Контрабанданың түсінігі, түрлері
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 Контрабанданың түсінігі, түрлері
1.1 Контрабанданың түсінігі және қоғамдық
қауіптілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Контрабанданың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 14
2 Контрабандамен байланысты қылмыстардың сипаттамасы
2.1 Контрабандамен байланысты қылмыстардың
объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Контрабандамен байланысты қылмыстардың объективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Контрабандамен байланысты қылмыстардың
субъектісі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
2.4 Контрабандамен байланысты қылмыстардың субъективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.5 Контрабандамен байланысты қылмыстардың ауырлатылған
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 57
КІРІСПЕ
Біздің еліміздің тарихында, әлеуметтік, экономикалық саясатында саяси
контрабанда қаупі маңызды болып отыр. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
территориясының қалыптасуы, кедендік тәртіп пен бағалы заттарды тағы да
басқа шекарадан өтуіне әсер етті.
Контрабанда басқа қоғамдық құбылыс сияқты эканомикалық және әлеуметтік
алғы шарттардан тұрады:
1. Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекетер шекарасының кеңдігі;
2. Мемлекеттің сыртқы сауда монополдиясынан бас тартуы
3. Ішкі нарықтың тұрақсыздығы
4. ТМД елдері арасындағы мемлекет аралық кеден ісінің заң базасының
дәрменсіздігі.
5. Билік және басқароушы органдардағы коорупцмя және құқықт қорғаушы,
бақылаушы органдардың қылмыстық топтармен байланысының қарқынды
дамуы, оның ішінде контрабандамен байланысы.
Контрабандалық қылмысты тергеу ісінде құқықтық механизмнің болмауы.
Егерде кінәлі адам ұсталса, ҚР қылмыстық кодексінің 205-бабына сәйкес
мемлекетке ерекше үлкен мөлшерде залал келсе, қосымша саралануы туралы
белгілерді, біздің пікірімізше 209, 250-баптарға толықтырулар керек.
Нәтижесінде экономикалық контрабандалық қылмыстар жауапкершіліктер
күшейтіледі.
Қорыта келгенде, контрабанда республикадағы көмекші экономикалық
негіз болып табылады және криминалды кіріс көзі болып табылады және бұған
елдің белгілі бір бөлігі қатысады.
Контрабандамен күресу жедел іздестіру және профилактикалық жұмыстар
жүргізуді талап етеді. Контрабандаға қарсы құқық қорғау органдарының
жұмысын күшейту керек. Бұлар мемлекеттік қазынаға қосымша ақша түсуіне
мүмкіндік береді. Әзірше көлеңкелі экономика ғана байып отыр.
Қазақстандық контрабандалық шолу шет елдік ұжымдармен байланысын
кеңейітті, бақылау жасалынатын тұрақтар қатары өсті. Нәтижесінде
Бразилиядан Алматыға және Ресейдің басқада қалаларына героин мен какоин
тасымалдау ісіне тосқауыл жасалынды.
Қазіргі кезде ТМД елдерінің аймақтық кеден қызметінің бірлестігі
контрабандалық есірткі туралы ақпарат алмасу ісі бойынша орталықта Москва
офистерімен және ТМД елдеріндегі офистермен табысты түрде жұмыс
жасауда.Қазақстан ТМД елдерімен есірткіке бақылау жасау ісі бойынша
халықаралық комитет құру жобасын жасауда.
Осылайша құқық қорғау органдары арасындағы байланыс контрабандамен
және басқада қылмыс түрлерімен күрес жүргізуде оңтайлы нәтиже бермек.
Соңғы жылдары контрабандалық қылмыстың өскенін көреміз. Егер 1998
жылы құқық қорғау органдары мен 157 контрабандалық факт тіркелсе, ал
экономикалық контрабандаға байланысты 1999 жылы 215 факт тіркелінді.
ҚазКСР Қылмыстық кодексінде контрабандалық әрекеттер тек қана бір ғана
қылмыс құрамы ретінде сараланатын. Тек 1997 жылы қабылданып, 1998 жылдық 1
қаңтарынан бастап күшінде болған Қазақстан Республикасының Қылмыстық
кодексі контрабандалық әрекеттерді екі дербес қылмыс құрамы ретінде бөлді.
Бұлайша бөлуге негізгі себеп қылмыс затына байланысты олардың объектісінің,
яғни зардап келтіретін құндылығының оқшаулығы. Айталық экономикалық
контрабанда жасау барысында қылмыс затттарын пайдалануға, иеленуге т.б.
заңды әрекеттер жасауға тым салынбаса да, кеден бақылауынан жеткілікті
деңгейдегі механизмдер арқылы өтпегендіктен мемлекеттік баж төленбей
қалады, сол себепті мемлекеттік бюджет қоры толықпайды, демек экономикалық
қызмет саласындағы қоғамдық қатнастар зардап шегеді. Егер де контрабандалық
әрекеттер арқылы азаматтық айналыстан алынған немесе айналысы шектелген
заттар шекарадан өтетін болса, онда зардап шегетін мемлекеттік экономикалық
мүддесі емес ,қоғамдық қауіпсіздік.
Қорыта айтар болсақ, ҚР жаңа ҚК-сі контрабанданы екі дербес қылмыс
құрамдарына бөлу арқылы дұрыс қадап жасап отыр.
Осыған орай, өзалдына дербес және белгілі бір деңгейде жаңа болып
табылатын қылмыс құрамдарын зерттеу қажеттілігі туындайды.
Бұл мәселемен тікелей айналысқан авторлар қатарына К.Г.Байсаковты, А.Н.
Ералинді, Г.Б.Саматованы, Б.С. Сәрсековты, Д.Р.Хазиахметованы т.б. атауға
болады.
Дегенмен, бұл мәселемен тікелей айналыспаса да аталған тақырыптың
теориялық негізін құрай алатын ғалымдардың еңбектерін атап өтуге болады,
олардың қатарына мына авторлар жатады: Ағыбаев А.Н., Антонян Ю.М. ,
Бородин С.В. Дворкин А.И. , Сафин Р.М., Бабаян Э.Л., Бабланов Т.К., Брайнин
Я.М., Васильев А.Н., Гаухман Л.Д., Глистин В.К., Карпец И.И. , И.Н.
Кудрявцев, Иващенко А.Е., Марченко А.И., Каиржанов Е., Канатов А.К.,
Коржанский Н.И., Мирошниченко Н.А., Наумов А.В., Никифоров Б.С., Трайнин
А.Н., Федоров М.И., Феткулов Г.Х., Интыкбаев М.К т.б.
Диплом жұмысының объектісі – экономикалық қызмет саласындағы және
қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар.
Диплом жұмысының нақты затын экономикалық қызмет саласындағы
қылмыстардың ішіндегі экономикалық контрабанда және қоғамдық қауіпсіздікке
қарсы қылмыстардың ішінде айналыстан алынған немесе айналысы шектелген
заттардың контрабандасы құрайды.
Диплом жұмысының мақсаты контрабандалық әрекеттің қылмыстық-құқықтық
сипаттамасын беру.
Осы мақсатты жүзеге асыру барысында жұмыс мынандай міндеттер қояды:
- контрабанданың түсінігін беру, қоғамдық қауіптілігін айқындау;
- контрабанданың түрлеріне жеке – жеке тоқталу;
- экономикалық контрабанда қылмысының құрамын сипаттау;
- айналыстан алынған не айналысы шектелген контрабанда қылмысынына
қылмыстық-құқықтық сипаттама беру;
- контрабанда туралы заңнаманы жетілдіруге қатысты жекелеген
ұсыныстар белдіру.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы жеті тарауды біріктіретін екі
бөлімнен тұрады.
1 Контрабанданың түсінігі, түрлері
1.1 Контрабанданың түсінігі және қоғамдық қауіптілігі
Контрабанда сөзі италян тілінен аударғанда contro- қарсы bando-
үкімет жарлығы деген сөзден шыққан. Сөзбе сөз алғанда контрабанда үкімет
жарлығына қарсы дегенді білдіреді[1].
Қазіргі түсінікте контрабанда кез келген заңсыз жолмен тауарларды
және өзге де заттарды кеден шекарасынан алып өту .
Соңғы жылдарда бұл қылмыс ұйымдасқан және көлемді түрде болуына
байланысты өсуде және қоғам мүддесіне зор шығын әкеліп, қылмыстың азаюна еш
шара әсер етпеуде. 1988 ж. республика тергеу органдарында 1 ғана қылмыстық
іс қозғалса, 1989 ж -12, 1991 ж- 21, 1993 ж- 40, ал 1995 жылы сотқа 117 іс
түссе, 1996 ж- 142 болды. Бұған қарап контрабандалық қылмыстың 1997-2000
ж.ж қарқынды өсуін байқауға болады[2].
Бұл жағдайда ерекше теориялық және практикалық мүдделікті
кантрабандамен күреске бағытталған шаралар көрсетеді, өйткені олар біздің
еліміздегі шынайы құқықтық мемлекет ретіндегі эканомикалық, әлеуметтік және
рұхани құрылыстың аспектілерімен тығыз байланысты, қоғам мен жеке тұлғаның
мүддесін қорғайды.
Кеден және басқада органдардың толық бақылау жасамауының нәтижесінде
елімізден кедергісіз шикізат өнімдері, металл түрлері шет елдерге
шығарылса, заңсыз спирт, темекі өнімдері және сапасыз азық түлік түрлері
енгізілуде, сонымен қатар тарихи мәдени құндылығы зор заттарды да сату
істеріде көптеп кездеседі. Аталмыш қылмыстың өсуі аса ірі көлемдегі өнімдер
мен тауарлардың, шикізаттардың тоналуымен салық төлеуден қашу және
қызметтік қылмыс сияқты істермен тығыз байланысты болуымен түсіндіруге
болады.
Контрабандамен байланысты қылмыстың құрылымы әртүрлі дәрежеде өтеді:
тауарларды тасымалдау ірі жүкті авто көліктермен, теміржол вагондарымен,
транспорттық самолеттармен жүргізіледі және де кедендік бақылаудан жалған
құжат сияқты айла шаралар арқылы өтіп кетеді[3].
Республикамызда аса қауіпті қылмыс түрі есірткілік және психотроптық
заттардың контрабандасы болып табылады. ҚР президенті Н.Ә Назарбаевтың жыл
сайынғы Елдегі жаңа 100 жылдықтағы тұрақтылық пен қауіпсіздік деп
аталатын халыққа жолдауында ескергендей Қазақстан ірі есірткілік
тасымалдаудың өткелінде тұр. Қазақстан географиялық орналасуының
қолайлығына байланысты халықаралық наркобизнестің мүдде сферасына ұшырап
отыр. Мәселенің географиялық және эканомикалық маныздылық дәрежесін ескере
отырып, нашақорлық пен наркобизнеспен күрестің қазақстандықтардың
қолдауынсыз мүмкін еместігін атап өткеніміз жөн. Мемлекет ғана емес жалпы
қоғам мәселесінің көлемділігін айқын сезінуі керек. Бүгінде Қазақстан
арқылы Алтын жарты ай, Алтын үшбұрыш аймақтарынан Ресейге, Украинаға,
Балтық елдеріне, Шығыс және Батыс Еуропаға көп мөлшерде опиум, героин,
канабис тасымалданады. Осылайша еліміз европалық елдермен Америка үшін
Оңтүстік – шығыс және Оңтүстік – батыс Азияда өндірілетін есірткілік
затардың өткеліне айналды. БҰҰ –ның халықаралық бағдарламасының есірткіге
бақылау штаб квартирасы Ауғаныстан айналасында қауіпсіздік белдеуін құру
жобасын жасауда, мақсаты Ауғаныстан сыртқы шекаралары мен көршілес елдерге
есірткілік өнімдерді өткізбеуге қатаң бақылау жасау. Қазіргі кезде
Ауғаныстанның Иран мен шекарасының бекінуіне байланысты есірткі өз
қозғалысын Европалық континент арқылы батыстан солтүстікке қарай,
солтүстіктен батысқа қарай орталық азияның оңтүстік шекаралары арқылы
қазақстанды қосып қозғалысын өзгертті. Қазақстанның бұл жобаға араласуы
контрабандалық есірткілердің ағысын толастатар еді.
Ресей мен Қазақстан шекаралық облыстарындағы ресейлік және қазақстандық
т.б елдердің азаматтардан құрылған қылмыстық топтардың қылмыстық істерін
тергеу ерекше қиындық туғызады. Географиялық тарихи жағдайға байланысты
Қазақстан тек Ресей федерациясының оншақты облысымен шекараласады. Бір ғана
батыс Қазақтан Ресейдің Астрахань, Волгаград, Орынбор, Самар және Саратов
облыстары мен шекараласады. Темір жолдарынан басқа оның шекарасынан 7 тас
жол және 39 құм тасты жол таулы жолдарды айытпағанда өтеді. Шекараның
ұзындығы 1232,2 км құрайды, бұл жағдай кедендік орындар мен кедергілерге
қарамастан іс жүзінде қылмыстық элементтер үшін оңтайлы болып табылады.
Осыған байланысты құқық қорғау органдарының арнаулы аймақтармен бірлесе
қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын жасау эканомикалық және саяси
байланыстардан еш кемсіз манызды.
Минстік конвенция жетекшілері БҚО ІІБ - сымен Ресей құқық қорғау орган
басшыларымен кездесу өткізіп, шекаралық территориялаврда қылмыстық тергеу
шараларын өткізу кезінде туындайтын біршама сұрақтарды қарап, нәтижесінде
1998 жылы БҚО – ның ішкі істер басқармасы көлемінде Ресейдің 3 Волгаград,
Саратов, Орынбор ішкі істер басқармасымен одақтасу келісім шарты
жасалынды. Дәл осы жағдай бірікккен шекара операциясын табысты өткізуге
мүмкіндік берді, яғни оның барысында1998 ж 6 күн ішінде 213 қылмыс ашылып,
7 ұйымдасқан қылмыстық топ істері тоқтатылды, оның 4 халықаралық қылмыстық
топ болатын. 45 поезд, 1136 жүк вагондары тексеріліп, 234 қару жарақ, 5
автокөлік, 3 млн 234 мың тенгеге контрабандалық тауар тартып алынды.
Пайдаланылған тәжірбие жедел тергеу қызметкерлерінің жұмысын тездетті.
Құқық қорғау органдарының бірлесуі соңғы кезде шекаралық аудандарда аса көп
өсе бастаған мал ұрлау ісіне мықты соққы берді[4].
Қазақстан мен Ресей арасындағы құқық қорғау органдарының бірлесу
келісім шарт жасауы контрабандалық күреске қарқынды күш береді.
1998 ж қазанда Қазақстан республикасымен Ресей Федерациясы арасында
Байқоңыр комплексі территориясында тәртіп сақтауды қамтамассыз ету туралы
құқық қорғау органдары арасында бірлестік туралы келісім шарт жасалынды.
Құжат ұйымдасқан қылмыс пен бірлесіп күресуге мүмкіндік берді. Мысалы,
Қызылорда облысының ҰҚК мен РФ ФҚҚ мен бірігіп Байқоңыр қаласында аса ірі
көлемдегі есірткімен қару жарақ контрабандасымен айналысатын халықаралық
қылмыстық топ іс шараларын ашты[5].
