Микроэлементтерге жалпы сипаттама



КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.
3. Микроэлементтерге жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.
5. Йод пен селен және олардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.
7. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8.
9. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Көп жылдар бері өсімдіктерде өте аз мөлшерде кездесетін элеменнтер қоршаған ортадан кездейсоқ жағыдайларға байланысты енеді, олардың өсімдік тіршілігінде онша маңызы жоқ деген ұғымдар таралып келеді .
Өсімдіктер үшін микроэлементтердің өте зор маңызы бар. Микроэлементтерді өмірге әкелген де өсімдіктердің өзі, микроэлементтер туралы алғашқы зерттеуді Геохимия ғылымының негізін салушы В.И.Вернадский сонау 1918-1919жылдары бастаған болатын микроэлементтер катализаторлық қызмет атқарады алаида белоктармен қосылуда катализаторлық қызмет күр артады. Бірақ, арнайы жүргізілген физологиялық тәжирбиелердің нәтижесінде осы элементтердің кейбіреуін өте аз мөлшерде топраққа немесе қоректік ортаға қосқанда, онда өсірлген өсімдіктердің өсуінің жеделденіп , түсімі көбейетіндігі байқалды. кейінірек, өте мұқияттап тазартылған өсімдіктердің қалыптағыдай өсіп дамуы бор, марганец, мырыш, молибден сияқты элементтерімен байланысты екені анықталды. осындай деректердің шығуынан әлдеқайда бұрын, орыстың аты әлемге жайылған ұлы ғалымы В.И.Вернадский аталған және басқа да табиғатта өте аз мөшерде кездесетін элементтердің тірі организімдерге қажеттілігін болжап , микроэлементтер туралы ілімнің ірге тасын қалады.
Қазіргі таңдағы қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларының салдарынан адам денсаулығы айтарлықтай нашарлады. Адам организмнің төзімділігін арттыратын макро- және микроэлементтердің әсері белгілі. Олардың ішіндегі физиологиялық маңызды микроэлемент селен және йод болып табылады. Біздің еліміздегі селенмен мардымсыз қамтамасыз етілуінің нәтижесінде инфекциялық, жүрек – қан тамыр аурулары, онкологиялық және гастроэнтерологиялық аурулар белең алуда. Мысалы Финляндия сияқты елдерде бұл сұрақ топыраққа селен қосылыстары бар тыңайтқыштарды пайдалану арқылы шешілген.
Ал біздің ел үшін жеріміздің ұлан-байтақ болуына байланысты селенді топыраққа еңгізу мүмкін емес. Сол себептен елімізге БАҚ-ты (биологиялық активті қоспаны) пайдаланған жөн. Айта кететін жайт, БАҚ – ты пайдалану, әрбір индивидтің селен дәрежесін нақты бағалау емес (немесе барлық аумақтың селен жетіспеушілігімен күресіп, мониторинг жүргізу емес), массалық профилактикалық тұрғыда қарастырылады. Селен қосылған БАҚ – ты профилактикалық қоспа ретінде пайдалану (40-45 мкг/күніне) пайдалы. Осы қойған шартты органикалық селенді БАҚ толықтай қамтамасыз ете алады. Бейорганикалық селенге қарағанда органикалық селен адам денсаулығына қауіпсіз.
Адам организмін селенмен қамтамасыз етуді айта келе, оның ассимиляциясы және ретенциясы кейбір патологиялық жағдайларда жылдам төмендеуі мүмкін. Асқазан жарасы, панкреатит, созылмалы панкреатит және гепатит (алкогольді шығу тегі), бауыр циррозы, муковисцидоз, кистозды фиброз, целиакия кезінде тағаммен бірге селеннің түсуі және оның пайдалануының функциональді механизмдері бұзылуы мүмкін. Йод туралы біз не білемі?ол-жақсы антисептик, жаралармен кесіп алғанда көмектеседі, йодты торлар көгеруді жояды, негізінде йод адамның бүкіл организіміндегі ұлпаларда болады. Бірақ оның көп бөлігі қалқанша бездің гормоны трийодтиронин мен тироксин құрамында болады, олар қанға бөлінеді. Қалқанша бездің гормондары мүшелермен ұлпалардың жетіліуіне, олардың қызметінің белсенділігіне, өсу мен зат алмасу процестеріне жауапты
1.К.С.Сағатов өсімдіктер физологиясы оқулық-алматы «ғылым» ғылыми баспа орталығы 2002. 316б
2.Лебедев.В.С физология растений 1982. 248б
3.В.В.Полевой физология растений-1989. 253б
4.Б.А.Бірмжанов жалпы химия алматы . 418-655б
5.Ж.Қалекенұлы өсімдіктер физологиясы алматы 2004. 248-253б
6. Интернет google
7.Голубкина Н.А. Россияның, ТМД және Балтық елдерінің қара ұны мен бидайындағы Se – нің мөлшері. 1997. - №3.-17-20.
8.Минюк Г.С., Тренкеншу Р.П., Алисиевич А.В., Дробецкая И.В. «Микробалдыр Spirulina platensis (NORDS.) – тің квазиүздіксіз және жинақтауыш дақылдарындағы өсуіне селеннің әсері» Теңіз экологиясы, 2000, шығ.54, 42-49 б.
9.Кирбаева Д.К., Заядан Б.К., Жұбанова А.А. «Микроэлемент селенмен байытылған Spirulina platensis – тің фоторезистентті штамынан алынған биомассаның тауық жұмыртқаларының өнімділігіне әсері» Ізденіс журналы, №1,2007.130-134 б.

