Дәлелдемелерді жинақтау және зерттеуге бағытталған қылмыстық іс жүргізудің мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде тұрғын үйдің қол сұқпаушылығы жағдайлары

Кіріспе
1. ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТІҢ ПРИНЦИПТЕРІ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДЕ АДАМНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН БОСТАНДЫҚТАРЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУІНІҢ КЕПІЛІ РЕТІНДЕ
1.1. Қылмыстық процесс принциптерінің мәні және жүйелері
2. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ ЖИНАҚТАУ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДІҢ МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАЛАРЫН ҚОЛДАНУ КЕЗІНДЕ ТҰРҒЫН ҮЙДІҢ ҚОЛ СҰҚПАУШЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
2.1. Тұрғын үйді мәжбүрлеп тексеру
2.1.1. Оқиға орны болып табылатын тұрғын үйді тексеру
2.1.2. Оқиға орны болып табылмайтын тұрғын үйді тексеру
2.2. Тұрғын үйде тінту мен алуды жүргізу
3. ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕССТЕГІ ТҰРҒЫН ҮЙГЕ ҚОЛ СҰҒЫЛМАУШЫЛЫҚТЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕ ПРОКУРОРДЫҢ РӨЛІ
3.1. Қылмыстық іс өндірісіндегі азаматтардың заңды мүдделері және конституциялық құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған прокурордың өкілеттігі
3.2. Қылмыстық процесте тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қамтамасыз етуге прокурорлық қадағалаудың нысандары
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілердің тізімі

Қоғам құрылымында болып жатқан өзгерістер, саяси жүйедегі терең түрлендірулер, құқықтық мемлекетті құрудың бағыты ең алдымен басты рөлі қазақстандық құқықта бекітілген тұлғаның проблемасын қозғайды. Қазақстан Республикасының Конституциясы біздің мемлекетіміздің құндылығы адам, оның өмірі, құқығы және бостандығы болып табылады деп жарияланған [1].
Экономикасы дамыған мықты демократиялық мемлекетті құру жолында жылжытудың басты бағыттарын анықтай, Н.Ә.Назарбаев, «Бақылау жүргізудің бүкіл мемлекеттік органдар үшін ортақ қағидаттары мен тәртібі белгіленген. Бұл бизнеске әкімшілік қысымды бұрынғыдан да азайта түсу үшін жасалды. Осыған орай алғаш рет «Мемлекеттік бақылау мен қадағалау туралы» Заң қабылдадық. Құқық қорғау жүйесін реформалау аясында қазірдің өзінде 16 заң қабылданды.Меншікті қорғаудың құқықтық тетіктері енгізілді, үлкен қоғамдық қауіп төндірмейтін қылмыстар бойынша қылмыстық заңдылықты ізгілендіру жүргізілді, бостандығынан айырумен байланысты болмайтын, сондай-ақ қамауға алуға балама жазаларды қолданудың аясы кеңейтілді. Осының арқасында биылғы жылдың өзінде ауырлығы азын-аулақ және орташа қылмыстары үшін сотталған екі мыңға жуық адам бостандықтан айыру орындарынан шығарылады.Құқық қорғау органдары аппараттарының саны 15 пайызға қысқартылды. Олардың құрылымдары оңтайландырылды» деп құқық қорғау саласында барынша жетілдірілу мен адам мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуде ізгілендіру мақсат етіп қойды.[2].
Мемлекеттің Конституциялық талаптарынан шығатын концептуалдық мақсаттар өзінің көрінісін құқықтың барлық бөлімдері «адамдардың құқықтары мен бостандықтарының бастапқылығы және табиғи бөлінбестігін жоғары әлеуметтік құндылықтар ретінде танудан» шыға қайта түсіндірілуі керек екені көрсетілген Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламаның негізгі бағдарламаларында да тапты [3].
Осы мақсаттардан шыға қазіргі кезеңде мемлекеттің барлық құқықтық шығармашылық және құқық қолданушылық қызметінің дамуы қоғамдық қатынастардың барлық сферасындағы адамның құқықтары мен міндеттерін қамтамасыз етуге және қорғауға бағытталған болуы керек.
Құқықты реттеудің пәні болып табылатын қоғамдық қатынастардың дамуымен өзгерістер мен жетілдіруді заң да талап етеді. Қоғамдық қатынастарды жетілдіруінде құқық рөлін арттырумен заңнаманың тиімділігін күшейту туралы мәселемен байланысты. Заңнаманың жаңаруы жаңа заңдар қоғамдық қатынастардың әртүрлі жақтарын нақтырақ реттеуіне бағытталуы керек. Теория мен практика көрсеткендей, құқық өзінің мүмкіндіктерін жоғалтқан жоқ және сәйкес проблемаларды теориялық зерттеу, заңнаманы жетілдіру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар осы байланыста маңызды қажеттілік болып табылады. Қылмыстық іс жүргізу құқығының көптеген теориялық проблемалары, соның ішінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысатын адамдардың заңды мүдделері мен құқықтарын қамтамасыз етудің кепілдерінің бірі ретінде қылмыстық процесс принциптер туралы мәселелер одан әрі өзінің зерттеуін қажетсінеді. Қылмыстық процесс принциптері дәрежесіне заңмен енгізілген құқықтық қағидаларды әзірлеу және негіздеу заңнаманы жетілдіру және судьялық және тергеу қызмет деңгейін жоғарылату үшін маңызды мәнге ие.

1. Қазақстан Республикасының Коституциясы. 30 тамыз 1995 жылы Республикалық референдумда қабылданған /Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1996 г. № 4. Статья 217.
2. ҚР Президентінің Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына 28.01.2011ж. жолдауы
3. Государственная программа правовой реформы Республики Казахстан (Основные направления). Утверждена постановлением Президента РК от 12 февраля 1994 г. № 1569.
4. Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы № 858 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасы
5. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі: өзгертулермен және толықтырулармен 20 қаңтар 2010ж. – Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2010. – 280 б.
6. * Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев ішкі істер органдарының 2010 жылғы жұмыс қорытындылары мен ағымдағы жылға арналған басым міндеттері талқыланған ІІМ кеңейтілген алқа отырысына қатысты.17.01.2011//Казахстанская правда, 30 марта 2002 г.
7. Алдын ала тергеу және анықтаудың заңдылығын қадағалау жөніндегі прокурордың 2010 жылғы жұмысының есебі
8. Туманов В. Конституция – икона гражданского общества //Российская юстиция, 1997. № 5.
9. Ленин В.И. Псс., т. 29. Философские тетради. – М.: Политиздат, 1973. – 782 с.
10. Философский словарь /Под ред. И.Т.Фролова. – 5-е изд. – М.: Политиздат, 1987. – 590 с.
11. Теория государства и права. Учебник. 2-е издание, переработанное и дополненное. – Ленинград: Изд-во Ленинградского университета, 1987. – 550 с.
12. Полянский Н.Н. Методика ведения спецсеминара по уголовному процессу //Социалистическая законность, 1952 г. № 2. С. 142-144.
13. Полянский Н.Н. Вопросы теории советского уголовного процесса. – Изд-во Московского университета, 1956. – 271 с.
14. Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. Т. 1. – М.: Изд-во «Наука», 1968. – 470 с.
15. М. А. Пакирдинов «Обеспечение принципа неприкосновенности жилища в уголовном процессе».- Алматы 2003
16. Якуб М.Л. Процессуальная форма в советском уголовном судопроизводстве. – М.: «Юридическая литература», 1981. – 143 с.
17. Томин В.Т. О понятии принципа советского уголовного процесса /Труды Высшей школы МООП РСФСР. Вып. 12. – М., 1965.
18. Савицкий М.Я. К вопросу о системе принципов советского уголовного процесса //Советское государство и право, 1950. № 1.
19. Общая теория государства и права. Академический курс. Том 2. – М.: «Зерцало», 2001. – 528 с.
20. Добровольская Т.Н. Принципы советского уголовного процесса (вопросы теории и практики). – М.: «Юридическая литература», 1971. – 198 с.
21. Халиков К.Х. Проблемы судебной власти в Республике Казахстан (теоретическое и уголовно-процессуальное исследование). Дисс….д.ю.н. – А., 1998. – 319 с.
22. Оспанов С.Д. Концептуальная детерминированность реализации принципа процессуальной экономии в уголовном производстве //Предупреждение преступности, 2002. № 1. С. 24-26.
23. Оспанов С.Д. Реформа уголовного процесса РК: некоторые итоги и перспективы (проблемы досудебного процесса). – Алматы: Академия экономики и права, 2002. – 162 с.
24. Толеубекова Б.Х. Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Часть Общая: Учебник. – Алматы: «Баспа», 1998. – 432 с.
25. Уваров В.Н. Трудовое право Республики Казахстан: Учебник. – Алматы: КазГЮА, 2000. – 518 с.
26. Лившиц Р.З., Никитинский В.И. Принципы советского трудового права //Советское государство и право, 1974. № 8.
27. Сахаров А.Б. О принципах социалистического уголовного права //Правоведение, 1969. № 4.
28. Основы теории государства и права. – М.: Государственное изд-во юридической литературы, 1963. – 563 с.
29. Капсалямов К.Ж. Юридические гарантии обеспечения конституционных принципов судопроизводства в сфере уголовно-процессуального принуждения. Дисс… к.ю.н. – Караганда, 1996. – 223 с.
30. Халиков К. Ѕазајстан РеспубликасындаЈы јґјыј јорЈау органдары. Оју јґралы. – Алматы: «Санат», 1995. – 176 б.
31. Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан – общая характеристика (в сравнении с УПК Каз.ССР). Практическое пособие. – Алматы, ТОО «Баспа», 1988. – 352 с.
32. Лившиц Ю.Д. Воспитательное воздействие принципа публичности в советском уголовном судопроизводстве /В кн.: Борьба с правонарушениями: (юридическая наука и практика). – Алма-Ата: Наука, 1984. – 168 с.
33. Воскресенский В., Кореневский Ю. Состязательность в уголовном процессе //Законность, 1995. № 7. С. 4-10.
34. Колмаков В.П. Следственный осмотр. – М.: «Юридическая литература», 1969. – 196 с.
35. Жогин Н.В., Фаткуллин Ф.Н. Предварительное следствие в советском уголовном процессе. – М.: Изд-во «Юридическая литература», 1965. – 367 с.
36. Руководство для следователей (издание второе, переработанное). Часть 1. – М.: «Юридическая литература», 1981. – 544 с.
37. Гинзбург А.Я. Осмотр места происшествия. Освидетельствование. Учебно-практическое пособие. – Алматы: ТОО «Аян Эдет», 1998. – 114 с.
38. Комментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Российской Федерации /Отв. ред. Д.Н.Козак, Е.Б.Мизулина. – М.: Юристъ, 2002. – 1039 с.
39. Мусеибов А.Г. Место и обстановка совершения преступления в структуре криминалистической методики /Сб. Юридические записки. Вып. 7: Расследование преступлений: Вопросы теории и практики /Под ред. О.Я.Баева. – Воронеж: Изд-во Воронежского государственного университета, 1997. – 176 с.
40. Пособие для следователя. Расследование преступлений повышенной общественной опасности /Под ред. Н.А.Селиванова и А.И.Дворкина. – М.: «ЛИГА РАЗУМ», 1997. – 444 с.
41. Ищенко Е.П. Проблемы первоначального этапа расследования преступлений. – Красноярск: Изд-во Красноярского университета, 1987. – 168 с.
42. Бегалиев К., Попов В.И. Теоретические вопросы осмотра места происшествия /Вопросы борьбы с преступностью. Вып. 39. – М.: Юрид. лит., 1983. – 96 с.
43. Шейфер С.А. Следственные действия. Система и процессуальная форма. – М.: ООО Издательство «Юрлитинформ», 2001. – 208 с.
44. Ожегов С.И. Словарь русского языка: Около 57000 слов. /Под ред. чл.-корр. АН СССР Н.Ю.Шведовой. – М.: «Русский язык», 1985. – 797 с.
45. /Косоплечев Н.П. Некоторые вопросы следственного осмотра /В сб. Практика применения нового уголовно-процессуального законодательства в стадии предварительного расследования. Тезисы докладов и сообщений на научной конференции (19-21 декабря 1962 года). – М., 1962. – 141 с.
46. Криминалистика. – Изд-во Московского университета, 1971. – 564 с.
47. Дулов А.В., Нестеренко П.Д. Тактика следственных действий. – Минск: «Вышейшая школа», 1971. – 272 с.
48. Жиенбаев А.С. Особенности расследования убийств по найму с использованием тактических операций. Дисс. … к.ю.н. – Алматы, 2000. – 135 с.
49. Криминалистика /Под ред. И.Ф.Крылова. – Ленинград: Изд-во Ленинградского университета, 1976. – 590 с.
50. Оспанов С.Д. Уголовный процесс Республики Казахстан (Общая часть). – Алматы, 2000. – 295 с.
51. Постановления Пленума Верховного суда Республики Казахстан. 1992-1999 г.г.: Справочное издание. – Алматы, ТОО «Баспа», 1999. – 200 с.
52. Судебная психиатрия. Учебник для вузов /Под ред. проф. Б.В.Шостаковича. - М.: Зерцало, 1997. - 385 с.
53. Щерба С.П. Теоретические основы и особенности уголовного судопроизводства по делам лиц, страдающих психическими или физическими недостатками. Дисс. …д.ю.н. – М., 1990. – 386 с.
54. Щерба С.П., Зайцев О.А., Сарсенбаев Т.Е. Охрана прав беспомощных потерпевших по уголовным делам. Пособие /Под ред. заслуженного деятеля науки РФ, докт. юрид. наук, проф. Щербы С.П. – М.: ООО Издательство «Юрлитинформ», 2001. – 200 с.
55. Попов В.И. Обыск и выемка. – М., 1948. – 38 с.
56. Леви А.А., Михайлов А.И. Обыск. Справочник для следователя. – М.: «Юридическая литература», 1983. – 94 с.
57. Лившиц Ю.Д. Обыск, выемка, наложение ареста на имущество. – М., 1963. – 30 с.
58. Следственные действия (процессуальная характеристика и психологические особенности): Учебное пособие для вузов МВД СССР. – Волгоград: ВСШ МВД СССР, 1984. – 240 с.
59. Тертышник В.М. Собирание и исследование вещественных доказательств на первоначальном этапе расследования /Проблемы предварительного следствия и дознания: Сборник научных трудов. – М.: ВНИИ МВД СССР, 1986. – 112 с.
60. Ахпанов А.А. Проблемы уголовно-процессуального принуждения в стадии предварительного расследования. – Алматы: «Жетi жарЈы», 1997. – 176 с.
61. Зинатуллин З.З. Уголовно-процессуальное принуждение и его эффективность. Вопросы теории и практики. – Изд-во Казанского университета, 1981. – 136 с.
62. Коврига З.Ф. Уголовно-процессуальное принуждение. – Воронеж: Изд-во Воронежского университета, 1975. – 175 с.
63. Криминалистика: Учеб. пособие /А.В.Дулов, Г.И.Грамович, А.В.Лапин и др.; Под ред. А.В.Дулова. – Мн.: НКФ «Экоперспектива», 1996. – 425 с.
64. Ведомости Верховного Совета Республики Казахстан, 1994 г., № 13-14, ст. 199.
65. Зажицкий В. Трудности представления прокурору и органам расследования результатов оперативно-розыскной деятельности //Российская юстиция, 2000. № 1.
66. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура Сарысуского района Жамбылской области.
67. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура Карагандинской области.
68. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура Мойынкумского района Жамбылской области.
69. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура г. Тараз.
70. Ахпанов А.Н. Пределы правоограничений личности в уголовном судопроизводстве: Учебное пособие. – Караганда: Карагандинская высшая школа МВД РК, 1995. – 78 с.
71. Кулагин Н.И. О тактике обыска в условиях конфликтной ситуации /Сб. Проблемы предварительного следствия. Выпуск пятый. – Волгоград, 1976. – 192 с.
72. Материалы уголовного дела № 16668.
73. Закон Республики Казахстан «О прокуратуре». Ведомости Верховного Совета Республики Казахстан, 1995 г., № 24, ст. 156; Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам прокурорского надзора» от 9 августа 2002 г. № 346-II ЗРК.
74. Нуржаубаева К. Роль органов прокуратуры в современных условиях //Закон и время, 2002. № 1 С. 111-113.
75. Пискарев Б. О следствии и не только о нем //Социалистическая законность, 1989. № 2. С. 59-61.
76. Михайленко А.Р. Обеспечение прокурором законности расследования по делам о преступлениях несовершеннолетних /Проблемы обеспечения социалистической законности на предварительном следствии: Сборник научных трудов /Редкол.: Закатов А.А. (отв. ред.) и др. – Волгоград: ВСШ МВД СССР, 1986. – 112 с.
77. Скаредов Г.И. Участие прокурора в следственных действиях. – М.: «Юридическая литература», 1987. – 160 с.
78. Ковалев М.А. Прокурорский надзор за обеспечением прав личности при расследовании преступлений. – Издательство Московского университета, 1981. – 167 с.
79. Ломидзе А.Б. Прокурорский надзор за законностью и обоснованностью принимаемых следователем процессуальных решений. Методическое пособие. – М.: ООО Издательство «Юрлитинформ», 2000. – 104 с.
80. Спиридонов Б.М. Понятие отрасли прокурорского надзора. В кн.: Совершенствование прокурорского надзора в СССР. – М., 1973. – 378 с.
81. Жалыбин С. Прокуратура как институт защиты прав человека при уголовном преследовании //Закон и время, 2002. № 1. С. 36-38.
82. Приказ Генерального прокурора РК № 88 от 19.06.2002 г. “Об организации прокурорского надзора за законностью предварительного следствия и дознания”.
83. Алексеев С.Н. Функции прокурора по новому УПК РФ //Государство и право, 2002, № 5. С. 99-102.
84. Жумабеков О.И. Обеспечение конституционных прав и свобод граждан при производстве дознания и в ходе предварительного следствия //Закон и время, 2001. № 5. С. 3-8.
85. Ержанов Д.Г. Соблюдение законности – важная задача //Закон и время, 2001. № 5. С. 65-66.
86. Новиков С.Г. Законность в прокурорском надзоре в свете требований новой Конституции СССР и Закона о прокуратуре СССР /Вопросы борьбы с преступностью. Вып. 34. – М.: Юридическая литература, 1981. – 104 с.
87. Когамов М.Ч. Предварительное расследование уголовных дел в Республике Казахстан: состояние, организация, перспективы. – Алматы: ТОО «Аян Эдет», 1998. – 176 с.
88. Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. Т. II. – М.: Издательство «Наука», 1969. – 516 с.
89. Савицкий В.М. Прокурорский надзор за дознанием и предварительным следствием. – М.: Государственное издательство юридической литературы, 1959. – 262 с.
90. Ларин А.М. Расследование по уголовному делу: процессуальные функции. – М.: Юрид. лит., 1986. – 160 с.
91. Кореневский Ю.В. Судебная практика и совершенствование предварительного расследования. – М.: «Юридическая литература», 1974. – 112 с.
92. Рамазан Т. Проблемы расследования и предупреждения преступлений, совершенных организованной группой в денежно-кредитной сфере. – Алматы: ТОО «Гридан», 1998. – 140 с.
93. Тутышкин Н.П. Процессуальное положение и функции прокурора в стадии предварительного расследования //Правоведение, 1983. № 4. С. 82-86.
94. Савицкий В.М. Очерк теории прокурорского надзора в уголовном судопроизводстве. – М.: Издательство “Наука”, 1975. – 384 с.
95. Мелкумов В.Г. Некоторые тенденции совершенствования прокурорского надзора. – Душанбе: Издательство “ИРФОН”, 1968. – 99 с.
96. Проблемы эффективности прокурорского надзора. – М.: “Юрид. лит.”, 1977. – 160 с.
97. Жогин Н.В. Прокурорский надзор за предварительным расследованием уголовных дел. – М.: «Юридическая литература», 1968. – 264 с.
98. Рагинский М.Ю. Надзор за законностью неотложных следственных действий. – В кн.: Прокурорский надзор за расследованием преступлений органами внутренних дел. – М., 1977.
99. Бегалиев К. Предупреждение безнадзорности и правонарушений несовершеннолетних. – Алматы, 1980. – 284.
100. Резник Г. О допустимости доказательств, тактике защиты и обвинения //Российская юстиция, 1996. № 4. С. 43.
101. Савицкий В.М. Теоретическая модель уголовно-процессуального регулирования //Советское государство и право, 1990. № 2. С. 77-84.
102. Когамов М. Судебная власть и повышение эффективности расследования уголовных дел. – Сб.: Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения /Материалы международной научно-практической конференции. – Астана: Алем, 1998. – 169 с.
103. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура Восточно-Казахстанской области.
104. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура Курмангазинского района Атырауской области.
105. Материалы уголовного дела № 02750-30101.
106. Материалы уголовного дела № 1191057.
107. Шинд В.И. О некоторых вопросах компетенции прокуроров и ее правовое регулирование. – В сб.: Совершенствование правового регулирования прокурорского надзора в СССР. – М., 1978. – 138 с.
108. Басков В.И. Курс прокурорского надзора. Учебник для студентов юридических вузов и факультетов с приложением нормативных актов. – М.: Издательство ЗЕРЦАЛО, 1999. – 480 с.
109. Петрухин И.Л. Концептуальные основы реформы уголовного судопроизводства в России //Государство и право, 2002. № 5. С. 17-29.
110. Петрухин И.Л. Частная жизнь (правовые аспекты) //Государство и право, 1993. № 1.
111. Ларин А.М. Преступность и раскрываемость преступлений //Государство и право, 1999. № 4. С. 51-57.
112. Арсеньев В.Д. Некоторые процессуальные проблемы раскрытия преступлений / В сб. Проблемы предварительного следствия. Выпуск второй. – Волгоград, 1973. – 184 с.
113. Гаврилов А.К. Задача быстрого и полного раскрытия преступления в предварительном расследовании /В сб. Проблемы предварительного следствия. Выпуск второй. – Волгоград, 1973. – 184 с.
114. Ефимичев С.П. Задачи предварительного расследования /В кн. Процессуальные вопросы предварительного расследования на совеременном этапе. – Волгоград: ВСШ МВД СССР, 1988. – 108 с.
115. Майоров Н. Учет раскрытия преступлений //Социалистическая законность, 1970. № 2. С.42-45.
116. Михайлов А.И., Сергеев Л.А. Процессуальная сущность раскрытия преступлений //Советское государство и право, 1971. № 4. С.110-115.
117. Шалумов М. Судебный контроль и прокурорский надзор: не междоусобица, а взаимодействие //Российская юстиция, 2001. № 4. С. 15-16.
118. Багаутдинов Ф. Состояние и перспектива судебного контроля //Российская юстиция, 2001. № 3. С. 24-26.
119. Рахунов Р.Д. Процессуальное положение следователя и его функция. В кн.: Проблемы предварительного следствия. Выпуск второй. – Волгоград, 1973. – 184 с.
120. Отчет о работе прокурора по разрешению обращений и разъяснению законов за 2002 год.
121. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура Кызылординской области.
122. Материалы дисциплинарного производства. Прокуратура г. Костанай.

123. Березовская С.Г. Охрана прав граждан. – В кн.: Советская прокуратура. История и современность. – М.: “Юрид. лит.”, 1977. – 288 с.
124. Сборник аналитических таблиц о состоянии прокурорского надзора, работы судов, преступности и работы органов уголовного преследования по итогам первого полугодия 2002 года. – Алматы, 2002. – 70 с.
125. Гусев С.И., Звирбуль В.К. борьба с преступностью, ее предупреждение. – В кн.: Советская прокуратура. История и современность. – М.: “Юрид. лит.”, 1977. – 288 с.
126. Жалыбин С. О гарантиях осуществления прав личности в уголовном процессе //Закон и время, 2002. № 2. С. 3-6.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 92 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

1. ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТІҢ ПРИНЦИПТЕРІ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДЕ АДАМНЫҢ
ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН БОСТАНДЫҚТАРЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУІНІҢ КЕПІЛІ РЕТІНДЕ

1. Қылмыстық процесс принциптерінің мәні және жүйелері

1. ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ ЖИНАҚТАУ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ҚЫЛМЫСТЫҚ ІС
ЖҮРГІЗУДІҢ МӘЖБҮРЛЕУ ШАРАЛАРЫН ҚОЛДАНУ КЕЗІНДЕ ТҰРҒЫН ҮЙДІҢ ҚОЛ
СҰҚПАУШЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

2.1. Тұрғын үйді мәжбүрлеп тексеру

1. Оқиға орны болып табылатын тұрғын үйді тексеру

2. Оқиға орны болып табылмайтын тұрғын үйді тексеру

1. Тұрғын үйде тінту мен алуды жүргізу

3. ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕССТЕГІ ТҰРҒЫН ҮЙГЕ ҚОЛ СҰҒЫЛМАУШЫЛЫҚТЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕ
ПРОКУРОРДЫҢ РӨЛІ

3.1. Қылмыстық іс өндірісіндегі азаматтардың заңды мүдделері және
конституциялық құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған прокурордың
өкілеттігі

3.2. Қылмыстық процесте тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қамтамасыз етуге
прокурорлық қадағалаудың нысандары

ҚОРЫТЫНДЫ

Пайдаланылған әдебиеттер мен нормативтік құқықтық актілердің тізімі

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі
Қоғам құрылымында болып жатқан өзгерістер, саяси жүйедегі терең
түрлендірулер, құқықтық мемлекетті құрудың бағыты ең алдымен басты рөлі
қазақстандық құқықта бекітілген тұлғаның проблемасын қозғайды. Қазақстан
Республикасының Конституциясы біздің мемлекетіміздің құндылығы адам, оның
өмірі, құқығы және бостандығы болып табылады деп жарияланған [1].
Экономикасы дамыған мықты демократиялық мемлекетті құру жолында
жылжытудың басты бағыттарын анықтай, Н.Ә.Назарбаев, Бақылау жүргізудің
бүкіл мемлекеттік органдар үшін ортақ қағидаттары мен тәртібі белгіленген.
Бұл бизнеске әкімшілік қысымды бұрынғыдан да азайта түсу үшін жасалды.
Осыған орай алғаш рет Мемлекеттік бақылау мен қадағалау туралы Заң
қабылдадық. Құқық қорғау жүйесін реформалау аясында қазірдің өзінде 16 заң
қабылданды.Меншікті қорғаудың құқықтық тетіктері енгізілді, үлкен қоғамдық
қауіп төндірмейтін қылмыстар бойынша қылмыстық заңдылықты ізгілендіру
жүргізілді, бостандығынан айырумен байланысты болмайтын, сондай-ақ қамауға
алуға балама жазаларды қолданудың аясы кеңейтілді. Осының арқасында биылғы
жылдың өзінде ауырлығы азын-аулақ және орташа қылмыстары үшін сотталған екі
мыңға жуық адам бостандықтан айыру орындарынан шығарылады.Құқық қорғау
органдары аппараттарының саны 15 пайызға қысқартылды. Олардың құрылымдары
оңтайландырылды деп құқық қорғау саласында барынша жетілдірілу мен адам
мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуде ізгілендіру
мақсат етіп қойды.[2].
Мемлекеттің Конституциялық талаптарынан шығатын концептуалдық мақсаттар
өзінің көрінісін құқықтың барлық бөлімдері адамдардың құқықтары мен
бостандықтарының бастапқылығы және табиғи бөлінбестігін жоғары әлеуметтік
құндылықтар ретінде танудан шыға қайта түсіндірілуі керек екені
көрсетілген Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік
бағдарламаның негізгі бағдарламаларында да тапты [3].
Осы мақсаттардан шыға қазіргі кезеңде мемлекеттің барлық құқықтық
шығармашылық және құқық қолданушылық қызметінің дамуы қоғамдық
қатынастардың барлық сферасындағы адамның құқықтары мен міндеттерін
қамтамасыз етуге және қорғауға бағытталған болуы керек.
Құқықты реттеудің пәні болып табылатын қоғамдық қатынастардың дамуымен
өзгерістер мен жетілдіруді заң да талап етеді. Қоғамдық қатынастарды
жетілдіруінде құқық рөлін арттырумен заңнаманың тиімділігін күшейту туралы
мәселемен байланысты. Заңнаманың жаңаруы жаңа заңдар қоғамдық қатынастардың
әртүрлі жақтарын нақтырақ реттеуіне бағытталуы керек. Теория мен практика
көрсеткендей, құқық өзінің мүмкіндіктерін жоғалтқан жоқ және сәйкес
проблемаларды теориялық зерттеу, заңнаманы жетілдіру бойынша ғылыми
негізделген ұсыныстар осы байланыста маңызды қажеттілік болып табылады.
Қылмыстық іс жүргізу құқығының көптеген теориялық проблемалары, соның
ішінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысатын адамдардың заңды мүдделері
мен құқықтарын қамтамасыз етудің кепілдерінің бірі ретінде қылмыстық
процесс принциптер туралы мәселелер одан әрі өзінің зерттеуін қажетсінеді.
Қылмыстық процесс принциптері дәрежесіне заңмен енгізілген құқықтық
қағидаларды әзірлеу және негіздеу заңнаманы жетілдіру және судьялық және
тергеу қызмет деңгейін жоғарылату үшін маңызды мәнге ие.
Дәл осыған қылмыстық-процессуалдық заңнаманы құқықтық дамудың мақсаттарының
бірі ретінде одан әрі жетілдірудің қажеттілігіне көрсетілетін Қазақстан
Республикасының Елбасының 2009 жылғы 24 тамыздағы № 858 жарлығы
Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған
Құқықтық саясат тұжырымдамасы назар аударылған. Мұнда негізгі мақсат
адамдардың құқықтары мен бостандықтарын, соның ішінде тұрғын үйге қол
сұқпаушылық принциптерін қорғауға бағытталған қылмыстық сот ісін жүргізудің
негізін қалайтын принциптерінің нақты нормада одан әрі кезекті іске асыру
болып табылады [4]
Қазақстан Республикасының Конституциясы қоғам мен мемлекет дамудың
стратегиялық тәртібін анықтап, адам мен азаматтардың негізін қалайтын
құқықтары мен бостандықтарын бекітіп, демократияны одан әрі дамуын,
заңдылықтың бекем орын алуын көрсете отырып, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарына, заңдылыққа және құқықтық тәрітіпке қол сұғушылықтан қорғау
және қамтамасыз етудің мәнін жоғарылатады. Мемлекеттің жоғары құндылығы
ретінде адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп жариялайтын
демократиялық, құқықтық мемлекет туралы жалпымен танылған идеяларға
бағытталған мемлекеттің негізгі заңымен біздің тәуелсіз, егеменді
мемлекетіміздің конституциялық дамуының жаңа сатысының құқықтық негізі
салынды.
Біздің республикамыздың Конституциясына тән демократияның кеңеюі мен
тереңдеуі қылмыстық процесс үшін де белгілі бір мәні бар. Қылмыстық сот
ісін жүргізудің және ондағы процессуалдық кепілдемелердің мәнін жоғарылата
ҚР Конституциясы оның бастамаларында жатқан демократизмді күшейтеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясында және Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінде [5] қылмыстық процесс принциптері өзінің
одан әрі дамуын алды, оладың деократизмі тереңдеді. Азаматтардың құқықтарын
және заңды мүдделерін қорғау қылмыстық сот ісін жүргізу принциптердің
негізгі мазмұны болды.
Барлық мемлекеттік органдармен және қылмыстық-процессуалдық қызметті
жүзеге асыратын лауазымды тұлғалармен Конституция идеяларын, нормаларын
және принциптерін бұлтартпай сақтау, қолдану және пайдалану заңдылықтың,
құқықтық тәртіпті орнатудың, адамның құқықтары мен бостандықтарын іске
асырудың міндетті шарты болып табылады.
*Құқық қорғау органдары жетекшілерімен кеңейтілген жиналысында Елбасы
Н.Ә.Назарбаев өз сөзінде құқық қорғау органдары қылмыстқ репрессияға
ұшырата отырып, мемлекет саясатының тек жаза беру құралы ретінде ғана
болмауы керек, сонымен қатар формадағы адамдарға бұл тәсілдер өзіндік
мақсат емес, азаматтардың құқықтарын, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін
қорғаудың құралы екенін еске салу керек деп атап көрсетті [6].
Өкінішке орай, құқық қорғау органдарының қызметінде азаматтардың
конституциялық құқықтарының бұзылу фактілері орын алады.
*2010 жыл бойынша республика бойынша азаматтардың конституциялық
құқықтарын бұзғаны үшін дисциплинарлы тәртіпте алдын ала тергеу және
анықтау органдарының 644 қызметкерлері жазаланды, оның негізгі бөлігін ішкі
істер органдарының қызметкерлері құрайды (614). Қызылорда облысы бойынша
азаматтардың конституциялық құқықтары бұзылған үшін прокурорды қаулысымен
дисциплинарлы жауапкершілікке 73 қызметкер, Алматы қ. бойынша – 64, Алматы
облысы бойынша – 64, Қарағанды облысы бойынша – 79 тартылды. Осы уақыт
кезеңінде қылмыстық іс жүргізу қызметін жүзеге асыру барсында азаматтардың
конституциялық құқықтарын бұзушылық жіберген құқық қорғау органдарының
қызметкерлеріне қатысты 32 қылмыстық іс қозғалған. Олардың ішінде
Қызылорда облысы бойынша қылмыстық жауапкершілікке 7 қыметкер тартылған.
*Азаматтардың тұрғын үйлеріне қол сұқпаушылық конституциялық құқықтарын
бұзу фактілерінің көбеюі де қауіп тудырады. Егер 2009 жылы республика
бойынша прокурорлармен заңсыз тінту жүргізудің 30 фактісі, ал 2010 жылы 44
факті анықталды, бұл 46,7% пайызға көп [7].
Конституция қоғам өзі үшін таңдаған модель болып табылады оған сенеді
және ол бойынша Негізгі Заңының ережелері нақты өмірге қарама-қайшы
келмегенше өмір сүреді. Ал қоғам қазірше Конституция шегінде дамуы мүмкін,
оған қауіп төндіру орынды ғана емес, сондай-ақ өте – қауіпті[8, 2-3].
Азаматтардың конституциялық заңы қылмыстық процесс міндеттерін
қамтамасыз ететін мемлекеттік органдарының лауазымды қызметкерлерімен
бұзылуы тек алдын ала тергеу органдарының, прокуратура мен соттың беделін
ғана емес, сондай-ақ заңның беделін түсіреді.
Қылмыстық процесс ғылымы бір жағынан қосымша мәнге ие болатынын назарға
ала отырып, осы саланың теориялық проблемаларының шешілуі қылмыстық сот
ісін жүргізудің тиімділігін арттыруы тәуелді болатын практикалық сипат
міндеттерін есепке ала отырып әзірлеу керек. Қылмыстық процесс ғылымы
қылмыстық сот ісін жүргізу сферасында процессуалдық және құқық шығармашылық
қызметіне қызмет көрсетуге бағытталған. Практикаға тікелей қатысы бар ірі
ғылыми проблемаға қылмыстық сот ісін жүргізуде тұрғын үйге қол сұқпаушылық,
азаматтардың мүдделері мен құқықтарын қорғау кепілдіктері, осы бағыттағы
заңнаманы жетілдіру туралы мәселелерді зерттеу де жатады.
Қылмыстық процесте тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қамтамасыз ету
кепілдіктері туралы мәселені зерттеу қылмыстық процесстің осы
принциптерінің мәні мен түсінігін дұрыс қабылдау үшін, оған негізделген заң
талаптарын дұрыс анықтау үшін қажет.
Тұрғын үйге қол сұқпаушылық принципі қылмыстық іс жүргізу теориясында
жеткілікті түрде әзірленбеген. Сонымен қатар, осы принциптің отандық
қылмыстық процесте (соның ішінде кеңес кезеңінде қылмыстық процесте)
бекітілуі негізінен жиырмасыншы жүзжылдықтың 80-жылдарынан бастап,ақырындап
жүрді, қазіргі кезде де барлық процессуалистермен де танылмайды. Кеңес
кезеңіндегі көптеген ғылыми зерттеулерде тұрғын үйге қол сұқпаушылық
қылмыстық процесс принципті ретінде болмағанын айту да жеткілікті. Тұрғын
үйге қол сұқпаушылық талабы танылған жерлерде бұл жағдай тұлғаға қол
сұқпаушылық және жазысу құпиясы принципінің құрамасы ретінде қарастырылды.
Қылмыстық процесс принциптерінің жүйелері және мазмұнын, түсінігін,
қылмыстық сот ісін жүргізуде азаматтардың құқықтарын қорғау проблемаларын
талдау мәселелерін келесідей авторлар өздерінің жұмыстарында қарастырған:
Т.Н.Добровольская, С.М.Жалыбин, Ю.Д. Лившиц, С.Д.Оспанов, М.С.Строгович,
В.Т.Томин, Б.Х.Толеубекова, К.Х.Халиков, М.Л.Якуб және тағы басқалары.
Алайда тұрғын үйге қол сұқпаушылық принципі өз бетімен заң әдебиеттерінде
зерттелмеген. Тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қамтамасыз ету проблемасы
процессуалдық мәжбүрлеу шаралары туралы мәселесімен бірге кешенді
зерттелмеген, дегенмен қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеудің негізгі
теориялық проблемаларының терең зерттеулер А.Н.Ахпанов, З.Д.Еникеев,
З.З.Зинатулин, З.Ф.Коврига, В.М.Корнуков және И.Л.Петрухин және т.б.
еңбектерінде қарастырылған.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының
Прокуратура туралы Заңы негізінде Конституциямен кепілденген азматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету туралы мәселе бойынша ғылыми
зерттеулер мәні артуда.
К.А.Бегалиев, В.А.Басков, Н.В.Жогин, С.К.Журсимбаев, М.Ч.Когамов,
В.Г.Мелкумов, М.Ю.Рагинский, В.М.Савицкий, Г.А.Скаредов және басқа ғалымдар
еңбектерінде қылмыстық процесс ғылымында қылмыстық-процессуалдық қызметті
жүзеге асыру барысында заңдардың орындалуын прокурордың қадағалаудың
көптеген мәселелерін, Қазақстан Республикасының Конституциясымен
кепілденген қылмыстық сот ісін жүргізуге түскен азаматтардың тұрғын үйіне
қол сұқпаушылығын қамтамасыз етуде покурордың рөлі туралы мәселелер нақты
көрініс алғанына қарамастан, өзіндік зерттелмеген.
*Прокурорлық қадағалау жағдайын талдай қылмыстық процесте прокурор
тарапынан әрекетті қадағалау азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының
сенімді кепілі болуы мүмкін екендігін айтуға болады. 2010 жылдың 6 ай
ішінде ғана республиканың прокуратура органдарымен анықтау және алдын ала
тергеу органдары қызметінде заңдылықтың сақталу мәселесі бойынша
азаматтардың 12 мыңға жуық өтініштері қаралды, тексеріс қорытындысы бойынша
3450 құқық қорғау органдарының қызметкерлері заңдылықты бұзған фактісі үшін
дисциплинарлы жауапкершілікке тартылды. 2010 жылда республиканың
прокуратура органдарымен алдын ала және анықтаудың заңдылығын қадағалау
мәселесі бойынша азаматтардың 22913 өтініштері шешілді, олардың ішінде 5224
– қанағаттандырылды. Көрсетілген өтініштерін қарастыру нәтижесінде
прокурордың қаулысы бойынша 6768 алдын ала және анықтау органдары
қызметкерлері жазаланды (2009 жылы дисциплинарлы тәртіпте алдын ала және
анықтау органдары қызметкерлері жазаланды). 2009 және 2010 жылдары алдын
ала тергеу және анықтау органдары қызметінде заңдардың бұзылуы мәселесі
бойынша сәйкесінше 7827 және 8071 ұсыныстар мен қаулылар енгізілді [7].
Алайда прокурорлық қадағалаудың көптеген проблемалары өзінің одан әрі
зерттеуін талап ететінін есепке алмау мүмкін емес.
Қылмыстық-процессуалдық қызметті жүзеге асыруға байланысты азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау бойынша прокурордың қызметі
мәселелерін, осы салада прокурорлық қадағалау тиімділігі мәселелерін
теориялық әзірлемлерді талап етеді. Осындай мәселелер қатарына Қазақстан
Республикасының Конституциясымен кепілденген қылмыстық сот ісін жүргізуге
түскен азаматтардың тұрғын үйге қол сұқпаушылықты прокурормен қамтамасыз
ету де жатады.
1997 жылғы ҚР ҚІЖК қылмыстық сот ісін жүргізуде демократиялық бастаманы
дамытатын маңызды новелла бірқатарын қамтиды. Олардың әрқайсысы мұқият
зерттеу мен бағалауды қажет ететіні сөзсіз, ең алдымен оның құқықтық
мемлекет концепциясына сәйкестігі тұрғысынан қарау. Тұрғын үйге қол
сұқпаушылық принципін қамтамасыз етуге бағытталған қылмыстық-процессуалдық
заңының қағидаларын қолдану практикасында заңнаманы жетілдіруге бағытталған
ғылыми зерттеулерді жүргізуді талап ететін мәселелер қатары туындайды.
Белгіленген жағдайлар дипломдық жұмыс тақырыбын анықтады және оның
өзектілігі туралы куәландырады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты және міндеті
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу
шараларын қолдану кезінде тұрғын үйге қол сұқпаушылық принципін қамтамасыз
етумен байланысты теориялық және практикалық проблемаларды кешенді зерттеу
және осы негізде осыған байланысты туындайтын құқықтық қатынастарды
құқықтық реттеуді жетілдіруге бағытталған ұсыныстарды әзірлеу, тұрғын үйге
қол сұқпаушылыққа шектелген құқықпен байланысты тергеу әрекеттерін
жүргізуді реттейтін қылмыстық-процессуалдық құқық нормаларын қолдану
бойынша ұсыныстарды даярлау, сондай-ақ қылмыстық-процессуалдық қызметті
жүзеге асыру кезінде азаматтардың заңды мүдделері мен құқықтарын қорғау
және қамтамасыз ету мәселелерін одан әрі зерттеу үшін теориялық базасын
қалыптастыру болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей міндеттер қойылды:
- Тұрғын үйге қол сұқпаушылық принципіне жататын негізгі қағидаларды
талдау және қылмыстық-процессуалдық заңнамада, тергеу-сот
практикасында және қылмыстық-процессуалдық теорияда дамуын және іске
асыру және қылмыстық сот ісін жүргізуде толық және кезекті іске асыру
жолын белгілеу;
- Қылмыстық-процессуалдық реттеу механизмінде мәжбүрлеу рөлін анықтау,
қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараларына жіктеме беру және
белгілерін айқындау, оларда тұрғын үйге қол сұқпаушылыққа
азаматтардың құқықтарын шектейтін процессуалдық мәжбүрлеу шаралардың
орнын анықтау;
- Тұрғын үйге қол сұқпаушлық принципін толық қамтамасыз ету
қажеттілігінен шыға тұрғын үй түсінігінің қылмыстық-процессуалдық
мазмұнын анықтау;
- Тұрғын үйде тексеру жүргізу кезінде тұрғын үйге қол сұқпаушылыққа
азаматтардың құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған ұсыныстарды
дайындау;
- Тұрғын үйде тінту мен алуды жүргізудің негіздерін анықтап алып,
көрсетілген тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде тұрғын үйге қол
сұқпаушылыққа азаматтардың құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған
ұсыныстарды дайындау;
- Қылмыстық істер бойынша сотқа дейінгі іс жүргізуде прокурорлық
қадағалауды жүзеге асыру кезінде тұрғын үйге қол сұқпаушылыққа
қамтамасыз етуге бағытталған практикалық ұсыныстарды қалыптастыру;
- Отандық және шетелдік заңнама талдауы, ғылыми зерттеулердің, құқықтық
қолдану негізінде тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қамтамасыз ету
мәселелерін реттейтін қылмыстық-процессуалдық заңнаманы жетілдіруге
бағытталған ұсыныстарды негіздеу және қалыптастыру.

Зерттеудің объектісі мен пәні
Зерттеудің объектісі тұрғын үйге қол сұқпаушылықты шектеуге бағытталған
қылмыстық-процессуалдық әрекеттерді жүргізумен байланысты туындайтын
құқықтық қатынастар, қылмыстық сот ісін жүргізуде тұрғын үйге қол
сұқпаушылық принципін қамтамасыз ету мәселелері болып табылады.
Зерттеудің пәні мыналар болып табылады: қылмыстық процесс принциптері
проблемасы, қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шаралары туралы мәселелер
бойынша теориялық әзірлемелер, процессуалдық әрекеттерді жүргізу кезінде
азаматтардың құқықтарын қамтамасыз ету проблемаларын зерттеу; тұрғын үйге
қол сұқпаушылықты қамтамасыз ету мәселелерін реттейтін, сондай-ақ тұрғын
үйге қол сұқпаушылықты шектеуге бағытталған процессуалдық әрекеттерді
жүргізу ретін реттейтін қылмыстық-процессуалдық нормалар; қылмыстық-
процессуалдық қызметін жүзеге асыру кезінде тұрғын үйге қол сұқпаушылықты
қамтамасыз ету туралы мәселе бойынша қылмыстық тергеу органдарының құқықтық
қолдану практикасы.

Зерттеудің әдістері мен әдіснамасы
Зерттеудің әдіснамалық негізін объективті шынайылылықты ғылыми танымның
диалектикалық әдісі, сонымен қатар құқықтың жалпы теория философиясының
әдіснамалық қағидалары құрайды. Зерттеулерде танымның арнайы әдістері
қолданылды: жүйелі-құрылымдық, логикалық, статистикалық, әлеуметтік,
тарихи, салыстырмалы-құқықтық және басқалары.
Заңи көз ретінде Қазақстан Республикасының Конституция нормалары,
Қазақстан Республикасының қылмыстық және қылмыстық-процессуалдық заңнамасы,
Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы Заңы, өзге нормативті
құқықтық актілері, Қазақстан Республикасының Бас прокурорының бұйрықтары
мен нұсқаулары болды.
Зерттеудің теориялық негізін құқықтың жалпы теориясы, қылмыстық процесс,
қылмыстық құқық, криминалистика, соттық дәлелдемелер теориясы, соттық
психиатрия саласында ғылыми еңбектер құрды.

Зерттеудің эмпирикалық базасы
Зерттеудің эмпирикалық базасы мұрағат материалдары, дисциплинарлы іс
жүргізулер материалдары, сот және алдын ала тергеу органдарында жүргізуінде
жатқан жүз жиырмадан аса қылмыстық істерді зерттеу нәтижесіне негізделген.

Жұмыста ҚР Бас прокуроры жанындағы құқықтық статистика және ақпарат
орталығының статистикалық деректері, тергеушілер мен анықтаушылардың сұрау
деректері қолданылды.
Келтірілген зерттеулерде Қазақ ССР Жоғарғы Сот және Алматы қалалық сот
мүшесінің тергеушісі ретінде диссертанттың көпжылдық жұмыс тәжірибесі
Қазақстан Республикасының прокуратура органдарындағы көпжылдық жұмыс
тәжірибесі де өзінің көрінісін тапты.

Зерттеудің ғылыми жаңалылығы
Зерттеудің ғылыми жаңалылығы ең алдымен осы жұмыс қылмыстық процесте
тұрғын үйге қол сұқпаушылық принципін қамтамасыз ету проблемасының бірінші
монографиялық зерттеу болып табылады.
Жұмыста алғашқы рет қылмыстық процесс теориясында тұрғын үйге қол
сұқпаушылық қылмыстық процесс принципі ретінде кешенді зерттеуге ұшырады,
қылмыстық процесс принципі жүйесінде оның мәні, мазмұны, мағынасы және орны
анықталды.
Зерттеудің жаңалылығы сонымен қатар қылмыстық-процессуалдық әрекет
жүргізу кезінде тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қорғау позициясынан шыға
алғашқы рет қылмыстық-процессуалдық және тұрғын үй түсінігінің қылмыстық-
процессуалдық сипатынының шегін жою қажеттілігіне негізделеді. Жұмыста
тұрғын үй түсінігінің қылмыстық-процессуалдық мәнінде оның белгіленуі
мүмкін объектілерінің тізбесі негізделеді.
Дипломдық жұмыс тұрғын үйге қол сұқпаушылықтың шектелуіне бағытталған
тергеу әрекеттері процессуалдық мәжбүрлеу шаралары ретінде зерттелген, ал
бұл зерттеудің жаңалылығын сипаттайды.
Алғашқы рет қылмыстық-процессуалдық қызметті жүзеге асыру кезінде тұрғын
үйге қол сұқпаушылықты қамтамасыз ету туралы мәселеге қолданбалы алдын ала
тергеу және анықтаудың заңды екенін прокурорлық қадағалаудың нақты нысаны
анықталды, олардың мазмұны ашылды, прокурорлық қадағалаудың жеке
нысандарының тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған ұсыныстары ұсынылған.

Сотқа дейінгі іс жүргізуде соттық бақылаудың қажеттілігін теріске
шығармай, жұмыста алдын ала тергеу және анықтау органдарының қызметін
соттық бақылауды прокурорлық қадағалау алмастыра алмайды, сонымен қатар
адамның конституциялық құқықтарын шектейтін процессуалдық әрекеттерінің
бірқатарын санкциялау бойынша прокурордың өкілеттілігін сотқа беру туралы
ұсныныстың жарамсыздығы негізделетіні туралы қорытынды жасалынады.
Келесідей проблемалар бойынша пікірталас мәселелер зерттелінеді:
құқықтық нормаларда қылмыстық процесс принциптерін бекітудің тәсілдері мен
нысандары; қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараларын сипаттайтын
белгілер; қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шараларын қолданудың негіздері;
тұрғын үйде алу, тексеру, тінтуді жүргізудің негіздері.
Диссертацияда заманауи нормалы шығармашылық қызмет үшін маңызды мәні бар
қылмыстық-процессуалдық заңнаманы жетілдіруге бағытталған ұсыныстар қатары
негізделген және қалыптасқан.

Зерттеудің практикалық мәні
Қылмыстық сот ісін жүргізуде тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қамтамасыз
ету мәселелерін теориялық әзірлемесінің практикалық мәні ғылыми жетістіктер
іс мәніне тереңірек енуіне, тұрғын үйге қол сұқпаушылықты шектейтін қандай
да процессуалдық әрекеттерін жүргізудің негіздерін білікті анықтауға,осы
процессуалдық әрекеттерді жүргізу кезінде заң талаптарын нақты және
ауытқымай орындауды қамтамасыз етуге мүмкіндік берумен шартталған.
Осыдан шыға осы зерттеудің нәтижесінің практикалық мәні диссертацияда
тұжырымдалған қағидалар, ұсыныстар және қорытындылар алдын ала тергеу
органдары қызметін жетілдіруде, азаматтардың құқықтарын соның ішінде
қылмыстық-процесуалдық қызметті жүзеге асыру кезінде тұрғын үйге қол
сұқпаушылық құқығына сақтауын прокурорлық қадағалау тиімділігін қамтамасыз
етуге қолданылуы мүмкін.
Дипломдық жұмыстың ғылыми қағидалары мен қорытындылары Қазақстан
Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығы, Прокурорлық қадағалау
курстарын оқыту кезіндегі оқу-педагогикалық процесте, ғылыми-зерттеу
қызметінде, практикалық жұмысшылардың біліктілігін көтеру және дайындау
кезінде қолданылуы мүмкін.
Автордың ғылыми қорытындылары мен диссертацияда тұжырымдалған ұсыныстары
тұрғын үйге қол сұқпаушылық конституциялық принципін қамтамасыз ету
бөлімінде қылмыстық-процессуалдық заңнаманы одан әрі жетілдіруге себін
тигізуі мүмкін.

Зерттеу нәтижелерінің сынамасы
Осы зерттеудің негізгі теориялық қағидалары және қорытындылары автормен
Қылмыстық процесте тұрғын үйге қол сұқпаушылық принципін қамтамасыз ету
монографиясында, Қылмыстық сот ісін жүргізуде тұрғын үйге қол сұқпаушылық
принципі және Сотқа дейінгі іс жүргізуде тұрғын үйге қол сұқпаушылықты
қамтамасыз етуге прокурорлық нысаны оқу құралында, жарияланған ғылыми
мақалаларында мазмұндалған.
Зерттеудің жеке қағидалары халықаралық және республикалық ғылыми-
теориялық конференцияларда баяндалған.
Жүргізілген зерттеу негізінде әзірленген тергеу әрекеттерін жүргізу
кезінде тұрғын үйге қол сұқпаушылықты қамтамсыз етуге бағытталған ұсыныстар
Жамбыл облысының УВД алдын ала тергеу және анықтау органдарының
қызметкерлері мен жетекшілерімен талқылау пәні болды. Қылмыстық-
процессуалдық қызметті жүзеге асыруда азаматтардың құқықтарын сақтауын
прокурорлық қадағалау тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған ұсыныстар
Жамбыл облысының прокуратура жұмысшыларының семинар-жиналысында талқылаудың
пәні болды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі
*Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі зерттеудің тақыры мазмұнымен,
мақсатымен және міндеттерімен анықталған. Дипломдық жұмыс Қазақстан
Республикасының ВАК-пен қарастырылған көлемде орындалған, және кіріспеден,
үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен,
қосымшалардан, жалпы көлемі 153 беттен тұрады.

1. ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТІҢ ПРИНЦИПТЕРІ ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ ІСІН ЖҮРГІЗУДЕ АДАМНЫҢ
ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН БОСТАНДЫҚТАРЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУІНІҢ КЕПІЛІ РЕТІНДЕ

1. . Қылмыстық процесс принциптерінің мәні және жүйелері

Кез келген құқықтың саласына сол құқық саласын құқықтық реттеуді
жетілдіруге және құқық қолдану қызметін жеңілдетуге бейімделетін оның заңи
мәнін түсіну үшін маңызды белгілі бір бастапқы негіздер тән. Құқықтың
принциптері бастама негіздер бола отырып, оның негіздерін құрайды. Құқық
принциптерінің ерекше мәні ірі заң шығарушы реформалар кезеңінде орын
алады. Біздің елімізде жүріп жатқан барлық құқықтық жүйелердің
реформалануына байланысты осы жүйенің негізін құрайтын принциптер мен терең
ғылыми пайымдауларды талап етеді.
Салалық құқықтық принциптердің теориялық және практикалық мәнін дұрыс
бағалай отырып, қылмыстық процесс ғылымы әрқашан осы мәселеге ерекше назар
аударатын. Алайда, ғалым-процессуалистердің басқа салалық институттардың
проблемаларын айқындайтын кейбір ғылыми әзірлемелері заманауи жағдайда да
қолданылуы мүмкін, қылмыстық процесс принциптері туралы олай айтуға
болмайды. Қазіргі таңның болмыстарын, біздің елімізде жүргізілетін құқықтық
реформаның концептуалды бағыттарын есепке ала отырып, қылмыстық процестің
кейбір принциптерінің мазмұны мен жүйесінің өзіндік зерттеуді талап етеді.
Қылмыстық процесс принциптерінің мәнін осы саладағы заң шығарушының ары
қарай дамуы мен жетілдіру үшін, құқықтық қолдану мәселелерді шешу үшін
көрсету қажет, заң шығарушының мағлұмдалатын заманауи қылмыстық-
процессуалдық құқықта принциптер толық көлемде әрекет ете алатындай
жетілдіруі тиіс.
Ең кең жалпы философиялық мағынада принцип – бұл бастама, осы құбылыстың
бастапқы бекеті [9, 92-93]. Философиялық сөздік принципті идеяны
жетектейтін алғашқы бастама, тәртіптің негізгі ережесі ретінде анықтайды.
Принцип орталық мағынаға ие, принцип абстрактіленген саладан барлық
құбылыстарға қандай да бір жағдайлардың таралуы мен жинақтауын көрсететін
жүйенің негізі болып табылады [10, 382]. Сонымен, принциптер өз
алдына,философилық мағында,таным негізіне толығымен немесе қандай да бір
білім саласы негізіне жатқызылған заңдылықты анықтайтын және білдіретін
анағұрлым теориялық жинақтаманы білдіреді.
Құқық теориясында құқық принциптері астарында негізгі бастамалар,
әмбебаптылықты, жоғарғы аманттылықты және ерекше жалпы мәнділікті
иемденетін оның жөнелтілетін идеялары; бұл бастамалар құқықтың маңызды
мазмұнын құрайды, осы құқықтың негізімен үйлесімді байланысады, берілген
қоғамдық-тарихи формацияның тұрақтылықтарын және заңдылықтарын айқындайды
[11,285].
Практикалық қызметте қолданылатын принцип осы қызмет жауап беретін жалпы
талаптардың ішіндегі негізгілердің бірі болып табылады [12,144].
Н.Н.Полянский айтуынша, құқықтағы принциптер қызметтерді (немесе мінез-
құлықты) реттейтін кез келген қағида саласы секілді, бұл – тек идеялар ғана
емес, сондай-ақ қызметке (немесе мінез-құлыққа) қойылатын талаптар болып
табылады. Және автор бойынша қылмыстық процесс принциптері құқықты жетекші
идеялардан туындайтын негізгі талаптар, олар қылмысты істерді тергеу,
істерді тексеру және шешу кезінде қолданылуы керек [13,83].
Қылмыстық процесс принциптері болып құқықтық норма арқылы анықтау, тергеу
органдары, прокуратура мен соттар қызметтеріне ұсынылатын кез келген
жғдайлар (талап) бола алмайды, тек бастапқы, негізгі сәттерді анықтайтын
жағдайлар бола алады, ол өз кезегінде жекеше сипаттамаға ие болатын
жағдайлар болып табылады. Қылмыстық сот ісін жүргізудің бастамасын
анықтайтын және маңызды жүйесін құра отырып, қылмыстық процесс принциптері
негіз болып табылады да, одан барлық қалған ерекшеліктер мен қатынастар
шығады.
Қылмыстық процесс принциптерін жүзеге асыру үшін, принциптер тек
мағлұмдалып қана қоймай, сонымен қатар іске асатындай болу үшін, принциптер
ретінде қалыптасқан және одан шығатын құқықтық қатынастардың әртүрлі
тараптарын нақтылайтын өзіндік мазмұны бойынша анағұрлым жеке нормалар
қажет. Жеке нормалар жалпы, бастапқы жағдайларды нақтылайтын туынды
нормалар болып табылады.
Айтылғанға біз ғалымдар принципке беретін барлық анықтамалардың көбісінде
растау табамыз. Сонымен, М.С.Строгович былай жазады: Кеңестік қылмыстық
процесс принциптері – бұл басқа қылмыстық іс жүргізу нормалары қатынасында
анықталынатын және жалпы сипаттаманың қылмыстық іс жүргізу нормалары;
қылмыстық процестің жеке институттары мен оның жеке сатыларына жататын олар
анағұрлым жеке іс жүргізу нормалардың нақтылануы мен егжей-тегжейлігін
алады [14,124].
Принциптер – бұл ең біріншіден қылмыстық процестің анағұрлым мәнді
ерекшеліктері мен заңдылықтары туралы идеяны басқаратын бастамалар болып
табылады. Өзіне бастама, процестің алғышарттары туралы көріністерді енгізе
отырып, бұл құқықтық идеялар негізгі мәнге ие. Құқықтық нормалар нысанында
бола тұра, олар өз алдына процессуалдық жүйе құрылатын және әрекет ететін
ең жалпы, орталық қағида болып табылады [15].
Заңда бекітілген басқа жалпы ережелерден принциптердің ерекшеліктерін
ескере отырып, М.Л.Якуб принциптер келесі белгілердің жиынтығымен
сипатталады деп олардың тізімін көрсетеді: 1) негізгі (өйткені олар осы
құқық саласының мәнін және табиғатын білдіреді, оның анағұрлым мәнді
сипаттамаларын, және де, оның түбірлік, тораптық мәселелерін шешеді, жеке
алғанда, процесс принциптерін – оның құрылу құрылымының тораптық
мәселелері), 2) жалпылама (оларға сәйкес құқықтар мен міндеттерді
реттейтін басқа нормалармен салыстырғанда, олар анағұрлым жинақталған және
шоғырланған; басқаша айтқанда, қылмыстық-процессуалдық заңда нормаларға
қатынасы бойынша туынды, бағыныңқы сипатта болатын, яғни көп деңгейде
жинақталған норма жоқ) және 3) басқаратын қағидалар (олар ерекше бөлім мен
басқа да қағидаларды бекітетін нормаларға қатынасы бойынша басқаратын
мәнге ие. Заңмен реттелмеген немесе жеткілікті түрде толық және нақты
реттелмеген нормалардың қайшылықтары жағдайында да, мәселелерді шешу
кезінде де, басқа барлық нормаларды ұғыну үшін де оларды басқару қажет).
Бұл белгілер бір-бірімен үздіксіз байланыста, бір бүтінд құрайды, алайда
олардың әрқайсысы өзіндік мазмұны мен мәні бар [16,46-47].
Көрсетілген белгілер норма - принциптерде тек жалпы талаптарды
қалыптастыруға ғана себебін тигізеді. Бұл жалпы талаптар құқық саласының
басқа нормалары арқылы нақтыланады. Соңғылары принциптерді білдірудің
өзіндік нысаны ретінде орын алады, олардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Процессуалистер ішінде принциптерді бекіту нысаны туралы мәселелерді
шешуде бірлік жоқ: принциптерге тән жетекші идеялар заңда тиісті ретте
орналасу керек, немесе олар тек идея ретінде қалып, процесс принциптері
болады.
Кейбір авторлар қылмыстық процесс принциптері – бұл заңнамада қандай да
бір нысанында бекітілген ба, жоқ па оған қарамастан идеяны тәуелсіз
басқаратын негізгі, анағұрлым жалпы қағидалар деп есептейді.
Басқалардың пікірінше, қылмыстық процесс принциптері – бұл негізгі,
анағұрлым жалпы қағидалар, бекіту нысандары мен қабылдауына тәуелсіз
заңда, құқықтық нормаларда өзінің бекемін алған идеялар,сонымен қатар заңда
бекітілмеген, бірақ оның нормалар қатарынан шығатын қағидалар.
Үшіншілердің пікірі бойынша – процесс принциптері – бұл бастама ретінде
заңмен бекітілген, яғни жалпы нормаға жатқызылатын нормативті талаптарды
басқаратын негізгі, негізгі, анағұрлым жалпы қағидалар.
Бірінші көзқарастың ұстанушылары қылмыстық процесс принциптері заң
шығарушымен қалыптасқанға дейін пайда болады деп есептейді. В.Т.Томин былай
жазады: Принциптер – бұл дүниетанымның элементтері... Принциптер ғылыммен
өндіріледі... Принциптер өндірілген бола тұрып қылмыстық процестерге
қатысушысы үшін де, заң шығарушы үщін теңдей міндетті (немесе теңдей
міндетті емес) болып табылады [17,193-195].
М.Я.Савицкий құқық принциптерін заңда өзінің бекемін алмаса да
басқарылатын идеялар деп түснеді [18,45].
А.Д.Бойков пен И.И.Карпец редакциялығымен Кеңестік қылмыстық процесс
принциптері курсының авторлары қылмыстық процесс принциптерінің мәнін
басында дұрыс айқындай келе, ұқсас пікір айтып, оны келесідей айтады:
Принциптер – бұл ең біріншіден қылмыстық процестің заңдылықтары мен
анағұрлым белгілері туралы бастапқы, жетекші идеялар. ... Мұндай идеялардың
өмір сүру сферасы тек қана құқықпен шектелмейді: олар ғылымда оның негізгі
ұғымы (категориясы) ретінде сонымен қатар қоғамдық және жеке құқықтануда
оның элементтері ретінде тіршілік етіп, дамиды. ... Жеке қағидалық идеялар
құқықтық нормаларда арнайы терминдер және сәйкес тұжырымдамалар түрінде
өзінің бекемін таппайды. Осы себеп бойынша принциптерді процессуалдық
нормалармен теңестіруге болмайды. Құқықтық нормалар болған идеялар ғана
реттеуші мәнге ие болады, идеялардың мәні мен күшін азайтатын деп
есептейтін көзқарастар бойынша процессуалдық қызметке олардың тікелей
әсерінің мүмкіндігін алып тастайды деп есептейді. ... бейформалды идея-
принциптердің реттеуші мәнін жоққа шығару сот ісін жүргізу практикасына
ғылымның тікелей әсері туралы сөз айтуға мүмкіндік бермейді. Теориялық
идеялар мен тұжырымдамалар, егер практика қажеттіліктеріне жауап берсе, оны
құқықтық нысында бекітілуін күтпей-ақ қолданылуы мүмкін [15].
Құқық теориясында мұндай көзқарастар, негізінен қолданылмауына қарамастан
[19,76], оның жақтаушылары бар. Л.С. Явич біршама қарсылығы бар,бірақ
негізі бойынша ұқсас пікір білдіреді: Құқық принциптері жеке нормаларда
немесе норма топтарында орын алуы мүмкін, бірақ сот практикасына объективті
құқықта тұжырымдалмаса да, сол мемлекетте немесе халықаралық аренада
үстемдік ететін құқықтық идеологияның негізін құра отырып қолданылуы
мүмкін; аймақтың құқықтық мәдениетіне, құқықтық дәстүрлерге, салттарға,
іскерлік жұмыстарға, субъективті құқықтар мен заңи міндеттерге бейімделуі
мүмкін. Қысқаша айтқанда, осы типтегі принциптер міндетті түрде және толық
көлемде заң шығарушы нормаларында тұжырымдалуы міндетті емес, дегенмен оның
болуы қалаулы, ең болмағанда жетекші принциптерге [11, 286].
Теориялық идеялар,егер олар практика қажеттіліктеріне жауап берсе, онымен
ұсыныс ретінде қабылданбауы мүмкін екеніне ешкі қарсылық білдірмейді. Бірақ
принципке енгізілген қағидалар міндетті орындалуға жататын ұмытпауымыз
керек, себебі, олар императивті сипаттағы талаптар болып табылады. Біз
принциптер бір жағдайда сақталынуы мүмкін, ал басқа жағдайларда
сақталынбауы мүмкін деп айта алмаймыз. Бұл жағдайда қылмыстық процесс
принциптерінің өзінің мәнін жоғалтады.
Қылмыстық-процессуалдық ғылым алдын – ала тергеу органдарына, прокуротура
мен соттар практикалық қызметіне сөзсіз өз әсерін тигізеді, осы қызметтің
жақсаруына жәрдемдеседі, оның жетістіктерін дамытады, осы қызметтің
кемшіліктері мен қателерін анықтайды, практиканың пісіп жетілген
қажеттіліктерін айқындайды, қылмыстық-процессуалдық заңнаманың жетілуіне
себін тигізеді. Бірақ қылмыстық процесс ғылымының жетістіктері тергеу және
сот практикасында тек процессуалдық заң негізінде және шегінде ғана
қоданылуы мүмкін. Сондықтан да, біздің көзқарасымыз бойынша, құқықтық
нормаларда көрініс таппаған жетекші идеялар қылмыстық процесс қағидалары
бұрыс болып саналады.
Процессуалдық құқық негізіне заң шығарушымен жатқызылған идеялар және
осы құқық саласында жетекші қағидалар ретінде заңмен бекітілген талаптар
бір-бірімен үйлесімді байланыста болады және қарама-қарсы болмайтыны
сөзсіз,- дейді М.Л.Якуб. Қылмыстық-процессуалдық нормалары, және ең
біріншіден оның негізіне жатқызылған бастамалар сәйкес идеялардың көрінісі
болып табылады.
Бірақ жетекші идеялар мен заңмен бекітілген жетекші құқықтық талаптар
арасында айырмашылықтар бар, және оларды қылмыстық процесс принциптері
жалпы ұғымының астарына біріктіруге болмайды. ... заң шығарушымен бекем
таппаған идеялар тергеу мен сот үшін міндетті емес. Тергеу және сот
органдары оларды өздерінің парасаттарына байланысты қолдануы да, қолданбауы
да мүмкін. Жеке айтқанда, егер идея заңда бекем таппаған жағдайда, бірақ
оның талаптары қатарында өзінің көрінісін тапқан кезде, онда тергеу мен сот
үшін бұл заң талаптары міндетті болып табылады, бірақ идеяның өзі емес.
Сондықтан да заң шығарушылық бекем алмаған идеялар, қылмыстық процесс
принциптері ретінде қарастырылмайды. Жетекші идеялар қылмыстық процесс
принциптері болып заң шығарушы оларды құқықтық нормаларда белгіленген
шектерде ғана және заңда бекітуге міндетті деп тапқан кезде болып
табылады. Ары қарай автор қылмыстық процесс принциптері мен жетекші
идеялар - әртүрлі ұғым, және олардың рөлдері де әртүрлі деп айтады.
Идеялар, көзқарастар, бір жағынан, қылмыстық процесс принциптері сәйкес
мекемелердің қызметтерін реттейтін құқық саласы ретінде, - екінші жағынан
қондырманың әртүрлі бөлігіне жатады. Заңи табиғаты мен құқықтық мәні
олардың әртүрлі. Осы ұғымдарды теңестіру заңдылықты бекіту мүдделеріне
қайшы келеді, заңда бекітілген және бекітілмеген қағидалардың арасындағы
айырмашылықтарды сызып тастайды, құқықтық нормалар мен заңдардың рөлін
азайтады [16, 40-42].
Қарастырып отырған көзқарастың шарасыздығын көрсете отырып,
Т.Н.Добровольская да құқықтық қызметті және құқықтық қатынастарды ешқандай
идеялар таза күйінде реттей алмайды деп атап көрсетеді. Оларды құқықтық
бекітілуі фактісіне, ғылым оларды қалай өңдегеніне тәуелсіз процесс
қатысушылары үшін олар сол арада міндетті болып табылуы, қате болып
табылады. Осы сөздің құқықтық мағынадағы міндетті сипаттамасы бұл идеяларды
құқықтық нормалар ретінде бекіткен кезде ғана пайда болады, дегенмен бұл
идеялардың құқықтық актілерде тұжырымдалу әдісі және бекітілуі әртүрлі
болуы мүмкін [20,9-11].
Қарастырылып отырған көзқарас принциптер ретінде заңда бекітілген жетекші
идеяларды ғана санайтын қазақстандық ғалымдар (К.Х.Халиков, Б.Х.
Толеубекова, С.Д.Оспанов, В.Н.Уваров және т.б.) арасында да қолдау таппады.
К.Х.Халиков айтуынша: Қолданыстағы құқықта (оның нормаларында) көрінісін
таппаған және оған қайшы келетін құқықтық идея, қолданыстағы құқықтың
принципі ретінде танылуы мүмкін емес [21,67].
Айтылғанды қолдай отырып, С.Д.Оспанов пікірінше, қылмыстық-процессуалдық
қызмет заңмен жазылған нысанда және тек бастамаларда ғана жүзеге
асатындықтан, осы қызмет негізделетін негізгі қағидалар заңмен бекітілуі
тиіс.Ешқандай идеялар өз бетінше құқықтық әрекеттерді және құқықтық
қатынастарды мемлекеттік-биліктік, және сондықтан да жалпыға міндетті
сипатқа ие болмайынша, яғни құқықтық нормалар болмағанша реттей алмайды
[22,26;23,21].
Б.Х.Толеубекова да принциптердің нормативтік сипаттарын ерекшелейді және
көрсетеді: Қылмыстық процесс принциптері қоғамдық және мемлекеттік
құрылыммен шартталған және қолданыстағы заң шығарушымен бекітілген іс
қозғау, тергеу, тексеру және қылмыстық істерді мәні бойынша шешу
мемлекеттік органдардың қызметтері мен ұйымдастыру мәнін анықтайтын негізгі
және бастапқы қағидалар, сонымен қатар, мемлекет қылмыстық сот ісін
жүргізудің алдына қойған мақсаттар мен тапсырмаларға қол жеткізу үшін
қылмыстық-процессуалдық қызметті бағыттайтын қағидалар болып табылады
[24,133].
Принциптерді нормативтік бекітуден бас тарту оның құқықтану сферасына
немесе ғылыми категорияға ауысуымен тікелей байланысты. Құқықтану адам
талқылауларының бағалау элементін қамтиды, ал ғылыми категория ретінде
принцип идеялардың, көзқарастарың теориялық негіз деңгейінде ғана ретінде
қалады. Екі жағдайда да қағида өзінің мәнін жоғалтады, немесе практикалық
жүзеге асуын таппайды [25, 30].
Сонымен, ғылыми идея нормативті бекем алған принципке талап ретінде ере
отырып құқық принциптің пайда болуы мен тұжырымдалуы үшін тек негіз болып
табылады. Р.З.Лившиц және В.И.Никитинский көзқарастары бойынша: Егер идея
жалпы, жетекші сипатқа ие болса, онда ол туралы қағидалық идея ретінде
айтуға болады, дәлірек оның нормаға жалған бейнесі құқық принциптерін
құрайды [26, 32 ].
Жоғарыда атылып кеткендей, принциптердің нормативті сипаттары туралы
позицияны ұстанатын процессуалистер ішінде оларды заңда бекітілуі мен
қабылдануы туралы дау туғызатын мәселе болып табылады. Процессуалистердің
көбісі принциптер заңның жалпы қағидалары ретінде бекітілген жалпы
нормаларға жататын негізгі бастама болып табылады деп есептейді.
Басқалардың пікірінше, қылмыстық процесс принциптері – бұл құқықтық
нормаларда, заңдарда бекітілген негізгі, анағұрлым жалпы қағидалар,
идеялар,олардың заңда бекем алуы қабылдау мен нысандарына тәуелсіз
болады,сонымен қатар заңда бекем алмаған бірақ оның нормаларынан шығатын
қағидалар.
А.Б.Сахаров заңда бекітілген қағидалар құқық нормаларын тікелей
тұжырымдайтындар ғана емес, сонымен қатар заң шығарушы мен заңи нормалар
жиынтығынан туындайтын қағидалар болып табылады деп жазады [27].
Ұқсас көзқарас құқық теориясында да бар. Мәселен, профессор
Н.Г.Александров пікірінше, кейбір жағдайларда жеке принциптер әртүрлі нақты
нормалардың мазмұнынан соңғылардың жалпы сипаттарын анағұрлым бекіту
нәтижесінде алынып тасталынуы мүмкін [28,288].
Қылмыстық процесс принциптеріне қолданылатын көзқарасты М.С.Строгович,
Т.Н.Добровольский, К.Х.Халиков ұстанады.
Біздің көзқарасымыз бойынша, М.С.Строгович қылмыстық процесс негізгі
принциптерінің жүйесін ғылыми өңдеу кезінде бұл принциптердің қылмыстық-
процессуалдық заң шығарушыда әрекет ететін әртүрлі білдіру нысандарын
есепке ала отыру керек деп дұрыс айтқан. Бір принциптер жеке процессуалдық
нормаларда тікелей тұжырымдалған, заңда олардың атаулаы жазылған. Мысалы,
судьялардың тәуелсіздігі мен олардың тек қана заңға бағынуы, сот
талқылауының жариялығы, сотта істі тексерудің тікелей және ауызша болуы.
Басқа принциптер өзгеше бейнеленеді: сол немесе басқа принцип процессуалдық
норма секілді жеке тұжырымдалмаған, бірақ оның мазмұны нормалар қатарында
айқындалған және олардан оның мәні шығады.Мәселен, материалды шындық.
Әртүрлі нысандағы берілуі қылмыстық процестің негізгі принциптерінің
негізін, рөлін, мәнін өзгертпейді, және олардың барлығы бірінші не екінші
нысанда білдіруіне тәуелсіз өзінің анықтайтын және жетекші мәнін сақтайды
[14, 176].
Айтылғанды қолдай отырып, Т.Н.Добровольский қолданыстағы қылмыстық-
процессуалдық заң шығарушының талдауы қылмыстық процесс принциптерінің
заңда өзінің бекемін екі рет алады. Көп жағдайларда қылмыстық істерді
қозғау, тергеу, тексеру және шешу бойынша мемлекеттік органдардың қызметі
мен ұйымдастыру негізін анықтайтын бастама заңның жеке нормаларында тікелей
және толық көрініс алады; басқа - оның мазмұны әрқайсысы сәйкес принциптің
тек жеке, құрама бөлігін тұжырымдайтын құқықтық нормалардан шығады деп
айтады [16, 144].
М.Л.Якуб Т.Н.Добровольскаяның пікірін қате деп айтып, заңда бекітілмеген
қағидалар, заңда тұжырымдалмаған, ал оның нормалар қатарынан шығады деп
айтуға болмайды деп айтады. Нормативті талаптар тек олар өздері шығатын
қағидалар болып табылады, бірақ бұл қағидалар өздерінен өзі емес [16, 144].
Ұқсас пікірді К.Ж.Капсалямов көзқарасты ұстанады, қылмыстық процесс
принциптері болып заңда өзінің бекемін алмаған, біірақ оның нормалар
қатарынан шығатын қағидалар болуы мүмкін дейтін көзқарасты ұстанатын қандай
да бір дәлелдерсіз автормен келіспейді [29, 25].
Бұл көзқарасты теріске шығара отырып, К.Х.Халиков келесідей пікір
білдіреді: Заң шығарушы практика заң шығарушымен құқықты жасау әдістерімен
тығыз байланысты құқықтық принциптерді білдіру мен бекітуінің тек екі
негізгі нысаны біледі. Біріншісі, құқықтың пайда болуымен пайда болуымен
пайда болған анағұрлым көне нысаны, ол бойынша жалпы құқықтық нормалар
(құқық принциптері) жеке (таза күйінде) тұжырымдалмайды. Бірақ, құқықтың
нақты нысандарын жасай келе, және оған ұйымдасқан бірлікпен өзара
келісушілік бере отырып, заң шығарушы сол уақытта бұл нормалардан шығатын
жалпы құқықтық нормалар жасайды, олар ішкі бағынған және онымен барлығы
немесе барлық дерлік жасалынған құқықтың нақты нысандары бір-бірімен
келісіледі.
Айқындалудың екінші нысаны ... заң шығарушы құқық принциптерін жеке жалпы
құқықтық нормалар ретінде тұжырымдайды (бекітеді), олар кейіннен нақты
құқықтық нормаларда нақтыланады.
... Екі нысанда өзінің үйлесімділігінде үшінші нысанды, аралас нысанды
құрайды, құқықтық актілер (заң шығарушы) жеке жалпы (негізгі) құқықтық
нормалар түрінде құқықтық принциптерді сондай-ақ нақты құқықтық нормалар
жиынтығынан шығатын тек қағидаларды да қамтиды. Бұл аралас нысан
қолданыстағы заңнамада жиі байқалады [21, 68-70].
Қылмыстық процесс принциптерінің нормативті бекітілуі Конституция,
қылмыстық процесс кодексі және басқа нормативті-құқықтық актілер сияқты заң
шығарушы актілерінде көрініс алады. Қылмыстық процесс принциптерін
бекітуінің заң шығарушы техникасы әрқилы. Бір жағдайларда заң шығарушы сол
немесе өзге қағидаларды принциптерге тікелей көрсетсе, ал басқаларында–
олар жалпы жағдайлар ретінде (немесе негізгі ерекшеліктері), ал үшіншісінде
– заң шығарушы принципке да, жалпы жағдайларға да көрсетілім жасамайды
(мысалы, жариялылық қағидасы – ҚР ҚІЖК-нің 36- бабы).
Айтылғанды қабылдау тек қана теориялық мағынаға ғана ие емес, сондай-ақ
практикалық мәнге ие, себебі егер қылмыстық процесс принциптерімен тек заң
шығарушы тікелей принциптерге көрсететін қағидаларды ғана таныса, онда біз
принциптер жүйесін жасанды түрде тарылтамыз.
Заңда берілген қағиданың орны да мәні беріледі деген пікір бар: кейбір
авторлардың пікірінше принцип болып құқық норма салалары үшін жалпы
бекітілген қағиадалар ғана болады. Өзгеше норма сол құқық саласы үшін
негізгі мәні болмайды [16,45].
Біздің ойымызша, құқықтық нормаларда қылмыстық процесс принциптерін
қабылдау және нысандарының мағынасы жоқ. Олар жалпы нормаға, яғни
қылмыстық процестің барлық кезеңдерінде қолданылатын нормаларға жатады,
олар жеке кезеңдерінде жататын нормаларда болуы мүмкін. Принциптегі
бастысы - өзінде қандай талаптар бар екенін білдіреді. Егер бұл талаптар
жалпы, жетекші сипатта болса және өзіне анағұрлым жеке сипаттағы талаптарды
бағындырса, онда ол қылмыстық процесс заңының Жалпы немесе Ерекше бөлімінде
талаптардың өзінің бекемін алуына қарамастан қылмыстық процестің принципі
болып табылады.
Сондықтан да К.Х.Халиков өте дұрыс байқағандай, кез келген принциптің мәні
көптеген нормалар мен сол құқық саласы институттарында орын алады, кеі
жағдайда принцип белгілі бір құқық саласы үшін өзінің негізгі мәнін
жоғалтуы мүмкін [30, 25].
Қазіргі қолданыстағы ҚР ҚІЖК алдыңғы қылмыстық процесс заңнамасынан
айырмашылығы Жалпы бөлімде арнайы тарауды – Қылмыстық процестердің
принциптерін қарастырады. ҚР ҚІЖК Қылмыстық процестің міндеттері мен
принциптері деп аталынған 2 тарауының 8-бабында қылмыстық процестің
міндеттері, ал 9-бабында қылмыстық процесс принциптерінің мәні анықталған,
ал басқа баптарында (10-31 баптар) қылмыстық процестің принциптері
айқындалған қағидалар мазмұндалады. Осыған қарамастан, біз ҚР ҚІЖК 2-
тарауында ғана қылмыстық процестің принциптерін бекітетін нормалар
бейімделген деп есептемейміз. ҚР ҚІЖК басқа бөлімдері мен тарауларында
мазмұндалатын қағидалар да бар, олар өздерінің мазмұны мен мақсаты бойынша
қылмыстық процестің принциптері болып табылады.
Жариялылық принципіне сәйкес қылмыстық істерді қозғау және тергеу кезінде
қылмыстық ізге түсу органдары, ал сот қылмысты істерді тексеру мен шешу
кезінде барлық заңи шараларды қолдану міндетті және қылмыстық процестің
міндеттерін орындау үшін осы әрекеттерді орындауды мүдделі адамның
тексеруына тәуелді қылып қоймай, барлық заңи әрекеттерді орындауы тиіс,
қылмыстық процесс принциптері ретінде ҚР ҚІЖК 2-тарауында заң шығарушымен
арнайы көрсетілмеген. Алайда бұл қылмыстық процесс принциптері сияқты
барлық қылмыстық процесті, оның барлық сатыларын, институттарын (Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексін өңдеушілердің өзі) қамтитын
жариялылық принципінен бас тартуды білдірмейді [31, 25]. Осы принциптің
мәнін айта отырып, Ю.Д.Лившиц жариялылық принципінің кезекті жүзеге асуы
әр қылмыс тиісті түрде қарастырылып және айыптылар тиісті жазаларын алуына
жәрдемдеседі деп пікір айтады [32, 86].
ҚР ҚІЖК 2 – тарауына енбеген келесі принцип қылмыстық сот ісін жүргізудің
негізгі құқықтық қағидалардың бірі болуға құқылы болып табылатын тікелей
принципі, іс бойынша ақиқатты анықтау (айғақтарды жинау, зерттеу кезінде
және олардың бағалау кезінде) үшін ғана маңызды болып табылмайтын, сонымен
қатар қылмыстық сот ісін жүргізуде процеске қатысушылардың құқықтары мен
міндеттерін шынайы қамтамасыз ету үшін де маңызды болып табылады [15].
Қолданыстағы ҚР ҚІЖК принциптер ретінде бұрын қолданыста ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.