Болашақта тұрақты мемлекет аралық контрабанда ісімен айналысатын
жедел тергеу тобын құрса дұрыс болар еді.
Қазақстандық контрабандалық шолу шет елдік ұжымдастармен байланысын
кеңейітті, бақылау жасалынатын тұрақтар қатары өсті. Нәтижесінде
Бразилиядан Алматыға және Ресейдің басқада қалаларына героин мен какоин
тасымалдау ісіне тосқауыл жасалынды.
Қазіргі кезде ТМД елдерінің аймақтық кеден қызметінің бірлестігі
контрабандалық есірткі туралы ақпарат алмасу ісі бойынша орталықта Москва
офистерімен және ТМД елдеріндегі офистермен табысты түрде жұмыс
жасауда.Қазақстан ТМД елдерімен есірткіге бақылау жасау ісі бойынша
халықаралық комитет құру жобасын жасауда.
Осылайша құқық қорғау органдары арасындағы байланыс контрабандамен
және басқада қылмыс түрлерімен күрес жүргізуде оңтайлы нәтиже бермек[6].
Мәлім болғандай контрабанда басқа қоғамдық құбылыс сияқты эканомикалық
және әлеуметтік алғы шарттардан тұрады:
6. Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекетер шекарасының кеңдігі;
7. Мемлекеттің сыртқы сауда монополдиясынан бас тартуы
8. Ішкі нарықтың тұрақсыздығы
9. ТМД елдері арасындағы мемлекет аралық кеден ісінің заң базасының
дәрменсіздігі.
10. Билік және басқарушы органдардағы коорупция және құқық қорғаушы,
бақылаушы органдардың қылмыстық топтармен байланысының қарқынды
дамуы, оның ішінде контрабандамен байланысы.
11. Контрабандалық қылмысты тергеу ісінде құқықтық механизмнің болмауы.
Баж салағымен салықтың ақталмас жоғары көрсеткіште болуы, халықаралық
мәселесінде ТМД елдерінің бақылаусыздығы және қожайынсыздығы, Қазақстандағы
және көрші мемлекеттерлегі эканомикалық жағдай контробанданың өтуіне негіз
болып отыр. Мысалы: доллардың жаңаруынан кейін және Ресей федерациясындағы
эканомикалық дағдарыстан кейін, қазақстанға көптеген тауаплары әкеліне
бастады, басым бөлігі контробанлық жолмен алып келді, бұл еліміздің
басшыоарына ішкі нарықты қорғауда белгілі емес шараларды қолдануға және шет
елден келетін тауарларды шектеуге тура келді.Енді осыдан келіп салық мен
кедендік салықтың сәйкес келмеуі пайда болды. Бұл мәселені біздің елмен
көрші елдердің жоғары басшылары шешуі тиіс.ҚР қаржы министрлігі кедендік
баж салығымен жай салық мәселесін шешуге тырысуда, 1- кезекте Ресей
мемлекетімен бірақ обьективті себептерге байланысты екі ел арасындағы
келісім шарт әрқашан бұзылуда. Бұл мәселедегі ең күрделісі екі елгеде салық
төлеу, дүние жүзілік іс тәжірбиеге қарамастан Ресей салықты тауар
өндірілетін елден алуды шешті. Ресей тауарларынан екі рет салық алмау үшін
Қазақстанда Ресейлік жүйеге көшті. 2-мысал Өзбекстанннан келетін
контрабандалық тауарлар, баж салығының жай салықтың Қазақстаннан еш
айырмашылығы жоқ. Бірақ Өзбекстанда ұлттық валютаның ресми бағасымен
нарықтық бағасының айырмашылығы бар болғандықтан мынандай жағдай
қалыптасты: таяу шет елдерден тауарларды Өзбекстанға алып келу эканомикалық
жағынан тиімді болды, ал сол жақтан контрабандалық жолмен тауарлар келе
бастады. Бұл мәселені шешуге үкіметтің де шамасы келмей отыр. Бұл мәселе
көрші мемлекеттің ішкі экономикалық саясаты және басқа да мәселедегі
Қазақстандағы контрабандалық тауарлардың өсуіне жол берілуі джәне
көрсетілген мемлекеттердің өз тауар шығарушыларына деген саясаты ірі
заводтар пепси-кола, уз-дет авто Өзбекстандағы кока-кола,
Қырғызстандағы өз елдер тұсынан протексияға ұшырауда, сондықтан олар өз
тауарларын Қазақстанға алып келуде. Бұдан басқа жәй салықпен баж салығының
жоғары болуы шағын және орта бизнаспен айналысатын азаматтарды
контрабандистер болуға итермелеуде. Келесі мемлекеттік қызметкерлердің
жемқорлығы және бірінші кезекте кеден қызметкерлерінің жемқорлығы өсуіде.
Сондықтан құқық қорғау және бақылау функцияларын бір мекемеден екінші
мекемеге ауыстыру жиі болып тұрады. Экономикалық контрабандистермен күресті
ҰОҚ ІІМ айналысуда. Соңғы кезекте азаматтардың төменгі деңгейде өмір сүруі
көп мәселеге себеп болуда. Өйткені азаматтар патриоттық сезімнен көрі нан
табу үшін күреседіү осындай жағдай бұрынңы кеңес елдерінде де болып
отырған. Жүздеген адамдар контрабандалық заңсыз бизнестермен айналысты.
Атап айтқанда, бұл мәселеде контрабанда патшалары жеңіске жетуде.
Контрабанда қоғамға өме қауіпті, өйткені мемелкетке айтарлықтай
экономикалық нұқсан келтіреді, бұларды мынадан көруше болады:
Ішкі нарықтық тұрақсыздығы экономикалық реформаларды жүргізуге алып
келеді;
Бюджетте заң түрінде көрсетілген салық түрі түспейді;
Кеден арқылы алып келген, тиым салынған тауарлар өтеді;
Контрабанда негізінде үлкен көлемде талан-таражға байланысты салық
төленбейді;
Мемлекеттік қылмыс салықтарына байланысты жұмыс аз істелуде.
- Ол басқару, билік органдарында және қүқық қорғау органдарында көп
кездеседі.
- Контрабандалық тауар ішкі саудадан мемлекеттік тауарды ығыстырып,
кәсіпкерлерді банкротқа әкеп соқтырады.
Сонымен қоса, контрабанда өзінің ұйымшылдық формасымен және
проффесионалдық эрекеттерімен түрақты топпен ұйымдары контрабандалық
каналдарының болуы, агентураның байланысы, боевик, халық аралық байланысы
және т.б. бүкіл елде мұндай ұйымдасқан қылмыстық топтар қатаң тэртіппен
сфералардың айырмашылығы, белгілі бір специализациялардың көмегімен
жасалады. Мысалыға, контрабандалық табакты шығаратың Въетнамдық ұйымдасқан
топ, спиртті-Итальяндық, есірткіні- Колумбия мен Нигерия, және т.б.[7]
Ірі қылмысты топтар өзінің тауарларын легелды жолмен жасағандай етіп
бетін жауып, әр түрлі фондтар, ассосациялар, біріккен кэсіпорындар,
кішігірім жекеменшік кәсіпорындар мен біріккен үйымдар шектеулі
жауаптылықпен, сонымен қоса подакциздік тауарды мемлекеттік льготамен
корумпирдік байланысты қолданып подакциздік тауарды мемлекетке кіргізу мен
шығаруға бағытталған контрабандамен байланысты қылмыстар структурасы барлық
денгейде оның бастамасынан сонына дейін өзгерістер болады. Мұндай жағдайда
техникалық талғамдығы мен көлікпен өзгеру жағдайы ескеріледі.
Сараптаманың қорытындысы бойынща оперативті берілген белгілер бойынша,
қылмыстық істер бойынша материалдары мен ғылымдар зерттеуі бойынша
контрабанданың келесі улгілері көрсетілген.
- ұйымдастырылған консперативті сипатдеме контрабандаға қойылған
меанизмнің функциаларының бөлігі (оның ішінде, қылмыстық структураның
үйымдастырушысы мен орындаушысының амандығын тілейтін(безопасность),
көліктердің апарып- экелуі, байланыс, контрабанданың заттарын өткізіп
жүзеге асыру;
- Белгіленген сақтау орнында контрабанданың жасырын орнын ашу;
Кедендік күжаттарды немесе кез-келген документтерді жалған пайдалану,
декларативті тауар аттарын өзгерту, саның жасыру және бағасын төмендету;
- Заңсыз ұйымдастырылған жүмыстары үшін ұсталған контрабандалык
топтың істерін ашу;
- Жалған экспорт және реэкспорт мемлекеттік арқылы жалған күжаттау;
- өзінің қызмет бабын пайдаланып қылмыс жасаған адам;
эрқашанда өзінің жоспарларын іс- эрекеттерін пайда табу мен жоспарлау;
- мемлектаралық және халықаралық партнерларының болуы және олармен
сөз байласуы[8];
Аталғанның барлығы контрабандамен күресу жайында іздестіру шараларымен
іс қағаздарын жүргізу ішкі істердің жедел аппараттары күресу қажет.
Осы сияқты контрабанда халықаралық және мемлекетаралық сипаты бар,
экімшілік-территориялык бірлігі, аудандардың, облыстардың және
мемлекеттердің шегінен шығады. Олардың консперациялық бастамасы бар,
сонымен қоса, олардың ұйымдастырушылары катысушыларының саның азайтпақ ойы
бар. Олардың аз да болса мэлэметтер бар, өздерінің қызметтерін жүзеге
асыруы үшін.
Топтың мүшелері қатаң тәртіппен және консперациясымен сақталады. Оны
бұзса ол сол қателігі үшін физикалық жауап береді. Кейде олар үшін
третейский соты кұрылады. Контрабанданың топты білдіртпеу үшін жұмысшыларға
қүқық қорғау органның контразведва тағайындалады. Оған жіберілген адамдарға
импорттық автокөлікпен ұялы телефонымен жабдықталады. Телефон жалған атпен
регистрациядан өтеді. Оған қару-жарақ беріледі. Олар қылмыстық топтың
мүшелелерінің ізіне түскен жедел іздестіру қызметкерлері анықтайды. Олардың
ізіне түседі және олардың жқмыстары туралы мэлэметтер жинайды немесе немесе
оны сатып алады.
Қылмыстық топтың ұйымдастырушылары әдетте оқ қағушылары болады,
олардың көбі спортсмен, аморальдықсипаты үшін шығарып тасталғандар,
қылмыскерлер, белгіленген ақыға қызметке келіскендер.
Қылмыстық топтың ұйымдастырушылары мемлекет аралық халықаралық
байланысы бар. Көбіне жұмыс істемейтіндер немесе шекарадан онай шығьш кете
алатындар. Негізі қулы, инициативті, қылмыстық ойлары кең және бай адамдар.
Кез- келген қажетті тұлғамен сөз табыса алады, керекті танысуларды орната
алатын, адамның сеніміне кіре алатын. өзіне кез- келген адамды, мемлекеттік
қызмет адамдарын, құқық қорғау органдарының адамдарын өзіне бағындыра
алатын.
Контрабанданы тауып ашу-өте ауыр процесс. Сондықтан да контрабанданы
алдын ала ескеру ұйымдастырылуы өздерінің құқық қорғау органның
контрабандамен күресу терең білімділікті талап етеді.
Егер, қолданған тәсілдерге қарамастан, кез- келген адам коррупцияға
жол берсе не оған қатысса. онда оған контрабанданы қүруға дайындалуға жол
бермеуіміз керек.
Контрабандаға жол бермеу үшін жедел-іздестіру оларды іздестіруге
салады,олардың ойластырылған немесе дайындалып жатқанбіліп оларға жол
бермеу шаралары көмектеседі. Қылмыстың қай сатыда болып жатқанына
карамастан, контрабандамен байланысты оның ұйымдастырушыларымен қоса ұстау.
Қылмысты алдын алу үшін оның жағдайын біліп алған жөн. Бұл жағдай
қылмыскерлерге қолайсыз жадай ма, әлде керісінше қылмыстық ойларды жүзеге
асыру үшін қолайлы жағдай ма. Егер контрабанданың эрекеттері өзінен өзі
қоғамға кауіпті болса, олардың жолын кесу тұлғалардың келесі жауаптылыққа
тартылады.
Кейде қылмыс екенін дәлелдеу қиьш болуы мүмкін. Онда олар тез арада
контрабанданың басын ашып алуы керек болады.
Контрабанданы ашу үшін- қиын процесстер кез- келген фактормен
жабылатын, оның ішінде негізгі элементтері:
- қылмысты жасаған адамдарды ұстау және қылмыстың түрлерін анықтау;
контрабанда туралы мәліметтермен, кез-келген хабарларды дереу қабылдап алу;
- қылмыстық істі қозғау, учетқа кою; іздестіру кезіндегі материалдарды
жинақтау[9];
Контрабанданы қылмыстық іске тартатынын біліп олар өз істерін
ажыратуға тырысады. Қылмыстық істі козғап қана, материалдарды жинап қана
біз дэлелдей аламътз. Бұл кезде , контрабандамен күрестің мәнің түсіну
керек. Оған контрабандалық топты тауып, қылмысты тергеп, рәсімделген
контрабандалық топтың мүшелері мен катьтсушыларын табу,әрқайсысының
рольдерін тқсіну, кылмыстық эрекеттермен фактасын терендеп табу. қылмыстық
іске тарту іс-әрекеттерінің модельдерін қолдану, қылмыстық іске қатысатын;
консперативті предприятия мен ұйымдастырылуы қүру;
- затты жеткізіп салу ;
- арнайы техникалық заттарды қолдану;
- техникалық каналдардан, компьютерден, т.б. алып тасталуы;
- ізге түсу, соның ішінде техникалық кұрал- саймандарды қолдану( ауди,
видеобаспалары, кино, фото съемкалары), материалдар, өмірге зиян
келтірмейтін, адамдардың денсаулығына және коршаған ортаға зиян келмейтін
т.б. құралдар пайдалану.
- Кез-келген бөтен түрғын үйіне, т.б. ғимараттарға, соғылымдарға, жер
учаскелеріне және т.б. тех-қ кұралдарға және оларды зерттеуге;
Жиналған материалдар болашақта дәлел ретінде көмек тесуі мүмкін.
Дәл осы жағдайлар ІІД және ҰХКД Ұйымдасқан қылмыстылықпен күрес басқармасы
Қызылорда обл. Байқоныр қаласында РФ Федералдық тергеу бюросымен бірге
оперативтік - іздестіру араларын өткізді. 19 қантар 1998 ж. Контрабанданың
2000 кг. марихуанасымен ұсталды. Москвада 11 адам ұсталды, 5 адам-
Байкоңырдан және екеуі Қызылорда обл. Қармақшы районынан ұсталды.