Пән: Химия
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:   
МАЗМҰНЫ

Бет.

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .
1 Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .

2 Микроэлементтерге жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...

3 Йод пен селен және олардың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

КІРІСПЕ
Көп жылдар бері өсімдіктерде өте аз мөлшерде кездесетін элеменнтер
қоршаған ортадан кездейсоқ жағыдайларға байланысты енеді, олардың өсімдік
тіршілігінде онша маңызы жоқ деген ұғымдар таралып келеді .
Өсімдіктер үшін микроэлементтердің өте зор маңызы бар. Микроэлементтерді
өмірге әкелген де өсімдіктердің өзі, микроэлементтер туралы алғашқы
зерттеуді Геохимия ғылымының негізін салушы В.И.Вернадский сонау 1918-
1919жылдары бастаған болатын микроэлементтер катализаторлық қызмет атқарады
алаида белоктармен қосылуда катализаторлық қызмет күр артады. Бірақ, арнайы
жүргізілген физологиялық тәжирбиелердің нәтижесінде осы элементтердің
кейбіреуін өте аз мөлшерде топраққа немесе қоректік ортаға қосқанда, онда
өсірлген өсімдіктердің өсуінің жеделденіп , түсімі көбейетіндігі байқалды.
кейінірек, өте мұқияттап тазартылған өсімдіктердің қалыптағыдай өсіп дамуы
бор, марганец, мырыш, молибден сияқты элементтерімен байланысты екені
анықталды. осындай деректердің шығуынан әлдеқайда бұрын, орыстың аты әлемге
жайылған ұлы ғалымы В.И.Вернадский аталған және басқа да табиғатта өте аз
мөшерде кездесетін элементтердің тірі организімдерге қажеттілігін болжап ,
микроэлементтер туралы ілімнің ірге тасын қалады.

Қазіргі таңдағы қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларының салдарынан адам
денсаулығы айтарлықтай нашарлады. Адам организмнің төзімділігін арттыратын
макро- және микроэлементтердің әсері белгілі. Олардың ішіндегі
физиологиялық маңызды микроэлемент селен және йод болып табылады. Біздің
еліміздегі селенмен мардымсыз қамтамасыз етілуінің нәтижесінде инфекциялық,
жүрек – қан тамыр аурулары, онкологиялық және гастроэнтерологиялық аурулар
белең алуда. Мысалы Финляндия сияқты елдерде бұл сұрақ топыраққа селен
қосылыстары бар тыңайтқыштарды пайдалану арқылы шешілген.

