Инвестициялық климат
Кіріспе
1.Инвестицияның экономикадағы ролі.
1.1.Инвестицияларды орналастыру процессі мен оның мәні.
1.2.Қ.Р.Президенті жанындағы шетел инвесторлары Кеңесінің негізгі міндеттері.
2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климаттың ерекшеліктері.
2.1.Қ.Р.ң инвестициялық климатының жалпы жағдайы.
2.2.Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау.
1.Инвестицияның экономикадағы ролі.
1.1.Инвестицияларды орналастыру процессі мен оның мәні.
1.2.Қ.Р.Президенті жанындағы шетел инвесторлары Кеңесінің негізгі міндеттері.
2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климаттың ерекшеліктері.
2.1.Қ.Р.ң инвестициялық климатының жалпы жағдайы.
2.2.Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау.
Қазір Республика экономикасының түбірлі қалыптасуы күрделі проблемалармен іргелесіп жүреді.Шаруашылық қызметтің кризистік жағдайы көптеген кәсіпорындардың жабылуына немесе банкротқа ұшырауына әкеледі.Жекешелендіру өндірістің айтарлықтай тиімді өсуіне әкелген жоқ.
Сақталған кризистің маңызды аспектілерінің бірі болып ұзаққа созылған инвестициялық кризис табылады.Сыртқы экономикалық байланыстарды кеңейту,шетел инвестицияларын кең көлемде тарту Қазақстанға экономикалық кризистен шығуға көмектеседі. Осыған байланысты Республикада инвестициялық процесті белсендіру бойынша Президент және Үкіметпен алғашқы қадамдар жасалған. Сонымен,Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен инвестиция жөніндегі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Комитеті құрылған.1995 жылы Үкіметпен 1996-1998 жылдарға реформаларды тереңдетудің орта мерзімдібағдарламасы жасалды.Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты макроэкономикалық тұрақтылықты,құрылымдық-институционалдық қайта құруларды аяқтау,өндірістің құлдырауын тоқтату және осылардың негізінде-кең ауқымды инвестициялар арқылы экономикалық өсім мен халықтың өмірлік деңгейінің өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
ЮНКТАД сарапшыларының қорытындысына сәйкес қазіргі таңда Қазақстан бұрынғы КСРО елдері мен Шығыс Еуропа елдерінде тікелей шетел инвестицияларының көлемі бойынша төртінші орынды алады.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің мәліметтері бойынша Қазақстан жан басына келетін тікелей инвестициялардың жиынтық құйылымы бойынша Т.М.Д. елдерінің ішінде бірінші орынды-165АҚШ долдары.Ал Ресейде бұл көрсеткіш-34 АҚШ долларын құрайды. Сонымен қатар Қазақстан, Болгария, Хорватия, Польша, Румыния, Литва, Македония сияқты бұрынғы социалистік ерлерден де озып келеді.
Солай бола тұра, Қазақстандағы инвестициялық климат айтарлықтай жақсартуларды қажет етеді.Шетел инвестицияларын тартуға бөгет болатын себептерді жою үшін едәуір күш жұмсау талап етіледі.Мұндай себептер айтарлықтай көп.Ондай себептердің негізгілері-саяси тәуекелдер, экономикалық және саяси тұрақсыздық, сақтандыру сферасындағы құқықтық инфрақұрылымдардың дамуының жеткіліксіздігі.
Әлемнің басқа елдерінің тәжірибесі көрсеткендей,шетел капиталы оң нәтижеге, сондай-ақ елдің экономикасын терең қарыздық кризиске ұшырауына әкелетін теріс нәтижеге де ұшырату мүмкін.Инвестицияны максималды көлемде тарту негізгі мақсат емес.
Сақталған кризистің маңызды аспектілерінің бірі болып ұзаққа созылған инвестициялық кризис табылады.Сыртқы экономикалық байланыстарды кеңейту,шетел инвестицияларын кең көлемде тарту Қазақстанға экономикалық кризистен шығуға көмектеседі. Осыған байланысты Республикада инвестициялық процесті белсендіру бойынша Президент және Үкіметпен алғашқы қадамдар жасалған. Сонымен,Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен инвестиция жөніндегі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Комитеті құрылған.1995 жылы Үкіметпен 1996-1998 жылдарға реформаларды тереңдетудің орта мерзімдібағдарламасы жасалды.Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты макроэкономикалық тұрақтылықты,құрылымдық-институционалдық қайта құруларды аяқтау,өндірістің құлдырауын тоқтату және осылардың негізінде-кең ауқымды инвестициялар арқылы экономикалық өсім мен халықтың өмірлік деңгейінің өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
ЮНКТАД сарапшыларының қорытындысына сәйкес қазіргі таңда Қазақстан бұрынғы КСРО елдері мен Шығыс Еуропа елдерінде тікелей шетел инвестицияларының көлемі бойынша төртінші орынды алады.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің мәліметтері бойынша Қазақстан жан басына келетін тікелей инвестициялардың жиынтық құйылымы бойынша Т.М.Д. елдерінің ішінде бірінші орынды-165АҚШ долдары.Ал Ресейде бұл көрсеткіш-34 АҚШ долларын құрайды. Сонымен қатар Қазақстан, Болгария, Хорватия, Польша, Румыния, Литва, Македония сияқты бұрынғы социалистік ерлерден де озып келеді.
Солай бола тұра, Қазақстандағы инвестициялық климат айтарлықтай жақсартуларды қажет етеді.Шетел инвестицияларын тартуға бөгет болатын себептерді жою үшін едәуір күш жұмсау талап етіледі.Мұндай себептер айтарлықтай көп.Ондай себептердің негізгілері-саяси тәуекелдер, экономикалық және саяси тұрақсыздық, сақтандыру сферасындағы құқықтық инфрақұрылымдардың дамуының жеткіліксіздігі.
Әлемнің басқа елдерінің тәжірибесі көрсеткендей,шетел капиталы оң нәтижеге, сондай-ақ елдің экономикасын терең қарыздық кризиске ұшырауына әкелетін теріс нәтижеге де ұшырату мүмкін.Инвестицияны максималды көлемде тарту негізгі мақсат емес.
Кіріспе
Қазір Республика экономикасының түбірлі қалыптасуы күрделі
проблемалармен іргелесіп жүреді.Шаруашылық қызметтің кризистік жағдайы
көптеген кәсіпорындардың жабылуына немесе банкротқа ұшырауына
әкеледі.Жекешелендіру өндірістің айтарлықтай тиімді өсуіне әкелген жоқ.
Сақталған кризистің маңызды аспектілерінің бірі болып ұзаққа
созылған инвестициялық кризис табылады.Сыртқы экономикалық байланыстарды
кеңейту,шетел инвестицияларын кең көлемде тарту Қазақстанға экономикалық
кризистен шығуға көмектеседі. Осыған байланысты Республикада инвестициялық
процесті белсендіру бойынша Президент және Үкіметпен алғашқы қадамдар
жасалған. Сонымен,Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен
инвестиция жөніндегі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Комитеті
құрылған.1995 жылы Үкіметпен 1996-1998 жылдарға реформаларды тереңдетудің
орта мерзімдібағдарламасы жасалды.Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты
макроэкономикалық тұрақтылықты,құрылымдық-институцион алдық қайта құруларды
аяқтау,өндірістің құлдырауын тоқтату және осылардың негізінде-кең ауқымды
инвестициялар арқылы экономикалық өсім мен халықтың өмірлік деңгейінің
өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
ЮНКТАД сарапшыларының қорытындысына сәйкес қазіргі таңда
Қазақстан бұрынғы КСРО елдері мен Шығыс Еуропа елдерінде тікелей шетел
инвестицияларының көлемі бойынша төртінші орынды алады.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің мәліметтері бойынша Қазақстан
жан басына келетін тікелей инвестициялардың жиынтық құйылымы бойынша Т.М.Д.
елдерінің ішінде бірінші орынды-165АҚШ долдары.Ал Ресейде бұл көрсеткіш-34
АҚШ долларын құрайды. Сонымен қатар Қазақстан, Болгария, Хорватия, Польша,
Румыния, Литва, Македония сияқты бұрынғы социалистік ерлерден де озып
келеді.
Солай бола тұра, Қазақстандағы инвестициялық климат айтарлықтай
жақсартуларды қажет етеді.Шетел инвестицияларын тартуға бөгет болатын
себептерді жою үшін едәуір күш жұмсау талап етіледі.Мұндай себептер
айтарлықтай көп.Ондай себептердің негізгілері-саяси тәуекелдер,
экономикалық және саяси тұрақсыздық, сақтандыру сферасындағы құқықтық
инфрақұрылымдардың дамуының жеткіліксіздігі.
Әлемнің басқа елдерінің тәжірибесі көрсеткендей,шетел капиталы оң
нәтижеге, сондай-ақ елдің экономикасын терең қарыздық кризиске ұшырауына
әкелетін теріс нәтижеге де ұшырату мүмкін.Инвестицияны максималды көлемде
тарту негізгі мақсат емес.
1.Инвестицияның экономикадағы ролі.
1.1.Инвестицияларды орналастыру процессі мен оның мәні.
“Инвестиция" терминінің бірнеше мағынасы бар. Ол біршама қаржылық
нәтижелерді ескеріп акция немесе облигациялар сатып алуды білдіреді;
белгілі бір тауарды өндіру мен сатуға талап етілетін нақты активтерді,
мысалы машиналарды білдіреді.
Инвестиция-бұл капиталдың сақталуын немесе құнының өсуін және ол
бойынша оң табыс алуды қамтамасыз ететін капиталды орналастыру әдісі. Бос
ақша қаражаттары- инвестиция емес, себебі қолма-қол ақшаның құндылығы
инфляциямен “жеп” қойылуы мүмкін және олар табысты алуды қамтамасыз ете
алмайды. Егер,сол ақша қаражаттарының сомасын банктін жинақтаушы шотына
орналастырсақ, онда оларды инвестиция деп атауға болады, себебі шот белгілі
бір табысқа кепіл береді.
Инвестициялық процесті талдаулар таза инвестициялардың артқы Ж.Ұ.Ө-
ң мультипликативті өсуін басқаратынын көрсетеді. Басқаша
айтқанда,инвестициялық ақшалар – бұл “қуаттылығы жоғарылатылған “
ақшалар.Мұның баламалы әсеріне мемлекеттік шығындардың өсуі де әкеледі.
Кез келген экономикалық инвестициялық ортасы негізгі болып табылады
және елдің экономикалық өсуін анықтайды, ал инвестициялық саясат
экономикалық саясаттың приоритетті сферасы болып табылады.
Капиталды орналастырудың түрлі нысандары бар.Олар бірқатар
факторлармен айқындалады: бағалы қағаздарға және жылжымайтын мүлікке;
қарыздық міндеттемелерге; акция және опциондарға;аз немесе көп
тәуекелмен;қысқа немесе ұзақ мерзімге;тікелей және жанама.
Бағалы қағаздар және мүліктік салымдар.
Бағалы қағаздар немесе қор құндылықтары-бұл кез келген біреудің қарыз
міндеттемелерін көрсететін немесе меншік иесі ретінде компаниядағы үлесін
сату немесе сатып алу құқығын қамтамасыз ететін ақша салымдарының құралы.
Мүліктік салымдар-бұл компанияның нақты активтеріне немесе жеке нақты
мүлікке салымдар.
Нақты активтер-бұл жер,құрылыстар және жермен тұрақты
‘’байланыстырылғандардың’’барлығы.
Нақты жеке мүлік-бұл алтын, антиквариат,өнер өндірісі және басқа да
коллекциялық заттар.
Тікелей және жанама инвестициялар.
Тікелей инвестиция – бұл қор немесе мүліктік құндылықтар түріндегі
активтерге талаптартарды инвестор тікелей иеленетін капитал салымы.
Жанама инвестиция – бұл портфельге қаражат салу,басқаша айтқанда
бағалы қағаздардың,не мүліктік құндылықтардың жиыны. Мысалы,инвестор
әртүрлі фирмалар шығарған бағалы қағаздардың диверсификацияланған жиынын
көрсететін өзара байланысты қордан акция сатып ала алады.Осы сатып алудан
кейін,инвестор жеке алынған компаниялардың активтеріне талаптарды емес, ал
портфельдегі үлеске ие болады.
Облигация,акция және опциондар.
Ережеге сәйкес, инвестициялар не кредиторлардың мүддесімен,не
капиталға меншік иесі ретінде қатысуымен байланысты. Қарыздық бағалы
қағаздар мүліктік емес активтерге салымдар ретінде пайыз (%) түрінде табыс
алу құқығына айырбасқа берілген қаражаттарды және белгіленген уақытта қарыз
сомасын қайтаруға қарыз алушының міндеттемесін білдіріді. Инвестор қарыздық
қаржы инструменттерін сатып алған кезде, мысалы облигацияны айналысқа
шығарғанды несиелейді және келісім шарттың аяқталуында қарыздың бастапқы
сомсын қайтаруға міндетті болатын келісілген уақыт ішінде бекітілген
пайыздарды төлеу міндеттемесін алады.
Капиталға қатысу немесе үлестік салымдар - бұл уақыт шектеулерімен
байланысты емес белгілі бір компанияның немесе мүлкінің иесінің үлесі.
Негізінде инвестор акция деп аталатын бағалы қағаздарды сатып ала отырып
компания каиталына қатысу құқығын иеленеді.Опциондар қарыздық
инструменттерге де,үлестікке де жатпайды; бұл инвесторларға басқа бағалы
қағаздарды немесе келісілген мерзім аяқталғанша алдын – ала белгіленген
баға бойынша активті ссатып алуға құқық беретін бағалы қағаз.
Жоғары тәуекелді және аз тәуекелді инвестициялар.
Кейде инвестицияларды тәуекел деңгейі бойынша бөледі. ’’Тәуекел’’
термині жағымсыз нәтиже алу мүмкіндігін білдіреді.
Тәуекелі төмен инвестицилар- бұл белгілі бір табыс алу тұрғысынан
қауіпсіз деп есептелетін салымдар.
Тәуекелі жоғары инвестициялар- бұл белгілі бір табыс алу кепілі
тұрғысынан спекулятивті болып есептелетін салымдар.
Спекуляция- бұл қаржы инструменттерінің құнымен табыстылығы болашақта
анықталған болатын қаржы инструменттерін сату және сатып алу операциясы.
Инвестициялыық процестің құрылымы.
Жалпы, инвестициялық процесс- бұл ақша ұсынушылар мен сұранушылар
арасындағы механизм.Екі жақ әдетте,қаржы институттарында немесе қаржы
нарығында кездеседі.Қаржы институттарын – банк және қарыз жинақтаушы
ассоциациялар сияқты ұйымдар,әдетте, алдымен салымдар алады,содан соң
ақшаларды кредитке береді,басқаша айтқанда инвестициялайды.Қаржы нарықтары
– бұл қор биржасы сияқты делдалдар көмегімен келісімдер жасау үшін қаржы
ресурстарын ұсынушылар мен іздеушілерді мемлекеттің ағымдағы қажеттіліктері
табылады.
Жалпы,мемлекет – бұл ақша қаражаттарын таза тұтынушы,яғни ол ақша
қаражаттарын бергенге қарағанда көп пайдаланады.
Компаниялар.
Көптеген компаниялар (типіне тәуелсіз) өз қызметін қолдау үшін күрделі
қаражаттарды қажет етеді.Мемлекетке ұқсас компаниялар,жалпы таза ақша
қаражаттарын сатып алушылар болып табылады.
Жеке тұлғалар
Жеке тұлғалар инвестициялық процеске әр түрлі әдістермен ақшаларды жеткізе
алады,мысалы,ақшаларды жинақтаушы шоттарға орналастыру,акция және
облигациялар сатып алу,сақтандыру полистерін сатып алу,әр түрлі мүліктерді
сатып алу.
Жеке тұлғалар – ақшаларды таза жабдықтаушылар;басқаша айтқанда,олар
инвестициялық процеске ақшаны алғанға қарағанда көп береді.
Инвестициялау.
Инвестициялау деп – ақшаларды олрдың құндылығын арттыру немесе оң
табыс алу мақсатында арнайы таңдалған қаржы инструменттері арқылы
орналастыру процесін айтамыз. Бұл қызмет үлкен экономикалық маңызға ие, ол
логикалық кезекті әректтерді орындай алады, ал оның нәтижесі табыс алу
болып табылады.
Инвестициялардан табыс немесе пайда 2 негізгі нысанның біреуінен
алынуы мүмкін: ағымдағы табыс немесе салынған қаражаттардың құнының өсімі
ретінде.Мысалы,банктің жинақтаушы шотына орналастырылған ақшалар немесе бос
жер учаскесін сатып алуға салынған ақшалар.(оның табысы жерді сатып алу мен
сату уақыты арасында учаске құнының өсімі түрінде болады).
Инвестицияларды қаржыландыру көздері
Инвестициялық белсенділік экономиканың дамуының маңызды жағдайы,
құрылымдық қайта құруларды жүзеге асырулардың, бәсекелестіктің нығайуының
маңызды жағдайы болып табылады.
Әлемнің әрбір елі инвестициялық кризистен өз жолдарымен
шығады.Қалыптасқан инвестициялық саясат сол елдің не басқа елдің нақты
қаржылық - өндірістік мүмкіндіктерін есепке алуы тиіс.
Толық және дамыған инвестициялық бағдарлама инвестициялау көздерінің
барлық жиынының ‘’жұмысын’’ кіріктіруі қажет.Инвестициялық көздер мен
экономикалық даму арасындағы өзара байланыс жүйелі түрде келесідей
көрсетілуі мүмкін.
Инвестициялау көздерінің жалпы құрылымын қарастырайық.
Экономикалық теорияда инвестиция көздерінің сыныптамасы оның
негізіндегі белгілермен ерекшеленеді.Егер,көздердің негізгі арналымынан
қарастырсақ,ұлғайтылған инвестициялық шығыстарды ескірген құрал –
жабдықтарды алмастыруға бағытталған амортизациялар және физикалық капиталды
кеңейтетін, яғни экономикалық өсімге әсер ететін таза инвестицияларға
бөлуге болады.
Инвестицияны қаржыландырудың ішкі көздері.
Жоғарыда айтқандай,ішкі көздердің бірі болып жинақтар табылады.Ел
масштабында,жинақтардың жалпы деңгейі тұрғындардың, ұйымдардың және
үкіметтің жинақ деңгейіне тәуелді.
Елдегі жинақтардың көлемі елдегі инвестициялар көлеміне әсер етеді.
Инвестициялар болашақта бүкіл экономикалық өндірістік қуатын арттыратын
негізгі қорлардың сатып алу шығыстарын көрсетеді. Қоғам өзінің ағымдағы
табыстарының бір бөлігін жинақтаса, бұл өндірістің бір бөлігі тұтынуға
емес,инвестицияға бағытталғандығын көрсетеді.
Инвестицияның сыртқы көздері.
Қазіргі уақытта,сыртқы көздерден қаржыландырылатын шетел
инвестицияларына көп көңіл бөлінеді.Оларға жеке тікелей және портфельді
инвестициялар,сондай – ақ шетел несиелері мен қарыздары жатады.
Қазір инвестиция түріндегі шетел капиталына үлкен үміт артылуда.
Бұл, жол берілетін көлемде шетел валютасының біріктіретін механизм. Қаржы
нарықтарының бірнеше түрлері бар:акция нарығы,облигация нарығы, опциондар
нарығы.
Суретте инвестициялық процесті көрсететін диограмма келтірілген.
Диаграммадан көрініп тұрғандай,ақша ресурстарын беруші тұлғалар қаржы
институттары арқылы,қаржы нарықтары арқылы немесе тікелей ақша ресурстарын
сұранушы тұлғаларға бере алады.Қаржы нарығының қысқа мерзімді секторы –
ақша нарығы, ұзақ мерзімді секторы – капитал нарығы,оның ішінде қор биржасы
деп аталады.
Қаржылық мекемелер
Банктер
Қарыз жиеақтаушы ассоциациялар
Жинақтаушы банктер
Кредиттік бірлестіктер
Сақтандыру компаниялары
Зейнетақы қорлары
Капитал
Капитал
Жабдықтаушылар Тікелей келісімдер Тұтынушылары
Қаржы нарығы
Ақша нарығы (қысқа мерзімді)
Капитал нарығы(ұзақ мерзімді)
Көрініп тұрғандай қаржы мекемелері бір уақытта қаржы рыноктарының
жұмысына қатысады және қаражат берушілер мен сұранушылар арасында делдал
болып қатысады.
Инвестициялық процесс қатысушылары.
Мемлекет.
Әрбір атқарушы билік деңгейіне өз қызметін қаржыландыруға ауқымды
ақша сомалары талап етіледі.Әдетте,мұндай жобалар әртүрлі ұзақ мерзімді
міндеттемелер – облигациялар шығару арқылы қаржыландырылады. Ақшаға
сұраныстың басқа көзі болып құйылуы ұлттық экономиканы сауықтыруға әрекет
жасайды. Екіншіден, қазір интеграция кезінде, шетел инвестициялары ұлттық
мемлекеттердің жақындасуының бір құралы болып табылады.
Қазіргі уақытта, екі негізгі ұйымдар даму деңгейі төмен нлдерге,
соның ішінде Қазақстанға да, қаржылық қаражаттар салады. Олар – Халықаралық
Валюта Қоры және Халықаралық Даму Банкі.Бірақ, бұл халықаралық ұйымдар
‘’приоритетті’’ салаларын қаржыландырады, мысалы, ауыл шаруашылығы.
Қазақстан қазір іс – жүзінде барлық салаларды қаржыландыруды қажет етеді.
Қазіргі кезде, кәсіпорынды концессия көмегімен шетел иелігіне
беру жолымен Қазақстан өндірістік процесті қалпына келтіру әдісін дамытуда.
Ережеге сәйкес,бұл кәсіпорындар металлургиялық, тау – кен өндірісі,және тау
– кен өңдеуші салаларға жатады. Бірақ,қазір,ұлттық экономикаға жағымды әсер
етеді.
1.2.Қ.Р.Президенті жанындағы шетел инвесторлары Кеңесінің негізгі
міндеттері.
Қ.Р.Президенті жанындағы Шетел инвесторлары Кеңесі (ШИК) Мемлекет
басшысының №3985 1998 ж 30 маусымындағы жарлығымен құрылды. Ондағы мақсат
Қазақстандағы жұмыс жасайтын инвесторлармен тікелей келіссөз жүргізуде,
сондай– ақ инвестициялық
Қызметпен байланысты проблемалық мәселелерді жедел шешуді қамтамасыз ету.
Кеңес – ақылдасушылық – консультативтік орган болып
табылады.ШИК–н Қазақстан Республикасының Президенті басқарады. Ол оның
қызметін басқарады, сонымен қатар нұсқаманы бекітеді жене Кеңес отырысында
өкілеттік етеді.
Кеңес құрамына Қазақстан Республикасынан Премьер – Министр,Ұлттық
Банк Төрағасы, Сыртқы істер Министрі, Индустрия және сауда
Министрі,экономика және бюджетті жоспарлау Министрі,Қаржы Министрі,
Индустрия және сауда Министрлігінің инвестиция жөніндегі Комитет Төрағасы
және шетел инвесторларының жолдауын қарау жөніндегі ведомстволық
комиссияның төрағасы кіреді.
Кеңес құрамына шетел жағынан халықаралық қаржылық ұйымдардың және
шетел компанияларының бірінші басқарушыларының белгілі бір саны кіреді.
Кеңес отырысында оның құрамына кірмейтін компаниялар мен
ұйымдардың өкілдері шақырылуы мүмкін. ШИК шегінде 5 бірлескен жұмыс топтары
қызмет етеді – салық салу, заңнама, шетел инвесторларының ағымдағы қызметі,
Қ.Р. инвестициялық беделдік арттыру және мұнай газ секторы мәселелері
бойынша.
Кеңестік қызмет органы мен қызметінің негізгі координатор болып
Қ.Р. индустрия және сауда Министрлігінің инвестиция жөніндегі Комитет
табылады.’’Шетел Инвесторларының Қазақстандық Кеңесі’’ Ассоциациясы шетел
жағынан координатор болып табылады.Комитет, мүмкіндігінше, өндірістік және
шетел инвесторларының іскерлік ассоциациясы,мемлекеттер
өкілдіктерінің(Қазақстан Республикасында тіркелген ). ‘’Шетел
Инвесторларының Қазақстандық Кеңесі ‘’Ассоциациясымен келісіп ұсыныстарды
ескере отырып Кеңестің шетелдік мүшелерінің 13 құамын өзгерту жөнінде
ұсынымдарды Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына бере алады.
Кеңес отырысы жылына бір немесе екі рет жүргізіледі.Оның
құрылған мезетінен бастап мемлекет басшысының төрағалық етуімен 13 пленарлы
отырысы өтті:1998ж 25 қыркүйек, 1999ж 2маусым,1999ж 3 желтоқсан, 2000ж 8
желтоқсан, 2001ж 13маусым,2001ж 15желтоқсан,2002ж 05 щілде, 2002ж 06
желтоқсан, 2003ж 05 маусым, 2004ж 4 маусым,2004ж 10 желтоқсан және 2005ж 17
маусым.
Бұдан басқа, Кеңестің ағымдағы отырысы жиі болады және жұмысшы
топтардың кездесулері ұйымдастырылады.
Кеңестің пленарлы және ағымдағы отырыстарының қорытындысы
бойынша Қазақстан Республикасында инвестициялық климатты жетілдіру бойынша
министірліктер мен ведомстволарға тапсырыспен қаулылық шешімдер
қабылданады.
Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы шетел
инвесторлары Кеңесінің негізгі міндеттері мыналар табылады:
1.Инвестициялық қызмет мәселелерін реттейтін заңнамаларды
жетілдіру бойынша ұсынымдарды және сонымен қатар халықаралық маңызға ие
Қазақстан Республикасының ірі инвестициялық жобалары мен бағдарламаларын
жүзеге асыруымен байланысты мәселелер бойынша ұсынымдарды Қазақстан
Республикасы Президентіне қарауға беру.
2.Инвестициялық климатты, сондай–ақ Қазақстан Республикасы
экономикасына шетел инвестицияларын тарту стратегияларын жақсарту бойынша
ұсынымдар жасауға.
3.Әлемдік экономикалық процестерге елдің экономикасының
интеграциясы бойынша ұсыныстар жасау.
Кеңес отырыстарында мәселелердің кең спектрі талқыланады, оның
ішінде:
- Қазақстан Республикасының инвестициялық беделдік арттыру
- Қазақстан Республикасының сот жүйесі
- Салық салу және салық әкімшілігі жүйесін жақсарту
- Заң шығару процесінің айқындылығын арттыру
- Шетел жұмысшы күшінің елге келуін лицензиялау
- Инвестициялық пікірталастың келіспеушіліктерін жою және сотсыз шешу
- Көрші елдермен тарифтік саясаттың координациясы және транспорттық
тарифтер.
- Шетел компанияларының басты буындарының келуі мен кетуі
процедураларының жеңілдету.
- Бюрократия және сыбайлас жемқорлықпен күрес.
- Инвестицияларды саяси және жиі болатын тәуекелдерден сақтандыру.
2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климаттың ерекшеліктері.
2.1.Қ.Р-ң инвестициялық климатының жалпы жағдайы.
Қазақстан, сөзсіз ел экономикасына шетел инвестицияларын тарту
сферасында постсоветті кеңістікке көшбасшылардың бірі болып
табылады.Қазақстан тек шикізаттың стратегиялық түрлерінің экспортері
ретінде ғана емес, сонымен қатар инвестицияларды жүзеге асыру үшін қажетті
заңнамалық база және жағымды орта жасалғандығымен де тартымды.
Жалпы, шетел капиталын тарту және қорғау процедурасы, қазіргі
уақытта 20-дан астам заңдық және нормативтік құқықтық актілермен реттеледі.
Соларға сәйкес Қазақстанда шетел инвестициялары барлық ұйымдық – құқықтық
нысандарда рұқсат етілген кез келген обьектілер мен қызмет түрлеріне,соның
ішінде шетел фирмалары құру арқылы, яғни толығымен шетел инвесторларына
тиесілі, оның филиалдарын өкілдіктерін, не бірлескен кәсіпорындар құру
арқылы салына алады.Шетел инвесторларына респуюликада қайта инвестициялау
үшін, тауарларды сатып алу үшін және басқа да мақсаттар үшін табыстарды өз
қалауы бойынша пайдалануға кепіл береді.
Ел экономикасына күрделі ауқымды инвестициялық ресурстарды
тартудың,оларды рационалды және тиімді пайдалану қажеттілігін ескере
отырып,Президент жарлығымен бірыңғай уәкілетті орган – Қазақстан
Республикасының инвестиция жөнінднгі мемлекеттік комитеті құрылды.
Республикада экономиканың приоритетті секторларына тікелей инвестицияларды
тарту бойынша белгілі бір жарнамалық жұмыстар да жүргізілуде.
Шетел инвесторлары үшін келесідей салық жеңілдіктері
қарастырылған.
Негізгі қаражаттарға Салық жеңілдіктерінің қызмет ету
№ инвесторлардың жалпы мерзімі(инвестор салықтан босатылатын
көлемі көрсетілген Жылдар саны)
экономиканың
приритетті секторларының
атауы.
Табыс* салығы Мүлік салығы Жер салығы
Өндірістік инфроқұры -
лым.
1 10млн(АҚШ)долларына 4 5 4
дейін қоса алғанда.
10 млн.жоғары 5 5 5
Өңдеуші өндіріс
1млн.АҚШ дол.дейін қоса 2 3 3
2 алғанда.
1млн.-5млн.$(АҚШ)қоса 3 4 4
алғанда.
5млн.$(АҚШ) жоғары 5 5 5
Астана қаласының
объектілері.
3 10млн.$(АҚШ) дейін қо- 3 4 4
са алғанда
10млн.$(АҚШ) жоғары 5 5 5
Тұрғын үй**,әлеуметтік
Сфера және туризм
объектілері.
4 4млн.$(АҚШ) дейін қо - 2 3 3
са алғанда
4млн.$-10млн.$(АҚШ) 4 4 4
қоса алғанда
10млн.$(АҚШ) жоғары 5 5 5
Ауыл шаруашылығы.
5 1млн.$(АҚШ)дейін қоса 3 4 5
алғанда
1млн.$(АҚШ)жоғары 5 5 5
* -Салық салынатын табыстар алу мезетіне 5 жыл мерзіміне, бірақ келісім
шарт жасалған мезеттен 8 жылдан артық емес мерзімге табыс салығын төлеуден
босатылады
** -Салынған тұрғын үйлерді сатудан алынатын табыстар аталғанды жүзеге
асыру жылында табыс салығынан босатылады.
Қабылданатын заң актілері мен ұйымдастырушылық шаралар Қазақстандық
экономикаға шетел инвестицияларының құйылуына әрекет жасайды.Оған, қазір 40
шақты елдер өз қаржылық ресурстарын жұмсауда.Шетел инвестицияларының
негізгі көлемі тау-кен өндірісі өеркәсіптерінің негізгі
қаражаттарын(75%)құруға бағытталады.Құрылыстағы шетел инвестицияларының
жалпы республикалық көлемінің ең көп үлесі Батыс
Қазақстан(66%),Атырау(22%),Ақтөбе және Маңғыстау(4-5%) облыстарында
игерілуде.Қазақстан Республикасы экономика және сауда министірі Жақсыбек
Кулекеевтің мәліметтері бойынша 2002 жылы Қазақстан Экономикасына тікелей
шетел инвестицияларының көлемі 4,5млрд.$ құрады. Ол алдынғы жылдан 1млрд.-
қа көп.Оның айтуы бойынша тікелей шетел инвестицияларының көлемі 2003 жылы
5млрд.$ кем болуы керек. Жақын 10 жылда инвесторлар Батыс Қазақстанның
мұнай инфрақұрылымын нығайтуға 65 млрд.$ көп салым салуға дайын.
Сарапшылардың бағалауы бойынша Қазақстан Орта Азияға түскен барлық
тікелей инвестицияларының 80%-н алды.2001 жылы Әлем банкі Қазақстанды
инвестицияның едәуір көлемін тартатын әлемнің 20 елінің қатарына қосты.
Донор-елдерден тікелей шетел инвестицияларының
түсуі(02.09.2004жылы жаңартылған).
Елдер Көлемі($ млн.) Жалпы көлемдегі үлес
Салмағы(%)
АҚШ 994 46,6
Канада 252 11,8
Ұлыбритания 232 10,9
Италия 191 9,0
Ресей Федерациясы 81 3,8
Нидерланды 79 3,7
Қытай 96 4,5
Германия 16 0,8
Индонезия 47 2,2
Оңтүстік Корея 25 1,2
Қазіргі уақытта,Қазақстан дамуға ресми көмек шегінде бірқатар
Халықаралық Валюта Қоры(ХВҚ), Халықаралық қайта құру және даму
банкі(ХҚҚДБ),Азия даму банкі (АДБ),Еуропалық қайта құру және даму
банкі(ЕҚҚДБ), Ислам даму банкі (ИДБ) сияқты халықаралық қаржылық
экономикалық ұйымдармен және Жапония, АҚШ, ГФР және т.б. донор-елдер
өкіметімен қаржылық ынтымақтастықты дамытуда.Қазақстан Республикасының
сыртқы сауда айналымы(ұйымдастырылмаған саудадан басқа) кеден статистикалық
мәліметтері бойынша 2001жылы 15009,9млн. АҚШ долларын құрады. Ресеймен
тауар айналымы 4,7млрд. долларды құрады,Қытаймен 1,5 млрд.доллардан асып
түсіпті,Қазақстан мен Иран арасында 220млн. Доллар, Украинамен-645млн.
доллар,Өзбекістанмен-204млн. долларды құрады.
Табыс және мүлік салықтарына қатысты екі ретті салық салуды болдырмау
туралы келісімдер:Тәжікстан Республикасы, Германия Федеративтік
Республикасы, Украина, Белорусь Республикасы, Қырғыз Республикасы,
Өзбекістан Республикасы, Иран Исламдық Республикасы, Түрік Республикасы,
Швейцария, Молдова Республикасы, Эстон Республикасы, Румыния, Бельгия
Патшалығы, Чех Республикасы, Франция , Болгария, Грузия, Корея, Швеция,
Литва, Түркменістан,Индия, Ресей Федерациясы, Канада, Азербайжан,
Нидерланды, Пәкістан, Венгрия, Италия, АҚШ, Норвегия,Латвия.
Құқықтық көмек, құқықтық ақпаратпен алмасу және құқықтық қатынастар
туралы, ынтымақтастық туралы келісімдер:Өзбекстан, ҚХДР,Түркменістан,
Грузия, Қырғыстан, Пәкістан, Тукия, Литва, Монғолия, Қытай, Иран, Ресей
Федерациясы.
Инвестицияны өзара қорғау және оған әсер ету туралы
келісімдер:Тәжікстан, Болгария, Ресей Федерациясы, Бельгиялық-Люксембургтік
Экономикалық Одақ,Франция, Кувейт, Өзбекстан, Қырғыстан, Индия, Чех
Республикасы, Грузия, Иран, Израиль, Ұлыбритания, Венгрия, Монғолия, Сауд
Аравиясы, Польша, Украина, Литва, Швейцария, Египет,Финляндия, Қытай, АҚШ,
Туркия, Испания, ГФР, Грекия, Нидерланды, Австралия.
2.2.Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау.
Инвестициялаудың мәні инвестор (капитал иесі) көз қарасы бойынша
ертеңгі пайда үшін бүгінгі пайдадан бас тартуды білдіреді.Банктік ссуда
беру осындай операцияларға баламалы болып табылады.Сәйкесінше,капиталды
ұзақ мерзімге салу туралы шешім қабылдау үшін екі негізді болжамның дегейі
туралы ақпарат қажет:
1) Салынған қаражаттар толығымен өтілуі қажет;
2) Аталған операция нәтижесінде алынған пайда қаражаттарды пайдаланудан
уақытша бас тарту, сондай-ақ соңғы нәтиженің айқынсыздығынан тундайтын
тәуекелді өтеу үшін айтарлықтай үлкен болуы тиіс.
Инвестициялаудан бұрын жүргізілетін зерттеулер.Жобаның инвестициялау
алдындағы бірінші даму фазасында шешілетін мәселелерді тереңірек
қарастырайық .
Бұл кезеңде бірқатар зерттеулер жүргізіледі және жобаның жүзеге
асырылуына бастамаға дайындық жасалады.Әлемдік тәжірибеде инвестиция алды
деп аталатын(pre-investment) зерттеулер деңгейі инвестор талаптарына, оны
қаржыландыру уақыты мен мүмкіндіктеріне байланысты өзгеріп отыруы
мүмкін.Инвестициялаудан бұрын жүргізілетін зерттеулердің 3 деңгейін бөліп
көрсетеді:
1) мүмкіндіктерді зерттеу
2) дайындық немесе жоба алдындағы зерттеулер
3) жүзеге асырылушылығын бағалау немесе техникалық- экономикалық
зерттеулер.
Инвестициялаудан бұрын жүргізілетін зерттеулер деңгейі арасындағы
айырмашылық айтарлықтай шартты. Әдетте, нәтижелік шешімнің кезеңдік
дайындығы жаңа кәсіпорынның құрылысы немесе жаңа өндірісті ұйымдастыру
жобалары типтес ірі жобалар кезіңде ғана қажет. Инвестициялық жобаны жүзеге
асырумен байланысты барлық пікірлерді өңдеу қажет.Себебі, жалпы жоба
бойынша жетістік немесе сәтсіздік деңгейін анықтайды. Жеткіліксіз немесе
дұрыс негізделмеген жоба оны жүзеге асыру кезінде күрделі қыйындықтарға
ұшыратуы мүмкін.
Инвестициялау алдындағы зерттеулер жүргізудің құны капиталдық
шығындардың жалпы сомасында едәуір үлкен.Өндірістік даму жөніндегі БҰҰ-ң
(ЮНИДО) мәліметтері бойынша ол ірі жобалар үшін 0,8% , кішігірім
инвестициялар үшін 5% құрайды.
Инвестициялық жобаны бағалау критерийлері.
Инвестициялық жобаны талдауда Әлем банкі сияқты алдыңғы қатарлы
халықаралық қаржы институттары қатысты.Қазіргі уақытта әлеуметтік-саяси
және макроэкономикалық жағдайлардың тұрақсыздығы, инфляцияның жоғарғы
қарқындылығы, сондай-ақ Ресей және басқа пост кеңестік мемлекеттердің
заңнамалардың аяқталмағандығы инвестициялық қызметке жағымсыз әсер етуде.
Сондықтан сандартталған критерийлерді белгілі бір түзету қажеттігі
туындайды.
Инвестициялық жобаның коммерциялық тартымдылығының 2 критерийі бар:
1.Қаржылық немесе қаржылық бағалау.
2.Тиімділік немесе экономикалық бағалау.
Аталған екі көрсеткіш бір-бірін өзара толықтырады.Бірінші жағдайда,
жобаны жүзеге асыру кезіндегі жобаның
өтімділігі(төлемқабілеттілігі)талда нады.Екінші жағдайда-жобаға салынған
қаражаттардың сатып алу құндылығын сақтау және олардың өсуінің жеткілікті
қарқындылығын қамтамасыз етуде жобаның әлеуметті мүмкінділігіне талдау
жүргізіледі.
Инвестициялық жобаның коммерциялық мүмкіндігін бағалау әдістері.
Инвестициялық жобаны коммерциялық бағалау.
Қаржылық бақылау Экономикалық бағалау
(қаржылық мүмкіндігі) (инвестицияның
тиімділігі)
Пайда Ақша қа – Баланс Жай(статисти- Дисконттау
туралы ражатта- калық)әдістер әдістері
есеп рының
қозғалы-
сы туралы
есеп
Пайданың Сатып Жобаның
жай алу ағымдағы
нормасы мерзімі құны(NPV)
Қаржылық ба-
ғалау коэффи-
циенттер
Пайда-
Ның іш-
кі нор-
масы
(IRR)
1.Жобаның қаржылық мүмкіндігін бағалау.
Өтімділік проблемасы.
Жобаның қаржылық мүмкіндігін анықтау кезінде шешілетін негізгі мәселе-
оның өтімділігін бағалау.Жобаның өз уақытында және толық көлемде бар
қаржылық міндеттемелерге жауаптылығы-өтімділік деп түсіндіріледі.Қаржылық
міндеттемелерге жобаны жүзеге асырумен байланысты төлемдер жатады.
Инвестициялық жобаның өтімділігін бағалау бюджеттік көзқарас, яғни ақша
қаражаттарының қозғалысын жоспарлауға негізделуі тиіс. Ол үшін жобаның
әрекет ету мерзімі бірнеше уақыттың бөліктерге- жоспарлау интервалдарына
бөлінеді. Кейіннен, олардың әрқайсысы ақша қаражаттарының құйылу мен ағылуы
тұрғысынан жеке-жеке қарастырылады. Жоспарлау интервалының ұзақтылығы
инвестициялау алдындағы зерттеулер деңгейімен, қорытынды ақпаратты дайындау
мүмкіндігімен және жобаның қызмет ету мерзімімен анықталады.Әдетте,қысқа
және орта мерзімді инвестициялық жобаларға бір айға, тоқсанға немесе жарты
жылға, ал ұзақ мерзімді және кең ауқымды жобалар 1 жылға жасалады.
Бюджеттік көзқарас тұрғысынан, өтімділік жобаның қызмет ету мерзімі
кезінде түсімдер мен төлемдердің балансының оң сальдосын білдіреді.Ақша
қаражаттарының жинақталған сомасының теріс мәні оның тапшылығын
көрсетеді.Қандай да бір уақыттың интервалдарда барлық шығыстардың орнын
жабу үшін қолма-қол ақшаның жетіспеуі жалпы, жобаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазір Республика экономикасының түбірлі қалыптасуы күрделі
проблемалармен іргелесіп жүреді.Шаруашылық қызметтің кризистік жағдайы
көптеген кәсіпорындардың жабылуына немесе банкротқа ұшырауына
әкеледі.Жекешелендіру өндірістің айтарлықтай тиімді өсуіне әкелген жоқ.
Сақталған кризистің маңызды аспектілерінің бірі болып ұзаққа
созылған инвестициялық кризис табылады.Сыртқы экономикалық байланыстарды
кеңейту,шетел инвестицияларын кең көлемде тарту Қазақстанға экономикалық
кризистен шығуға көмектеседі. Осыған байланысты Республикада инвестициялық
процесті белсендіру бойынша Президент және Үкіметпен алғашқы қадамдар
жасалған. Сонымен,Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен
инвестиция жөніндегі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Комитеті
құрылған.1995 жылы Үкіметпен 1996-1998 жылдарға реформаларды тереңдетудің
орта мерзімдібағдарламасы жасалды.Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты
макроэкономикалық тұрақтылықты,құрылымдық-институцион алдық қайта құруларды
аяқтау,өндірістің құлдырауын тоқтату және осылардың негізінде-кең ауқымды
инвестициялар арқылы экономикалық өсім мен халықтың өмірлік деңгейінің
өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
ЮНКТАД сарапшыларының қорытындысына сәйкес қазіргі таңда
Қазақстан бұрынғы КСРО елдері мен Шығыс Еуропа елдерінде тікелей шетел
инвестицияларының көлемі бойынша төртінші орынды алады.
Еуропалық қайта құру және даму банкінің мәліметтері бойынша Қазақстан
жан басына келетін тікелей инвестициялардың жиынтық құйылымы бойынша Т.М.Д.
елдерінің ішінде бірінші орынды-165АҚШ долдары.Ал Ресейде бұл көрсеткіш-34
АҚШ долларын құрайды. Сонымен қатар Қазақстан, Болгария, Хорватия, Польша,
Румыния, Литва, Македония сияқты бұрынғы социалистік ерлерден де озып
келеді.
Солай бола тұра, Қазақстандағы инвестициялық климат айтарлықтай
жақсартуларды қажет етеді.Шетел инвестицияларын тартуға бөгет болатын
себептерді жою үшін едәуір күш жұмсау талап етіледі.Мұндай себептер
айтарлықтай көп.Ондай себептердің негізгілері-саяси тәуекелдер,
экономикалық және саяси тұрақсыздық, сақтандыру сферасындағы құқықтық
инфрақұрылымдардың дамуының жеткіліксіздігі.
Әлемнің басқа елдерінің тәжірибесі көрсеткендей,шетел капиталы оң
нәтижеге, сондай-ақ елдің экономикасын терең қарыздық кризиске ұшырауына
әкелетін теріс нәтижеге де ұшырату мүмкін.Инвестицияны максималды көлемде
тарту негізгі мақсат емес.
1.Инвестицияның экономикадағы ролі.
1.1.Инвестицияларды орналастыру процессі мен оның мәні.
“Инвестиция" терминінің бірнеше мағынасы бар. Ол біршама қаржылық
нәтижелерді ескеріп акция немесе облигациялар сатып алуды білдіреді;
белгілі бір тауарды өндіру мен сатуға талап етілетін нақты активтерді,
мысалы машиналарды білдіреді.
Инвестиция-бұл капиталдың сақталуын немесе құнының өсуін және ол
бойынша оң табыс алуды қамтамасыз ететін капиталды орналастыру әдісі. Бос
ақша қаражаттары- инвестиция емес, себебі қолма-қол ақшаның құндылығы
инфляциямен “жеп” қойылуы мүмкін және олар табысты алуды қамтамасыз ете
алмайды. Егер,сол ақша қаражаттарының сомасын банктін жинақтаушы шотына
орналастырсақ, онда оларды инвестиция деп атауға болады, себебі шот белгілі
бір табысқа кепіл береді.
Инвестициялық процесті талдаулар таза инвестициялардың артқы Ж.Ұ.Ө-
ң мультипликативті өсуін басқаратынын көрсетеді. Басқаша
айтқанда,инвестициялық ақшалар – бұл “қуаттылығы жоғарылатылған “
ақшалар.Мұның баламалы әсеріне мемлекеттік шығындардың өсуі де әкеледі.
Кез келген экономикалық инвестициялық ортасы негізгі болып табылады
және елдің экономикалық өсуін анықтайды, ал инвестициялық саясат
экономикалық саясаттың приоритетті сферасы болып табылады.
Капиталды орналастырудың түрлі нысандары бар.Олар бірқатар
факторлармен айқындалады: бағалы қағаздарға және жылжымайтын мүлікке;
қарыздық міндеттемелерге; акция және опциондарға;аз немесе көп
тәуекелмен;қысқа немесе ұзақ мерзімге;тікелей және жанама.
Бағалы қағаздар және мүліктік салымдар.
Бағалы қағаздар немесе қор құндылықтары-бұл кез келген біреудің қарыз
міндеттемелерін көрсететін немесе меншік иесі ретінде компаниядағы үлесін
сату немесе сатып алу құқығын қамтамасыз ететін ақша салымдарының құралы.
Мүліктік салымдар-бұл компанияның нақты активтеріне немесе жеке нақты
мүлікке салымдар.
Нақты активтер-бұл жер,құрылыстар және жермен тұрақты
‘’байланыстырылғандардың’’барлығы.
Нақты жеке мүлік-бұл алтын, антиквариат,өнер өндірісі және басқа да
коллекциялық заттар.
Тікелей және жанама инвестициялар.
Тікелей инвестиция – бұл қор немесе мүліктік құндылықтар түріндегі
активтерге талаптартарды инвестор тікелей иеленетін капитал салымы.
Жанама инвестиция – бұл портфельге қаражат салу,басқаша айтқанда
бағалы қағаздардың,не мүліктік құндылықтардың жиыны. Мысалы,инвестор
әртүрлі фирмалар шығарған бағалы қағаздардың диверсификацияланған жиынын
көрсететін өзара байланысты қордан акция сатып ала алады.Осы сатып алудан
кейін,инвестор жеке алынған компаниялардың активтеріне талаптарды емес, ал
портфельдегі үлеске ие болады.
Облигация,акция және опциондар.
Ережеге сәйкес, инвестициялар не кредиторлардың мүддесімен,не
капиталға меншік иесі ретінде қатысуымен байланысты. Қарыздық бағалы
қағаздар мүліктік емес активтерге салымдар ретінде пайыз (%) түрінде табыс
алу құқығына айырбасқа берілген қаражаттарды және белгіленген уақытта қарыз
сомасын қайтаруға қарыз алушының міндеттемесін білдіріді. Инвестор қарыздық
қаржы инструменттерін сатып алған кезде, мысалы облигацияны айналысқа
шығарғанды несиелейді және келісім шарттың аяқталуында қарыздың бастапқы
сомсын қайтаруға міндетті болатын келісілген уақыт ішінде бекітілген
пайыздарды төлеу міндеттемесін алады.
Капиталға қатысу немесе үлестік салымдар - бұл уақыт шектеулерімен
байланысты емес белгілі бір компанияның немесе мүлкінің иесінің үлесі.
Негізінде инвестор акция деп аталатын бағалы қағаздарды сатып ала отырып
компания каиталына қатысу құқығын иеленеді.Опциондар қарыздық
инструменттерге де,үлестікке де жатпайды; бұл инвесторларға басқа бағалы
қағаздарды немесе келісілген мерзім аяқталғанша алдын – ала белгіленген
баға бойынша активті ссатып алуға құқық беретін бағалы қағаз.
Жоғары тәуекелді және аз тәуекелді инвестициялар.
Кейде инвестицияларды тәуекел деңгейі бойынша бөледі. ’’Тәуекел’’
термині жағымсыз нәтиже алу мүмкіндігін білдіреді.
Тәуекелі төмен инвестицилар- бұл белгілі бір табыс алу тұрғысынан
қауіпсіз деп есептелетін салымдар.
Тәуекелі жоғары инвестициялар- бұл белгілі бір табыс алу кепілі
тұрғысынан спекулятивті болып есептелетін салымдар.
Спекуляция- бұл қаржы инструменттерінің құнымен табыстылығы болашақта
анықталған болатын қаржы инструменттерін сату және сатып алу операциясы.
Инвестициялыық процестің құрылымы.
Жалпы, инвестициялық процесс- бұл ақша ұсынушылар мен сұранушылар
арасындағы механизм.Екі жақ әдетте,қаржы институттарында немесе қаржы
нарығында кездеседі.Қаржы институттарын – банк және қарыз жинақтаушы
ассоциациялар сияқты ұйымдар,әдетте, алдымен салымдар алады,содан соң
ақшаларды кредитке береді,басқаша айтқанда инвестициялайды.Қаржы нарықтары
– бұл қор биржасы сияқты делдалдар көмегімен келісімдер жасау үшін қаржы
ресурстарын ұсынушылар мен іздеушілерді мемлекеттің ағымдағы қажеттіліктері
табылады.
Жалпы,мемлекет – бұл ақша қаражаттарын таза тұтынушы,яғни ол ақша
қаражаттарын бергенге қарағанда көп пайдаланады.
Компаниялар.
Көптеген компаниялар (типіне тәуелсіз) өз қызметін қолдау үшін күрделі
қаражаттарды қажет етеді.Мемлекетке ұқсас компаниялар,жалпы таза ақша
қаражаттарын сатып алушылар болып табылады.
Жеке тұлғалар
Жеке тұлғалар инвестициялық процеске әр түрлі әдістермен ақшаларды жеткізе
алады,мысалы,ақшаларды жинақтаушы шоттарға орналастыру,акция және
облигациялар сатып алу,сақтандыру полистерін сатып алу,әр түрлі мүліктерді
сатып алу.
Жеке тұлғалар – ақшаларды таза жабдықтаушылар;басқаша айтқанда,олар
инвестициялық процеске ақшаны алғанға қарағанда көп береді.
Инвестициялау.
Инвестициялау деп – ақшаларды олрдың құндылығын арттыру немесе оң
табыс алу мақсатында арнайы таңдалған қаржы инструменттері арқылы
орналастыру процесін айтамыз. Бұл қызмет үлкен экономикалық маңызға ие, ол
логикалық кезекті әректтерді орындай алады, ал оның нәтижесі табыс алу
болып табылады.
Инвестициялардан табыс немесе пайда 2 негізгі нысанның біреуінен
алынуы мүмкін: ағымдағы табыс немесе салынған қаражаттардың құнының өсімі
ретінде.Мысалы,банктің жинақтаушы шотына орналастырылған ақшалар немесе бос
жер учаскесін сатып алуға салынған ақшалар.(оның табысы жерді сатып алу мен
сату уақыты арасында учаске құнының өсімі түрінде болады).
Инвестицияларды қаржыландыру көздері
Инвестициялық белсенділік экономиканың дамуының маңызды жағдайы,
құрылымдық қайта құруларды жүзеге асырулардың, бәсекелестіктің нығайуының
маңызды жағдайы болып табылады.
Әлемнің әрбір елі инвестициялық кризистен өз жолдарымен
шығады.Қалыптасқан инвестициялық саясат сол елдің не басқа елдің нақты
қаржылық - өндірістік мүмкіндіктерін есепке алуы тиіс.
Толық және дамыған инвестициялық бағдарлама инвестициялау көздерінің
барлық жиынының ‘’жұмысын’’ кіріктіруі қажет.Инвестициялық көздер мен
экономикалық даму арасындағы өзара байланыс жүйелі түрде келесідей
көрсетілуі мүмкін.
Инвестициялау көздерінің жалпы құрылымын қарастырайық.
Экономикалық теорияда инвестиция көздерінің сыныптамасы оның
негізіндегі белгілермен ерекшеленеді.Егер,көздердің негізгі арналымынан
қарастырсақ,ұлғайтылған инвестициялық шығыстарды ескірген құрал –
жабдықтарды алмастыруға бағытталған амортизациялар және физикалық капиталды
кеңейтетін, яғни экономикалық өсімге әсер ететін таза инвестицияларға
бөлуге болады.
Инвестицияны қаржыландырудың ішкі көздері.
Жоғарыда айтқандай,ішкі көздердің бірі болып жинақтар табылады.Ел
масштабында,жинақтардың жалпы деңгейі тұрғындардың, ұйымдардың және
үкіметтің жинақ деңгейіне тәуелді.
Елдегі жинақтардың көлемі елдегі инвестициялар көлеміне әсер етеді.
Инвестициялар болашақта бүкіл экономикалық өндірістік қуатын арттыратын
негізгі қорлардың сатып алу шығыстарын көрсетеді. Қоғам өзінің ағымдағы
табыстарының бір бөлігін жинақтаса, бұл өндірістің бір бөлігі тұтынуға
емес,инвестицияға бағытталғандығын көрсетеді.
Инвестицияның сыртқы көздері.
Қазіргі уақытта,сыртқы көздерден қаржыландырылатын шетел
инвестицияларына көп көңіл бөлінеді.Оларға жеке тікелей және портфельді
инвестициялар,сондай – ақ шетел несиелері мен қарыздары жатады.
Қазір инвестиция түріндегі шетел капиталына үлкен үміт артылуда.
Бұл, жол берілетін көлемде шетел валютасының біріктіретін механизм. Қаржы
нарықтарының бірнеше түрлері бар:акция нарығы,облигация нарығы, опциондар
нарығы.
Суретте инвестициялық процесті көрсететін диограмма келтірілген.
Диаграммадан көрініп тұрғандай,ақша ресурстарын беруші тұлғалар қаржы
институттары арқылы,қаржы нарықтары арқылы немесе тікелей ақша ресурстарын
сұранушы тұлғаларға бере алады.Қаржы нарығының қысқа мерзімді секторы –
ақша нарығы, ұзақ мерзімді секторы – капитал нарығы,оның ішінде қор биржасы
деп аталады.
Қаржылық мекемелер
Банктер
Қарыз жиеақтаушы ассоциациялар
Жинақтаушы банктер
Кредиттік бірлестіктер
Сақтандыру компаниялары
Зейнетақы қорлары
Капитал
Капитал
Жабдықтаушылар Тікелей келісімдер Тұтынушылары
Қаржы нарығы
Ақша нарығы (қысқа мерзімді)
Капитал нарығы(ұзақ мерзімді)
Көрініп тұрғандай қаржы мекемелері бір уақытта қаржы рыноктарының
жұмысына қатысады және қаражат берушілер мен сұранушылар арасында делдал
болып қатысады.
Инвестициялық процесс қатысушылары.
Мемлекет.
Әрбір атқарушы билік деңгейіне өз қызметін қаржыландыруға ауқымды
ақша сомалары талап етіледі.Әдетте,мұндай жобалар әртүрлі ұзақ мерзімді
міндеттемелер – облигациялар шығару арқылы қаржыландырылады. Ақшаға
сұраныстың басқа көзі болып құйылуы ұлттық экономиканы сауықтыруға әрекет
жасайды. Екіншіден, қазір интеграция кезінде, шетел инвестициялары ұлттық
мемлекеттердің жақындасуының бір құралы болып табылады.
Қазіргі уақытта, екі негізгі ұйымдар даму деңгейі төмен нлдерге,
соның ішінде Қазақстанға да, қаржылық қаражаттар салады. Олар – Халықаралық
Валюта Қоры және Халықаралық Даму Банкі.Бірақ, бұл халықаралық ұйымдар
‘’приоритетті’’ салаларын қаржыландырады, мысалы, ауыл шаруашылығы.
Қазақстан қазір іс – жүзінде барлық салаларды қаржыландыруды қажет етеді.
Қазіргі кезде, кәсіпорынды концессия көмегімен шетел иелігіне
беру жолымен Қазақстан өндірістік процесті қалпына келтіру әдісін дамытуда.
Ережеге сәйкес,бұл кәсіпорындар металлургиялық, тау – кен өндірісі,және тау
– кен өңдеуші салаларға жатады. Бірақ,қазір,ұлттық экономикаға жағымды әсер
етеді.
1.2.Қ.Р.Президенті жанындағы шетел инвесторлары Кеңесінің негізгі
міндеттері.
Қ.Р.Президенті жанындағы Шетел инвесторлары Кеңесі (ШИК) Мемлекет
басшысының №3985 1998 ж 30 маусымындағы жарлығымен құрылды. Ондағы мақсат
Қазақстандағы жұмыс жасайтын инвесторлармен тікелей келіссөз жүргізуде,
сондай– ақ инвестициялық
Қызметпен байланысты проблемалық мәселелерді жедел шешуді қамтамасыз ету.
Кеңес – ақылдасушылық – консультативтік орган болып
табылады.ШИК–н Қазақстан Республикасының Президенті басқарады. Ол оның
қызметін басқарады, сонымен қатар нұсқаманы бекітеді жене Кеңес отырысында
өкілеттік етеді.
Кеңес құрамына Қазақстан Республикасынан Премьер – Министр,Ұлттық
Банк Төрағасы, Сыртқы істер Министрі, Индустрия және сауда
Министрі,экономика және бюджетті жоспарлау Министрі,Қаржы Министрі,
Индустрия және сауда Министрлігінің инвестиция жөніндегі Комитет Төрағасы
және шетел инвесторларының жолдауын қарау жөніндегі ведомстволық
комиссияның төрағасы кіреді.
Кеңес құрамына шетел жағынан халықаралық қаржылық ұйымдардың және
шетел компанияларының бірінші басқарушыларының белгілі бір саны кіреді.
Кеңес отырысында оның құрамына кірмейтін компаниялар мен
ұйымдардың өкілдері шақырылуы мүмкін. ШИК шегінде 5 бірлескен жұмыс топтары
қызмет етеді – салық салу, заңнама, шетел инвесторларының ағымдағы қызметі,
Қ.Р. инвестициялық беделдік арттыру және мұнай газ секторы мәселелері
бойынша.
Кеңестік қызмет органы мен қызметінің негізгі координатор болып
Қ.Р. индустрия және сауда Министрлігінің инвестиция жөніндегі Комитет
табылады.’’Шетел Инвесторларының Қазақстандық Кеңесі’’ Ассоциациясы шетел
жағынан координатор болып табылады.Комитет, мүмкіндігінше, өндірістік және
шетел инвесторларының іскерлік ассоциациясы,мемлекеттер
өкілдіктерінің(Қазақстан Республикасында тіркелген ). ‘’Шетел
Инвесторларының Қазақстандық Кеңесі ‘’Ассоциациясымен келісіп ұсыныстарды
ескере отырып Кеңестің шетелдік мүшелерінің 13 құамын өзгерту жөнінде
ұсынымдарды Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына бере алады.
Кеңес отырысы жылына бір немесе екі рет жүргізіледі.Оның
құрылған мезетінен бастап мемлекет басшысының төрағалық етуімен 13 пленарлы
отырысы өтті:1998ж 25 қыркүйек, 1999ж 2маусым,1999ж 3 желтоқсан, 2000ж 8
желтоқсан, 2001ж 13маусым,2001ж 15желтоқсан,2002ж 05 щілде, 2002ж 06
желтоқсан, 2003ж 05 маусым, 2004ж 4 маусым,2004ж 10 желтоқсан және 2005ж 17
маусым.
Бұдан басқа, Кеңестің ағымдағы отырысы жиі болады және жұмысшы
топтардың кездесулері ұйымдастырылады.
Кеңестің пленарлы және ағымдағы отырыстарының қорытындысы
бойынша Қазақстан Республикасында инвестициялық климатты жетілдіру бойынша
министірліктер мен ведомстволарға тапсырыспен қаулылық шешімдер
қабылданады.
Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы шетел
инвесторлары Кеңесінің негізгі міндеттері мыналар табылады:
1.Инвестициялық қызмет мәселелерін реттейтін заңнамаларды
жетілдіру бойынша ұсынымдарды және сонымен қатар халықаралық маңызға ие
Қазақстан Республикасының ірі инвестициялық жобалары мен бағдарламаларын
жүзеге асыруымен байланысты мәселелер бойынша ұсынымдарды Қазақстан
Республикасы Президентіне қарауға беру.
2.Инвестициялық климатты, сондай–ақ Қазақстан Республикасы
экономикасына шетел инвестицияларын тарту стратегияларын жақсарту бойынша
ұсынымдар жасауға.
3.Әлемдік экономикалық процестерге елдің экономикасының
интеграциясы бойынша ұсыныстар жасау.
Кеңес отырыстарында мәселелердің кең спектрі талқыланады, оның
ішінде:
- Қазақстан Республикасының инвестициялық беделдік арттыру
- Қазақстан Республикасының сот жүйесі
- Салық салу және салық әкімшілігі жүйесін жақсарту
- Заң шығару процесінің айқындылығын арттыру
- Шетел жұмысшы күшінің елге келуін лицензиялау
- Инвестициялық пікірталастың келіспеушіліктерін жою және сотсыз шешу
- Көрші елдермен тарифтік саясаттың координациясы және транспорттық
тарифтер.
- Шетел компанияларының басты буындарының келуі мен кетуі
процедураларының жеңілдету.
- Бюрократия және сыбайлас жемқорлықпен күрес.
- Инвестицияларды саяси және жиі болатын тәуекелдерден сақтандыру.
2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климаттың ерекшеліктері.
2.1.Қ.Р-ң инвестициялық климатының жалпы жағдайы.
Қазақстан, сөзсіз ел экономикасына шетел инвестицияларын тарту
сферасында постсоветті кеңістікке көшбасшылардың бірі болып
табылады.Қазақстан тек шикізаттың стратегиялық түрлерінің экспортері
ретінде ғана емес, сонымен қатар инвестицияларды жүзеге асыру үшін қажетті
заңнамалық база және жағымды орта жасалғандығымен де тартымды.
Жалпы, шетел капиталын тарту және қорғау процедурасы, қазіргі
уақытта 20-дан астам заңдық және нормативтік құқықтық актілермен реттеледі.
Соларға сәйкес Қазақстанда шетел инвестициялары барлық ұйымдық – құқықтық
нысандарда рұқсат етілген кез келген обьектілер мен қызмет түрлеріне,соның
ішінде шетел фирмалары құру арқылы, яғни толығымен шетел инвесторларына
тиесілі, оның филиалдарын өкілдіктерін, не бірлескен кәсіпорындар құру
арқылы салына алады.Шетел инвесторларына респуюликада қайта инвестициялау
үшін, тауарларды сатып алу үшін және басқа да мақсаттар үшін табыстарды өз
қалауы бойынша пайдалануға кепіл береді.
Ел экономикасына күрделі ауқымды инвестициялық ресурстарды
тартудың,оларды рационалды және тиімді пайдалану қажеттілігін ескере
отырып,Президент жарлығымен бірыңғай уәкілетті орган – Қазақстан
Республикасының инвестиция жөнінднгі мемлекеттік комитеті құрылды.
Республикада экономиканың приоритетті секторларына тікелей инвестицияларды
тарту бойынша белгілі бір жарнамалық жұмыстар да жүргізілуде.
Шетел инвесторлары үшін келесідей салық жеңілдіктері
қарастырылған.
Негізгі қаражаттарға Салық жеңілдіктерінің қызмет ету
№ инвесторлардың жалпы мерзімі(инвестор салықтан босатылатын
көлемі көрсетілген Жылдар саны)
экономиканың
приритетті секторларының
атауы.
Табыс* салығы Мүлік салығы Жер салығы
Өндірістік инфроқұры -
лым.
1 10млн(АҚШ)долларына 4 5 4
дейін қоса алғанда.
10 млн.жоғары 5 5 5
Өңдеуші өндіріс
1млн.АҚШ дол.дейін қоса 2 3 3
2 алғанда.
1млн.-5млн.$(АҚШ)қоса 3 4 4
алғанда.
5млн.$(АҚШ) жоғары 5 5 5
Астана қаласының
объектілері.
3 10млн.$(АҚШ) дейін қо- 3 4 4
са алғанда
10млн.$(АҚШ) жоғары 5 5 5
Тұрғын үй**,әлеуметтік
Сфера және туризм
объектілері.
4 4млн.$(АҚШ) дейін қо - 2 3 3
са алғанда
4млн.$-10млн.$(АҚШ) 4 4 4
қоса алғанда
10млн.$(АҚШ) жоғары 5 5 5
Ауыл шаруашылығы.
5 1млн.$(АҚШ)дейін қоса 3 4 5
алғанда
1млн.$(АҚШ)жоғары 5 5 5
* -Салық салынатын табыстар алу мезетіне 5 жыл мерзіміне, бірақ келісім
шарт жасалған мезеттен 8 жылдан артық емес мерзімге табыс салығын төлеуден
босатылады
** -Салынған тұрғын үйлерді сатудан алынатын табыстар аталғанды жүзеге
асыру жылында табыс салығынан босатылады.
Қабылданатын заң актілері мен ұйымдастырушылық шаралар Қазақстандық
экономикаға шетел инвестицияларының құйылуына әрекет жасайды.Оған, қазір 40
шақты елдер өз қаржылық ресурстарын жұмсауда.Шетел инвестицияларының
негізгі көлемі тау-кен өндірісі өеркәсіптерінің негізгі
қаражаттарын(75%)құруға бағытталады.Құрылыстағы шетел инвестицияларының
жалпы республикалық көлемінің ең көп үлесі Батыс
Қазақстан(66%),Атырау(22%),Ақтөбе және Маңғыстау(4-5%) облыстарында
игерілуде.Қазақстан Республикасы экономика және сауда министірі Жақсыбек
Кулекеевтің мәліметтері бойынша 2002 жылы Қазақстан Экономикасына тікелей
шетел инвестицияларының көлемі 4,5млрд.$ құрады. Ол алдынғы жылдан 1млрд.-
қа көп.Оның айтуы бойынша тікелей шетел инвестицияларының көлемі 2003 жылы
5млрд.$ кем болуы керек. Жақын 10 жылда инвесторлар Батыс Қазақстанның
мұнай инфрақұрылымын нығайтуға 65 млрд.$ көп салым салуға дайын.
Сарапшылардың бағалауы бойынша Қазақстан Орта Азияға түскен барлық
тікелей инвестицияларының 80%-н алды.2001 жылы Әлем банкі Қазақстанды
инвестицияның едәуір көлемін тартатын әлемнің 20 елінің қатарына қосты.
Донор-елдерден тікелей шетел инвестицияларының
түсуі(02.09.2004жылы жаңартылған).
Елдер Көлемі($ млн.) Жалпы көлемдегі үлес
Салмағы(%)
АҚШ 994 46,6
Канада 252 11,8
Ұлыбритания 232 10,9
Италия 191 9,0
Ресей Федерациясы 81 3,8
Нидерланды 79 3,7
Қытай 96 4,5
Германия 16 0,8
Индонезия 47 2,2
Оңтүстік Корея 25 1,2
Қазіргі уақытта,Қазақстан дамуға ресми көмек шегінде бірқатар
Халықаралық Валюта Қоры(ХВҚ), Халықаралық қайта құру және даму
банкі(ХҚҚДБ),Азия даму банкі (АДБ),Еуропалық қайта құру және даму
банкі(ЕҚҚДБ), Ислам даму банкі (ИДБ) сияқты халықаралық қаржылық
экономикалық ұйымдармен және Жапония, АҚШ, ГФР және т.б. донор-елдер
өкіметімен қаржылық ынтымақтастықты дамытуда.Қазақстан Республикасының
сыртқы сауда айналымы(ұйымдастырылмаған саудадан басқа) кеден статистикалық
мәліметтері бойынша 2001жылы 15009,9млн. АҚШ долларын құрады. Ресеймен
тауар айналымы 4,7млрд. долларды құрады,Қытаймен 1,5 млрд.доллардан асып
түсіпті,Қазақстан мен Иран арасында 220млн. Доллар, Украинамен-645млн.
доллар,Өзбекістанмен-204млн. долларды құрады.
Табыс және мүлік салықтарына қатысты екі ретті салық салуды болдырмау
туралы келісімдер:Тәжікстан Республикасы, Германия Федеративтік
Республикасы, Украина, Белорусь Республикасы, Қырғыз Республикасы,
Өзбекістан Республикасы, Иран Исламдық Республикасы, Түрік Республикасы,
Швейцария, Молдова Республикасы, Эстон Республикасы, Румыния, Бельгия
Патшалығы, Чех Республикасы, Франция , Болгария, Грузия, Корея, Швеция,
Литва, Түркменістан,Индия, Ресей Федерациясы, Канада, Азербайжан,
Нидерланды, Пәкістан, Венгрия, Италия, АҚШ, Норвегия,Латвия.
Құқықтық көмек, құқықтық ақпаратпен алмасу және құқықтық қатынастар
туралы, ынтымақтастық туралы келісімдер:Өзбекстан, ҚХДР,Түркменістан,
Грузия, Қырғыстан, Пәкістан, Тукия, Литва, Монғолия, Қытай, Иран, Ресей
Федерациясы.
Инвестицияны өзара қорғау және оған әсер ету туралы
келісімдер:Тәжікстан, Болгария, Ресей Федерациясы, Бельгиялық-Люксембургтік
Экономикалық Одақ,Франция, Кувейт, Өзбекстан, Қырғыстан, Индия, Чех
Республикасы, Грузия, Иран, Израиль, Ұлыбритания, Венгрия, Монғолия, Сауд
Аравиясы, Польша, Украина, Литва, Швейцария, Египет,Финляндия, Қытай, АҚШ,
Туркия, Испания, ГФР, Грекия, Нидерланды, Австралия.
2.2.Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау.
Инвестициялаудың мәні инвестор (капитал иесі) көз қарасы бойынша
ертеңгі пайда үшін бүгінгі пайдадан бас тартуды білдіреді.Банктік ссуда
беру осындай операцияларға баламалы болып табылады.Сәйкесінше,капиталды
ұзақ мерзімге салу туралы шешім қабылдау үшін екі негізді болжамның дегейі
туралы ақпарат қажет:
1) Салынған қаражаттар толығымен өтілуі қажет;
2) Аталған операция нәтижесінде алынған пайда қаражаттарды пайдаланудан
уақытша бас тарту, сондай-ақ соңғы нәтиженің айқынсыздығынан тундайтын
тәуекелді өтеу үшін айтарлықтай үлкен болуы тиіс.
Инвестициялаудан бұрын жүргізілетін зерттеулер.Жобаның инвестициялау
алдындағы бірінші даму фазасында шешілетін мәселелерді тереңірек
қарастырайық .
Бұл кезеңде бірқатар зерттеулер жүргізіледі және жобаның жүзеге
асырылуына бастамаға дайындық жасалады.Әлемдік тәжірибеде инвестиция алды
деп аталатын(pre-investment) зерттеулер деңгейі инвестор талаптарына, оны
қаржыландыру уақыты мен мүмкіндіктеріне байланысты өзгеріп отыруы
мүмкін.Инвестициялаудан бұрын жүргізілетін зерттеулердің 3 деңгейін бөліп
көрсетеді:
1) мүмкіндіктерді зерттеу
2) дайындық немесе жоба алдындағы зерттеулер
3) жүзеге асырылушылығын бағалау немесе техникалық- экономикалық
зерттеулер.
Инвестициялаудан бұрын жүргізілетін зерттеулер деңгейі арасындағы
айырмашылық айтарлықтай шартты. Әдетте, нәтижелік шешімнің кезеңдік
дайындығы жаңа кәсіпорынның құрылысы немесе жаңа өндірісті ұйымдастыру
жобалары типтес ірі жобалар кезіңде ғана қажет. Инвестициялық жобаны жүзеге
асырумен байланысты барлық пікірлерді өңдеу қажет.Себебі, жалпы жоба
бойынша жетістік немесе сәтсіздік деңгейін анықтайды. Жеткіліксіз немесе
дұрыс негізделмеген жоба оны жүзеге асыру кезінде күрделі қыйындықтарға
ұшыратуы мүмкін.
Инвестициялау алдындағы зерттеулер жүргізудің құны капиталдық
шығындардың жалпы сомасында едәуір үлкен.Өндірістік даму жөніндегі БҰҰ-ң
(ЮНИДО) мәліметтері бойынша ол ірі жобалар үшін 0,8% , кішігірім
инвестициялар үшін 5% құрайды.
Инвестициялық жобаны бағалау критерийлері.
Инвестициялық жобаны талдауда Әлем банкі сияқты алдыңғы қатарлы
халықаралық қаржы институттары қатысты.Қазіргі уақытта әлеуметтік-саяси
және макроэкономикалық жағдайлардың тұрақсыздығы, инфляцияның жоғарғы
қарқындылығы, сондай-ақ Ресей және басқа пост кеңестік мемлекеттердің
заңнамалардың аяқталмағандығы инвестициялық қызметке жағымсыз әсер етуде.
Сондықтан сандартталған критерийлерді белгілі бір түзету қажеттігі
туындайды.
Инвестициялық жобаның коммерциялық тартымдылығының 2 критерийі бар:
1.Қаржылық немесе қаржылық бағалау.
2.Тиімділік немесе экономикалық бағалау.
Аталған екі көрсеткіш бір-бірін өзара толықтырады.Бірінші жағдайда,
жобаны жүзеге асыру кезіндегі жобаның
өтімділігі(төлемқабілеттілігі)талда нады.Екінші жағдайда-жобаға салынған
қаражаттардың сатып алу құндылығын сақтау және олардың өсуінің жеткілікті
қарқындылығын қамтамасыз етуде жобаның әлеуметті мүмкінділігіне талдау
жүргізіледі.
Инвестициялық жобаның коммерциялық мүмкіндігін бағалау әдістері.
Инвестициялық жобаны коммерциялық бағалау.
Қаржылық бақылау Экономикалық бағалау
(қаржылық мүмкіндігі) (инвестицияның
тиімділігі)
Пайда Ақша қа – Баланс Жай(статисти- Дисконттау
туралы ражатта- калық)әдістер әдістері
есеп рының
қозғалы-
сы туралы
есеп
Пайданың Сатып Жобаның
жай алу ағымдағы
нормасы мерзімі құны(NPV)
Қаржылық ба-
ғалау коэффи-
циенттер
Пайда-
Ның іш-
кі нор-
масы
(IRR)
1.Жобаның қаржылық мүмкіндігін бағалау.
Өтімділік проблемасы.
Жобаның қаржылық мүмкіндігін анықтау кезінде шешілетін негізгі мәселе-
оның өтімділігін бағалау.Жобаның өз уақытында және толық көлемде бар
қаржылық міндеттемелерге жауаптылығы-өтімділік деп түсіндіріледі.Қаржылық
міндеттемелерге жобаны жүзеге асырумен байланысты төлемдер жатады.
Инвестициялық жобаның өтімділігін бағалау бюджеттік көзқарас, яғни ақша
қаражаттарының қозғалысын жоспарлауға негізделуі тиіс. Ол үшін жобаның
әрекет ету мерзімі бірнеше уақыттың бөліктерге- жоспарлау интервалдарына
бөлінеді. Кейіннен, олардың әрқайсысы ақша қаражаттарының құйылу мен ағылуы
тұрғысынан жеке-жеке қарастырылады. Жоспарлау интервалының ұзақтылығы
инвестициялау алдындағы зерттеулер деңгейімен, қорытынды ақпаратты дайындау
мүмкіндігімен және жобаның қызмет ету мерзімімен анықталады.Әдетте,қысқа
және орта мерзімді инвестициялық жобаларға бір айға, тоқсанға немесе жарты
жылға, ал ұзақ мерзімді және кең ауқымды жобалар 1 жылға жасалады.
Бюджеттік көзқарас тұрғысынан, өтімділік жобаның қызмет ету мерзімі
кезінде түсімдер мен төлемдердің балансының оң сальдосын білдіреді.Ақша
қаражаттарының жинақталған сомасының теріс мәні оның тапшылығын
көрсетеді.Қандай да бір уақыттың интервалдарда барлық шығыстардың орнын
жабу үшін қолма-қол ақшаның жетіспеуі жалпы, жобаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz