Қазақстандық қаржы нарығы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

1 Қазқстан Республикасының қаржы нарығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4

1.1 Қазақстан Республикасындағы қаржылық делдардар және олардың нарықтық экономикадағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..4

1.2 Қазақстандағы қаржы нарығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9

2 Қазақстандық қаржы нарығын толғататын проблемалар мен қаржы нарығының мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.1 Қазақстандық қаржы нарығын толғататын проблемалары мен мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

2.2 Қазақстан Республикасының қаржылық делдардың нарықтағы ахуалы және оларды шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмінде қаржы зор роль атқарады. Қаржы – нарықтық қатынастардың құрамды бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда қаржының экономикалық - әлеуметтік мәнін түсіне білудің, оның іс- әрекет етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор.
Қаржы ақша – тауар қатынастарды, қаржы ресурстарының басты көзі болып табылатын ұлттық табыс туралы және мемлекеттің табиғаты және функциялары туралы ілімге негізделеді. Қоғамдық өнімді бөлумен және осының негізінде ақшалай қорланымдарды, табыстарды және қорларды жасаумен, оларды ұлғаймалы ұдайы өндірістің мақсаттарына және қоғамдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты болатын экономикалық қатынастар қаржы туралы ғылымының мән – мағынасы болып табылады.Қаржы нарығы өзіне тән инфрақұрылымы және жаңа принципті ақпаратты ағымы бар күрделі экономикалық қатынастар саласы. Сондықтан қаржы нарығын құру үшін бағалы қағаздарды эмиссиялау, қаржы инфрақұрылымын құру және ақпаратпен қамтамасыз етуге байланысты жүйелі мәселелерді зерттеу қажеттілігі пайда болды.
Қазақстанның орталықтандырылған жоспары экономикадан нарықтық экономикаға өту қоғамдық өндірістің сипатын өзгертуде. Олар – меншік қатынастары; шаруашылық субъектілерінің құрылымы мен оның қызмет көрсету механизмі; олардың өзара қаржылық байланыстарының нысандары; қоғамның барлық топтарының шаруашылық нәтижесіне мүдділігінің дәрежесі. Қаржы – несие институаттар демократиялық негізде құрылған қазіргі нарық - адамзат дамуының ең жоғарғы жетістігі. Одан әрі даму және өркендеу кезінде оның институттары мен салалық құрылымдары, басқару әдістері мен қызмет ететін субъектілері және т.с.с. нарыққа қатысушылары өзгеруі мүмкін. Бірақ ол өзгерістер нарықтың түп негіздеріне әсер ете алмайтын жеке тұрғыдағы өзгерістер.
Бұл курстық жұмыста дамыған қаржы нарығы жағдайында және қазіргі кездегі Қазақстанның қаржы нарығы, оның қалыптасу тарихи мен құрылымы қарастырылады.Бастапқы кездегі қаржы нарығы қазіргі кезеңдегі қаржы нарығымен салыстыруларына, әсіресе қаржы нарығының бағалы қағаздар нарығына көп көңіл бөлдім. Бізге қаржы нарығын қалыптастыруда батыл қадамдар жасау міндетті, яғни бағалы қағаздар нарығын құру, несие жүйелерін коммерциялық және кәсіпкерлік негізге көшіру,сондай – ақ қаржы инфрақұрылымын дамыту қажеттілігі тұр. Бүгінгі таңда Қазақстанның қаржы нарығындағы, яғни бағалы қағаздар нарығында алдыңғы орындағы корпоративтік облигациялардың ролі қандай, акциялар, облигацялар мен РЕПО операцияларының нарықтарындағы қазіргі жағдайларын ашып көрсетіледі. Сонымен бірге Қазақстанның қаржы нарығының дамуына кедергі ететін проблеммаларды курстық жұмысымда ашып және тоқталып кеті.

1. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. – макроэкономика: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2003. –293 бет.
2. Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық.–Алматы: 2007.− 529 бет.
3. Искаков У. М., Бохаева Д. Т., Рузиева Э. А. «Финансовые рынки и посредники» Учебник. – Алматы: Экономика 2005год.
4. Рынок ценных бумаг: учебник /под ред. В.А. Галанова, А.И. Басова. -2-е изд., перераб. и доп. – М: Финансы и статистика, 2008ж. − 448 с.
5. Көшенова Б.А. Бағалы қағаздар және биржа ісі: Оқу құралы. – Алматы: 2007. –374бет.
6. Аналитическая служба РЦБК. «Итоги развития биржевого фондового рынка за июль 2009 года»// РЦБК, Алматы:Драккар № 9,2009ж., 46 бет.
7. Аналитическая служба РЦБК.//«Биржевый рынок ГБЦ» РЦБК, Алматы:Драккар,№1, 2009ж., 8 бет.
8. Қазақстанның қор биржасының мәліметтері. Текущее состояние Казахстанского Биржевого рынка. //АльПари.-Алматы;Экономика, - 2009ж, №1.- 156 бет.
9. Қазақстанның қор биржасының мәліметтері. Роль инвестиций в развитии экономики. //АльПари.-Алматы;Экономика, - 2009ж, №1.- 159 бет.
10. Алимбаев Р.Қ., « Еліміздегі ЖІӨ-ді глобалды факторлар динамикасы мен салыстырып қарағанда» // Заң газеті №81 (1307) 6 маусым 2008 ж. 36 бет.
11. «Рысқұловтық оқылым –2009» //ҚазЭУ Экономикалық журнал сәуір, 2009ж.
12. www.kase.kz.
13. www.google.kz.
14. Статистикалық ежегодник, - Астана 2009 қаңтар-шілде. -467 стр.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

1 Қазқстан Республикасының қаржы
нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 4

1.1 Қазақстан Республикасындағы қаржылық делдардар және олардың нарықтық
экономикадағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..4

1.2 Қазақстандағы қаржы
нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9

2 Қазақстандық қаржы нарығын толғататын проблемалар мен қаржы нарығының
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...

2.1 Қазақстандық қаржы нарығын толғататын проблемалары мен
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

2.2 Қазақстан Республикасының қаржылық делдардың нарықтағы
ахуалы және оларды
шешу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 33

Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

Кіріспе

Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды
реттеу механизмінде қаржы зор роль атқарады. Қаржы – нарықтық
қатынастардың құрамды бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың
құралы. Бұл орайда қаржының экономикалық - әлеуметтік мәнін түсіне
білудің, оның іс- әрекет етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың Қазақстан
экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық
және ұтымды пайдаланудың әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор.
Қаржы ақша – тауар қатынастарды, қаржы ресурстарының басты көзі болып
табылатын ұлттық табыс туралы және мемлекеттің табиғаты және функциялары
туралы ілімге негізделеді. Қоғамдық өнімді бөлумен және осының негізінде
ақшалай қорланымдарды, табыстарды және қорларды жасаумен, оларды ұлғаймалы
ұдайы өндірістің мақсаттарына және қоғамдық қажеттіліктерін
қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты болатын экономикалық қатынастар
қаржы туралы ғылымының мән – мағынасы болып табылады.Қаржы нарығы өзіне тән
инфрақұрылымы және жаңа принципті ақпаратты ағымы бар күрделі
экономикалық қатынастар саласы. Сондықтан қаржы нарығын құру үшін бағалы
қағаздарды эмиссиялау, қаржы инфрақұрылымын құру және ақпаратпен
қамтамасыз етуге байланысты жүйелі мәселелерді зерттеу қажеттілігі пайда
болды.
Қазақстанның орталықтандырылған жоспары экономикадан нарықтық
экономикаға өту қоғамдық өндірістің сипатын өзгертуде. Олар – меншік
қатынастары; шаруашылық субъектілерінің құрылымы мен оның қызмет көрсету
механизмі; олардың өзара қаржылық байланыстарының нысандары; қоғамның
барлық топтарының шаруашылық нәтижесіне мүдділігінің дәрежесі. Қаржы –
несие институаттар демократиялық негізде құрылған қазіргі нарық - адамзат
дамуының ең жоғарғы жетістігі. Одан әрі даму және өркендеу кезінде оның
институттары мен салалық құрылымдары, басқару әдістері мен қызмет ететін
субъектілері және т.с.с. нарыққа қатысушылары өзгеруі мүмкін. Бірақ ол
өзгерістер нарықтың түп негіздеріне әсер ете алмайтын жеке тұрғыдағы
өзгерістер.
Бұл курстық жұмыста дамыған қаржы нарығы жағдайында және қазіргі
кездегі Қазақстанның қаржы нарығы, оның қалыптасу тарихи мен құрылымы
қарастырылады.Бастапқы кездегі қаржы нарығы қазіргі кезеңдегі қаржы
нарығымен салыстыруларына, әсіресе қаржы нарығының бағалы қағаздар
нарығына көп көңіл бөлдім. Бізге қаржы нарығын қалыптастыруда батыл
қадамдар жасау міндетті, яғни бағалы қағаздар нарығын құру, несие
жүйелерін коммерциялық және кәсіпкерлік негізге көшіру,сондай – ақ қаржы
инфрақұрылымын дамыту қажеттілігі тұр. Бүгінгі таңда Қазақстанның қаржы
нарығындағы, яғни бағалы қағаздар нарығында алдыңғы орындағы корпоративтік
облигациялардың ролі қандай, акциялар, облигацялар мен РЕПО
операцияларының нарықтарындағы қазіргі жағдайларын ашып көрсетіледі.
Сонымен бірге Қазақстанның қаржы нарығының дамуына кедергі ететін
проблеммаларды курстық жұмысымда ашып және тоқталып кеті

1 Қазқстан Республикасының қаржы нарығы.

1.1 Қаржы нарығының ұғымы және оның қалыптасуы.

Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтандырылған жоспарлы
экономикадан қағидалы жаңа, мемлекет тарапынан реттелініп отыратын нарықтық
экономикаға көшуі елімізде оған қызмет көрсететін барлық институттармен
бірге қаржы нарығының құрылуын талап етті. Қазақстанда қаржы нарығы бұрын-
соңды болған емес.
Қаржы нарығы – бұл, ең алдымен дербес экономикалық категория ретінде
бағалы қағаздарды сату мен қайта сату жөніндегі операцияларды жүзеге асыру
жолымен кәсіпорындардың, фирмалардың, банктердің, жинақтаушы зейнетақы
қорларының, сақтық институттарының, мемлекеттің және халықтың уақытша бос
ақшасын жұмылдыруды, бөлуді және қайта бөлуді қамтамасыз ететін нарықтық
қатынастардың жиынтығы.Ол нарықтық қатынастар жүйесінің құрамды бөлігі
болып табылады және тауар, ақша, несие, сақтық, валюта және т.б. капитал,
жұмыс күші, тұрғын үй, жер, алтын нарықтармен байланысты.

Сурет 1 − Экономикалық жүйедегі нарықтың өзара байланысы [1, б.293].

Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында қаржы нарығы қаржы ресурстарын
үздіксіз қалыптастырып отырудың, оларды неғұрлы тиімді пайдаланудың,
ұлттық шрауашылықта ақша қозғалысын ұтымды ұйымдастырудың айрықша нысаны
болып табылады және бағалы қағаздар нарығы, сондай – ақ несие нарығы
түрінде де әрекет етеді. Қаржы нарығы экономикалық түрі шаруашылық
жүргізуші субъектілері арасында ақшаны қайта бөлуді әр түрлі нысанда
реттейтін нарықтық қатынастардың бүкіл жиынтығын біріктіретін неғұрлым
жалпы ұғым болып табылады.
Экономикалық әдебиеттерде және шаруашылық практикада қаржы нарығы
ұғымы ақша, валюта, несие, капитал нарықтарын қоса отырып кеңінен
түсіндіреді. Бұл қаржыны ақшаға тең санат ретінде қарастыратын
дүниежүзілік практикаға байланысты, өйткені экономиканың кез келген түрі
меншіктің титулдары болып табылатын ақшамен немесе тиісті бағалы
қағаздармен, басқа құжаттармен ортақтастырылуы мүмкін.
Қазақстандағы мемлекеттік реттеу органдарының қабылдаған қаржылық есеп
беру бойынша қаржы нарығының құрылымы келесігідей көрсетілген

Сурет 2 – Қаржы нарығының құрылымы [1, б.295].

Ақша нарығы дегеніміз – қолма – қол ақша ғана емес,сондай−ақ қолма – қол
емес төлем қаражаттарын да қосатын төлем қаражаттарының нарығы.
Несие нарығы – бантердің орташа және ұзақ мерзімді несие бойынша банктік
несие операцияларымен байланысты.
Ақша мен несие нарықтары, әдеттегідей, айналым активтерінің қозғалысын
ақызмет етеді.
Капитал нарығында қоғамдық өндіріс қатысушыларының орташа және ұзақ
мерзімді қорланымдарының қозғалысы жүзеге асырылады.
Валюта нарығы валюталардың арасындағы қаржылық операциялық айналыстан
туындайтын.
Қаржы нарығында саптып алу – сатудың объектілері айрықшалықты тауарлар
- ақша және бағалы қағаздар нарығы болып табылады.
Қаржы нарығында бағалы қағаздарыдың қозғалысымен ортақтастырылатын
экономикалық қатынастар болып табылатын бағалы қағаздар нарығы маңызды
орын алады. Қор құндылықтарының - бағалы қағаздар мен туынды бағалы
қағаздардың айналысымен байланысты болғандықтан оны қор нарығы деп те
атайды. Қор нарығы термині бастапқыда бағалы қағаздармен мәміле
жасалынатын және ресімделінетін мекеменің – қор биржасының атымен
байланысты.
Нарықтың барлық түрлерінің өзара байланысы қаржы нарығы болуының
шарттарын анықтайды. Оған мыналар жатады:
• Реттелінген тауар нарығының болуы, яғни тауарлар мен қызметтің кез
келген түрлері және арналуы бойынша сұраныс пен ұсыныстың
тепе−теңдігі;
• Ұлттық банк тарапынан ақша айналысын қалыпты реттеп отыру: бұған
қолма – қол және қолма – қол емес ақша айналым эмиссиясына ға
бақылау жасау жатады;
• Несие нарығын жандандыру, оны толық коммерцияландыру,яғни несие
ресурстарын еркін нарыққа орналастыру; несие ресурстарының
қозғалысын Ұлттық банк тағайындайтын пайыздық есептік
мөлшерлемесін, коммерциялық банктердің міндетті резерв нормасын
белгілеу ақша нарығында операциялар жүргізуі арқылы реттелінеді.
Қаржы нарғының болуы иинфляцияны тежейді, өткені бюджет тапшылығын жабу
үшін үкімет ақша эмиссиясын пайдаланбайды, нарықта еркін жүретін, бағасы
сұраным мен ұсыныммен анықталатын құнды қағаздар шығарады.
Экономикалық реформа процесінде қаржы нарығының қалыптасып жұмыс істеуі
экономиканың дағдарысын жүргізетін және оның инфляциясымен қосарласатын
қарама – қайшылықтарға және қиыншылықтарға кезігеді [2, б.533].
Инфляция бағалы қағаздарға айтарлықтай шектеу жасайды – олар қысқа
мерзімді немесе құны жоғалмай жеңіл өтетіндей болуы тиіс. Инфляция кезінде
ұзақ мерзімді инвестициялар үшін жылжымайтын мүлікке, тауарларға, еркін
айырбасталымды бағалы қағаздарға жұмсау неғұрлым тартымды болып
табылады.Бағаның үнемі өсіп отырған жағдайында инвесторлар ұзақ мерзімге
қаржы салмайды.Құнды қағаздарға салу тиімсіз.Ақша қаражаттарының тапшылыға
қысқа мерзімді несиелер мен депозиттер бойынша пайыздық мөлшердемелердің
өсуіне жеткізеді, мұның нәтижесі бағалы қағаздардың табыстылығы банктердің
ақша – несие операциялары жөніндегі мұндай табыстылықпен бәсекелесе
алмайды.
Қаржы нарығының жұмыс істеуіне әсер теуші маңызды факторы сонымен қатар
саяси ұрақтылық болып табылады, ал бағалы қағаздардың айналысы бірқатар
елдің экономикалық кеңістігін қамтуы мүмкін. ТМД елдерінің болмыстары не
ол, не бұл кәсіпорынның рентабельділігіне қатысты ұзақ мерзімді болжамның
мүмкіндігін жоққа шығарады. Және солай болған соң бағалы қағаздарды сатып
алу ықыласын шектейді.
Қаржы нарығының жандануы корпоративтік бағалы қағаздарды – экономиканың
нақты секторы кәсіпорынның акциялары мен облигацияларын шығару және
олардың айналысын жандандыру кезінде мүмкін. Қазақстанда соңғы уақытқа
дейін бұл сегмент жақсы дамымады, бұл жалпы экономикалық әлеуетті тежеді.
Сонымен, қаржы нарығының негізгі элеметті немесе қаржы нарығының дамуына
әсер ететін қаржылық сектор ол бағалы қағаздар нарығы болып табылады. Ал
осы бағалы қағаздар нарығы Қазақстан Республикасындағы құрылымына және
қалыптасуына тоқтала кетсек.
Бағалы қағаздар - иеленушілеріне мүліктік құқықтар және белгілі бір ақша
сомаларын алуға құқық беретін ақшалай немесе тауарлай құжаттар. Бағалы
қағазадар құжатсыз бағалы қағаздар мен қағазсыз бағалы қағаздар болып
бөлінеді. Құжатсыз бағалы қағаздардың өмір сүруінің классикалық нысаны –
қағаз нысаны, бұл нысанда бағалы қағаз құжат түрінде өмір сүреді. Бағалы
қағаздар нарығының дамуы бағалы қағаздардың көптеген түрлерінің, ең
алдымен эмиссиялық бағалы қағаздардың тіршіліктің құжатсыз нысанына
көшуді қажет етеді [4, б.448].