Олардың құрамында полиция майоры У., кеден инспекторы С, белгілі
бизнесмен жоғарғы лауазымды тұлға, бірнеше қаладағы мейрамханалардьң
бастығы, бортмеханик эскери транспорттық авияциясы ВВС РФ капитан А. және
т.б. ұсталғандардан әсірткіден басға қару жарақ пен суық қару табылған,
оқдәрілер, 70 мың. Доллар АҚШ, көп мөлшерде Россия рублдері. Москвада 2258
кг әсірткі, соның ішінде 23,6 кг геройн, 216,35 кг апиын.
Көбіне қылмысты ашу үшін дүрыс шығарылған есеп берілген қылмыс бойынша
контрабандалар дұрыс тандалған жолға қаралады, оның ішінде:
- контрабанданың каналын табу, байланыс жүйесі мен мероприятиялар,
мемлекеттен шығара алатын контрабандалык заттар;
адамдарды тану;
- қайнар көзін табу;
- контрабанданың заттарын табу, байқау, сонымен біргеқылмыстық іс
қозғалғанша қүжаттардың дәлелі бола алатын;
ізге түсу кезіндегі телефон және т.б. байланысын қажетті тех-қ құралдармен
пайдалану, оны іске тіркеу.
Жедел іздестіру қызметкерлері Оңтүстік Қазақстан облысы номер-23
"Душанбе-Москва" іздестіру кезінде жедел-информации вагонның вентиляциялық
люкте контрабанданың есірткі- 2,5 кг героин табылып алынды.
Қызметтік- іздестіру шараларын иттер көмегі өте қажет болады. Олар эдейі
ісірткі заттарға, атылғыш заттарға, қару жараққа иісті тез сезеді.
Контрабанданы тауарды территорияға кіргізіп немесе шығарып жатған кезде
қолынан ұстағанның мәні көбірек. Ол үшін жедел тергешімен бірғе
жүргізілетін тергеу мен ізге түсудің жолдарын ойластырады.
Жоспар бойынша тергеу неге бағытталғандығын, кейінгі қылмыскерді ұстау
жолдарын, тінту, тауып алу, допрос жасау, легализациялық тэсілдерін
іздестіру дэлелдеуі үшін, т.б.
Кәзіргі кезде қылмыскерлер импорттық автокөлікке көшті, сондықтанда олардын
жолдарын жабу үшін ойластыру керек.
Практикада көрсеткендей контрабандамен күресуде көптеген
жетіспеушіліктер бар:
- бірегей жедел- іздестіру шараларының жетіспеуі. ҚР-ң заңы "жедел-
іздестіру шаралары-06";
- Ұсынылған бүкіл ағымның оперативті- барлау ақпараты мен тұрақты
ақпараттық базаларының жоқтығынан
Бұл жағдайда осы жұмысты атқаратын оперативті жұмысшылардың, түсінуіне
керекті маңыздысы, Бұл контрабандамен күрескезінде тек ескерту болып қана
қоймай , сонымен қатар жасалған қылмысты ашып және тауып, сондай-ақ
қылмыстық контрабандалық топтарды анықтау жұмыстары, қылмысқа
қатысушылардың әрқайсысының рөлі мен жасалған қылмыстарының амалдары мен
фактыларын бекіту болып табылады.
Осыдан алынған анализдің беретіні, келер 6-8 жылдардағы контрабандалық
қылмыстардың өсу ретін болжауға мүмкіндік береді. Бұл қылмыстармен
күреспроблемасын шешу жолы,ол мемлекеттегі болып жатқан әлеуметтік-
экономикалық проблемаларды бірлестіре шешу. Бұл тікелей үкіметтің күшіне,
құқыққорғау орнгандарына беріледі. Өйткені олар оперативтік жұмыстарға
қазіргі заманға сәйкес мемлекетіміздің дамуына өзгертулер енгізіп, алға
бағыттандырады.
1.2 Контрабанданың түрлері
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі контрабанданың 2 түрін
анықтап көрсетті.
1. Экономикалық контрабанда, ең алдымен, мемлекеттің экономикалық
мүддесіне нұқсан келтіреді, себебі, біріншіден - әкелінетін және
шығарылатын тауарларға белгі-ленген алымдар мемлекеттік бюджетке түспейді.
Екіншіден, елдің экономикасы үшін өте қажетті болғандықтан сыртқа шығаруға
тыйым салынған тауарлар (стратегиялық мақсаттағы шикІзат) әкетіледі.
Қосымша объектісі - Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесІп
өту ережесі.
Егер қылмыс заты қылмыс объектісінің аясына енетін оның бір қыры
болатын болса, объект пен предмет бірі бірінен ажырағысыз егіз ұғымдар
болатын болса, онда қазіргі кездегі қылмыс затының ұғымы ол талапқа толық
жауап бермейді. Сол себепті, бұл проблемаға өзгеше қырынан келу ләзім.
Экономикалық контрабанданың затына және субъектісіне байланысты оның
факультативті объектілеріне қоғамдық қауіпсіздІк, мемлекеттік органдардың
қызметі, Қазақстан Республикасының саяси мүддесі, Қазақстан халқының
денсаулығы, қоғамның моральдық бастауы, Қазақстан халқының тарихимәдени
мұралары жатады.
Қылмыстьщ заттары - тауарлармен басқадай заттар.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 20 шілдедегі "Қазақстан
Республикасындағы кеден ісі туралы" заң күші бар Жарлығының 18-бабыңың 18-
тармағына сәйкес, тауар дегеніміз"- материалдық дүниенің кез келген
материалдық заты, оның ішінде валюта, валюталық қүндылық, қуаттың электр,
жылу немесе басқа түрлері.
Кедендік шекара арқылы алып өтуге тыйым салынған заттардыңтізбесі Казақстан
Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жьшғы 19 ақпандағы "Қазақстан
Республикасының шекарасы арқылы алып өтуді декларациялау және оның тәртібі
туралы" қаулысының №5 тіркемесінде берілген.
2. Айналыстан алынған немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы. Айналыстан алынған немесе айналысы шектелген заттардын
контрабандасы қылмысының қылмыстық заңның қоғамдық қатынастармен
қорғалатынымен байланыстырады, қоғамдық қауіпті әрекетке бағытталған және
зиян келтіру немесе зиян келтіреміндеп қорқыту арқылы пайда болады.
Келесі бір қылмыс затының түсінігі бойынша, қылмыс объектісіне қол
сұғуды жүзеге асыру үстінде қылмыскер тікелей ықпал ететін сыртқы әлемнің
материалдық заттары ғана қылмыс затын құрайды. Бұл орайда объект қашанда
зардап шеккенмен немесе шегуі мүмкін болғанмен қылмыс заты зардапты әр
уақытта шеге бермейді. Бұл анықтаманың да алғашқы берілген анықтамадан
ауылы алыс кетпейді. Дегенмен, өз ерекшеліктері де бар.
Айналыстан алынған не айналысы шектелген заттардың контрабандасы
қылмысының құрамында (250-бап) қылмыстың мынандай заттары келтірілген:
1. есірткі заттар
2. жүйкеге әсер ететін заттар;
3. күшті әсер ететін, улы, уландырғыш заттар;
4. радиоактивті немесе жарылғыш заттар
5. қару-жарақ, әскери техниканы, жарылғыш құрылғылар;
6. атыс қаруы, оқ-дәрілер;
7. жаппай қырып -жоятын қарулардың ядролық;
8. химиялық, биологиялық және басқа да түрлері
9. жаппай қырып -жою қаруларын жасау үшін пайдаланылуы
мүмкін материалдар мен жабдықтар.
Шет елдерде контарбанданың елеулі түрлері көрсетіледі.
1.Адамның ішкі органдары және т.б. трансплантациялық органдар.
2.Көп кездеспейтін жан-жануарлар, құстар т.б. Біздің елімізде бұған
байланысты жеке құрам болмаса да, жауакершілік бар. ҚР қылмыстық кодексінің
250-бабына сәйкес, шектеу қойылған заттар шекарадан өтерде арнайы
декларация ережелеріне сәйкес тексеруден өткізіледі.
Контрабанданың келесі түрлерін де ажыратады:
- жасырын жол табу, бақылаулары төмен мемлекеттік кеден постарының
оңай өту; бағалы заттар мен тауарларды көлікке жасырын тығып салу.
Бағалы заттармен тауарларды кеденде тексерілмейтін тауар түрімен
өткізіп жіберу;
- Жасырын адамның ішкі мүшелері арқылы тығып өту;
Кеден органдарын алдау арқылы кеденнен контрабанда өте алады: жалған
құжаттарды көрсету арқылы;
- пломба, мөр, идентфикациялық белгілерді жасанды қою;
- белгісіз деклоративті объектілерді көшіру;
шекараға кіргізілетін немесе шьтғарылытын тауардың көлемімен мөлшерін
кедендік декларациядан асуы;
Қолданған тәсілдер кедендік бақылаудан өткен кезде жасырын
орындарды(тайниктерді) байқауға мүмкіндік болмайды. Іс жүзінде
көрсетілгендей контрабанда тауарды тік ұшақ, ұшак, көлік дөнгелектерінің
ішіне, көлікте, арнайы жасалған бос орындарға, тондар арасында,
металопрокат, т.б.
Кәзіргі кезде контрабанданың өзге түрлері белгілі. Кейбір топтар
негізгі заттар мен материалдық тауармен айналысады. Келесі біреулері
есірткі, психотропты заттар мен удың күштісімен, 3-шісі Радиациялық,
атылғыш заттар, 4- сі кару- жарақ, атылғыш заттар оқ- дәрі және т.б.
Контрабандалық қылмыстар негізінен алғанда ұйымдастырылған
жағдайда іске асырылады. Істелген контрабанданың 49% осындай түрде іске
асырылады. ҚР қылмыстың кодексінде контрабандалық қылмыстың саралануы
қосымша түсініктемені талап етеді. Біз мойындауымыз керек, контрабандалық
қылмыстар ҚР мемлекеттік шекарасынан кедендік бақылаудан жалған
идинфикациялар арқылы ұйымдасқан түрде өтіп жатыр[10].
Егерде кінәлі адам ұсталса, ҚР қылмыстық кодексінің 205-бабына сәйкес
мемлекетке ерекше үлкен мөлшерде залал келсе, қосымша саралануы туралы
белгілерді, біздің пікірімізше 209, 250-баптарға толықтырулар керек.
Нәтижесінде экономикалық контрабандалық қылмыстар жауапкершіліктер
күшейтіледі.
Қорыта келгенде, контрабанда республикадағы көмекші экономикалық
негіз болып табылады және криминалды кіріс көзі болып табылады және бұған
елдің белгілі бір бөлігі қатысады.
Контрабандамен күресу жедел іздестіру және профилактикалық жұмыстар
жүргізуді талап етеді. Контрабандаға қарсы құқық қорғау органдарының
жұмысын күшейту керек. Бұлар мемлекеттік қазынаға қосыша ақша түсуіне
мүмкіндік береді. Әзірше көлеңкелі экономика ғана байып отыр.
2 Контрабандамен байланысты қылмыстардың сипаттамасы
2.1 Контрабандамен байланысты қылмыстардың объектісі
Қазіргі заманның Қазақстандық (және ТМД елдерінің) қылмыстық құқығында
“қылмыс объектісі қорғалатын қоғамдық қатынастар” деген пікір жалпылама
қабылданған ереже болғанымен, Кеңес дәуірінің өзінде де бұған өзіндік әр
қосушылар мен сын айтушылар болды және әлі де бар.
Кейбір авторлар қоғамдық қатынастардың қылмыс объектісі екендігін айта
отырып, объектіні нақтылауға көшкенде “мүмкіндікке” қарай ауысып кетеді
(Б.С.Никифиров, А.Е.Фролов, Н.И.Коржанский т.б.), оның да себебіне өз
кезегінде ораламыз.
“Қоғамдық қатынастарға” соңғы жылдарда сүбелі қарсылықты А.В.Наумов
білдірді. Оның пайымдауынша, қоғамдық қатынастар теориясы жеке адамға қарсы
қылмыстардан басқаларына келеді, ал адамды “тек қоғамдық қатынастардың
жиынтығы” деп түсіну өмірдің биологиялық құбылыс ретіндегі, адамның
биологиялық тіршілік иесі ретіндегі абсолюттік құнын төмендетеді.
Сондықтан да А.В.Наумов қоғамдық қатынастар иедеясынан бас тартып, XІX
ғасырдың аяқ шенінде қылмыстық құқықтың классикалық және социологиялық
мектептерінде іргесі қаланған “құқықтық игіліктер” теориясына оралуға
шақырады[11].
Десек те, Н.И.Коржанскийдің пікірі бойынша адамды қоғамдық
қатынастардың жиынтығы ретінде емес, биологиялық тіршілік иесі деп қарасақ,
онда қажетті қорғану жағдайында, үкімді орындау кезінде адамға қаза
келтірудің заңды екендігін түсіну мүмкін болмай қалады[12].
Біздің ойымызша, қоғамдық қатынастар идеясынан мүлде бас тартуға
болмайды. Себебі, айталық, әрекетсіздік арқылы жасалатын “Науқасқа көмек
көрсетпеу” (ҚР ҚК 118-б.), “Қауіпті жағдайда қалдыру” (ҚК 119-б.) сияқты
қылмыстар орын алғанда адам мүддесіне зиян келіп тұрғанын егер қоғамдық
қатынастар (арқылы жүктелетін міндеттер) болмаса, қалай білуге болады?
Оларға көрсетілмек көмекті кімнен талап ету керектігіне заңмен қалыптасқан
қоғамдық қатынастар (арқылы жүктелетін міндеттер) ғана жауап береді.
Қоғамдық қатынастар туралы толығырақ танымға ие болу үшін, сондай-ақ
қылмыскердің объектіге ықпал ету механизмін игеру үшін қылмыс объектісі -
қоғамдық қатынастардың тек теориялық жағынан ғана бөлшектене алатын
құрылымына тоқталу ләзім.
Қоғамдық қатынастардың құрылымы туралы да ғылымда әр түрлі
пікірталастар болды.
Қылмыс объектісіне қатысты алғашқы болып кешенді зерттеу жүргізген
Б.С.Никифоров қоғамдық қатынастардың үш түрлі құрамдас элементін атайды:
1) қоғамдық қатынасқа қатысушылар; 2) қатысушылардың арасындағы қатынас; 3)
қатынастардың жүзеге асу шарты.
Қылмыс объектілерін топтастыру туралы екі түрлі көзқарас бар: 1)
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастарды жинақталуына қарай
“вертикалдық” топтастыру; 2) қылмыс арқылы тікелей зардап шегетін қоғамдық
қатынастарды маңыздылығына қарай “горизонталдық” топтастыру[13]
Е.А.Фролов өз тарапынан бұл топтастыруды толықтыра түседі, яғни туысқан
қоғамдық қатынастардың үлкен тобының ішінен қылмыстық құқықпен біртұтас,
кешенді түрде қорғауға тұрарлықтай объектілерді (қоғамдық қатынасқа
түсушілердің бір ғана мүддесін яки бір ғана объектінің өзара тығыз
байланысты мүдделерін бейнелейтін) неғұрлым кіші топқа бөлуге болады деп
есептейді де тектік объект пен тікелей объектінің арасынан түрлік (кіші
топтық) объектіні аршып алуды ұсынады[14]. қылмыс объектісін “ары қарай
нақтылау үстінде, -дейді Е.І. Қайыржанов, - ҚК-те “кіші топтық” нормалар
түзілуі мүмкін. Бұл процесті екі бағытта жүргізуге болады: мүдденің
субъектісіне қарай, қорғалатын мүдденің сипаты мен мазмұнына қарай”[15].
Осы орайда, “жалпы объект шынайы өмірде жоқ, қоғамдық өмірдің шынайы
құбылысы емес, тек ұғым, яғни жалпы объект деген қылмыс объектісі жоқ” деп
есептейтін М.И.Федоровтың ойын айтпасқа болмайды. Оның ойынша, қылмыстың
жалпы объектісінің ғылым үшін де, практика үшін де еш пайдасы жоқ[16].
Біз М.И.Федоровтың бұл пікірін “жалпы объектінің”, әсіресе, ғылым үшін
гносеологиялық маңызын ескермеу деп есептейміз.
Қылмыстың тікелей зиян келтіретін нәрсесіне танымдық тұрғыда бір табан
жақындай түсу үшін жалпы объектіні тектік (топтық, арнайы) объектілерге
бөліп жібереміз. Қылмыстық құқықпен қорғалатын барлық қоғамдық
қатынастардың ішінен өз сипатына қарай туысқан қатынастар бөлек-бөлек
ошаққа тізе қосып, тектік объектіні құрамақ. Осы туысқан қатынастар ҚК-тің
Ерекше бөлігінің тарауға бөлуге (қылмыстық заңдарды жүйелеуге) өз жәрдемін
тигізеді. Осы арқылы тікелей объектіні қай топқа жататындығын, оның орнығу
ретіне қарай басқа топтық объектілерге қарағандағы маңыздылығын, сондай-ақ
негізгі және қосымша объектілерді ажыратудың мүмкіндігі туады.
Объектілердің бір-біріне қарағандағы құндылығы (маңыздылығы) олардың
тектік объектілерінің ҚК-тегі кезектілігіне қарай айқындалады.
Оқулықтар көбіне “бүтін мен бөлшек” категорияларына сүйеніп, оны нақты
зардап шегетін қатынастар деп, әрі қарай тіс батырмауға тырысады. Дей
тұрғанмен, барлық дерлік авторлардың тікелей объектіге шейінгі пікірлері
бірауыздан жымдасып жатады да, бәстің бәрі объектінің осы соңғы түрінен
бастау алады.
Б.С.Никифоровтың айтуынша егер жеке меншікке қарсы қылмыстардың топтық
объектісі болып жеке адамның меншік қатынастары тұрғысындағы қалыпты қызмет
етуі, дәлірек айтсақ, заң арқылы оған берілген мүлікті өз еркімен пайдалану
мүмкіндігі табылса, бұл мүмкіндікті жүзеге асыру шартына, айтар болсақ,
мүліктің басқа тұлғаға өтуі ешқандай қорқыту-үркітусіз тек иесінің шынайы
қалауы бойынша ғана жүзеге асуы табылады[17].
Б.С.Никифоров осылай дей тұрып, объектілер топқа шартты түрде
бөлінетіндігін, әйтпесе, кейде, әлеуметтік қондырғының қалыпты қызмет
етуінің өзі неғұрлым “жоғары” тұрған мүддеге қызмет ететін өз алдына бөлек
шарт болып қарастырылуы мүмкін екендігін ескертіп өтеді[18].
Б.Никифоровтың бұлайша топтастыруы кең қолдау тауып кете қойған жоқ.
Ал осы орайда өзгеше пікір айтқан А.А.Пионтковскийдің ойынша, барлық
қылмыстардың тікелей объектісі қоғамдық қатынастар бола бермейді, кейде
оның жеке элементтері тікелей объект болуы мүмкін: қоғамдық қатынастардың
материалдық көрінісі не субъектісі.
Сол себепті, ол кей авторлардың тікелей объект ұғымынан бас тарту
ұсыныстарының болғанын атап өтеді. Бас тарту себептері тікелей объект
қоғамдық қатынастардың жекелеген түрі болуы керек, ал ол қоғамдық қатынас
емес, кейде басқа нәрселерге ауысып кететіндіктен, ол тек пен түрдің (род и
вид) өзара байланысы хақындағы логиканың негізгі тәртіптерін бұзу болып
табылады.
А.А.Пионтковскийдің пайымдауынша, тікелей объектіден бас тартып, оны
қол сұғушылық затымен (предмет посягательства) алмастыру методологиялық
тұрғыдан мақұлданбақ емес. “Егер бұл тек тікелей объектіні қылмыс заты деп
өзгеше атау ғана болса, онда айтарлықтай ештеңе өзгермейді, өйткені тікелей
объект дегеніміз (ықпалға) ұшырайтын қылмыс затының өзі”[19].
Ал Н.И.Коржанскийдің тікелей объект туралы пікірі алдыңғыларына мүлде
ұқсамайды. Ол қылмыс объектісі деп қоғамдық қатынастарды тануды
жақтаушылардың бірі. Оның айтуына қарағанда, қоғамдық қатынастардың барлығы
бірдей реттелмеген (достық, жыныстық қатынастар), алайда қоғам міндет
тұрғысындағы өз талабын қоюды тоқтатпайды.
Бұл жердегі пікірге келісе қою қиын. Әлбетте, өмірдегі қоғамдық
қатынастардың барлығы бірдей құқық арқылы реттеуге жатпайтындығы аян, бірақ
қазір әңгіме олар туралы болып отырған жоқ. Әңгіме қылмыстық құқықтың ықпал
ету аясына енген қоғамдық қатынастар хақында.
Н.И.Коржанский тікелей объект деп мүмкіндікті түсінсе, отандас ғалым
Е.І.Қайыржановтың бұл тұрғыдағы пікірі мүлдем бөлек. Ғалымның пайымы
бойынша қылмыстың тікелей объектісі болып бір немесе бірнеше қылмыс тікелей
яки жанама түрде бағытталған, заңмен қорғалатын нақты қоғамдық қатынастарды
алатын болсақ, онда тікелей объект нақты қоғамдық қатынас емес, қоғамдық
қатынастың жиынтығы болып шығады. Олай болса, тектік және тікелей
объектілердің айырмасы қандай?- деген заңды сұрақ туындайды. Е.І.Қайыржанов
мұндай шатасу диалектиканың жалпы, ерекше, бөлек (жеке) категорияларын
дұрыс қолданбаудан деп есептейді. Көптеген авторлардың негізгі қатесі -
олар “тікелей объектіден жекені көргісі келеді, бірақ бөлек ұғымын
қолданады. Алайда, бөлек (отдельный) ол жеке (единичный) емес. Жеке әрқашан
нақты жағдайда нақты анықталатын бөлектің шынайы көрінісі[20], -дей келе,
қылмыс объектісін топтастыруда” қоғамдық қатынастардың нақтырақ көрінісі” -
мүдде ұғымын қолдансақ, аталған қателердің болмайтындығына назар аударады.
Автордың ойынша “мүдде - ол да қоғамдық қатынас, оның нақтырақ
көрінісі”[21].
Е.І.Қайыржановтың сөз қылып отырған “қатесі” - ол тектік объект сол
тектік объектінің көрінісі болып табылатын тікелей объектілердің жиынтық
бейнесі болғандықтан, тектік объектіні атағанда, ешқандай жеке сипаттаушы
белгілер көрсетілмей жиынтық бейненің белгілерін ескеріп қоя салатындықтан
ол тектік объектінің аясына сіңіп кетеді. Сол себепті де екеуінің арасында
айырма жоқтай көрінеді. Мысалға, меншікке қарсы қылмыстардың тектік
объектісі - меншік қатынастары, яғни барлық азаматтардың затты иелену,
пайдалану, билік ету құқығы танылса, тікелей объектіні түсіндіру кезінде де
авторлардың зардап шегуші нақты меншік қатынастары деп жылы жауып қоя
салуынан тектік және тікелей объектілер сәйкес келіп қалып жатады. Ал ол
тікелей объект болуы үшін нақты субъектіге жататын нақты сипатты
белгілері бар зат болуы қажет. Бұл кезде оны тікелей объект деуден гөрі
нақты объект деп атау тиімді.
Интерестің мазмұны мүддеден кеңірек. Себебі “Интерес” психологиялық
мағынаны да қамтып, басқа мағыналарымен біртұтас қаралады. Интерестің таза
социологиялық-психологиялық жағы қазақшаланғанда екіге айырылады. Себебі,
психологиялық тұрғыда субъектінің құлшынысы, оның объектіге назар аударуы
“қызығу” ұғымы арқылы да түсініледі[22].
“Мүдде” категориясы қылмыстық құқықтық ғылымының айналасына енгеннен
бері де оның рөлі туралы әр түрлі көзқарастар қалыптасып үлгерді. Әсіресе,
мүдде ұғымы арқылы қылмыс объектісінің мазмұнын ашуда. Қоғамдық қатынастан
мүлдем бас тартып, қылмыс объектісі деп, тек құқықтық мүдделерді
(игіліктерді) тануға біржола көшкен А.В.Наумовты есепке алмаған күннің
өзінде. Көптеген авторлар мүддені қылмыс объектісі - қоғамдық қатынастардың
құрамдас бөлшегі, не түпкі мазмұны десе (мысалға, Б.С.Никифиров,
А.Е.Фролов, Ю.И.Ляпунов т.б.) енді бірі “мүдденің бұзылуы арқылы қылмыс
объектісін анықтауды өрескел қателік”[23], - деп есептейді. Әрине, біз
соңғы көзқарасқа мүлдем қосыла алмаймыз. Қылмыс түгілі кез келген ұсақ
құқық бұзушылықтың өзі субъектінің мүддесіне нұқсан келтіретіндігі айтпаса
да түсінікті.
Е.І.Қайыржанов мүдденің мағынасын қоғамдық қатынастардың “ішкі ядросы”
есебінде ашады[24].
Қылмыс объектісі қоғамдық қатынастар болса, мүдде де қылмыс объектісі
болуға әбден қабілетті. Бұл ойымызды ҚР ҚК-нің өзі де айқындап тұрған жоқ
па?!! Айталық, 8-тарау “Коммерциялық және өзге де ұйымдардағы қызмет
мүдделеріне қарсы қылмыстар” деп аталса, 13-тарау “Мемлекеттік қызмет
мүдделеріне қарсы қылмыстар” деген атауға ие.
Сол сияқты мүдде қылмыс затының да орнын, мәнін, маңызын анықтауға,
қылмыс заты мен құралын (қаруын) ажыратуға зор үлесін тигізеді.
Мүддені қылмыстан бұзылатын қоғамдық қатынастардың мазмұнынан шығарып
анықтаудың да рөлі зор екендігін көріп отырмыз. Дегенмен де, қылмыстың
мәнін тереңірек түсіну үшін, заттардың функциясын анықтау үшін, қылмысты
белгілі бір бапқа сәйкес дәрежелеу үшін, олардың жаза тағайындауға ықпалын
белгілеу үшін мүдденің социологиялық мағынасынан гөрі құқықтық мағынасында
қарастыру тиімді.
Ал құқықтық мағынасында мүдде қалай көрінеді? Мүдде құқықтық
мағынасында мүмкіндіктер жинағы болып көрініс табады. Біз осы идеяны
мақұлдаймыз, бірақ “мүдде дегеніміз социологиялық мағынасында
мүмкіндіктердің” жиынтығы деуден аулақпыз, тек мүдде қоғамдық қатынастардың
құрамында құқықтық мағынасында заңмен берілген мүмкіндіктердің жинағы болып
көрініс табады деп есептейміз. Әйтпесе, мүдде тікелей объект ретінде
кәдімгі социологиялық қалпында бұзылады. Е.І.Қайыржановтың сөзімен
келтірсек, “мүддені тек құқықтан көру. - демек бұл ұғымды шектен тыс
тарылту”[25].
Экономикалық контрабанданың негізгі тікелей объектісі - мемлекеттің
қаржылық қызметі.
Экономикалық контрабанда, ең алдымен, мемлекеттің экономикалық
мүддесіне нұқсан келтіреді, себебі, біріншіден - әкелінетін және
шығарылатын тауарларға белгіленген алымдар мемлекеттік бюджетке түспейді.
Екіншіден, елдің экономикасы үшін өте қажетті болғандықтан сыртқа шығаруға
тыйым салынған тауарлар (стратегиялық мақсаттағы шикІзат) әкетіледі.
Қосымша объектісі - Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесІп
өту ережесі.
Егер қылмыс заты қылмыс объектісінің аясына енетін оның бір қыры
болатын болса, объект пен предмет бірі бірінен ажырағысыз егіз ұғымдар
болатын болса, онда қазіргі кездегі қылмыс затының ұғымы ол талапқа толық
жауап бермейді. Сол себепті, бұл проблемаға өзгеше қырынан келу ләзім.
Қылмыс затының түсінігін бермес бұрын оның қылмыс объектісімен
арақатынасына тоқталу қажет. Бұл тақырыпқа қалам тартқан авторлардың
барлығы дерлік қылмыс затының қылмыс объектісімен тығыз байланыста екенін
аңғарған еді. Егер олардың бір-екеуіне аялдар болсақ, мысалға, А.В.Лаптев
қылмыс затын қылмыс объектісін сипаттайтын нышан және қылмыс оған бағыт
түзейтін заттар деп табады. Осы секілді А.А.Герцензон да қылмыс затын
қылмыс объектісі өзінің нақты және тікелей көрінісін табады деп
есептейді[26]. Қылмыс объектісіне қылмыс затының ұғымын жинақтап қорыту
жолымен келу үшін ол объектіден затты шығармайды, қайта заттан объектіні
топшылайды. "Егер, - дейді ол, - қылмыс заты бір қапшық ұн болса, объект
болып, ол ұнның кімдікі екендігіне байланысты социалистік немесе жеке
меншік болып табылады"[27]. Осындай ойды Я.М.Брайниннен де ұшыратамыз: егер
қылмыс заты белгілі құндылық болса, құндылықтың кімдікі екендігіне орай
иесінің мүддесі объект болады[28].
Н.А.Беляев та қылмыс заты (Беляевша-қол сұғушылық заты) қол сұғушылық
объектісінің элементі деген қорытындыға келеді[29].
Ғалымдардың барлығы дерлік қылмыс объектісі мен затын ажырағысыз
байланыста екендігін мойындағанымен, олардың байланыс сипатына келгенде
бірауыздылық жоқ. Біреулер қылмыс заты деп объектінің үнемі бір ғана
элементін таныса, келесісі оның (қоғамдық қатынастардың) барлық элементі
ретіне қарай заты бола алады дегенді айтады. Тіпті, авторлар кей жағдайда
қорғалатын объект - қоғамдық қатынастардың құрамына кірмейтін заттарды да,
қылмыс құрамының объектісіне не объективтік жағына жатқызарын білмей,
қылмыс заты деп қабылдауға мәжбүр. Оларды объектіге жатқызайын десе,
қоғамдық қатынастардың мазмұнына енбейді, объективтік жақтың сапына
тұрғызайын десе, соңғысының тиісті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 Контрабанданың түсінігі, түрлері
1.1 Контрабанданың түсінігі және қоғамдық
қауіптілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Контрабанданың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 14
2 Контрабандамен байланысты қылмыстардың сипаттамасы
2.1 Контрабандамен байланысты қылмыстардың
объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.2 Контрабандамен байланысты қылмыстардың объективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Контрабандамен байланысты қылмыстардың
субъектісі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
2.4 Контрабандамен байланысты қылмыстардың субъективтік
жағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
2.5 Контрабандамен байланысты қылмыстардың ауырлатылған
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 57
КІРІСПЕ
Біздің еліміздің тарихында, әлеуметтік, экономикалық саясатында саяси
контрабанда қаупі маңызды болып отыр. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
территориясының қалыптасуы, кедендік тәртіп пен бағалы заттарды тағы да
басқа шекарадан өтуіне әсер етті.