Ал біздің ел үшін жеріміздің ұлан-байтақ болуына байланысты селенді
топыраққа еңгізу мүмкін емес. Сол себептен елімізге БАҚ-ты (биологиялық
активті қоспаны) пайдаланған жөн. Айта кететін жайт, БАҚ – ты пайдалану,
әрбір индивидтің селен дәрежесін нақты бағалау емес (немесе барлық аумақтың
селен жетіспеушілігімен күресіп, мониторинг жүргізу емес), массалық
профилактикалық тұрғыда қарастырылады. Селен қосылған БАҚ – ты
профилактикалық қоспа ретінде пайдалану (40-45 мкгкүніне) пайдалы. Осы
қойған шартты органикалық селенді БАҚ толықтай қамтамасыз ете алады.
Бейорганикалық селенге қарағанда органикалық селен адам денсаулығына
қауіпсіз.

Адам организмін селенмен қамтамасыз етуді айта келе, оның ассимиляциясы
және ретенциясы кейбір патологиялық жағдайларда жылдам төмендеуі мүмкін.
Асқазан жарасы, панкреатит, созылмалы панкреатит және гепатит (алкогольді
шығу тегі), бауыр циррозы, муковисцидоз, кистозды фиброз, целиакия кезінде
тағаммен бірге селеннің түсуі және оның пайдалануының функциональді
механизмдері бұзылуы мүмкін. Йод туралы біз не білемі?ол-жақсы
антисептик, жаралармен кесіп алғанда көмектеседі, йодты торлар көгеруді
жояды, негізінде йод адамның бүкіл организіміндегі ұлпаларда болады. Бірақ
оның көп бөлігі қалқанша бездің гормоны трийодтиронин мен тироксин
құрамында болады, олар қанға бөлінеді. Қалқанша бездің гормондары
мүшелермен ұлпалардың жетіліуіне, олардың қызметінің белсенділігіне, өсу
мен зат алмасу процестеріне жауапты

ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Микроэлементтерге жалпы сипаттама