Сурет 3 − Бағалы қағаздар түрлері [2, б.539].

Нарықтық қатынастардың серпімді даму кезеңі Қазақстан Республикасының
Бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық комисиясы құрылған 1995жылдан басталады.
Осы жылда Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталары 7 күннен 91 күнге дейін
айналыс мерзіміндегі мемлекеттік бағалы қағаздар болып табылады. Олар ақша
– несие саясатының мақсаттарын іске асыру және айналымдағы ақша массасын
жедел реттеу үшін пайдаланылады. 1995 жылдың 19 сәуірінен бастап
жаңартылған Қазақстан таза қор биржасы – Орталық Азия қор биржасы (ОАҚБ)
жұмыс істей бастады. 1995жылдың 21 сәуірінде Бағалы қағаздар және қор
биржасы туралы Қазақстан Республикасының заңы бекітілді. Қазақстанда
қаржы нарығын құқық реттеуді қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасында
Мемлекеттік бағалы қағаздарды қалыптастырудың және дамытудың бағдарламасы
әзірленді. Қазақстан Республикасының мемлекеттік қарызының ұлттық жинақ
облигацияларын шығару, айналысы және өту шарттары туралы қағидалар
әзірленіп, бекітіледі. 1997 жылдың басынан Қазақстан Республикасының
Парламенті бағалы қағаздарды реттейтін үш заң қабылдады, олар: Бағалы
қағаздар нарығы туралы, Бағалы қағаздармен жасалған мәмілелерді тіркеу
туралы, Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы заңдар.
1997 жылдың ортасынан бастап Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі
жабық акционерлік қоғамы құрылды, оның функциясы барлық мемлекеттік және
басқа бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізімін жүргізу болды. Қазақстанның
қаржы нарығын мемлекеттік реттеу жүйесінің тиімділігін арттыру және онда
қалыптасқан қатынастарды бағалау мақсатында 2001 жылдың маусымында
Президенттің жарлығымен Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар жөніндегі
ұлттық комиссиясы таратылып, оның функциялары мен өкілеттіліктері
Қазақстанның Ұлттық банкісіне берілді.
Әлемдік қаржы дағдарысының және экономиканың нақты секторларындағы
өндірістің құлдырауынан туындаған сыртқы ішкі факторлардың еліміздің
бағалы қағаздар нарығына тигізген жайсыз әсеріне қарамастан, ол даму
үстінде. Республиканың бағалы қағаздар нарығында жасалып жатқан қадамдар
соңғы кездері айтарлықтай белсенді бола түсті.
2003 жылы шілдеде Бағалы қағаздар нарығы туралы Қазақстан Республикасы
заңының қабылдануы қор нарығында қалыптасқан қатынастарды одан әрі дамыту
қажеттігінен туды. Бұл заңның қызмет аясы Акционерлік қоғамдар туралы
Қазақстан Республикасының заңы қабылданғаннан кейін қаржы нарығының қызмет
ететін сферасы болып отырған бағалы қағаздар нарығының толыққанды жұмыс
істеуіне кең жол ашылып отыр.
Бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы алты жылдай уақытты алды және
қазіргі уақытта оның мынадай құрылымы қалыптасып отыр:
Бастапқы нарық
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар нарығы:
Бастапқы орналастыру секторы;
Сатып алу – сату секторы.
Корпорациялық облигациялар нарығы
Акциялар нарығы:
МЕБҚ-мен жасалатын репо операциялар секторы
МБҚ секторы:
МБҚ-ны сатып алу – сату секторы;
МБҚ-мен жасалатын репооперациялар секторы
Қайталама нарық
Қор биржасы
Биржадан тыс бағалы қағаздар нарығының баға белгілеу ұйымы
Басқада сауда – саттықты ұйымдастырушы.
Бағалы қағаздардың бастапқы нарығы көбінее МБҚ шығарылуымен сипатталады.
Ішкі мемлекеттік борыштың шегінде мемлекеттік бюджетті инфляциясыз
қамтамасыз ету мақсатында Қаржы министрлігі Мемлекеттік қазынашылық
міндеттемелер мен ұлтық жинақ облигацияларын шығарады. 1994 жылдың бірінші
жартысында Қаржы министрлігінің бағалы қағаздарының шығарыламы басталды
[5, б.537].

1.2 Қазақстандағы қаржы нарығы.

Алғашқы мемлекеттік бағалы қағаздар үш айлық қазынашылық міндеттемелер –
МЕККАМ болды. Алғшқы алты айда олар бойынша аукциондар өзкізудің
мерзімдері тұрақсыз, шамаммен айына бір рет болды, жыл соңына қарай олар
апта сайын жүргізіле бастады. Қазіргі кезде Қаржы министрлігінің МБҚ
орналастыру жөнінде аукциондар аптасына 2-3 рет өзкізіледі. 1998 жылы
қайта қаржыландыру мөлшерлемесе бойынша бюджет тапшылығын жабуға Үкіметке
Ұлттық банк беретін несиелер доғарылған болатын және Ұлттық банк
алдындағы бүкіл үкіметтік борыш арнаулы он жылдық облигацияларға МЕККАМ –
ға рәсімделді. 1999 жылы сәуірде теңгенің өзгермелі айырбас бағамының
режиміне көшуі инвесторлардың МБҚ – ға деген ынтасын төмендетті. 1999 жылы
МЕККАМ – ның эмиссиясы 38,5 млн. тенгені құрады, бұл 1998 жылға
қарағанда 1,8 есе төмен болды. МБҚ нарығын қолдау үшін Қаржы министрлігі
қысқа мерзімді валюталық бағалы қағаздарды шығара бастады, сондай – ақ
арнаулы валюталық облигацияларды - АВМЕКАМ – ды шығаруды жүзеге асырды
[3, б.114].
МБҚ нарығының дамуы сандық өсумен ғана емес, сонымен бірге терең сапалы
өзгерістерге ұшырады. МБҚ спектерінің кеңейюі қағаздардың жаңа түрлерімен
де, сонымен бірге бағалы қағаздардың айналыс мерзімінің артуымен де
қосарланып отырды. 1994-1995 жылдары тек қысқа мерзімді дисконтталған 3,
6, 12, айлық бағалы қағаздар шығарылды, 1997 жылдан бастап орта мерзімді
купондық және инфляция бойынша немесе айырбастау бағамы бойынша
индекстелген бағалы қағаздар шығарылды.

Кесте 1– Бағалы қағаздардың түрлнрі [3, б.114].
Түрлері 1994 1995
Бастапқы Сатып алу-сату
орналастыру қайталама нарығы
Қаңтар 0 158,9 158,9
Ақпан 0 392,8 392,8
Наурыз 0 167,8 167,8
Сәуір 0 173,8 173,8
Мамыр 0 39,6 39,6
Маусым 0 51,1 51,1
Шілде 0 40,5 40,5
барлығы 0 1024,2 1024,2
Қаңтар – шілде 2,7 1954,2 1976,6
2008 жыл.
Тренд, есе -100,0 -47,6 -48,2
Қайт нарықтағы 0 228,8 228,8
АҚОАСА

Сурет 4 − Қайталама нарығындағы сатып алу–сату операциялары.
Түсініктеме: [6, б.48] мәліметтер бойынша автор құрастырған.

2008 жылдың алғашқы 7айды қамтитын периодымен салыстырғанда сауда-саттық
көлемі теңгелік тұлғалауда 49,9%-ға және долларлық тұлғалауда 58,5%-ға
төмендеді.
2009 жылы шілде айында, АҚОАСА – дағы мәмілелерді қоса алғанда, барлық
нарық секторындағы акциялар бойынша 40,5 млн. доллар суммасына 935
мәмілелер тіркелген. Көрсетілген сумма KASE- те МЕБҚ нарығының айлық
айналымынан 12,0% және барлық биржадағы айлық айналымынан 0,2% құрады.
Жалпы алғанда шілде нәтижелері бойынша KASE-те орташасалмақталған күндізгі
бағалар өсімі мәмілеге тартылған атаулы акциялар 41%, төмендеуі –36%,
өзгермес бағам –23% көрсетті.Шілде айының нәтижелері бойынша келесідей
акциялардың максималды трендтерін көрсеті: ASND 112,8% -ға өсті, KMSO 50,0%
-ға төмендеді.2009 жылдың маусым айында KMSO 100,0%-ға өсті, ал ASFI 85,1%-
ға төмендеді Дүние жүзілік аймақта талдап отырған ай Қазақстандық бағалы
қағаздарының үлесі KASE саудаласатын компаниялардың, ғаламдық депозиталық
қолхаттардың төмендеуімен көрініс тапты.Шілде айының нәтижесі бойынша
Лондондық қор биржасында Қазақстанның халықтық жинақ банкісінің ғаламдық
дерозитарлық қолхаттардың жай акцияларға бағасы 25,3%-ға өссе,маусым
айында -11,7%- төмендеген, АҚ Казкоммерцбанктің - 2,5%-ға (12,1%), АҚ
Разведка Добыча КазМұнайГаз - 13,4%-ға ( - 13,6% ), KAZAKHMYS PLC-36,0%-
ға (-8,8%),ENRC- 27,6%-ға (+4,3%).
KASE-те 2009 жылы қаңтар-шілде айларындағы биржа нарығындағы жетекші
операторларын анықтады. KASE-те барлық жасалған акцияларды сатып алу –
сату мәмілелердің қараша айында 50 компания қатысты.2009 жылдың алғашқы 7
ай секторындағы KASE- тің барынша А, Р және Н категориялардың
барынша белсенді мүшелері төмендегі кестеде келтірілген. Ең жақсы ондық
үлесіне KASE- тегі акцияларды сатып алу- сату мәмілелерінің брутто –
айналымындағы 24,81 % тиді [7, б.49].

кесте 3 − 2009 жылдың қаңтар-шілде айындағы акциялардың биржалық
нарығының жетекші операторлары [7, б.49].

Деңгейлер Сауданың
Компаниялар брутто
көлемінің
үлесі, %
1 БТА Секьюритис АҚ 3,77
2 Сентрас Секьюритиз АҚ 3,15
3 Asia Broker Services АҚ 3,02
4 Тенри Финанс АҚ 2,85
5 Асыл Инвест АҚ 2,55
6 Казкоммерц Секьюритиз АҚ 1,95
7 Тройка Диолог Казахстан АҚ 1,92
8 VISOR Capital АҚ 1,91
9 ИФД RESMI АҚ 1,89
10 Real Invest АҚ 1,80

Облигациялар нарығы.