Контрабанда басқа қоғамдық құбылыс сияқты эканомикалық және әлеуметтік
алғы шарттардан тұрады:
1. Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекетер шекарасының кеңдігі;
2. Мемлекеттің сыртқы сауда монополдиясынан бас тартуы
3. Ішкі нарықтың тұрақсыздығы
4. ТМД елдері арасындағы мемлекет аралық кеден ісінің заң базасының
дәрменсіздігі.
5. Билік және басқароушы органдардағы коорупцмя және құқықт қорғаушы,
бақылаушы органдардың қылмыстық топтармен байланысының қарқынды
дамуы, оның ішінде контрабандамен байланысы.
Контрабандалық қылмысты тергеу ісінде құқықтық механизмнің болмауы.
Егерде кінәлі адам ұсталса, ҚР қылмыстық кодексінің 205-бабына сәйкес
мемлекетке ерекше үлкен мөлшерде залал келсе, қосымша саралануы туралы
белгілерді, біздің пікірімізше 209, 250-баптарға толықтырулар керек.
Нәтижесінде экономикалық контрабандалық қылмыстар жауапкершіліктер
күшейтіледі.
Қорыта келгенде, контрабанда республикадағы көмекші экономикалық
негіз болып табылады және криминалды кіріс көзі болып табылады және бұған
елдің белгілі бір бөлігі қатысады.
Контрабандамен күресу жедел іздестіру және профилактикалық жұмыстар
жүргізуді талап етеді. Контрабандаға қарсы құқық қорғау органдарының
жұмысын күшейту керек. Бұлар мемлекеттік қазынаға қосымша ақша түсуіне
мүмкіндік береді. Әзірше көлеңкелі экономика ғана байып отыр.
Қазақстандық контрабандалық шолу шет елдік ұжымдармен байланысын
кеңейітті, бақылау жасалынатын тұрақтар қатары өсті. Нәтижесінде
Бразилиядан Алматыға және Ресейдің басқада қалаларына героин мен какоин
тасымалдау ісіне тосқауыл жасалынды.
Қазіргі кезде ТМД елдерінің аймақтық кеден қызметінің бірлестігі
контрабандалық есірткі туралы ақпарат алмасу ісі бойынша орталықта Москва
офистерімен және ТМД елдеріндегі офистермен табысты түрде жұмыс
жасауда.Қазақстан ТМД елдерімен есірткіке бақылау жасау ісі бойынша
халықаралық комитет құру жобасын жасауда.
Осылайша құқық қорғау органдары арасындағы байланыс контрабандамен
және басқада қылмыс түрлерімен күрес жүргізуде оңтайлы нәтиже бермек.
Соңғы жылдары контрабандалық қылмыстың өскенін көреміз. Егер 1998
жылы құқық қорғау органдары мен 157 контрабандалық факт тіркелсе, ал
экономикалық контрабандаға байланысты 1999 жылы 215 факт тіркелінді.
ҚазКСР Қылмыстық кодексінде контрабандалық әрекеттер тек қана бір ғана
қылмыс құрамы ретінде сараланатын. Тек 1997 жылы қабылданып, 1998 жылдық 1
қаңтарынан бастап күшінде болған Қазақстан Республикасының Қылмыстық
кодексі контрабандалық әрекеттерді екі дербес қылмыс құрамы ретінде бөлді.
Бұлайша бөлуге негізгі себеп қылмыс затына байланысты олардың объектісінің,
яғни зардап келтіретін құндылығының оқшаулығы. Айталық экономикалық
контрабанда жасау барысында қылмыс затттарын пайдалануға, иеленуге т.б.
заңды әрекеттер жасауға тым салынбаса да, кеден бақылауынан жеткілікті
деңгейдегі механизмдер арқылы өтпегендіктен мемлекеттік баж төленбей
қалады, сол себепті мемлекеттік бюджет қоры толықпайды, демек экономикалық
қызмет саласындағы қоғамдық қатнастар зардап шегеді. Егер де контрабандалық
әрекеттер арқылы азаматтық айналыстан алынған немесе айналысы шектелген
заттар шекарадан өтетін болса, онда зардап шегетін мемлекеттік экономикалық
мүддесі емес ,қоғамдық қауіпсіздік.
Қорыта айтар болсақ, ҚР жаңа ҚК-сі контрабанданы екі дербес қылмыс
құрамдарына бөлу арқылы дұрыс қадап жасап отыр.
Осыған орай, өзалдына дербес және белгілі бір деңгейде жаңа болып
табылатын қылмыс құрамдарын зерттеу қажеттілігі туындайды.
Бұл мәселемен тікелей айналысқан авторлар қатарына К.Г.Байсаковты, А.Н.
Ералинді, Г.Б.Саматованы, Б.С. Сәрсековты, Д.Р.Хазиахметованы т.б. атауға
болады.
Дегенмен, бұл мәселемен тікелей айналыспаса да аталған тақырыптың
теориялық негізін құрай алатын ғалымдардың еңбектерін атап өтуге болады,
олардың қатарына мына авторлар жатады: Ағыбаев А.Н., Антонян Ю.М. ,
Бородин С.В. Дворкин А.И. , Сафин Р.М., Бабаян Э.Л., Бабланов Т.К., Брайнин
Я.М., Васильев А.Н., Гаухман Л.Д., Глистин В.К., Карпец И.И. , И.Н.
Кудрявцев, Иващенко А.Е., Марченко А.И., Каиржанов Е., Канатов А.К.,
Коржанский Н.И., Мирошниченко Н.А., Наумов А.В., Никифоров Б.С., Трайнин
А.Н., Федоров М.И., Феткулов Г.Х., Интыкбаев М.К т.б.
Диплом жұмысының объектісі – экономикалық қызмет саласындағы және
қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар.
Диплом жұмысының нақты затын экономикалық қызмет саласындағы
қылмыстардың ішіндегі экономикалық контрабанда және қоғамдық қауіпсіздікке
қарсы қылмыстардың ішінде айналыстан алынған немесе айналысы шектелген
заттардың контрабандасы құрайды.
Диплом жұмысының мақсаты контрабандалық әрекеттің қылмыстық-құқықтық
сипаттамасын беру.
Осы мақсатты жүзеге асыру барысында жұмыс мынандай міндеттер қояды:
- контрабанданың түсінігін беру, қоғамдық қауіптілігін айқындау;
- контрабанданың түрлеріне жеке – жеке тоқталу;
- экономикалық контрабанда қылмысының құрамын сипаттау;
- айналыстан алынған не айналысы шектелген контрабанда қылмысынына
қылмыстық-құқықтық сипаттама беру;
- контрабанда туралы заңнаманы жетілдіруге қатысты жекелеген
ұсыныстар белдіру.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы жеті тарауды біріктіретін екі
бөлімнен тұрады.
1 Контрабанданың түсінігі, түрлері
1.1 Контрабанданың түсінігі және қоғамдық қауіптілігі
Контрабанда сөзі италян тілінен аударғанда contro- қарсы bando-
үкімет жарлығы деген сөзден шыққан. Сөзбе сөз алғанда контрабанда үкімет
жарлығына қарсы дегенді білдіреді[1].
Қазіргі түсінікте контрабанда кез келген заңсыз жолмен тауарларды
және өзге де заттарды кеден шекарасынан алып өту .
Соңғы жылдарда бұл қылмыс ұйымдасқан және көлемді түрде болуына
байланысты өсуде және қоғам мүддесіне зор шығын әкеліп, қылмыстың азаюна еш
шара әсер етпеуде. 1988 ж. республика тергеу органдарында 1 ғана қылмыстық
іс қозғалса, 1989 ж -12, 1991 ж- 21, 1993 ж- 40, ал 1995 жылы сотқа 117 іс
түссе, 1996 ж- 142 болды. Бұған қарап контрабандалық қылмыстың 1997-2000
ж.ж қарқынды өсуін байқауға болады[2].
Бұл жағдайда ерекше теориялық және практикалық мүдделікті
кантрабандамен күреске бағытталған шаралар көрсетеді, өйткені олар біздің
еліміздегі шынайы құқықтық мемлекет ретіндегі эканомикалық, әлеуметтік және
рұхани құрылыстың аспектілерімен тығыз байланысты, қоғам мен жеке тұлғаның
мүддесін қорғайды.
Кеден және басқада органдардың толық бақылау жасамауының нәтижесінде
елімізден кедергісіз шикізат өнімдері, металл түрлері шет елдерге
шығарылса, заңсыз спирт, темекі өнімдері және сапасыз азық түлік түрлері
енгізілуде, сонымен қатар тарихи мәдени құндылығы зор заттарды да сату
істеріде көптеп кездеседі. Аталмыш қылмыстың өсуі аса ірі көлемдегі өнімдер
мен тауарлардың, шикізаттардың тоналуымен салық төлеуден қашу және
қызметтік қылмыс сияқты істермен тығыз байланысты болуымен түсіндіруге
болады.
Контрабандамен байланысты қылмыстың құрылымы әртүрлі дәрежеде өтеді:
тауарларды тасымалдау ірі жүкті авто көліктермен, теміржол вагондарымен,
транспорттық самолеттармен жүргізіледі және де кедендік бақылаудан жалған
құжат сияқты айла шаралар арқылы өтіп кетеді[3].
Республикамызда аса қауіпті қылмыс түрі есірткілік және психотроптық
заттардың контрабандасы болып табылады. ҚР президенті Н.Ә Назарбаевтың жыл
сайынғы Елдегі жаңа 100 жылдықтағы тұрақтылық пен қауіпсіздік деп
аталатын халыққа жолдауында ескергендей Қазақстан ірі есірткілік
тасымалдаудың өткелінде тұр. Қазақстан географиялық орналасуының
қолайлығына байланысты халықаралық наркобизнестің мүдде сферасына ұшырап
отыр. Мәселенің географиялық және эканомикалық маныздылық дәрежесін ескере
отырып, нашақорлық пен наркобизнеспен күрестің қазақстандықтардың
қолдауынсыз мүмкін еместігін атап өткеніміз жөн. Мемлекет ғана емес жалпы
қоғам мәселесінің көлемділігін айқын сезінуі керек. Бүгінде Қазақстан
арқылы Алтын жарты ай, Алтын үшбұрыш аймақтарынан Ресейге, Украинаға,
Балтық елдеріне, Шығыс және Батыс Еуропаға көп мөлшерде опиум, героин,
канабис тасымалданады. Осылайша еліміз европалық елдермен Америка үшін
Оңтүстік – шығыс және Оңтүстік – батыс Азияда өндірілетін есірткілік
затардың өткеліне айналды. БҰҰ –ның халықаралық бағдарламасының есірткіге
бақылау штаб квартирасы Ауғаныстан айналасында қауіпсіздік белдеуін құру
жобасын жасауда, мақсаты Ауғаныстан сыртқы шекаралары мен көршілес елдерге
есірткілік өнімдерді өткізбеуге қатаң бақылау жасау. Қазіргі кезде
Ауғаныстанның Иран мен шекарасының бекінуіне байланысты есірткі өз
қозғалысын Европалық континент арқылы батыстан солтүстікке қарай,
солтүстіктен батысқа қарай орталық азияның оңтүстік шекаралары арқылы
қазақстанды қосып қозғалысын өзгертті. Қазақстанның бұл жобаға араласуы
контрабандалық есірткілердің ағысын толастатар еді.
Ресей мен Қазақстан шекаралық облыстарындағы ресейлік және қазақстандық
т.б елдердің азаматтардан құрылған қылмыстық топтардың қылмыстық істерін
тергеу ерекше қиындық туғызады. Географиялық тарихи жағдайға байланысты
Қазақстан тек Ресей федерациясының оншақты облысымен шекараласады. Бір ғана
батыс Қазақтан Ресейдің Астрахань, Волгаград, Орынбор, Самар және Саратов
облыстары мен шекараласады. Темір жолдарынан басқа оның шекарасынан 7 тас
жол және 39 құм тасты жол таулы жолдарды айытпағанда өтеді. Шекараның
ұзындығы 1232,2 км құрайды, бұл жағдай кедендік орындар мен кедергілерге
қарамастан іс жүзінде қылмыстық элементтер үшін оңтайлы болып табылады.
Осыған байланысты құқық қорғау органдарының арнаулы аймақтармен бірлесе
қауіпсіздікті қамтамасыз ету шараларын жасау эканомикалық және саяси
байланыстардан еш кемсіз манызды.
Минстік конвенция жетекшілері БҚО ІІБ - сымен Ресей құқық қорғау орган
басшыларымен кездесу өткізіп, шекаралық территориялаврда қылмыстық тергеу
шараларын өткізу кезінде туындайтын біршама сұрақтарды қарап, нәтижесінде
1998 жылы БҚО – ның ішкі істер басқармасы көлемінде Ресейдің 3 Волгаград,
Саратов, Орынбор ішкі істер басқармасымен одақтасу келісім шарты
жасалынды. Дәл осы жағдай бірікккен шекара операциясын табысты өткізуге
мүмкіндік берді, яғни оның барысында1998 ж 6 күн ішінде 213 қылмыс ашылып,
7 ұйымдасқан қылмыстық топ істері тоқтатылды, оның 4 халықаралық қылмыстық
топ болатын. 45 поезд, 1136 жүк вагондары тексеріліп, 234 қару жарақ, 5
автокөлік, 3 млн 234 мың тенгеге контрабандалық тауар тартып алынды.
Пайдаланылған тәжірбие жедел тергеу қызметкерлерінің жұмысын тездетті.
Құқық қорғау органдарының бірлесуі соңғы кезде шекаралық аудандарда аса көп
өсе бастаған мал ұрлау ісіне мықты соққы берді[4].
Қазақстан мен Ресей арасындағы құқық қорғау органдарының бірлесу
келісім шарт жасауы контрабандалық күреске қарқынды күш береді.
1998 ж қазанда Қазақстан республикасымен Ресей Федерациясы арасында
Байқоңыр комплексі территориясында тәртіп сақтауды қамтамассыз ету туралы
құқық қорғау органдары арасында бірлестік туралы келісім шарт жасалынды.
Құжат ұйымдасқан қылмыс пен бірлесіп күресуге мүмкіндік берді. Мысалы,
Қызылорда облысының ҰҚК мен РФ ФҚҚ мен бірігіп Байқоңыр қаласында аса ірі
көлемдегі есірткімен қару жарақ контрабандасымен айналысатын халықаралық
қылмыстық топ іс шараларын ашты[5].
Болашақта тұрақты мемлекет аралық контрабанда ісімен айналысатын
жедел тергеу тобын құрса дұрыс болар еді.
Қазақстандық контрабандалық шолу шет елдік ұжымдастармен байланысын
кеңейітті, бақылау жасалынатын тұрақтар қатары өсті. Нәтижесінде
Бразилиядан Алматыға және Ресейдің басқада қалаларына героин мен какоин
тасымалдау ісіне тосқауыл жасалынды.
Қазіргі кезде ТМД елдерінің аймақтық кеден қызметінің бірлестігі
контрабандалық есірткі туралы ақпарат алмасу ісі бойынша орталықта Москва
офистерімен және ТМД елдеріндегі офистермен табысты түрде жұмыс
жасауда.Қазақстан ТМД елдерімен есірткіге бақылау жасау ісі бойынша
халықаралық комитет құру жобасын жасауда.
Осылайша құқық қорғау органдары арасындағы байланыс контрабандамен
және басқада қылмыс түрлерімен күрес жүргізуде оңтайлы нәтиже бермек[6].
Мәлім болғандай контрабанда басқа қоғамдық құбылыс сияқты эканомикалық
және әлеуметтік алғы шарттардан тұрады:
6. Бұрынғы Кеңес Одағы мемлекетер шекарасының кеңдігі;
7. Мемлекеттің сыртқы сауда монополдиясынан бас тартуы
8. Ішкі нарықтың тұрақсыздығы
9. ТМД елдері арасындағы мемлекет аралық кеден ісінің заң базасының
дәрменсіздігі.
10. Билік және басқарушы органдардағы коорупция және құқық қорғаушы,
бақылаушы органдардың қылмыстық топтармен байланысының қарқынды
дамуы, оның ішінде контрабандамен байланысы.
11. Контрабандалық қылмысты тергеу ісінде құқықтық механизмнің болмауы.
Баж салағымен салықтың ақталмас жоғары көрсеткіште болуы, халықаралық
мәселесінде ТМД елдерінің бақылаусыздығы және қожайынсыздығы, Қазақстандағы
және көрші мемлекеттерлегі эканомикалық жағдай контробанданың өтуіне негіз
болып отыр. Мысалы: доллардың жаңаруынан кейін және Ресей федерациясындағы
эканомикалық дағдарыстан кейін, қазақстанға көптеген тауаплары әкеліне
бастады, басым бөлігі контробанлық жолмен алып келді, бұл еліміздің
басшыоарына ішкі нарықты қорғауда белгілі емес шараларды қолдануға және шет
елден келетін тауарларды шектеуге тура келді.Енді осыдан келіп салық мен
кедендік салықтың сәйкес келмеуі пайда болды. Бұл мәселені біздің елмен
көрші елдердің жоғары басшылары шешуі тиіс.ҚР қаржы министрлігі кедендік
баж салығымен жай салық мәселесін шешуге тырысуда, 1- кезекте Ресей
мемлекетімен бірақ обьективті себептерге байланысты екі ел арасындағы
келісім шарт әрқашан бұзылуда. Бұл мәселедегі ең күрделісі екі елгеде салық
төлеу, дүние жүзілік іс тәжірбиеге қарамастан Ресей салықты тауар
өндірілетін елден алуды шешті. Ресей тауарларынан екі рет салық алмау үшін
Қазақстанда Ресейлік жүйеге көшті. 2-мысал Өзбекстанннан келетін
контрабандалық тауарлар, баж салығының жай салықтың Қазақстаннан еш
айырмашылығы жоқ. Бірақ Өзбекстанда ұлттық валютаның ресми бағасымен
нарықтық бағасының айырмашылығы бар болғандықтан мынандай жағдай
қалыптасты: таяу шет елдерден тауарларды Өзбекстанға алып келу эканомикалық
жағынан тиімді болды, ал сол жақтан контрабандалық жолмен тауарлар келе
бастады. Бұл мәселені шешуге үкіметтің де шамасы келмей отыр. Бұл мәселе
көрші мемлекеттің ішкі экономикалық саясаты және басқа да мәселедегі
Қазақстандағы контрабандалық тауарлардың өсуіне жол берілуі джәне
көрсетілген мемлекеттердің өз тауар шығарушыларына деген саясаты ірі
заводтар пепси-кола, уз-дет авто Өзбекстандағы кока-кола,
Қырғызстандағы өз елдер тұсынан протексияға ұшырауда, сондықтан олар өз
тауарларын Қазақстанға алып келуде. Бұдан басқа жәй салықпен баж салығының
жоғары болуы шағын және орта бизнаспен айналысатын азаматтарды
контрабандистер болуға итермелеуде. Келесі мемлекеттік қызметкерлердің
жемқорлығы және бірінші кезекте кеден қызметкерлерінің жемқорлығы өсуіде.
Сондықтан құқық қорғау және бақылау функцияларын бір мекемеден екінші
мекемеге ауыстыру жиі болып тұрады. Экономикалық контрабандистермен күресті
ҰОҚ ІІМ айналысуда. Соңғы кезекте азаматтардың төменгі деңгейде өмір сүруі
көп мәселеге себеп болуда. Өйткені азаматтар патриоттық сезімнен көрі нан
табу үшін күреседіү осындай жағдай бұрынңы кеңес елдерінде де болып
отырған. Жүздеген адамдар контрабандалық заңсыз бизнестермен айналысты.
Атап айтқанда, бұл мәселеде контрабанда патшалары жеңіске жетуде.
Контрабанда қоғамға өме қауіпті, өйткені мемелкетке айтарлықтай
экономикалық нұқсан келтіреді, бұларды мынадан көруше болады:
Ішкі нарықтық тұрақсыздығы экономикалық реформаларды жүргізуге алып
келеді;
Бюджетте заң түрінде көрсетілген салық түрі түспейді;
Кеден арқылы алып келген, тиым салынған тауарлар өтеді;
Контрабанда негізінде үлкен көлемде талан-таражға байланысты салық
төленбейді;
Мемлекеттік қылмыс салықтарына байланысты жұмыс аз істелуде.
- Ол басқару, билік органдарында және қүқық қорғау органдарында көп
кездеседі.
- Контрабандалық тауар ішкі саудадан мемлекеттік тауарды ығыстырып,
кәсіпкерлерді банкротқа әкеп соқтырады.
Сонымен қоса, контрабанда өзінің ұйымшылдық формасымен және
проффесионалдық эрекеттерімен түрақты топпен ұйымдары контрабандалық
каналдарының болуы, агентураның байланысы, боевик, халық аралық байланысы
және т.б. бүкіл елде мұндай ұйымдасқан қылмыстық топтар қатаң тэртіппен
сфералардың айырмашылығы, белгілі бір специализациялардың көмегімен
жасалады. Мысалыға, контрабандалық табакты шығаратың Въетнамдық ұйымдасқан
топ, спиртті-Итальяндық, есірткіні- Колумбия мен Нигерия, және т.б.[7]
Ірі қылмысты топтар өзінің тауарларын легелды жолмен жасағандай етіп
бетін жауып, әр түрлі фондтар, ассосациялар, біріккен кэсіпорындар,
кішігірім жекеменшік кәсіпорындар мен біріккен үйымдар шектеулі
жауаптылықпен, сонымен қоса подакциздік тауарды мемлекеттік льготамен
корумпирдік байланысты қолданып подакциздік тауарды мемлекетке кіргізу мен
шығаруға бағытталған контрабандамен байланысты қылмыстар структурасы барлық
денгейде оның бастамасынан сонына дейін өзгерістер болады. Мұндай жағдайда
техникалық талғамдығы мен көлікпен өзгеру жағдайы ескеріледі.
Сараптаманың қорытындысы бойынща оперативті берілген белгілер бойынша,
қылмыстық істер бойынша материалдары мен ғылымдар зерттеуі бойынша
контрабанданың келесі улгілері көрсетілген.
- ұйымдастырылған консперативті сипатдеме контрабандаға қойылған
меанизмнің функциаларының бөлігі (оның ішінде, қылмыстық структураның
үйымдастырушысы мен орындаушысының амандығын тілейтін(безопасность),
көліктердің апарып- экелуі, байланыс, контрабанданың заттарын өткізіп
жүзеге асыру;
- Белгіленген сақтау орнында контрабанданың жасырын орнын ашу;
Кедендік күжаттарды немесе кез-келген документтерді жалған пайдалану,
декларативті тауар аттарын өзгерту, саның жасыру және бағасын төмендету;
- Заңсыз ұйымдастырылған жүмыстары үшін ұсталған контрабандалык
топтың істерін ашу;
- Жалған экспорт және реэкспорт мемлекеттік арқылы жалған күжаттау;
- өзінің қызмет бабын пайдаланып қылмыс жасаған адам;
эрқашанда өзінің жоспарларын іс- эрекеттерін пайда табу мен жоспарлау;
- мемлектаралық және халықаралық партнерларының болуы және олармен
сөз байласуы[8];
Аталғанның барлығы контрабандамен күресу жайында іздестіру шараларымен
іс қағаздарын жүргізу ішкі істердің жедел аппараттары күресу қажет.
Осы сияқты контрабанда халықаралық және мемлекетаралық сипаты бар,
экімшілік-территориялык бірлігі, аудандардың, облыстардың және
мемлекеттердің шегінен шығады. Олардың консперациялық бастамасы бар,
сонымен қоса, олардың ұйымдастырушылары катысушыларының саның азайтпақ ойы
бар. Олардың аз да болса мэлэметтер бар, өздерінің қызметтерін жүзеге
асыруы үшін.
Топтың мүшелері қатаң тәртіппен және консперациясымен сақталады. Оны
бұзса ол сол қателігі үшін физикалық жауап береді. Кейде олар үшін
третейский соты кұрылады. Контрабанданың топты білдіртпеу үшін жұмысшыларға
қүқық қорғау органның контразведва тағайындалады. Оған жіберілген адамдарға
импорттық автокөлікпен ұялы телефонымен жабдықталады. Телефон жалған атпен
регистрациядан өтеді. Оған қару-жарақ беріледі. Олар қылмыстық топтың
мүшелелерінің ізіне түскен жедел іздестіру қызметкерлері анықтайды. Олардың
ізіне түседі және олардың жқмыстары туралы мэлэметтер жинайды немесе немесе
оны сатып алады.
Қылмыстық топтың ұйымдастырушылары әдетте оқ қағушылары болады,
олардың көбі спортсмен, аморальдықсипаты үшін шығарып тасталғандар,
қылмыскерлер, белгіленген ақыға қызметке келіскендер.
Қылмыстық топтың ұйымдастырушылары мемлекет аралық халықаралық
байланысы бар. Көбіне жұмыс істемейтіндер немесе шекарадан онай шығьш кете
алатындар. Негізі қулы, инициативті, қылмыстық ойлары кең және бай адамдар.
Кез- келген қажетті тұлғамен сөз табыса алады, керекті танысуларды орната
алатын, адамның сеніміне кіре алатын. өзіне кез- келген адамды, мемлекеттік
қызмет адамдарын, құқық қорғау органдарының адамдарын өзіне бағындыра
алатын.
Контрабанданы тауып ашу-өте ауыр процесс. Сондықтан да контрабанданы
алдын ала ескеру ұйымдастырылуы өздерінің құқық қорғау органның
контрабандамен күресу терең білімділікті талап етеді.
Егер, қолданған тәсілдерге қарамастан, кез- келген адам коррупцияға
жол берсе не оған қатысса. онда оған контрабанданы қүруға дайындалуға жол
бермеуіміз керек.
Контрабандаға жол бермеу үшін жедел-іздестіру оларды іздестіруге
салады,олардың ойластырылған немесе дайындалып жатқанбіліп оларға жол
бермеу шаралары көмектеседі. Қылмыстың қай сатыда болып жатқанына
карамастан, контрабандамен байланысты оның ұйымдастырушыларымен қоса ұстау.
Қылмысты алдын алу үшін оның жағдайын біліп алған жөн. Бұл жағдай
қылмыскерлерге қолайсыз жадай ма, әлде керісінше қылмыстық ойларды жүзеге
асыру үшін қолайлы жағдай ма. Егер контрабанданың эрекеттері өзінен өзі
қоғамға кауіпті болса, олардың жолын кесу тұлғалардың келесі жауаптылыққа
тартылады.
Кейде қылмыс екенін дәлелдеу қиьш болуы мүмкін. Онда олар тез арада
контрабанданың басын ашып алуы керек болады.
Контрабанданы ашу үшін- қиын процесстер кез- келген фактормен
жабылатын, оның ішінде негізгі элементтері:
- қылмысты жасаған адамдарды ұстау және қылмыстың түрлерін анықтау;
контрабанда туралы мәліметтермен, кез-келген хабарларды дереу қабылдап алу;
- қылмыстық істі қозғау, учетқа кою; іздестіру кезіндегі материалдарды
жинақтау[9];
Контрабанданы қылмыстық іске тартатынын біліп олар өз істерін
ажыратуға тырысады. Қылмыстық істі козғап қана, материалдарды жинап қана
біз дэлелдей аламътз. Бұл кезде , контрабандамен күрестің мәнің түсіну
керек. Оған контрабандалық топты тауып, қылмысты тергеп, рәсімделген
контрабандалық топтың мүшелері мен катьтсушыларын табу,әрқайсысының
рольдерін тқсіну, кылмыстық эрекеттермен фактасын терендеп табу. қылмыстық
іске тарту іс-әрекеттерінің модельдерін қолдану, қылмыстық іске қатысатын;
консперативті предприятия мен ұйымдастырылуы қүру;
- затты жеткізіп салу ;
- арнайы техникалық заттарды қолдану;
- техникалық каналдардан, компьютерден, т.б. алып тасталуы;
- ізге түсу, соның ішінде техникалық кұрал- саймандарды қолдану( ауди,
видеобаспалары, кино, фото съемкалары), материалдар, өмірге зиян
келтірмейтін, адамдардың денсаулығына және коршаған ортаға зиян келмейтін
т.б. құралдар пайдалану.
- Кез-келген бөтен түрғын үйіне, т.б. ғимараттарға, соғылымдарға, жер
учаскелеріне және т.б. тех-қ кұралдарға және оларды зерттеуге;
Жиналған материалдар болашақта дәлел ретінде көмек тесуі мүмкін.
Дәл осы жағдайлар ІІД және ҰХКД Ұйымдасқан қылмыстылықпен күрес басқармасы
Қызылорда обл. Байқоныр қаласында РФ Федералдық тергеу бюросымен бірге
оперативтік - іздестіру араларын өткізді. 19 қантар 1998 ж. Контрабанданың
2000 кг. марихуанасымен ұсталды. Москвада 11 адам ұсталды, 5 адам-
Байкоңырдан және екеуі Қызылорда обл. Қармақшы районынан ұсталды.
