықта инфляция, әдетте,
төтенше жағдайларға байланысты пайда болатын еді. Мысалы, соғыс жылдарында
мемлекеттерде әскери шығындарын жабу үшін көп көлемде қағаз ақшаларды
шығаруға мәжбүр болды. Соңғы жылдары бірқатар елдердің экономикасы үшін ол
айықпас ауруға, ұдайы өндірістің тұрақты факторына айналды.
Инфляция қарқынының жай, орташа жүруі кезінде бағаның өсуі 10% -тен
аспайды. Экономикалық теория, мысалы, кейншілер мұндай инфляцияны
экономикалық даму үшін оңды жағдай деп, ал мемлекетті тиімді экономикалық
саясат жүргізуші субъекті деп есептейді. Мұндай инфляция өндіріс пен
сұраныстың өзгерген жағдайларына қарай бағаларды түзеп отыруға мүмкіндік
береді.
Жоғары қарқынды инфляция тұсында бағаның өсуі 20-дан 200 процентке
жетеді. Ал бұл экономика үшін үлкен салмақ. Бірақ көптеген контракт,
келісімдер бағаның мұндай өсу қарқынын есепке алады.
Аса зор шексіз инфляция (гиперинфляция) айналымдағы ақша мөлшері мен
тауар бағасы деңгейінің тым шарықтап, шектен тыс өсуін білдіреді. Мысалы,
Никарагуада азамат соғыс жылдарында бағаның жылдық өсуі 3300% -ке дейін
жетті. Мұндай жағдайда халық үлкен зиян шегеді, тіпті қоғамның ауқатты
тобына да қиын.
Гиперинфляцияны басынан өткізген бірқатар елдерде бағалардың өсу
қарқыны айналадағы ақша мөлшерінің өсу қарқынынан әлдеқайда жоғары болады.
Мұндай құбылыс, мысалы, 1945-1946 жылдары Венгрияда байқалды. Шаруашылық
субъектілері ұлттық валютаға деген сенім жоғалған кезде, қолдағы
құнсызданған ақшадан құтылуға тырысып бақты. Нәтижесінде айналымдағы ақша
айтарлықтай өсіп, ол оның санының көбеюіне тең болды. Салдарында баға
қауіпті шектерге дейін шарықтайды. Гиперинфляцияның басталуына инфляциялық
күтудің де үлкен әсері болатындығын атап өту орынды. Басыңқы (придавленная)
инфляция кезінде бағаның өсуі байқалмай қалады.
50-60 жылдарда көптеген елдерде инфляция орташа бірқалыпты қарқынмен
жүрді. Ал 70-жылдары ол бақылаудан шыға бастады. Ұдайы өндірістің қалыпты
жүрісін бұзды, қоғамдық өндірістің бірінші жауына айналды. Инфляциялық
процестің ең қызған шағы 70-жылдардың екінші жартысы. Мысалы, бөлшек сауда
бағасының жылдық орташа өсуі АҚШ-та 1956-1965 жылдары - 1,7 % , 1966-1974
жылдары -5,1%, 1975-1980 жылдары – 9,3% болды. Англияда осы кезде ол 3,1;
6,0 және 17,9% . Францияда 5,0; 5,9 және 10,9 %.
Инфляция балансталған тепе-теңдікті болуы мүмкін, яғни бағаның өсуі
баяу және ол барлық тауарлар мен қызметтерге бірдей өседі. Мұндай жағдайда
бағаның жылдық өсуіне сәйкес ставка проценті көбейеді, ал бұл бағалардың
тұрақтануы кезіндегі экономикалық ахуалын білдіреді.
Болжамды, күткен инфляцияны кенеттен өршитін инфляциядан ажырата білу
керек. Күткен инфляцияның мерзімін анықтауға болады, үкімет оны
жоспарлайды, мысал ретінде Ресей Федерациясының, Қазақстанның 1991 жылы
бағаны ырықтандыру алдында жасаған бағаның жоғарылату қарқынының
бағдарламасын келтіруге болады.
Кенеттен болатын инфляция бағаның күтпеген кезде өсуімен сипатталады,
ол ақша айналымына, салық салу жүйесіне теріс әсер етеді. Егер экономикалық
инфляция күтілген болса, халық өз табысының құнсыздануынан қауіптеніп артық
тауарлар сатып алуға ұмтылады, қызмет көрсету шығындарын шамадан тыс
көбейтеді, сөйтіп экономикаға қиындық келтіреді. Қоғамдағы шын қажеттілік
бүркемеленеді, шаруашылықтың қалыпты жайы бұзылады. Бағаның тұтқиылдан
шарықтауы инфляцияны күтуді одан әрі арандатып, бағаның өсуі өршітеді.
Егер бағаның тұтқиылдан өсуі инфляцияны күту басталмаған
экономикада орын алса, онда халықтың бағаның өсуіне көзқарасы өзгеше
болады. Бағаның күрт өсуі қысқа мерзімді құбылыс, ол төмендейді деген
үмітпен тұтынушылар рынокқа сатып алу қабілеті бар сұраныс ретінде ғана
ақша жұмсайды, көбірек сақтап, жинауға тырысады. Сұраныстың көлемі азайған
шақта бағаның өзіне оны төмендету мақсатында қысым жасалады. Экономика тағы
да өзінің тепе-теңдік жағдайына келеді. Біз рыноктық шаруашылық қызметінің
әсерін, оңды нәтижесін көрсетік. Мұны Пигу эффектісі деп атайды.

ІІ Тарау. Инфляцияның экономикалық салдары

2.1. Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық салдары

Тұрақсыздығы экономиканың жағдайын сипаттайтын ең маңызды
индикаторлардың бірі — инфляция деңгейі. Инфляция дегеніміз — бағаның орта
деңгейінің көтерілу үрдісі. Бұл тұтас сұраным мен тұтас ұсыным арасындағы
теңгерімнен шығаруға әсер беретін ақшалай рыноктың құбылысы.
Инфляцияны әртүрлі белгілері негізінде жіктейді.
Инфляцияның мынадай типтері болады.
1. Баға өсуінің қарқыны бойынша:
1.1. Бірқалыпты — жылына 10% дейін.
1.2. Шоқырақтау- жылына 20%-дан 200% дейін.
1.3. Гиперинфляция жылына 1000% дейін.
Гиперинфляция — инфляцияның ұлттық өндіріс пен жұмысбастылық көлеміне
күйретерліктей ықпал жасайтындай төтенше тез қарқынды өсуі болып табылады.
Мәселе мынада, егер бағалар жайлап, тұрақты өсіп келе жатса халық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.