2009 жылғы KASE – тегі АҚОАСА дағы мәліметтерді қоса алғанда, алғашқы 7
айдың ішінде облигацияларды сатып алу – сату операциялардың көлемі 1873,7
млн. доллар немесе 271,3 млрд. тенге эквивалентін құрады. Өткен жылдың
сәйкес кезеңімен салыстыратын болсақ көлемі долларлық тұлғалануында 7,8%
немесе тенгелік тұлғалануында 29,7% бағаланды.
2008 жылдың алғашқы 7айды қамтитын периодымен салыстырғанда сауда-саттық
көлемі теңгелік тұлғалауда 19,7%-ға және долларлық тұлғалауда 33,4%-ға
төмендеді.

Кесте 4 –2009 жыл қаңтар-шілде айларындағы биржадағы облигациялар
айналымының нарығы, млн. доллар [6, б.50].

Биржа нарығындағы облигациялар
секторы
Кезең Барлығы
Бастапқы Сатып алу-сату
орналастыру қайталама нарығы
Қаңтар 40071,2 277,0 317,0
Ақпан 0 356,2 356,2
Наурыз 0 187,9 187,9
Сәуір 0 116,3 116,3
Мамыр 0 215,7 215,7
Маусым 0 383,5 383,5
Шілде 0,03 297,1 297,3
барлығы 4,9 1833,5 1873,7
Қаңтар-шілде 0,01 1737,5 1737,6
2008 жыл.
Тренд, есе +75000 +5,5 +7,8
Қайт нарықтағы 0 40,0 40,0
АҚОАСА

Сурет 5 −2008 жыл қаңтар-шілдедегі биржалық айналымының нарығы млн.доллар

Түсініктеме: [6, б.48] мәліметтер бойынша автор құрастырған.
.

2009 жылдың шілде айында KASE – те корпорациялық облигацияларды сату –
сатып алу мәмілелерінің көлемі 297,3 млн.доллар немесе 44,8 млрд.тенге
эквивалентіне бағаланды.
2009 жылдың шілде айында KASE – те, АҚОАСА қаса алғанда, нарықтық барлық
секторында корпорациялық облигациялар байынша мәміле жасалған күнгі
ағымдағы бағамымен есептегенде, 44,8 млрд. тенге немесе 297,3млн.
долларға,644 мәмілелер тіркелген. Көрсетілген сумма МЕБҚ – дың нарықтағы
айлық айналымының 1,8% ( 2008 жылдың шілде айында 3,4% ) және барлық
биржаның айлық айналымының 88,0% (шілде айында 43,3% ) құрады.
Шілде айында корпорациялық облигациялардың биржалық нарықта бағалық қоры
келесідей көріністе көрінеді:115 атаулы облигациялардан қайталама нарыққа
тартылған мәмілелердің 10- сыйақымен, 1- номиналы бойынша, үлестік
құралдардың 104 атаулысы дисконтпен саудаласқан. Ең көп қайта сатып
алынған, орташа салмақтылығының таза бағасы 126,93% құраған, CCBNb 18, ең
көп қайта сатылған KMSBb1(41,8%) болды. Маусым айында облигациялармен 121
мәмілелер жасалды, оның дисконтпен 104 атаулы үлестік құралдарынмен
саудаласты, сыйақымен –15, номиналы бойынша –2.Ең көп қайта сатып алынған,
орташа салмақтылығының таза бағасы 121,70% құраған NRBNb6, ең көп қайта
сатылған TSSMb1 (13,8%) болды.
Шілде айында қайталама нарықта корпорациялық облигациялардың
орташасалмақталған таза бағасы 75,2% -ға дейін, ал маусым айында 77,0%
-дан бастап төмендеді. Ай ішінде жасалған мәмілелер бойныша облигация
табыстылығын өтеу 62 корпорациялық облигацияларда өсті, ал 49 – сінде
азайды. Бір қағаздың табыстылығын ешнәрсемен салыстыруға болмады. Маусым
айында сәкес көрсеткіштер 67 және 46.
2009 жылдың алғашқы 7 ай секторындағы KASE- тің барынша А, Р және
Н категориялардың барынша белсенді мүшелері төмендегі кестеде
келтірілген. Осы кезеңдегі шарттарды жасауға 60 компаниялар қатысты. Ең
жақсы ондық үлесіне KASE- тегі акцияларды сатып алу- сату мәмілелерінің
брутто – айналымындағы 21,75% тиді.

Кесте 5 – 2009 жылдың қаңтар-шілде айындағы облигациялардың биржалық
нарығының жетекші операторлары [12].

Деңгейлер Сауданың брутто
Компаниялар көлемінің
үлесі, %
1 Асыл Инвест АҚ 3,55
2 БТА Секьюритис АҚ 2,75
3 ИФД RESMI АҚ 2,65
4 Asia Broker Services АҚ 2,30
5 Казкоммерц Секьюритиз АҚ 2,19
6 Сентрас Секьюритиз АҚ 1,98
7 Тенри Финанс АҚ 1,77
8 ВВС Invest АҚ 1,70
9 Астна Финанс АҚ 1,57
10 БК Астна Финанс АҚ 1,29

РЕПО нарығы.

2009 жылдың алғашқы 7 айында KASE –те РЕПО операцияларының жалпы көлемі
6878,6 млрд. тенге немесе 48030,1 млн доллар, және сәйкесінше өткен жылдың
кезеңімен салыстырмалы түрде теңгелік тұлғалауда 19,8%-ға және долларлық
тұлғалауда 0,8%-ға өскен.

Кесте 6 – 2009 жылғы қаңтар – шілде айларындағы РЕПО-ның биржалық
нарығы, млрд. тенге [8, б.158].

кезеңдер Автоматты РЕПО Тікелей РЕПО Барлығы
МЕБҚ МБҚ МЕБҚ МБҚ
Қаңтар 288,4 2117,2 182,5 14,2 2602,4
Ақпан 277,0 2036,6 256,0 9,0 2578,7
Наурыз 170,4 1515,7 91,5 5,3 1783,0
Сәуір 171,2 1465,2 219,1 24,3 1879,8
Мамыр 146,2 1129,3 288,9 21,9 1586,3
Маусым 46,9 1398,7 111,9 33,2 1590,6
Шілде 40,7 1693,0 115,1 34,1 1882,9
барлығы 1140,7 11355,8 1265,1 142,1 13903,7
Қаңтар 1704,5 8963,6 716,9 97,2 11482,2
–шілде 2008
жыл.
Тренд, есе -33,1 +26,7 +76,5 +46,2 +21,1

Сурет 6 − 2009 жылғы қаңтар – шілде айларындағы РЕПО-ның биржалық
нарығы, млрд. тенге.
Түсініктеме: [8, б.158].мәліметтер бойынша автор құрастырған.

2008 жылдың алғашқы 7 айды қамтитын кезеңімен салыстырғанда сауда-саттық
көлемі теңгелік тұлғалауда 26,4%-ға және долларлық тұлғалауда 38,3%-ға
төмендеді.
KASE-те барлық жасалған РЕПО мәмілелері, Ұлттық Банкті қоспағанда, қараша
айында 68 компания қатысты. Төмендегі кестеде биржалық нарықтағы берілген
сектордың 19,45%-ды қадағалайтын, он ең көп белсенді жетекші
операторларың, үлестері кему тәртібі бойынша тізімі келтірілген.

Кесте 7 – 2009 жылдың қаңтар-шілде айындағы РЕПО биржалық нарығының
жетекші операторлары [12].

Деңгейлер Сауда
көлеміндегі
Компаниялар үлесі, %
1 Қазақстанның халықтық жинақ банкі АҚ 2,56
2 Тенгри Финанс АҚ 2,57
3 Банк ЦентрКредит АҚ 2,51
4 Евразиялық Банк АҚ 1,96
5 Казпочта АҚ 1,85
6 Альянс Банк АҚ 1,66
7 Асыл Инвест АҚ 1,63
8 БТА Секьюритис АҚ 1,61
9 БТА Банк АҚ 1,61
10 ИФД RESMI АҚ 1,49

Компаниялардың орындарының тізімі сауданың жиынтық брутто – айналымында,
онымен жасанған мәмілелердің үлесіне сәйкес анықталады. Онда секторына
және репоның затына тәуелсіз репоның барлық мәмілелері есептелген. Саудаға
қатысушылардың әр қайсысының деңгейі тенге валютасында есептелген. 2009
жылдың алғашқы 7 айындағы активті ондыққа жаңадан қосылғандар: Тенгри
Финанс АҚ, БТА Секьюритис АҚ және Банк ЦентрКредит АҚ, ондық топтан
шығарылғандар: RESMI Инвестициялық Қаржылық Үй АҚ, ТұранӘлем Банк АҚ
және Asia Broker Services АҚ.

2 Қазақстандық қаржы нарығын толғататын проблемалар мен қаржы
нарығының мүмкіндіктері.

2.1 Қазақстандық қаржы нарығын толғататын проблемалары пен
мүмкіндіктері

Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығының негізгі
проблеммалары:
1. Қаржылық құралдардың тапшылығы;
2. Алматы қаласында аймақтық қаржы орталығын құру туралы;
3. Корпоративтік басқару және қаржылық есептіліктің халықаралық
стандартты;
Қаржылық құралдардың тапшылығы. Қор нарығындағы ағымдағы ахуал ірі
институционалдық инвесторларға баламалы табыстылықпен сенімді қаржылық
құралдарының тапшылығын көрсетеді. Ірі корпорациялар акционерлерінің
капиталдың осы нарығына шығуына қызықпаушылығы себебінен акциялар нарығы
жоқ десек те болады. Ал капитал тартқысы келетін ұйымдар үшін листингтік
талаптар қиын орындалатын болып табылады. В листингі мен листингілі
емес акцияларға қосылған бағалы қағаздарды сатып алуда инвесторлардың
қызығушылық деңгейі төмен болып табылады. Бұл бір жағынан ірі
институционалдық инвесторлар зейнетақы жинақ қоры мен банктерге оларды
инвестициялауға тиым салкмен, екінші жағынан жақындағы Қазақстанда
листингтің квазирейтингтің ролін ойнаумен байланысты.
Туынды қаржылық құралдар (деривативтер) нарығыдамымаған. Бұның себептері
заңнаманың салық салу мәселелері бойынша да, жалпы заңды ілесу бойынша да
жетілдірілмегендігі, сондай – ақ базалық активтер ретінде көріне алатын
қаржылық құралдар тапшылығы болып табылады
Вексельдер нарығының дамуында проблеммалар бар. Мұнымен қоса бұл нарық,
әсіресе бірінші сыныпты эмитенттер бөлігінде, банктер үшін де, брокерлік
компаниялар үшін де елеулі қызығушылық көрсетеді.

Алматы қаласында аймақтық қаржы орталығын құру туралы. Қазіргі уақытта
Алматы қаласында аймақтық қаржы орталығын құру туралы сұрақ, Қазақстан
Республикасының заң жобасының блоктарын әзірлеуде, Қазақстан
Республикасының Парламентіне енгізу алдында шешуші сатысында.
Бірақта қаржы нарығының қатысушыларының негізгі сұрағы ашық түрде қалды.
Алматы аймақтық қаржы орталығын құрудағы, кейбір территориялық құрылымы
оқшауландырылған сипатындағы, қатысушыларына таралатын салық льготалары
және ынталандыратын шаралардың қажеттілігі қандай?
Алматы қаласы қаржылық орталық құруда әлуетті бар. Мұнда 85% әлемдік
қаржылық институттары орналастырылған, яғни бұл бүкіл республикның қаржы
секторын ынталандыру қажеттілігін болжайды. Қазақстанның бір негізгі
артықшылығы - Алматы қаласында қаржылық орталығын құру мүмкіндіктерін, BCG
эксперттерінің зертеуі бойынша институционалдық инвесторлардың ( банктер,
зейнетақы жинақ қоры, инвестициялық қорлар) көпшілік класстарының осында
құрылуы.
Көрсетілген инвесторлардың артық өтімділігі бар, бірақ құралдарды
инвестициялау нұсқауында уәкілетті органдардың талаптары шектеулі.
Нәтижесінде, ААҚО-ндағы негізі толық эмитенттерінің, отандық инвесторлардың
әлеуетті қызығушылығын көрсететін аудиториясы Қазақстандық, Ресейлік және
Украиналық компаниялар болып табылады.
Ресейлік заңнамалармен байланысты, Ресейлік бағалы қағаздарына отандық
институционалдық инвесторларын инвестициялау процесіне техникалық
аспектілерінің қатарларын шектейді.
ААҚО- ның алғашқы этапында компаниялар ААҚО аймағында жасалған
мәмілелерден алынатын табыстар үшін қаржылық құралдардың мөлшері
жеткіліксіз болып табылады. Материалдық шығындар әкелетін резидентер
компаниялары үшін еншілес ұйымдар құру қажет.
Корпоративті басқару және ҚЕХС. Корпоративті басқару тиімділігі мен
қаржылық есептілік айқындығының жеткіліксіз деңгейі бағалы қағаздар
нарығының дамуның тежеуші тосқауылы болып табылады. Экономиканың нақты
секторы әлі де Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына өткен жоқ.
Проблемалар шешу мүмкіндіктер және мемлекетті бағалы қағаздар секторының
дамуының бағыттары.
1. Жоғарыда көрсетілген проблеммаларды шешуге Қазақстан Республикасының
Президентінің Қазақстан Қаржыгерлерінің IV-інші Конгресінде берілген
тапсырмасын орындау үшін әзірленген бағалы қағаздар нарығы мен жинақтаушы
зейнетақы жүйесінің орта мерзімді даму бағдарламаларында баяндалған
шаралар бағытталған. Қазақстан Қаржыгерлер Ассоциацияларының өкілдері,
Қазақстан Републикасының Үкіметіне қатысты, сәйкесінше жұмысшы топтарының
жұмысында әрекет етті.
Атап айтқанда ҚҚА – ға Қазақстан Республикасының Қаржылық Қадағалау және
Реттеу бойынша Агенттігі мен ҚР – Үкіметімен келесідей мүмкіндіктерді
көрсетті:
• акциялар нарығын жандандыру және инвестициялаудың ұжымдық
нысандарын дамыту мақсатында Қазақстанда алғашқы инвестициялық
және венчурлік қорлардың дамуына белсенді әсер ету;
• активтерді секьюритизациялау бойынша заңнамалардың әзірлеуін
тездету, сонымен қоса жаңа үлестік құралдарды дамыту мақсатында
коммерциялық бағалы қағаздарды шығару механизмін өндіру,
инвесторлардың қызығушылығын қорғау;
• ҚҚБ-да А және В категориясы бойынша листингтік талаптарды
құрылымдау бойынша шаралар жасау, яғни ішкі сыныптарды енгізу,
мұныменнен зайнетақы активтеріннің тартыру нормативтерін
өзгерту;
• Компаниялардың акцияларында зейнетақы қорларының
инвестициясының лимиттерін өсіру, А категориясын ұйымдастырушы
сауданың ресми тізіміне енгізілген талаптарын қайтар қарастыру.
Мысалы: кәсіпорынның көгілдір фишкасын приватизациялау
процесінде, анықталған пакеттің бөлігін міндетті түрде зейнетақы
қорының арасында орналастыру керек;
• Жарнапұлдық инвестициялық қор үшін нұсқаулықтардың кеңеуі үшін
ЖШС – нің бағалы қағаздарын сауда бойынша ұйымдастырылған нарық
аймағында мүмкіндіктерін құруды қарастыру, сонымен қоса орта
бизнес аймақтар, инновациялық коммпаниялар, венчурлік қорлар
үшін де қарастыру;
• Туынды қаржы құралдар нарығынның дамуына бағытталған шараларды
шығару бойынша жұмыстарды жандандыру, сонымен қатар салық салу
бойынша, тауарлы активтерінің спорт- нарығы және қаржылық
тәуекелді хеджирлеуді дамытуы, берілген операциялардың
бухгалтерлік есеп ерекшеліктері, алып – сатарлық операцияларға
щек қою және тәуекелдерді хеджирлеу бойынша операциялардың,
мәмілелерді заңнамалық бойынша ресімдеу;
• Қаржы нарығының кәсіптік қатысушылардың мен эмитенттердің
трансакциондык шығындарын төмендету бойынша, АҚҚ мен ҚҚБ-ның
бірлескен жұмысын, сонымен қоса салық салу есебінен, жалғастыру;
• Инвесторларды және эмитенттерді оқыту мемлекеттік бағдарламаның
енгізілуі, рейтингтік агенттіктердің тәуелсіз бағалау
платформасы сияқты рейтингілері үшін ұлттық рейтингтік
параметрлерін құруы, құрылымдық қаржыландыруды дамытуы,
коммерциялық бағалы қағаздар шығарылу мехенизмін өндіруі бойынша
шараларды жүзеге асыру;
• Венчурлік қаржыландыруда институционалдық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.