Ислам дініндегі тәрбиенің мән-маңызы

Негізінен алып қарағанда тәрбие - күллі адамзатқа қажетті мәселе. Діні мен ұлты қандай болмасын барлық адамзат тәрбиенің қажеттілігін сөзсіз мойындайды. Сондықтан оны дұрыс таңдау да өз алдына бір мәселе.
Ислам, адам тәрбиесін иләһи жүйеге апарып телиді. Одан өзгесін құлға құлдық етуден басқа ешқандай ерекшелігі жоқ. Ал Аллаһтың тәрбие үшін түсірген жүйесі тек Өзіне ғана құлдық етуге шақырады. Оған құл болу өзгелердің құлдығынан құтқарып, нағыз еркіндікке қауыштырады. Оның айқын дәлелін, Ислами тәрбиенің мән-мағынасын осы еңбегімізде ашып көрсетейік.
Тәрбие негізінде өз алдына мақсат емес, себеп болып есептеледі. Кейбір ата-аналар балаларын, өмір мектебіне дайындау үшін тәрбиелейді. Кейбірі білімдар болуы үшін тәрбиелейді. Ал енді біреулері еліне, халқына қызмет ететін азамат болсын деп тәрбиелейді. Тәрбиенің осы сияқты мақсаттары көптеп кездеседі. Адамдар әртүрлі дәуірлерде заманның талабына сай тәрбиені алуан түрлі мақсаттарда қолданып келген. Сол үшін тәрбие барлық жерде бірдей болмаған. Тәрбиенің жүйелі түрде берілуін сонау ежелгі гректерден көруге болады. Олардың түсінігінде ең құрметті адамдар, тәрбиенің сүзегінен өткендер болады. Ренеcсанс дәуірінде тәрбиенің мақсаты адамдық ғана болса, ХVІІ ғасырда тәрбиенің мақсаты ғалымдарды көбейту мақсатқа айналды.
Тәрбиенің неғұрлым маңызды екендігіне тоқталған соң, ендігі кезекте Ислам дініндегі тәрбиеге, сонымен қатар, оның мән-маңызы мен ерекшеліктеріне көңіл аударсақ.
Негізінде, Ислам тұрғысынан тәрбиенің орны ерекше. Оның ерекшелігі – жақсы да кемел адам өсіріп, жастарды өмірге және болашаққа көңіл бөлгізуінде жатыр. Сондай-ақ ол өмірде кездесетін кез-келген қиыншылыққа мойымай, оның ыстық-суығына төзе білуге де шақырады. Өмірдің тек қана қуаныш еместігін ашып көрсетеді. Ислам діні осыны негізге ала отырып, жастарды әдептілікке, төзімділікке, ибалылыққа, осы сияқты толып жатқан адамдық қасиеттерге шақырып, өмір күресінде жеңілмеуге үндейді.
Қоғамның бақыты жеке тұлғаның бақытына байланысты. Тұлға, дене мен рухтан құралатындықтан, екеуінің де белгілі бір мөлшерде азықтануға қажеттіліктері бар. Екеуін тепе-тең ұстап дүние мен ақырет бақытын ойлағанда ғана нағыз бақытқа жетуіне болады1. Ал егер қоғамды құратын жеке тұлға бақытсыз болса, онда қоғамның да бақытты болуы мүмкін емес. Ондай жағдайда қулық-сұмдық, алдау мен арбау жайлап, жеке тұлға ғана емес, қоғам да жаппай құлайды. Ислам, осындай келеңсіз жайттарға тосқауыл болатын ұлы дін!
Ислам діні жеке тұлғаның түзелуі арқылы қоғамның ғана емес, тіпті дүниенің де түзелетіндігін негізге ала отырып, жеке адамның жан-жақты дамуына ерекше көңіл бөледі.

1. Құран Кәрим, Бақара сүресі, 200-202 аяттар; 1-5 аят [5]; 122-аят [6]; 187-аят [6]; Қажы Халифа Алтайдың аудармасы, Мәдина 1992 ж.
2. Aytaç. Avrupa Eğitim Tarihi. Ankara 1972. s.164-204.
3. Muallim Haci. Talim-i Kıraat. İstanbul 1303 s.6
4. Muhammed İkbal. The Reconstruction of Religious Thouht in İslam. 131-132.
5. Ebu Yusuf. Kitab-ul Haraç.
6. Darimi. Süneni Darimi.
7. Сейтбеков C. Ислам әдебі. 115-116. Шымкент 2003 ж.
8. Nesai. Mücemmül Evsat.