Олардың құрамында полиция майоры У., кеден инспекторы С, белгілі
бизнесмен жоғарғы лауазымды тұлға, бірнеше қаладағы мейрамханалардьң
бастығы, бортмеханик эскери транспорттық авияциясы ВВС РФ капитан А. және
т.б. ұсталғандардан әсірткіден басға қару жарақ пен суық қару табылған,
оқдәрілер, 70 мың. Доллар АҚШ, көп мөлшерде Россия рублдері. Москвада 2258
кг әсірткі, соның ішінде 23,6 кг геройн, 216,35 кг апиын.
Көбіне қылмысты ашу үшін дүрыс шығарылған есеп берілген қылмыс бойынша
контрабандалар дұрыс тандалған жолға қаралады, оның ішінде:
- контрабанданың каналын табу, байланыс жүйесі мен мероприятиялар,
мемлекеттен шығара алатын контрабандалык заттар;
адамдарды тану;
- қайнар көзін табу;
- контрабанданың заттарын табу, байқау, сонымен біргеқылмыстық іс
қозғалғанша қүжаттардың дәлелі бола алатын;
ізге түсу кезіндегі телефон және т.б. байланысын қажетті тех-қ құралдармен
пайдалану, оны іске тіркеу.
Жедел іздестіру қызметкерлері Оңтүстік Қазақстан облысы номер-23
"Душанбе-Москва" іздестіру кезінде жедел-информации вагонның вентиляциялық
люкте контрабанданың есірткі- 2,5 кг героин табылып алынды.
Қызметтік- іздестіру шараларын иттер көмегі өте қажет болады. Олар эдейі
ісірткі заттарға, атылғыш заттарға, қару жараққа иісті тез сезеді.
Контрабанданы тауарды территорияға кіргізіп немесе шығарып жатған кезде
қолынан ұстағанның мәні көбірек. Ол үшін жедел тергешімен бірғе
жүргізілетін тергеу мен ізге түсудің жолдарын ойластырады.
Жоспар бойынша тергеу неге бағытталғандығын, кейінгі қылмыскерді ұстау
жолдарын, тінту, тауып алу, допрос жасау, легализациялық тэсілдерін
іздестіру дэлелдеуі үшін, т.б.
Кәзіргі кезде қылмыскерлер импорттық автокөлікке көшті, сондықтанда олардын
жолдарын жабу үшін ойластыру керек.
Практикада көрсеткендей контрабандамен күресуде көптеген
жетіспеушіліктер бар:
- бірегей жедел- іздестіру шараларының жетіспеуі. ҚР-ң заңы "жедел-
іздестіру шаралары-06";
- Ұсынылған бүкіл ағымның оперативті- барлау ақпараты мен тұрақты
ақпараттық базаларының жоқтығынан
Бұл жағдайда осы жұмысты атқаратын оперативті жұмысшылардың, түсінуіне
керекті маңыздысы, Бұл контрабандамен күрескезінде тек ескерту болып қана
қоймай , сонымен қатар жасалған қылмысты ашып және тауып, сондай-ақ
қылмыстық контрабандалық топтарды анықтау жұмыстары, қылмысқа
қатысушылардың әрқайсысының рөлі мен жасалған қылмыстарының амалдары мен
фактыларын бекіту болып табылады.
Осыдан алынған анализдің беретіні, келер 6-8 жылдардағы контрабандалық
қылмыстардың өсу ретін болжауға мүмкіндік береді. Бұл қылмыстармен
күреспроблемасын шешу жолы,ол мемлекеттегі болып жатқан әлеуметтік-
экономикалық проблемаларды бірлестіре шешу. Бұл тікелей үкіметтің күшіне,
құқыққорғау орнгандарына беріледі. Өйткені олар оперативтік жұмыстарға
қазіргі заманға сәйкес мемлекетіміздің дамуына өзгертулер енгізіп, алға
бағыттандырады.
1.2 Контрабанданың түрлері
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі контрабанданың 2 түрін
анықтап көрсетті.
1. Экономикалық контрабанда, ең алдымен, мемлекеттің экономикалық
мүддесіне нұқсан келтіреді, себебі, біріншіден - әкелінетін және
шығарылатын тауарларға белгі-ленген алымдар мемлекеттік бюджетке түспейді.
Екіншіден, елдің экономикасы үшін өте қажетті болғандықтан сыртқа шығаруға
тыйым салынған тауарлар (стратегиялық мақсаттағы шикІзат) әкетіледі.
Қосымша объектісі - Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесІп
өту ережесі.
Егер қылмыс заты қылмыс объектісінің аясына енетін оның бір қыры
болатын болса, объект пен предмет бірі бірінен ажырағысыз егіз ұғымдар
болатын болса, онда қазіргі кездегі қылмыс затының ұғымы ол талапқа толық
жауап бермейді. Сол себепті, бұл проблемаға өзгеше қырынан келу ләзім.
Экономикалық контрабанданың затына және субъектісіне байланысты оның
факультативті объектілеріне қоғамдық қауіпсіздІк, мемлекеттік органдардың
қызметі, Қазақстан Республикасының саяси мүддесі, Қазақстан халқының
денсаулығы, қоғамның моральдық бастауы, Қазақстан халқының тарихимәдени
мұралары жатады.
Қылмыстьщ заттары - тауарлармен басқадай заттар.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 20 шілдедегі "Қазақстан
Республикасындағы кеден ісі туралы" заң күші бар Жарлығының 18-бабыңың 18-
тармағына сәйкес, тауар дегеніміз"- материалдық дүниенің кез келген
материалдық заты, оның ішінде валюта, валюталық қүндылық, қуаттың электр,
жылу немесе басқа түрлері.
Кедендік шекара арқылы алып өтуге тыйым салынған заттардыңтізбесі Казақстан
Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жьшғы 19 ақпандағы "Қазақстан
Республикасының шекарасы арқылы алып өтуді декларациялау және оның тәртібі
туралы" қаулысының №5 тіркемесінде берілген.
2. Айналыстан алынған немесе айналысы шектелген заттардың
контрабандасы. Айналыстан алынған немесе айналысы шектелген заттардын
контрабандасы қылмысының қылмыстық заңның қоғамдық қатынастармен
қорғалатынымен байланыстырады, қоғамдық қауіпті әрекетке бағытталған және
зиян келтіру немесе зиян келтіреміндеп қорқыту арқылы пайда болады.
Келесі бір қылмыс затының түсінігі бойынша, қылмыс объектісіне қол
сұғуды жүзеге асыру үстінде қылмыскер тікелей ықпал ететін сыртқы әлемнің
материалдық заттары ғана қылмыс затын құрайды. Бұл орайда объект қашанда
зардап шеккенмен немесе шегуі мүмкін болғанмен қылмыс заты зардапты әр
уақытта шеге бермейді. Бұл анықтаманың да алғашқы берілген анықтамадан
ауылы алыс кетпейді. Дегенмен, өз ерекшеліктері де бар.
Айналыстан алынған не айналысы шектелген заттардың контрабандасы
қылмысының құрамында (250-бап) қылмыстың мынандай заттары келтірілген:
1. есірткі заттар
2. жүйкеге әсер ететін заттар;
3. күшті әсер ететін, улы, уландырғыш заттар;
4. радиоактивті немесе жарылғыш заттар
5. қару-жарақ, әскери техниканы, жарылғыш құрылғылар;
6. атыс қаруы, оқ-дәрілер;
7. жаппай қырып -жоятын қарулардың ядролық;
8. химиялық, биологиялық және басқа да түрлері
9. жаппай қырып -жою қаруларын жасау үшін пайдаланылуы
мүмкін материалдар мен жабдықтар.
Шет елдерде контарбанданың елеулі түрлері көрсетіледі.
1.Адамның ішкі органдары және т.б. трансплантациялық органдар.
2.Көп кездеспейтін жан-жануарлар, құстар т.б. Біздің елімізде бұған
байланысты жеке құрам болмаса да, жауакершілік бар. ҚР қылмыстық кодексінің
250-бабына сәйкес, шектеу қойылған заттар шекарадан өтерде арнайы
декларация ережелеріне сәйкес тексеруден өткізіледі.
Контрабанданың келесі түрлерін де ажыратады:
- жасырын жол табу, бақылаулары төмен мемлекеттік кеден постарының
оңай өту; бағалы заттар мен тауарларды көлікке жасырын тығып салу.
Бағалы заттармен тауарларды кеденде тексерілмейтін тауар түрімен
өткізіп жіберу;
- Жасырын адамның ішкі мүшелері арқылы тығып өту;
Кеден органдарын алдау арқылы кеденнен контрабанда өте алады: жалған
құжаттарды көрсету арқылы;
- пломба, мөр, идентфикациялық белгілерді жасанды қою;
- белгісіз деклоративті объектілерді көшіру;
шекараға кіргізілетін немесе шьтғарылытын тауардың көлемімен мөлшерін
кедендік декларациядан асуы;
Қолданған тәсілдер кедендік бақылаудан өткен кезде жасырын
орындарды(тайниктерді) байқауға мүмкіндік болмайды. Іс жүзінде
көрсетілгендей контрабанда тауарды тік ұшақ, ұшак, көлік дөнгелектерінің
ішіне, көлікте, арнайы жасалған бос орындарға, тондар арасында,
металопрокат, т.б.
Кәзіргі кезде контрабанданың өзге түрлері белгілі. Кейбір топтар
негізгі заттар мен материалдық тауармен айналысады. Келесі біреулері
есірткі, психотропты заттар мен удың күштісімен, 3-шісі Радиациялық,
атылғыш заттар, 4- сі кару- жарақ, атылғыш заттар оқ- дәрі және т.б.
Контрабандалық қылмыстар негізінен алғанда ұйымдастырылған
жағдайда іске асырылады. Істелген контрабанданың 49% осындай түрде іске
асырылады. ҚР қылмыстың кодексінде контрабандалық қылмыстың саралануы
қосымша түсініктемені талап етеді. Біз мойындауымыз керек, контрабандалық
қылмыстар ҚР мемлекеттік шекарасынан кедендік бақылаудан жалған
идинфикациялар арқылы ұйымдасқан түрде өтіп жатыр[10].
Егерде кінәлі адам ұсталса, ҚР қылмыстық кодексінің 205-бабына сәйкес
мемлекетке ерекше үлкен мөлшерде залал келсе, қосымша саралануы туралы
белгілерді, біздің пікірімізше 209, 250-баптарға толықтырулар керек.
Нәтижесінде экономикалық контрабандалық қылмыстар жауапкершіліктер
күшейтіледі.
Қорыта келгенде, контрабанда республикадағы көмекші экономикалық
негіз болып табылады және криминалды кіріс көзі болып табылады және бұған
елдің белгілі бір бөлігі қатысады.
Контрабандамен күресу жедел іздестіру және профилактикалық жұмыстар
жүргізуді талап етеді. Контрабандаға қарсы құқық қорғау органдарының
жұмысын күшейту керек. Бұлар мемлекеттік қазынаға қосыша ақша түсуіне
мүмкіндік береді. Әзірше көлеңкелі экономика ғана байып отыр.
2 Контрабандамен байланысты қылмыстардың сипаттамасы
2.1 Контрабандамен байланысты қылмыстардың объектісі
Қазіргі заманның Қазақстандық (және ТМД елдерінің) қылмыстық құқығында
“қылмыс объектісі қорғалатын қоғамдық қатынастар” деген пікір жалпылама
қабылданған ереже болғанымен, Кеңес дәуірінің өзінде де бұған өзіндік әр
қосушылар мен сын айтушылар болды және әлі де бар.
Кейбір авторлар қоғамдық қатынастардың қылмыс объектісі екендігін айта
отырып, объектіні нақтылауға көшкенде “мүмкіндікке” қарай ауысып кетеді
(Б.С.Никифиров, А.Е.Фролов, Н.И.Коржанский т.б.), оның да себебіне өз
кезегінде ораламыз.
“Қоғамдық қатынастарға” соңғы жылдарда сүбелі қарсылықты А.В.Наумов
білдірді. Оның пайымдауынша, қоғамдық қатынастар теориясы жеке адамға қарсы
қылмыстардан басқаларына келеді, ал адамды “тек қоғамдық қатынастардың
жиынтығы” деп түсіну өмірдің биологиялық құбылыс ретіндегі, адамның
биологиялық тіршілік иесі ретіндегі абсолюттік құнын төмендетеді.
Сондықтан да А.В.Наумов қоғамдық қатынастар иедеясынан бас тартып, XІX
ғасырдың аяқ шенінде қылмыстық құқықтың классикалық және социологиялық
мектептерінде іргесі қаланған “құқықтық игіліктер” теориясына оралуға
шақырады[11].
Десек те, Н.И.Коржанскийдің пікірі бойынша адамды қоғамдық
қатынастардың жиынтығы ретінде емес, биологиялық тіршілік иесі деп қарасақ,
онда қажетті қорғану жағдайында, үкімді орындау кезінде адамға қаза
келтірудің заңды екендігін түсіну мүмкін болмай қалады[12].
Біздің ойымызша, қоғамдық қатынастар идеясынан мүлде бас тартуға
болмайды. Себебі, айталық, әрекетсіздік арқылы жасалатын “Науқасқа көмек
көрсетпеу” (ҚР ҚК 118-б.), “Қауіпті жағдайда қалдыру” (ҚК 119-б.) сияқты
қылмыстар орын алғанда адам мүддесіне зиян келіп тұрғанын егер қоғамдық
қатынастар (арқылы жүктелетін міндеттер) болмаса, қалай білуге болады?
Оларға көрсетілмек көмекті кімнен талап ету керектігіне заңмен қалыптасқан
қоғамдық қатынастар (арқылы жүктелетін міндеттер) ғана жауап береді.
Қоғамдық қатынастар туралы толығырақ танымға ие болу үшін, сондай-ақ
қылмыскердің объектіге ықпал ету механизмін игеру үшін қылмыс объектісі -
қоғамдық қатынастардың тек теориялық жағынан ғана бөлшектене алатын
құрылымына тоқталу ләзім.
Қоғамдық қатынастардың құрылымы туралы да ғылымда әр түрлі
пікірталастар болды.
Қылмыс объектісіне қатысты алғашқы болып кешенді зерттеу жүргізген
Б.С.Никифоров қоғамдық қатынастардың үш түрлі құрамдас элементін атайды:
1) қоғамдық қатынасқа қатысушылар; 2) қатысушылардың арасындағы қатынас; 3)
қатынастардың жүзеге асу шарты.
Қылмыс объектілерін топтастыру туралы екі түрлі көзқарас бар: 1)
қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынастарды жинақталуына қарай
“вертикалдық” топтастыру; 2) қылмыс арқылы тікелей зардап шегетін қоғамдық
қатынастарды маңыздылығына қарай “горизонталдық” топтастыру[13]
Е.А.Фролов өз тарапынан бұл топтастыруды толықтыра түседі, яғни туысқан
қоғамдық қатынастардың үлкен тобының ішінен қылмыстық құқықпен біртұтас,
кешенді түрде қорғауға тұрарлықтай объектілерді (қоғамдық қатынасқа
түсушілердің бір ғана мүддесін яки бір ғана объектінің өзара тығыз
байланысты мүдделерін бейнелейтін) неғұрлым кіші топқа бөлуге болады деп
есептейді де тектік объект пен тікелей объектінің арасынан түрлік (кіші
топтық) объектіні аршып алуды ұсынады[14]. қылмыс объектісін “ары қарай
нақтылау үстінде, -дейді Е.І. Қайыржанов, - ҚК-те “кіші топтық” нормалар
түзілуі мүмкін. Бұл процесті екі бағытта жүргізуге болады: мүдденің
субъектісіне қарай, қорғалатын мүдденің сипаты мен мазмұнына қарай”[15].
Осы орайда, “жалпы объект шынайы өмірде жоқ, қоғамдық өмірдің шынайы
құбылысы емес, тек ұғым, яғни жалпы объект деген қылмыс объектісі жоқ” деп
есептейтін М.И.Федоровтың ойын айтпасқа болмайды. Оның ойынша, қылмыстың
жалпы объектісінің ғылым үшін де, практика үшін де еш пайдасы жоқ[16].
Біз М.И.Федоровтың бұл пікірін “жалпы объектінің”, әсіресе, ғылым үшін
гносеологиялық маңызын ескермеу деп есептейміз.
Қылмыстың тікелей зиян келтіретін нәрсесіне танымдық тұрғыда бір табан
жақындай түсу үшін жалпы объектіні тектік (топтық, арнайы) объектілерге
бөліп жібереміз. Қылмыстық құқықпен қорғалатын барлық қоғамдық
қатынастардың ішінен өз сипатына қарай туысқан қатынастар бөлек-бөлек
ошаққа тізе қосып, тектік объектіні құрамақ. Осы туысқан қатынастар ҚК-тің
Ерекше бөлігінің тарауға бөлуге (қылмыстық заңдарды жүйелеуге) өз жәрдемін
тигізеді. Осы арқылы тікелей объектіні қай топқа жататындығын, оның орнығу
ретіне қарай басқа топтық объектілерге қарағандағы маңыздылығын, сондай-ақ
негізгі және қосымша объектілерді ажыратудың мүмкіндігі туады.
Объектілердің бір-біріне қарағандағы құндылығы (маңыздылығы) олардың
тектік объектілерінің ҚК-тегі кезектілігіне қарай айқындалады.
Оқулықтар көбіне “бүтін мен бөлшек” категорияларына сүйеніп, оны нақты
зардап шегетін қатынастар деп, әрі қарай тіс батырмауға тырысады. Дей
тұрғанмен, барлық дерлік авторлардың тікелей объектіге шейінгі пікірлері
бірауыздан жымдасып жатады да, бәстің бәрі объектінің осы соңғы түрінен
бастау алады.
Б.С.Никифоровтың айтуынша егер жеке меншікке қарсы қылмыстардың топтық
объектісі болып жеке адамның меншік қатынастары тұрғысындағы қалыпты қызмет
етуі, дәлірек айтсақ, заң арқылы оған берілген мүлікті өз еркімен пайдалану
мүмкіндігі табылса, бұл мүмкіндікті жүзеге асыру шартына, айтар болсақ,
мүліктің басқа тұлғаға өтуі ешқандай қорқыту-үркітусіз тек иесінің шынайы
қалауы бойынша ғана жүзеге асуы табылады[17].
Б.С.Никифоров осылай дей тұрып, объектілер топқа шартты түрде
бөлінетіндігін, әйтпесе, кейде, әлеуметтік қондырғының қалыпты қызмет
етуінің өзі неғұрлым “жоғары” тұрған мүддеге қызмет ететін өз алдына бөлек
шарт болып қарастырылуы мүмкін екендігін ескертіп өтеді[18].
Б.Никифоровтың бұлайша топтастыруы кең қолдау тауып кете қойған жоқ.
Ал осы орайда өзгеше пікір айтқан А.А.Пионтковскийдің ойынша, барлық
қылмыстардың тікелей объектісі қоғамдық қатынастар бола бермейді, кейде
оның жеке элементтері тікелей объект болуы мүмкін: қоғамдық қатынастардың
материалдық көрінісі не субъектісі.
Сол себепті, ол кей авторлардың тікелей объект ұғымынан бас тарту
ұсыныстарының болғанын атап өтеді. Бас тарту себептері тікелей объект
қоғамдық қатынастардың жекелеген түрі болуы керек, ал ол қоғамдық қатынас
емес, кейде басқа нәрселерге ауысып кететіндіктен, ол тек пен түрдің (род и
вид) өзара байланысы хақындағы логиканың негізгі тәртіптерін бұзу болып
табылады.
А.А.Пионтковскийдің пайымдауынша, тікелей объектіден бас тартып, оны
қол сұғушылық затымен (предмет посягательства) алмастыру методологиялық
тұрғыдан мақұлданбақ емес. “Егер бұл тек тікелей объектіні қылмыс заты деп
өзгеше атау ғана болса, онда айтарлықтай ештеңе өзгермейді, өйткені тікелей
объект дегеніміз (ықпалға) ұшырайтын қылмыс затының өзі”[19].
Ал Н.И.Коржанскийдің тікелей объект туралы пікірі алдыңғыларына мүлде
ұқсамайды. Ол қылмыс объектісі деп қоғамдық қатынастарды тануды
жақтаушылардың бірі. Оның айтуына қарағанда, қоғамдық қатынастардың барлығы
бірдей реттелмеген (достық, жыныстық қатынастар), алайда қоғам міндет
тұрғысындағы өз талабын қоюды тоқтатпайды.
Бұл жердегі пікірге келісе қою қиын. Әлбетте, өмірдегі қоғамдық
қатынастардың барлығы бірдей құқық арқылы реттеуге жатпайтындығы аян, бірақ
қазір әңгіме олар туралы болып отырған жоқ. Әңгіме қылмыстық құқықтың ықпал
ету аясына енген қоғамдық қатынастар хақында.
Н.И.Коржанский тікелей объект деп мүмкіндікті түсінсе, отандас ғалым
Е.І.Қайыржановтың бұл тұрғыдағы пікірі мүлдем бөлек. Ғалымның пайымы
бойынша қылмыстың тікелей объектісі болып бір немесе бірнеше қылмыс тікелей
яки жанама түрде бағытталған, заңмен қорғалатын нақты қоғамдық қатынастарды
алатын болсақ, онда тікелей объект нақты қоғамдық қатынас емес, қоғамдық
қатынастың жиынтығы болып шығады. Олай болса, тектік және тікелей
объектілердің айырмасы қандай?- деген заңды сұрақ туындайды. Е.І.Қайыржанов
мұндай шатасу диалектиканың жалпы, ерекше, бөлек (жеке) категорияларын
дұрыс қолданбаудан деп есептейді. Көптеген авторлардың негізгі қатесі -
олар “тікелей объектіден жекені көргісі келеді, бірақ бөлек ұғымын
қолданады. Алайда, бөлек (отдельный) ол жеке (единичный) емес. Жеке әрқашан
нақты жағдайда нақты анықталатын бөлектің шынайы көрінісі[20], -дей келе,
қылмыс объектісін топтастыруда” қоғамдық қатынастардың нақтырақ көрінісі” -
мүдде ұғымын қолдансақ, аталған қателердің болмайтындығына назар аударады.
Автордың ойынша “мүдде - ол да қоғамдық қатынас, оның нақтырақ
көрінісі”[21].
Е.І.Қайыржановтың сөз қылып отырған “қатесі” - ол тектік объект сол
тектік объектінің көрінісі болып табылатын тікелей объектілердің жиынтық
бейнесі болғандықтан, тектік объектіні атағанда, ешқандай жеке сипаттаушы
белгілер көрсетілмей жиынтық бейненің белгілерін ескеріп қоя салатындықтан
ол тектік объектінің аясына сіңіп кетеді. Сол себепті де екеуінің арасында
айырма жоқтай көрінеді. Мысалға, меншікке қарсы қылмыстардың тектік
объектісі - меншік қатынастары, яғни барлық азаматтардың затты иелену,
пайдалану, билік ету құқығы танылса, тікелей объектіні түсіндіру кезінде де
авторлардың зардап шегуші нақты меншік қатынастары деп жылы жауып қоя
салуынан тектік және тікелей объектілер сәйкес келіп қалып жатады. Ал ол
тікелей объект болуы үшін нақты субъектіге жататын нақты сипатты
белгілері бар зат болуы қажет. Бұл кезде оны тікелей объект деуден гөрі
нақты объект деп атау тиімді.
Интерестің мазмұны мүддеден кеңірек. Себебі “Интерес” психологиялық
мағынаны да қамтып, басқа мағыналарымен біртұтас қаралады. Интерестің таза
социологиялық-психологиялық жағы қазақшаланғанда екіге айырылады. Себебі,
психологиялық тұрғыда субъектінің құлшынысы, оның объектіге назар аударуы
“қызығу” ұғымы арқылы да түсініледі[22].
“Мүдде” категориясы қылмыстық құқықтық ғылымының айналасына енгеннен
бері де оның рөлі туралы әр түрлі көзқарастар қалыптасып үлгерді. Әсіресе,
мүдде ұғымы арқылы қылмыс объектісінің мазмұнын ашуда. Қоғамдық қатынастан
мүлдем бас тартып, қылмыс объектісі деп, тек құқықтық мүдделерді
(игіліктерді) тануға біржола көшкен А.В.Наумовты есепке алмаған күннің
өзінде. Көптеген авторлар мүддені қылмыс объектісі - қоғамдық қатынастардың
құрамдас бөлшегі, не түпкі мазмұны десе (мысалға, Б.С.Никифиров,
А.Е.Фролов, Ю.И.Ляпунов т.б.) енді бірі “мүдденің бұзылуы арқылы қылмыс
объектісін анықтауды өрескел қателік”[23], - деп есептейді. Әрине, біз
соңғы көзқарасқа мүлдем қосыла алмаймыз. Қылмыс түгілі кез келген ұсақ
құқық бұзушылықтың өзі субъектінің мүддесіне нұқсан келтіретіндігі айтпаса
да түсінікті.
Е.І.Қайыржанов мүдденің мағынасын қоғамдық қатынастардың “ішкі ядросы”
есебінде ашады[24].
Қылмыс объектісі қоғамдық қатынастар болса, мүдде де қылмыс объектісі
болуға әбден қабілетті. Бұл ойымызды ҚР ҚК-нің өзі де айқындап тұрған жоқ
па?!! Айталық, 8-тарау “Коммерциялық және өзге де ұйымдардағы қызмет
мүдделеріне қарсы қылмыстар” деп аталса, 13-тарау “Мемлекеттік қызмет
мүдделеріне қарсы қылмыстар” деген атауға ие.
Сол сияқты мүдде қылмыс затының да орнын, мәнін, маңызын анықтауға,
қылмыс заты мен құралын (қаруын) ажыратуға зор үлесін тигізеді.
Мүддені қылмыстан бұзылатын қоғамдық қатынастардың мазмұнынан шығарып
анықтаудың да рөлі зор екендігін көріп отырмыз. Дегенмен де, қылмыстың
мәнін тереңірек түсіну үшін, заттардың функциясын анықтау үшін, қылмысты
белгілі бір бапқа сәйкес дәрежелеу үшін, олардың жаза тағайындауға ықпалын
белгілеу үшін мүдденің социологиялық мағынасынан гөрі құқықтық мағынасында
қарастыру тиімді.
Ал құқықтық мағынасында мүдде қалай көрінеді? Мүдде құқықтық
мағынасында мүмкіндіктер жинағы болып көрініс табады. Біз осы идеяны
мақұлдаймыз, бірақ “мүдде дегеніміз социологиялық мағынасында
мүмкіндіктердің” жиынтығы деуден аулақпыз, тек мүдде қоғамдық қатынастардың
құрамында құқықтық мағынасында заңмен берілген мүмкіндіктердің жинағы болып
көрініс табады деп есептейміз. Әйтпесе, мүдде тікелей объект ретінде
кәдімгі социологиялық қалпында бұзылады. Е.І.Қайыржановтың сөзімен
келтірсек, “мүддені тек құқықтан көру. - демек бұл ұғымды шектен тыс
тарылту”[25].
Экономикалық контрабанданың негізгі тікелей объектісі - мемлекеттің
қаржылық қызметі.
Экономикалық контрабанда, ең алдымен, мемлекеттің экономикалық
мүддесіне нұқсан келтіреді, себебі, біріншіден - әкелінетін және
шығарылатын тауарларға белгіленген алымдар мемлекеттік бюджетке түспейді.
Екіншіден, елдің экономикасы үшін өте қажетті болғандықтан сыртқа шығаруға
тыйым салынған тауарлар (стратегиялық мақсаттағы шикІзат) әкетіледі.
Қосымша объектісі - Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесІп
өту ережесі.
Егер қылмыс заты қылмыс объектісінің аясына енетін оның бір қыры
болатын болса, объект пен предмет бірі бірінен ажырағысыз егіз ұғымдар
болатын болса, онда қазіргі кездегі қылмыс затының ұғымы ол талапқа толық
жауап бермейді. Сол себепті, бұл проблемаға өзгеше қырынан келу ләзім.
Қылмыс затының түсінігін бермес бұрын оның қылмыс объектісімен
арақатынасына тоқталу қажет. Бұл тақырыпқа қалам тартқан авторлардың
барлығы дерлік қылмыс затының қылмыс объектісімен тығыз байланыста екенін
аңғарған еді. Егер олардың бір-екеуіне аялдар болсақ, мысалға, А.В.Лаптев
қылмыс затын қылмыс объектісін сипаттайтын нышан және қылмыс оған бағыт
түзейтін заттар деп табады. Осы секілді А.А.Герцензон да қылмыс затын
қылмыс объектісі өзінің нақты және тікелей көрінісін табады деп
есептейді[26]. Қылмыс объектісіне қылмыс затының ұғымын жинақтап қорыту
жолымен келу үшін ол объектіден затты шығармайды, қайта заттан объектіні
топшылайды. "Егер, - дейді ол, - қылмыс заты бір қапшық ұн болса, объект
болып, ол ұнның кімдікі екендігіне байланысты социалистік немесе жеке
меншік болып табылады"[27]. Осындай ойды Я.М.Брайниннен де ұшыратамыз: егер
қылмыс заты белгілі құндылық болса, құндылықтың кімдікі екендігіне орай
иесінің мүддесі объект болады[28].
Н.А.Беляев та қылмыс заты (Беляевша-қол сұғушылық заты) қол сұғушылық
объектісінің элементі деген қорытындыға келеді[29].
Ғалымдардың барлығы дерлік қылмыс объектісі мен затын ажырағысыз
байланыста екендігін мойындағанымен, олардың байланыс сипатына келгенде
бірауыздылық жоқ. Біреулер қылмыс заты деп объектінің үнемі бір ғана
элементін таныса, келесісі оның (қоғамдық қатынастардың) барлық элементі
ретіне қарай заты бола алады дегенді айтады. Тіпті, авторлар кей жағдайда
қорғалатын объект - қоғамдық қатынастардың құрамына кірмейтін заттарды да,
қылмыс құрамының объектісіне не объективтік жағына жатқызарын білмей,
қылмыс заты деп қабылдауға мәжбүр. Оларды объектіге жатқызайын десе,
қоғамдық қатынастардың мазмұнына енбейді, объективтік жақтың сапына
тұрғызайын десе, соңғысының тиісті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz