Мәдени мұра бағдарламасы және тарихи таным

КІРІСПЕ
«Мәдени мұра бағдарламасы және тарихи таным
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Әдеби басылымымыздың шығарылымында орны бөлек мақа-лалардың саны көп. Соның бірі – «Мәдениет мәңгілік мәселең атты тақырыппен, «Мәдени мұра жалғасын табуы тиісң, «өткенді білмей болашақты болжау мүмкін емесң деген тақырыпшалармен Б.Сүлей-менов атындағы Шығыстану Институтының директоры М.Әбусейітова мен М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты директорының орынбасары Г.Жұмасейітованың мақалалары беріліпті. «Елбасының бастамасымен дүниеге келген «Мәдени мұраң мемлекеттік бағдар-ламасы бойынша айтып өтетін нәрсе, ауқымы кең шараның аясында шет мемлекеттерге мәдени археологиялық экспедициялар жасалып, төл тарихымыз бен мәдениетімізге байланысты теңдесі жоқ көптеген тарихи мұралар анықталып, зерттеліп, сұрыпталып, оның көшірмелері түсіріліп елге жеткізілді. Тек ол ғана емес, әдебиет, тарих, философия, археология, экономика тағы басқа жазба жәдігерлер мен көне көмбелер түгенделіп, қыруар ғылыми еңбектер жазылды. Ең алдымен «Мәдени мұраң мемлекеттік бағдарламасы дер кезінде көтерілгенін атап өту керек. Содан бері тиісті мемлекеттік мекемелер мен арнайы құрылған қоғамдық кеңес жұмыс істеді. Сөз жоқ, халқымыздың рухани тарихи материалдық мәдениетіне байланысты қыруар шаруа тындырылды. Біздің институттың қызметкерлері де бірнеше рет шет елдерге сапарға шығып, бұрын-соңды зерттелмеген және ғылыми айналымда белгісіз қалып келген тарихи жазба деректемелер, тарихи этнографиялық материалдар мен эпиграфиялық жазбалар, жаңадан ашылған археологиялық жәдігерліктерді анықтап, сараптап, жүйелеп, оларға ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізді. Мысалы, біздің Шығыстағы көршіміз Қытай Халық Республикасына екі рет экспедиция ұйымдастырдық. Соның нәтижесінде халқымыздың тарихына қатысты көптеген құнды дүниелер анықталды. Айтып өтейік: жалғыз Пекин қаласындағы №1 Тарих мұрағаты мұражайында XVІІІ – XІX ғасырдағы қазақ хандығына тікелей қатысы бар хатталған құжаттардың 3500-ден астам түпнұсқасы бар екен. Оның ішінде көне манжур тілінде манжур жазуымен хатталған құжаттар саны 3000 дана шамасында, көне ойрат тілінде ойратша «тотын монғолң жазуында хатталған 40-тан астам құжат, қытай тіліндегі құжаттар саны 350-ден астам, ал «шағатай тіл жазуындағы тарихи құжаттар 60-тан астам екендігі белгілі болды. Сондай-ақ, осы бағдарлама аясында Монғолияда жүргізілген экспедиция барысында да талай құнды дүниелер табылды. өздеріңізге белгілі, көне түрік дәуірінің бітіктастары мен ескерткіштері ең көп шоғырланған Монғолияның өлкелері Бұлғын, Арханғай, өвөрханғай, Төв аймақтары. Жалпы осы аймақтарда шоғырланған көне түрік дәуірінің бітіктастары мен ескерткіштерінің көпшілігі далада алғаш орнатылған орнында сол күйінде тұр. Сонымен қатар, байырғы түріктердің ата қонысы саналатын Монғол Алтай тау жоталарындағы көне түрік дәуірінің ескерткіштері жүйелі түрде арнайы зерттелмей келеді. Бұған дейін Монғолия, Ресей, АҚШ, Жапония, тағы басқа елдердің ғалымдары жартас петроглифтерді зерттеу барысында көне түрік дәуірінің бірнеше кешендерін ғана зерделеген болатын. Демек, Монғол Алтай тауының археологиялық, тарихи-этнографиялық, тағы басқа зерттеу-лерін одан әрі жандандыру қажет.
Монғолияда жүргізілген археологиялық экспедиция барысында Күлтегін, Білге қаған, Тұңықұқ, Күлічұр, «Шивээт улаанң, «Идэрң, Ел Етміш қаған, Алтын Тамған Тархан, Онгин ескерткіш кешендері мен Таспар қаған, Чойр, Тэс, Тариат, Долоодой, Тэвш сияқты бітіктастары, көптеген тасмүсіндері мен археологиялық табылымдары егжей-тегжейлі тексеріліп, археографиялық, полеографиялық мәтіндік зерттеулер жүргізілді. Ерекше атап өтетін жайт, көне түрік мәтіндерінің эстампаждық көшірмелері негізінде таңба әріптерінің күңгірт даулы тұстары тиянақты түрде зерделенді.

1. Сақ Қайрат. «Қазақң газетіндегі қоғамдық саяси мәселелердің жазылуың Кандидаттық диссертацияның авторефераты. Алматы.- 1998.- 14б.
2. Бекжан Әшірбаев. «Тарихи сабақтастықң. // ҚазҰУ хабаршысы журналистика сериясы. 1999 .- (№7).- 54-55б.
3. // Қазақ әдебиеті. – 2002.- 3 мамыр.
4. Болат Шарахымбай. «Қазақ әдебиетің шежіре беттеріненң «Қазақ әдебиеті 3000ң айдарымен. // Қазақ әдебиеті.- 2006 - 1 желтоқсан (№48).- 7 б.
5. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы. Алматы.- 2003 ж. 5- том.- 210 б.
6. // Қазақ әдебиеті.- 2004.- 24-30 желтоқсан (№ 51).- 1 б.
7. // Қазақ әдебиеті.- 2006.- 1 желтоқсан (№48).- 6 б.
8. Ермұхамбет Ертісбаев. «Енді қазақ батырларының тарихы Қобыландыдан басталадың. // Қазақ әдебиеті.- 2007.- 14-20 қыркүйек (№ 37). - 1 б.
9. // Қазақ әдебиеті. «Мәдени мұраң- мемлекеттің соны стратегиялық ұстанымың. 2007.- 16 ақпан (№7).- 3 б
10. «Мәдени мұра - ұлттық құндылықң. Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрі Е. Қ. Ертісбаевтің тарихи - мәдени мұраны сақтау мәселелері бойынша Үкімет отырысында сөйлеген сөзі. // Қазақ әдебиеті.- 2007.- 25 қазан (№ 43).- 3 б.