Микроэлементтердің түрлері өте көп айтар болсақ бор, мырыш, мыс, йод,
селен т.б. олар туралы қысқаша жеке-жеке қарастырайық.
Бор. Бордың белгісі В, атомдық массасы 10,811, изотоптары 10,11, рет
номері 5, валентілік электрондары 2S22P1 , атомдық радиосы 0,091нм, иондық
радиосы 0,02нм , 1808жылы Гейлюссак және Теннар ашқан , балқыу
температурасы 2300 градус , қайнау температуасы 2550градус , тығыздығы
кристал күйде 3,3гсм3 аморф күйінде 2,3гсм3 , табиғатта оттекті қосылыс
түрінде кездеседі , бор қышқылы Н3ВО3 жерден шығатын ыстық суларда болады
бұл элементтің өсімдік тіршілігіндегі физологиялық маңызы алуан түрлі деуге
болады . ол көптеген ауыл шаруашылық өсімдіктерінің қалыпты өсіп дамуына
қажетті элементтердің біріне жатады. Бор жетіпеген жағыдайда қант
қызылшасының тамыры шіри бастайды . жапрақтары сарғаиып кетеді бүл элемент
дәнді дақылдарға және жалпы дара жарнақтыларға қос жарнақтыларға қарағанды
көп қажет емес
Сонымен қатар бор микрозлементтердің ішінде физологиялық маңызы жағынан
өте көп зерттелген элементтердің бірі болып есептеледі . қоректік ортада
бор жетіспеген жағдаида көмірсулардың синтезі ,тасымалдануы , өсімдіктің
репродуктивті мүшелерінің дамуы , ұрықтану және жеміс түзу қабілеті
бұзылады .бор көптеген органикалық қосылстарға әсіресе полигидроксилдерге,
қанттар, спирттер, полисахаридтерге, ктоқышқылдарға, баиланысып, химиялық
реакциялық ырықтылығын арттырады .бұл элементпен феродоксин, рибофлавин,
рибофлавинфосфат, коэнзимдер, аденозин-5фосфат сияқты қосындыларда тығыз
байланыса алады . демек, оның ферменттік реакциялардағы маңызы, онымен
байланысқан заттардың химиялық молекулалық қосылыстарының өзгеріп ,
реакциялық қабілеттіліктерінің артуна байланыстыболуы керек, клеканың
құрлысты бөліктерінің , түрліше ұлпалардың, клетка қабығының қалыптасуы
борға байланысты екені анықталды . қабығында бордың мөлшері , басқа
бөліктерге қарағанда , көбірек болады да , одан тек қосынды күйінде ғана
бөлінеді . жас клеткалар қабығында пектинді заттар көп болғандықтан, бор
олармен көп байланысуы мүмкін .
Пектиндік заттардың құрамындағы метил спирті бор қышқылымен оңай
әрекеттеседі .бор пектиннен метил спиртін бөліп пектин қышқылы ферментінің
ырықтылығын арттырады .
Бор тапшы жағыдайда өсімдіктер жапырағында кіші молекулалы көмірсулардың
концентартциясы көбейеді олардың ара қатынастары өзгереді . клетканың
осмостық қысымы жоғарлайды .
Бордың жетіспеуінен өсімдіктің пісіп жетілген бөліктерінде амияктің ,
сондай-ақ ерігіщ азотты органикалық қосындылардың мөлшері көбейіп оның
есесінде белоктар мөлшері азайады .
Қортып айтқанда бор , біріншіден қаныттардың клетка мембраналары арқылы
тасымалдану процесін реттеуге қатысады . екіншіден қанттардың фосфорлы
эфирлерге аиналуына , яғни олардың фосфорлануына қажет . үшіншіден , ол
фолифенолазалық жүйе арқылы тотығу тотықсыздану процестеріне әсер етеді .
осыдан бордың индолил сірке қышқылының тотығуына және НАДФ-хинон-
редуктазалық жүйенің ырықтануна да қажеттілігі байқалады .
Өсімдіктердегі бор тапшылығының белгілері көбінесе карбонат, қоңыр түсті
батпақты, сондай-ақ ізбестелген топрақтарда байқалады . бордың жетіспеуіне
әсіресе қант қызылшасы , зығыр , күлді қырық қабат , алма , алмұрт ,
өсімдіктері сезімталдау келеді . Дәнді дақылдарда бордың тапшылығынан
сабақтары жуандап, соңында өсуін тоқтатады .
Марганец. Марганец белгісі Мn атомдық массасы 54,9380, изотоптары 55,
рет номері 25, ашылу 1774 , тығыздығы 7,21, балқу температурасы 1247градус
, қайнау темпратурасы 2146градус , атом радиосы 0,129нм, марганец табиғатта
пиролюзит марганец тотығы түрінде кездеседі , ең бірінші 1788 жылы жабаиы
зере өсімдігінің және әр түрлі ағаш тектестердің күлінен табылған . одан
соң бұл элементтің барлық өсімдіктерде болатындығы белгілі болды .
Тотығу тотықсыздану мүмкіндігі өте жоғары метелдар қтарына қосылатын
маргенец биолотиялық тотығыу реакцияларна оңай қатыса алады валенттілігінің
өте кең алшақта өзгергіштігінің өзі ақ оның әр түрлі тотығу тотықсыздану
реакцияларна қатысу мүмкіндігін көбейтеді .
Көптеген зерттеушілердің нәтижесінде марганецтің өсімдік жапрақтарында
хлорофилдің басқада пигіменттердің синтезделуі олардың мөлшері мен ара
қатынасына әсер ететіндігі де дәлелденді . мысалы , қант қызылшасын
құрамында марганец жоқ қоректік ортаға өсіргенде клеткаларда клеткалардағы
хлоропластар саны азайып , хлорофил мөлшері төмендейді .
Марганец әсерінен фосфорлы қосындылыардың ДНҚ, РНҚ алмасуы жеделдеп
жапрақтардағы белок мөлшері жоғарлайды
Табиғый жағыдайда марганец тапшылығының сыртқы белгілерінің қант
қызылшасында , картопта, асбұршақта сұлыда, үрме бұршақта, жеміс жидектерде
–шабдалда, өріктерде, алмада, шиеде таңқурайда жиы кездеседі марганец
тапшылығының негізгі көзге түсетін белгісі –жапрақ жүикесінің арасы
қойырланып , қурап қалады.
Марганец кендері Украинада, Оралда, Қазақстанда, Батыс Сібір және басқа
жерлерде бар . Біздің елдегі кен орыны дүние жүзі бойынша бірінші болып
саналады .
Мырыш. Мырыш- Zn атомдық массасы 65,37, рет номері 30, валентілік
электрондары 4S2, тығыздығы 7,17гсм3 балқу температурасы 419,5 градус,
қайнау температурасы 906градус , , атом радиосы 0,139нм , ион радиосы
0,083нм, мырыш табиғатта қосылыс түрінде кездеседі.

1 сурет – Кеңнен алынған мырыш

Мырыш кендеріндеріндегі мырыштың мөлшері аз болғандықтан , ол кенді әуелі
байытып сонан соң айтылған тәсілдермен бөліп алады . таза мырыш электролиз
арқылы алынады . мырыш көкшіл тартқан ақ металл қалыпты жағдайда морт 100-
150традуста иілгіш , жәилғыш , созлғыш күйге келеді . ал 200градустан
жоғары температурада қайтадан морт болады .
Ауада мырыштың срты окситпен немесе негізді карбонатпен қапталады , ол
қабыршақ , оны ары қарай тотығунан қорғайды , мырыш сумен реакцияласпайды
үйткені оның сртына бірден түзілген гидроксид қорғап тұрады . мырыш
қышқылдада сілтіде ерйді , ол оның қос қасиетті болып табылады .
өсімділікке қажетілігі толық дәлелденген элементтердің бірі . оның
көптеген ферменттердің құрамына енетіндігі анықталды.

3. Йод пен селен және олардың маңызы

Йод. Қазіргі таңдағы қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларында салдарнан
адам денсаулығы айтарлықтай нашарлады адам организімінің төзмділігін
арттратын макро және микроэлеменнтердің әсері белгілі олардың ішіндегі
физикалық маңызды микроэлемент йод болып табылады оның атомдық салмағы
126,904, изотоптары127, рет номері 53, 1811жылы ашылған , агрегаттық күйі
қатты, тығыздығы 4,93.

Йод жаратылыста өте сирек элементтің бірі, оның үстіне йод өте бытыранқы
шашылған элемент. Оның көбірек жиылған жері теңіз суы . (0,000005), мұнай
суы (0,003).
Өткен ғасырдың басында наполеннің толып жатқан басқыншылық соғысына өте көп
керекті мылтық дәрісін жасауға селитра қажет болды ; селитраны теңіз
балдырынан алуды көп кісі кәсіп қылды . париждын түбіндегі аптека ұстаушы
Куртуа селитра заводын салды селитра қайнататын қазанның түбінде қалатын
бір белгісіз тұздарды зерттей келе , оны кукірт қышқылымен әрекеттесе
күлгін түсті бүдың шыққанын байқайды , буды жинаса ол металл сияқты жылтыр
кристалдарға айналады Куртуа бұл затты таныс профессоры клеманға , ол Гей
Люссакка береді. Ол кісі оны қонаққа келген Дзвиға көрсетеді , сонымен
екеуі зерттеп Куртуаның тапқаны жаңа элемент екенін анықтады да оны йод деп
атады бұл грекше күлгін түс деген мағна береді екен .
Йодтың алу жолы теңіз суындағы йодке негізделеді. Теңіз балдырының
әсіресе ламинария деген балдырдың бойына йод жиылады. соны өртеп сумен
шайқап, суалтып кристалдап түрлі басқа тұздарды бөліп алып, қалған
сөліндегі еріген натрий йодидінің құрамындағы йодты былай алады .
2NaI+2H2SO4 = 2NaHSO4 +2HI
2HI+MnO2 +H2SO4 =MnSO4 2H2O +I2
Йодты мұнай суынан алуды 1930-жылы ресей инженері Б.П Денисович ұсынған
болатын , бұл әдіс кеңес одағында йод алудың негізгі әдісіне айналды бұрын
пайдаланылмайтын мұнай сүларынан арзан йод алуға мүмкіншілік туды және йод
шетелден сатып алынбайтын болды .
Қасиеттері ; йод кристалдық қатты зат , суда аз ерйді (5000:1), көміртек
дисулфиді , хлороформ , спирт , және басқа арганикалық еріткіштерде жақсы
ериді суға йодты кали араластырса онда жақсы еріп кетеді ...
Йодтың иісі ұнамсыз буы тыныс орндарын талауратады , улы йодтың бір ерекше
қасйеті , қалыпты жағдайда бетінен буы шығып тұрады , қыздырса одан әрі
балқып сұйық болмай ақ , бірден буға айналады . заттардың қыздырғанда
бірден буға айналу қабілеттілігін сублиматия деп атайды , буын жинап сутса
, сұйылтылмай бірден кристалға айналады йодты тазалау үшін осы қасиетін
пайдаланамыз .
Йодтың физикалық қсиеті
Йодтың бәрі полиярлы емес органикалық ерткіштердегі ертіндісі күлгін түске
ие , мысалы бензолдағы ертіндісі полиярлы спирттегі ертіндісінің қоңыр
түсінен өзгеше йод бөлме температурасында әлсіз жылтырлы қанық күлгін
кристал түрінде болады атмосфералық қысыммен жылытқан кезде иод
субиматцияланады да күлгін түсті буға айналады , соған байланысты
практикада буды суытқан кезде кристалданады иодты ұшпайтын қосылыстардан
тазарту үшін қолданылады .


Йодты органикалық синтезге , медицина түрлі дәрлер жасау үшін қолданылады
5%-тік спирттегі йод ертіндісі терідегі зақымдануларды дезинфекциялайды
яғни залалсыздандыру үшін қолданылады ал организімдегі йод тапшылығы
кезінде болмайды иодтың крахмалмен байланысқан өнімдері –ВМС(кок йод
-йодинол ,йокс, бетадин ) ыңғайлы антисептик болып табылады.
Адам үшін маңызы
Йод туралы біз не білеміз ?ол-жақсы антисептик, жаралармен кесіп алғанда
көмектеседі , йодты торлар көгеруді жояды , негізінде йод адамның бүкіл
организіміндегі ұлпаларда болады . бірақ .ның көп бөлігі қалқанша бездің
гормоны трийодтиронин мен тироксин құрамында болады, олар қанға бөлінеді .
алқанша бездің гормондары мүшелермен ұлпалардың жетіліуіне , олардың
қызыметінің белсенділігіне , өсу мен зат алмасу процестеріне жауапты
Йодтың жетіспеушілігі –адамзаттың бұрыннан келе жатқан мәселесі , йод
жетіспеушілігінен зоб пайда болады . қазіргі уақытта жер шарының
мекендеушілерінің 23 бөлігі йод тапшылығынан зардап тартуда әсіресе йод
бір аймақтарда өте аз , ал бір аймақтарда өте көп , өкінішке орай біздің
елімізде суда және топрақта өте аз , сол үшін өсімдік және жануар өнімдері
бізге қажет йод көлемін бере алмайды .
Йод тапшылығы , әсіресе жаңа түылған балаларда , жүкті және баласы 1жасқа
толмаған әйелдерде көптеп байқалуда . 80пайыз жүкті әйелдерде йод
жетіспейді . жүктіліктің алғашқы аптасында қалқанша бездің жұмысыәйелдер
үшін өте маңызды .
Йод жетіспеушілігі өте қауіпті
Қалқанша безі көптеген процетерге қатысады атап айтсақ
–энергия алмасуда,
–бұлшық ет жүйесінде,
–баланың нерв жүйесінің қалыптасуында,
Профилаактика және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Тұқымдарды стратификациялау
Йодтың физикалық қасиеті
Дәнді ұнға өңдеу технологиясы
Жемістер мен көкөністер туралы
Тыңайтқыштар және оның түрлері
Қалкан безіне йодтың жиналуы
Минералды заттар биогеохимиясы
Өсімдікті күтіп баптау
Өрік тұқымдастар өнімі
Өсімдіктердің зоналарға бөлінуі. өсімдік қауымдастығы мен түрлердің экотопикалық араласуы
Пәндер