Қытай халық Республикасындағы ұлтаралық саясатты жүзеге асыру ерекшеліктері
І. Қытай Халық Республикасының саяси даму ерекшеліктерінің мәні мен мазмұны
1.1. Басқару және кадр жүйесіндегі реформалар . саяси дамудың ішкі мазмұнының модернизациялануы негізінде 8 . 16
1.2. Қытай Халық Республикасындағы саяси жүйе мен мемлекеттік идеология ерекшеліктері 17 . 30
2. Жаңа геосаяси кеңістіктегі Қытай Халық Республикасының саясатындағы өзекті мәселелер
2.1. Қытай Халық Республикасындағы автономиялық ұлтаралық саясат негіздерінің теориялық аспектілері 31 . 41
2.2. Қытайдағы демографиялық ахуал және оның ішкі саясатта алатын орны 42 . 52
Қорытынды 53 . 56
Пайдаланылған әдебиеттер 57 . 58
1.1. Басқару және кадр жүйесіндегі реформалар . саяси дамудың ішкі мазмұнының модернизациялануы негізінде 8 . 16
1.2. Қытай Халық Республикасындағы саяси жүйе мен мемлекеттік идеология ерекшеліктері 17 . 30
2. Жаңа геосаяси кеңістіктегі Қытай Халық Республикасының саясатындағы өзекті мәселелер
2.1. Қытай Халық Республикасындағы автономиялық ұлтаралық саясат негіздерінің теориялық аспектілері 31 . 41
2.2. Қытайдағы демографиялық ахуал және оның ішкі саясатта алатын орны 42 . 52
Қорытынды 53 . 56
Пайдаланылған әдебиеттер 57 . 58
Кез-келген саясат дәстүрлі және тарихи түрде мемлекеттің негізгі сипатын, оның шынайы мазмұндылығын, потенциалын, елдің өмір сүру жағдайының жаңа сапалы жетістіктерге жету жолдарының көрсеткіштері болды. Қоғамның әлеуметтік жағдайының жақсаруына, нақты мемлекеттің ілгерілеуі, дамуына үлкен серпіліс берген мемлекеттегі саясат пен адам ресурстары екенін тарих біледі. Бірақ сол мемлекеттегі саясаттың дені жетістіктерге жете бермегенін де есте ұстау керек. Іске аспай қалған тұстары да болғаны тарихи-саяси шындық. Сондықтан да, әлеуметтік, экономикалық, саяси ғылымдардың қоғамның қазіргі заманғы саясатына , оның жетістіктері мен басты мәселелеріне деген қызығушылығының өсуі объективті заңды құбылыс деп білеміз. Қоғамның тұрақты дамуының бірден –бір кепілі ол- ұлтаралық келісім екенін де естен шығармаған жөн.
Бітіру жұмысының өзектілігі ретінде Орталық-Шығыс Азиядағы алып мемлекет – Қытайдың саяси даму ерекшеліктері мен ұлтаралық саясатының негізгі аспектілерін қарастыру себебіміз, саяси реформаларды жасаудағы көптеген қиыншылықтар мен қайшылықтарға қарамастан, бұл процестен үлкен жетістіктерге, барынша шыдамдылықпен жеткен, өздеріне тән спецификасымен дүние жүзін таңқалдырған елдің тәжірибесін басты назарға алып, ондағы алғышарттарды, жүргізілу барысы, кезеңдері мен негізгі аспектілеріне саяси көзқарас пен талдау жасауға тырыстық. Қазақстанның сыртқы саясатындағы басты басымдылықтардың бірі - көрші мемлекеттермен тату-тәтті достық қарым-қатынас орнату негізгі приоритет деп танылса, ол мәселені Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Қытаймен арадағы ынтымақтық көршілік қарым-қатынастың нығаюынан жоғары, дұрыс саясаттың болуы мүмкін емес жағдай/1/ деп қадап айтқан болатын. Әрине осы көрші мемлекеттерде болып жатқан саяси процестермен оның сабақтары, қателіктері және жетістіктерінен тәжірибе алсақ біз сияқты егемендікке жаңадан қол жеткізген жас мемлекет үшін көп пайдасы бар десек қателеспейміз деп ойлаймыз.
Хронологиялық жағынан шамамен Қытай Халық Республикасы құрылғаннан (1949.1.Х) бастап 60 жылдық, соның ішінде соңғы 20 жылды – Қытайдағы саясаттың жүргізу кезеңін қамтып отырған бұл жұмыста осы елдегі ішкі саясат мәселелеріне, әсіресе ұлтаралық процестерге үлкен көңіл бөлінді. Жалпы ішкі саясатты мемлекеттік саясаттың негізгі басты элементі ретінде қарастыруға тырыстық. Осы тұрғыда Қытайдағы реформа өткізілу қарсаңындағы әлеуметтік алғышарттар, заңдылықтар, нақты бұл саяси реформаның өткізілуінің қажеттілігін де талдауға алуға талпыныс жасалды. Қытайдағы мәдени революцияның өзін экономикалық және саяси өзгерістердің алдын-алу процестері ретінде жүргізілуін назарға алсақ, бітіру жұмысындағы көтерілген мәселелер мен талдаулар болашақтағы жүргізілетін реформалардың әртүрлі аспектілерін зерттеуге, танып-білуге көмегін береді.
Бітіру жұмысының өзектілігі ретінде Орталық-Шығыс Азиядағы алып мемлекет – Қытайдың саяси даму ерекшеліктері мен ұлтаралық саясатының негізгі аспектілерін қарастыру себебіміз, саяси реформаларды жасаудағы көптеген қиыншылықтар мен қайшылықтарға қарамастан, бұл процестен үлкен жетістіктерге, барынша шыдамдылықпен жеткен, өздеріне тән спецификасымен дүние жүзін таңқалдырған елдің тәжірибесін басты назарға алып, ондағы алғышарттарды, жүргізілу барысы, кезеңдері мен негізгі аспектілеріне саяси көзқарас пен талдау жасауға тырыстық. Қазақстанның сыртқы саясатындағы басты басымдылықтардың бірі - көрші мемлекеттермен тату-тәтті достық қарым-қатынас орнату негізгі приоритет деп танылса, ол мәселені Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Қытаймен арадағы ынтымақтық көршілік қарым-қатынастың нығаюынан жоғары, дұрыс саясаттың болуы мүмкін емес жағдай/1/ деп қадап айтқан болатын. Әрине осы көрші мемлекеттерде болып жатқан саяси процестермен оның сабақтары, қателіктері және жетістіктерінен тәжірибе алсақ біз сияқты егемендікке жаңадан қол жеткізген жас мемлекет үшін көп пайдасы бар десек қателеспейміз деп ойлаймыз.
Хронологиялық жағынан шамамен Қытай Халық Республикасы құрылғаннан (1949.1.Х) бастап 60 жылдық, соның ішінде соңғы 20 жылды – Қытайдағы саясаттың жүргізу кезеңін қамтып отырған бұл жұмыста осы елдегі ішкі саясат мәселелеріне, әсіресе ұлтаралық процестерге үлкен көңіл бөлінді. Жалпы ішкі саясатты мемлекеттік саясаттың негізгі басты элементі ретінде қарастыруға тырыстық. Осы тұрғыда Қытайдағы реформа өткізілу қарсаңындағы әлеуметтік алғышарттар, заңдылықтар, нақты бұл саяси реформаның өткізілуінің қажеттілігін де талдауға алуға талпыныс жасалды. Қытайдағы мәдени революцияның өзін экономикалық және саяси өзгерістердің алдын-алу процестері ретінде жүргізілуін назарға алсақ, бітіру жұмысындағы көтерілген мәселелер мен талдаулар болашақтағы жүргізілетін реформалардың әртүрлі аспектілерін зерттеуге, танып-білуге көмегін береді.
1. Назарбаев Н.Ә. ҚР СІМ (Сыртқы істер министрлігі) Коллегиясының кеңейтілген мәжілісінде сөйлеген сөзінен //Дипломатиялық курьер. 1998. қазан.
2. Мясников В.С. Китайская цивилизация доказала свою способность выживать //Сегодня. №21, 1994, январь
3. Яковлев А.Г. Доверительное партнерство, направленное на стратегическое взаимоотношение // Проблемы Дальнего Востока. № 2, 1997. С.41-48.; Красильников А.С. Национальные интересы России и Китая в зоне развивающихся стран и проблемы их реализации // Сб. Китай в мировой и региональной политике. М., 1996. С. 29-72. және т.б.
4. Стенограмма круглого стола Китай: плюсы и минусы эволюционного перехода к рынку, проведенный РАН, М., 1996. С.62-63.
5. Журнал Международные проблемы. 1993. №10,11,12.
6. Султанов К.С. Реформы в Казахстане и Китае. Астана, Елорда. 2000.
7. Абен Е.М., Жоламан Р.К., Карин К.Т., Кушкумбаев С.К., Спанов М.У. Потенциальные территориальные споры и конфликты в контексте безопасности Центральноазиатского региона // Евразийское сообщество. № 4. 1998. С. 96.
8. Бутенко А.П. Рыночные реформы в России и Китае: сходство целей и различие результатов. // Проблемы Дальнего Востока...
9. Дэн Сяопин. Избранное. Том 3. (1982-1992). Пекин, 1994. С. 10.
10. Қытайлық жорнал: Синь Чжунго ди яньцзю. №5. Пекин, 1994. 17-18 б.
11. Ле Дакпо. Второе поколение руководства КПК Тайбэй, 1989. 1-12 б.
12. Стивен Лю. Кадры и общество в Китае. Гонконг, 1989. 35 б.
13. Дин Ван. Социальный вопрос. Гонконг, 1992. 22 б.
14. Китайская Народная Республика. М., 1989. 88 б.
15. Воронцов В.Б. Судьба китайского Бонопарта. М., 1989. 97 б.
16. Китайская Народная Республика. М.,1989. 91 б.
17. Сонда, 67-68 б.
18. Эффективный институт политических консультаций. Пекин, 1998. 17 б.
19. Китай – 1998. Пекин, 1998. 56-57 б.
20. Бутенко А.П. Рыночные реформы в Росии и Китае: сходство целей и различие результатов // Социально-гуманистические знания. 1999. №1, 34 б.
21. Конфуций. Лунь юй. Мудрецы Поднебесной. Симферополь 1998. 92 б.
22. Мао-Цзы. Мудрецы Поднебесной. 161 б.
23. Фэн Юлань. Краткая история китайской философии. Евразия. СПб., 1998. 69 б.
24. сонда, 79-80 б.
25. Сонда, 81 б.
26. Мұқаметқанұлы Н. Қазақ диаспорасы: бүгіні мен ертеңі//Қытай Компартиясының аз санды ұлттарға қолданған саясаты және қазақтар өміріндегі елеулі өзгерістер. Астана. Елорда, 2005. 153 б.
27.Сыроежкин К.Л. Қытай Компартиясы Ұлттық саясатының концепциясының негізі. А., 1998. 184 б.
28. Мамедов М.Р., И.Б.Шевель., Алексеева И.М. Синьцзянь-Ұйғыр аграрлық мәселелерін шешу туралы. М., 1964. 98 б. /. Большая Советская энциклопедия. М.,1956. 9 том. 223-226 б.
29. Большая Советская энциклопедия. М.,1956. 9 том. 223-226 б.
30. Инако Цунэо. Право и политика современного Китая 1940-1975 гг. М., 1978. 263 б.
31. Сыроежкин К.Л. аталған еңбек. 331 б.
32. Сұлтанов Қ. Реформы в Казахстане и Китае. С. 183.
33. Гумилев Л.Н. Хунны в Китае. СПб., 1994. 19 б.
34. Конституция КНР. Пекин. С. 12, 17.
2. Мясников В.С. Китайская цивилизация доказала свою способность выживать //Сегодня. №21, 1994, январь
3. Яковлев А.Г. Доверительное партнерство, направленное на стратегическое взаимоотношение // Проблемы Дальнего Востока. № 2, 1997. С.41-48.; Красильников А.С. Национальные интересы России и Китая в зоне развивающихся стран и проблемы их реализации // Сб. Китай в мировой и региональной политике. М., 1996. С. 29-72. және т.б.
4. Стенограмма круглого стола Китай: плюсы и минусы эволюционного перехода к рынку, проведенный РАН, М., 1996. С.62-63.
5. Журнал Международные проблемы. 1993. №10,11,12.
6. Султанов К.С. Реформы в Казахстане и Китае. Астана, Елорда. 2000.
7. Абен Е.М., Жоламан Р.К., Карин К.Т., Кушкумбаев С.К., Спанов М.У. Потенциальные территориальные споры и конфликты в контексте безопасности Центральноазиатского региона // Евразийское сообщество. № 4. 1998. С. 96.
8. Бутенко А.П. Рыночные реформы в России и Китае: сходство целей и различие результатов. // Проблемы Дальнего Востока...
9. Дэн Сяопин. Избранное. Том 3. (1982-1992). Пекин, 1994. С. 10.
10. Қытайлық жорнал: Синь Чжунго ди яньцзю. №5. Пекин, 1994. 17-18 б.
11. Ле Дакпо. Второе поколение руководства КПК Тайбэй, 1989. 1-12 б.
12. Стивен Лю. Кадры и общество в Китае. Гонконг, 1989. 35 б.
13. Дин Ван. Социальный вопрос. Гонконг, 1992. 22 б.
14. Китайская Народная Республика. М., 1989. 88 б.
15. Воронцов В.Б. Судьба китайского Бонопарта. М., 1989. 97 б.
16. Китайская Народная Республика. М.,1989. 91 б.
17. Сонда, 67-68 б.
18. Эффективный институт политических консультаций. Пекин, 1998. 17 б.
19. Китай – 1998. Пекин, 1998. 56-57 б.
20. Бутенко А.П. Рыночные реформы в Росии и Китае: сходство целей и различие результатов // Социально-гуманистические знания. 1999. №1, 34 б.
21. Конфуций. Лунь юй. Мудрецы Поднебесной. Симферополь 1998. 92 б.
22. Мао-Цзы. Мудрецы Поднебесной. 161 б.
23. Фэн Юлань. Краткая история китайской философии. Евразия. СПб., 1998. 69 б.
24. сонда, 79-80 б.
25. Сонда, 81 б.
26. Мұқаметқанұлы Н. Қазақ диаспорасы: бүгіні мен ертеңі//Қытай Компартиясының аз санды ұлттарға қолданған саясаты және қазақтар өміріндегі елеулі өзгерістер. Астана. Елорда, 2005. 153 б.
27.Сыроежкин К.Л. Қытай Компартиясы Ұлттық саясатының концепциясының негізі. А., 1998. 184 б.
28. Мамедов М.Р., И.Б.Шевель., Алексеева И.М. Синьцзянь-Ұйғыр аграрлық мәселелерін шешу туралы. М., 1964. 98 б. /. Большая Советская энциклопедия. М.,1956. 9 том. 223-226 б.
29. Большая Советская энциклопедия. М.,1956. 9 том. 223-226 б.
30. Инако Цунэо. Право и политика современного Китая 1940-1975 гг. М., 1978. 263 б.
31. Сыроежкин К.Л. аталған еңбек. 331 б.
32. Сұлтанов Қ. Реформы в Казахстане и Китае. С. 183.
33. Гумилев Л.Н. Хунны в Китае. СПб., 1994. 19 б.
34. Конституция КНР. Пекин. С. 12, 17.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Философия және саясаттану факультеті
Саясаттану кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҰЛТАРАЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Орындаушы:
4 курс студенті
Ғылыми жетекші
Доцент (қолы, дата)
Нормабақылаушы (қолы, дата)
Қорғауға каф.меңгерушісімен
жіберілді ___________________
(қолы, дата)
Алматы, 2007
ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҰЛТАРАЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Кіріспе
2 – 7
І. Қытай Халық Республикасының саяси даму ерекшеліктерінің мәні мен мазмұны
1.1. Басқару және кадр жүйесіндегі реформалар - саяси дамудың ішкі
мазмұнының модернизациялануы негізінде
8 - 16
1.2. Қытай Халық Республикасындағы саяси жүйе мен мемлекеттік идеология
ерекшеліктері
17 - 30
2. Жаңа геосаяси кеңістіктегі Қытай Халық Республикасының саясатындағы
өзекті мәселелер
2.1. Қытай Халық Республикасындағы автономиялық ұлтаралық саясат
негіздерінің теориялық аспектілері 31
- 41
2.2. Қытайдағы демографиялық ахуал және оның ішкі саясатта алатын орны
42 - 52
Қорытынды
53 - 56
Пайдаланылған әдебиеттер
57 - 58
КІРІСПЕ
Кез-келген саясат дәстүрлі және тарихи түрде мемлекеттің негізгі
сипатын, оның шынайы мазмұндылығын, потенциалын, елдің өмір сүру жағдайының
жаңа сапалы жетістіктерге жету жолдарының көрсеткіштері болды. Қоғамның
әлеуметтік жағдайының жақсаруына, нақты мемлекеттің ілгерілеуі, дамуына
үлкен серпіліс берген мемлекеттегі саясат пен адам ресурстары екенін тарих
біледі. Бірақ сол мемлекеттегі саясаттың дені жетістіктерге жете
бермегенін де есте ұстау керек. Іске аспай қалған тұстары да болғаны тарихи-
саяси шындық. Сондықтан да, әлеуметтік, экономикалық, саяси ғылымдардың
қоғамның қазіргі заманғы саясатына , оның жетістіктері мен басты
мәселелеріне деген қызығушылығының өсуі объективті заңды құбылыс деп
білеміз. Қоғамның тұрақты дамуының бірден –бір кепілі ол- ұлтаралық келісім
екенін де естен шығармаған жөн.
Бітіру жұмысының өзектілігі ретінде Орталық-Шығыс Азиядағы алып
мемлекет – Қытайдың саяси даму ерекшеліктері мен ұлтаралық саясатының
негізгі аспектілерін қарастыру себебіміз, саяси реформаларды жасаудағы
көптеген қиыншылықтар мен қайшылықтарға қарамастан, бұл процестен үлкен
жетістіктерге, барынша шыдамдылықпен жеткен, өздеріне тән (спецификасымен(
дүние жүзін таңқалдырған елдің тәжірибесін басты назарға алып, ондағы
алғышарттарды, жүргізілу барысы, кезеңдері мен негізгі аспектілеріне саяси
көзқарас пен талдау жасауға тырыстық. Қазақстанның сыртқы саясатындағы
басты басымдылықтардың бірі - көрші мемлекеттермен тату-тәтті достық
қарым-қатынас орнату негізгі приоритет деп танылса, ол мәселені Елбасымыз
Нұрсұлтан Назарбаев (Қытаймен арадағы ынтымақтық көршілік қарым-қатынастың
нығаюынан жоғары, дұрыс саясаттың болуы мүмкін емес жағдай(1 деп қадап
айтқан болатын. Әрине осы көрші мемлекеттерде болып жатқан саяси
процестермен оның сабақтары, қателіктері және жетістіктерінен тәжірибе
алсақ біз сияқты егемендікке жаңадан қол жеткізген жас мемлекет үшін көп
пайдасы бар десек қателеспейміз деп ойлаймыз.
Хронологиялық жағынан шамамен Қытай Халық Республикасы құрылғаннан
(1949.1.Х) бастап 60 жылдық, соның ішінде соңғы 20 жылды – Қытайдағы
саясаттың жүргізу кезеңін қамтып отырған бұл жұмыста осы елдегі ішкі саясат
мәселелеріне, әсіресе ұлтаралық процестерге үлкен көңіл бөлінді. Жалпы ішкі
саясатты мемлекеттік саясаттың негізгі басты элементі ретінде қарастыруға
тырыстық. Осы тұрғыда Қытайдағы реформа өткізілу қарсаңындағы әлеуметтік
алғышарттар, заңдылықтар, нақты бұл саяси реформаның өткізілуінің
қажеттілігін де талдауға алуға талпыныс жасалды. Қытайдағы (мәдени
революцияның( өзін экономикалық және саяси өзгерістердің алдын-алу
процестері ретінде жүргізілуін назарға алсақ, бітіру жұмысындағы көтерілген
мәселелер мен талдаулар болашақтағы жүргізілетін реформалардың әртүрлі
аспектілерін зерттеуге, танып-білуге көмегін береді.
Бұл мәселенің зерттелу деңгейіне келсек, әрине қытайлық саяси
реформаның 20 жылы батыс және ресейлік, отандық мамандардың, сондай-ақ
Қытайдың өз зерттеушілерінің біраз қызығушылығын туғызды. Белгілі
қытайтанушы, РҒА(Ресей Ғылым Академиясының) корреспондент-мұшесі, (Ресей –
Қытай( Орталығының басшысы Владимир Степанович Мясниковтың пікірінше,
олардың саясатының мотивін, саяси психологиясын түсіну үшін өркениеттік
ерекшеліктік білім мол болуы керек. Және бұл мәселеде қытай жағы әлденеше
қадамға алға кеткенін жасыра алмайды 2.
Сондай-ақ қытайлық реформаларды зерттеудегі ресейлік қытайтанушы
оқымыстылардың еңбектерін де ерекше атап өтуге болады. Мысалы,
А.Г.Яковлевтің, А.С.Красильниковтың, А.П.Бутенконың, Л.И.Молодцованың,
М.Хурметханның т.б. зерттеулері бітіру жұмысына үлкен көмегін тигізді 3.
Ал академик О.Т.Богомоловтың қытай реформалары мәселелеріне арналған
(дөңгелек үстел( мәжілісіндегі көрсеткен (...бізге халықаралық
салыстырмалылықтар өте керек деп ойлаймын. Қытайлық тәжірибе біздің өткен
тарихымызда жіберген қателіктерімізді түсінуге, және де алда қабылданатын
реформаларға коррекция жасау тұрғысынан баға жетпес құнды дүние(4 дей
келе, Қытай да Американы (жаба алмаған( сияқты, ешқашан (жабылмайды( деп,
мұндай ұлы елдегі қызықты тәжірибелік өзгерістерді зерттеу керектігін, және
содан нақты қорытынды шығаруды ұсынады.
Қытай реформасы тақырыбы күн өткен сайын АҚШ, Жапония, Германия,
Франция және т.б. Батыс елдерінің саясаттанушы, әлеуметтанушы, тарихшы
зерттеушілерінің жан-жақты қызығушылығын туғызуда. Осылардың ішінде
америкалық саясаттанушылар Самуэль П.Хантингтон және Джеймс Курттың
мақаласы (Өркениеттер қақтығысы(, (Нақты қақтығыс( т.б. (Халықаралық
мәселелер( журналының бірнеше номерінде жарияланған маңызы зор
талдаулар5.
Шетелдік бай материалдарды ғылыми айналымға қосып, олардың барлық
көзқарастарын талдаған отандық саясаттанушылардан Қуаныш Сұлтановтың
Қытайдағы реформалардың негізін сараптама жасауы бітіру жұмысына мол
көмегін тигізді 6. Сондай-ақ, бұл аспектідегі зерттеулерге Е.М.Әбеннің,
Р.К.Жоламанның, Е.Т.Кариннің, С.К.Көшкімбаевты, М.У.Спановтың 7
тыңғылықты зерттеу ойлары мен жекелеген мақалаларын жатқызуға болады, мұнда
қазақстандық сарапшылар ауқымды мәселелерді көтеріп, басты факторларға
үлкен мән береді.
Бітіру жұмысының мақсаты Қытайдағы өткізілген саяси реформаның, соның
ішінде ішкі саясаттың басты мәселесі ұлтаралық саясаттың жүргізу процесін
талдай отырып, оның ерекшеліктеріне, мемлекеттілікпен тығыз байланыстағы
ішкі және сыртқы факторларға баса мән беру.
Бұл мақсатқа жетудегі біздің алға қойған міндетіміз:
- -Қытай Халық Республикасының саяси даму ерекшеліктерінің
мәні мен мазмұнының негізі ретінде ішкі саясаттағы
өзгерістерге талдау жасау;
- -жаңа модернизациялық саяси дамудағы басқару және кадр
жүйесінің өзгеру процесін қарастыру;
- -партиялық жүйенің ұстанатын басты тәртіптерін және
реформаны жүзеге асырудағы нақты ұстанымдарын сарапқа
салу:
- -мемлекеттік идеология ерекшеліктеріндегі дәстүрлілік
және өркениеттілік қарым-қатынасына баға беру;
- -автономиялық-ұлтаралық саясат негіздерінің теориялық
аспектілерін ашуға, ондағы жүргізілген саясатқа талдау
жасау;
- -демографиялық жағдайдың өзгеруін зерттеу нәтижелерінің
қорытындыларымен дәлелдей отырып, өзіндік баға беруге
талпыныс жасау;
Бітіру жұмысы кіріспеден, екі тарау мен қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қытай Халық Республикасының саяси даму ерекшеліктерінің мәні мен
мазмұны
1. Басқару және кадр жүйесіндегі реформалар - саяси дамудың ішкі
мазмұнының модернизациялануы негізінде
Қытай тарих сахнасындағы ең көне мемлекеттердің бірі. Көптеген адамзат
тарихындағы жаңалықтар отаны. Қытайда алғаш рет қағаз, порох, кітап басу,
компас, сейсмограф және тағы басқа заттарды ойлап тапты.ХІХ ғасырда Қытай
нағыз отарлы мемлекетке айналды. Мұнда Ұлыбритания, Жапония, Германия
сияқты ірі империалистік мемлекеттер өз отарларын иемденді.Әсіресе елді
ХVІІ-ХХ ғасырлар аралығында өз отарлығында ұстаған маньчжурияның Цин
династиясы басқарған тұста саяси-экономикалық, әлеуметтік жағдайы тіпті
адам айтқысыз болды. Тек Қытайдың жаңа тарихында синьхай революциясынан
кейін (1911-1913жж) Қытай Республикасы құрылды. Елдің алғашқы президенті
болып Сунь Ятсен болыцп тағайындалды.
Бұрынғы Кеңес үкіметі Қытай Республикасына өзінің достық қолын беріп
отырды. Бірінші болып Кеңес үкіметі патшалық Ресейдің территориялық
иеліктерін қайтарып берді. Екіншіден Жапондармен болған соғыста оларға
әскери және материалдық көмек көрсетуінің арқасында Қытай Республикасы өз
егемендігіне қол жеткізді.Ол 1949 жылдың 1 қазаны еді . Міне осы тұстан
бастап Қытай Халық Республикасы құрылды. Және де ол әлелдегі ен үлкен көп
ұлтты мемлекетке айналды.
Қытай реформаларының тақырыбы күн сайын АҚШ, Жапония, 949-1952 жылдар
аралығында жаңа Қытай үкіметі өндіріс пен шаруашылықтың барлық саласында
национализациялау саясатын бастады. Кеңес үкіметінің көмегімен елдің
экономикасын тез арада аяғынан тұрғызып алды .1953-1957 жылдар аралығында
алғашқы бес жылдық жоспар қабылдап оны түгелімен орындап шықты. Бірақ кеңес
одағындағы “аурулар” мұнда да байқала бастады. “Бөтен –жат элементтермен
“күрес Қытайда да кең қарқынмен жүрді . Салдарынан көптеген адамдар зардап
шекті. Осы зобалаң жылдарында елдің экономиеалық-әлеуметтік жағдайы күрт
төмендеп кетті. Ел экономикасы 100 млрд юань жоғалтты. 1966 жылдан
басталған “ мәдени революция” елдің саяи жүйесін қатты шайқалтып жіберді.
“Мәдени революцияның” нәтиежесінен 100 млн. Жуық адам жапа шекті, ал
материалдық шығынның зардабы 500 млрд-қа жетті.
Қытай Халық Республикасының Орталық Комитетінің 1978 желтоқсан
айындағы 3 плннумы “мәдени революцияны айыптап , сол кезде жапа шеккендерді
ақтады. Ал ҚКП ХІІ сьезі Мао Цэедунның бұрынғы жүргізген саясатын сынап
.енді ел өмірінің барлық саласын модернизациялау туралы маңызды
стратегиялық документ қабылдады. Ол бойынша бірінші кезең- 2000 жылға дейін
өндіріс пен ауыл шаруашылық өнімдерін 4 есеге арттыру, халықтың орташа
тұрмысын қалыптастыру көзделді, екінші кезеңі-2021 жыл Қытай коммунистік
прртиясының құрылғанына 100 жыл толуына байланысты- елді экономикасы орташа
дамыған мемлекеттер қатарына қосу туралы болды. Үшінші кезеңі -2049 жыл-
Қытай Халық Республикасының құрылғанына 100 жыл толуына байланысты елді ең
жоғарғы дамыған технологиялық мемлекет қатарына қосу. ХХ ғасырдың 80-ші
жылдарындағы ҚКП қабылдаған осы стратегиялық маңызды документі өзінің
өміршеңдігін дәлелдеп келе жатыр.
Қазіргі жаһандану заманында 2 млрд-қа жуық халқы бар Қытай елінде
болып жатқан үлкен экономикалық өзгерістер әлем экономистері мен
саясаттанушыларының назарын өзіне аударып отыр. Әсіресе Германия, Франция
және тағы басқа Батыс мемлекеттерінің зерттеуші-
әлеуметтанушыларының,тарихшыларының әр түрлі қызығушылығын тудырды.
Көптеген жағдайларда нақты мәселе мемлекеттер менен континенттер арасындағы
жаһанды саяси қарым-қатынас контекстінде қарастырылатынын атап өткен жөн.
Американ саясаттанушыларының –Самуэль П. Хантингтонның және Джеймс Курттың
Халықаралық мәселелер журналының бірнеше нөмірлерінде жарияланған
Өркениеттер қақтығысы?, Егер де өркениеттер қақтығысы болмаса, онда
не?, Ақиқат қақтығысы деген мақалалары белгілі бір қызығушылықты
білдірді.Қытай менен Қазақстанның және Орталық Азияның басқа
мемлекеттерімен қазіргі қарым-қатынас мәселелеріне Орталықазия аумағындағы
жағдайлардың сипаттамалары мен перспективалары мақаласында Чэн Миншань
және Хе Сиюцянь қытай ғалымдары жағдайлық сараптама жасады. Қытайдың
Орталық Азиядағы жаңа мемлекеттермен жаңа геосаяси жағдайлардағы қарым-
қатынастары мәселелеріне Лишы яньцзю вэньти (Вопросы истории)
журналындағы Қытай халықаралық зерттеу Институтының директоры Ян Чэнсюйдің
1995-год хрупкой разрядки, Ма Вэйсянның Пять государств Центральной
Азии, Вай Цзяо (Дипломатия) журналындағы Ма Дачженаның Из истории
дипломатических отношений Китая и Казахстана және т. б. саясаттану
мақалалары арналған.
Батысшылдардың көпшілігі қытай реформалары туралы бұрынғысынша
ұстамды пікір мен скептикалық болжамдар білдірген бірінші жылдарға
қарағанда, 1989 жылдан кейінгі аралық зерттеу жұмыстарында объективті,
өлшемді әрі әділетті қорытындылардың, бағалаулардың пайда болуымен
ерекшеленеді.
Проблемы Дальнего Востока журналы Қытайдағы соңғы он жылдағы
процесстерді зерттеуге арналған Чайна Куотерли журналының бір нөмірінде
жарияланған Э.Перри, А.Голдстайн, П. Муди және Х.Хардингтің мақалаларын
сараптау нәтижесінде американ синологтарының Қытайдағы саяси-әлеуметтік
жағдайларға концептуалды әдістерін қорытындылайды. Авторлардың көпшілігі
осы онжылдықты КХР-дағы саяси процестерді зерттеудегі маңызды кезең деп
санайды және қол жеткізген, сонымен қатар дерек базасының қомақты ұлғаюы
осы мәселелерді зерттеу жолының фактіге негізделген және теоретикалық
қатынастағы жаңа деңгейге жол ашады, осы саладағы қытайтанушылар арасында
даулы бірқатар мәселелерді жарыққа шығаруға мүмкіндік береді деп
пайымдайды.
Калифорния Университетінің саясаттану профессоры Ричард Баум Дян
Сяопиннің кетуінен кейінгі Қытайдың болашағына қатысты соңғы кезеңде
спекуляция мен болжамдар саны өсіп жатқанын атап өтеді. 1989 жылы
Тянаньмэнь алаңындағы оқиғадан кейін кейбір мамандар Қытайдағы коммунистік
режимнің демократиялық күштер әсерінен құлайтынын болжады. Болжағандай
шықпаған соң, назар Қытайда азаматтық қоғамның маңызды алғышарттарының
болмауына аударылды және ақырында бұл мемлекет демократияға дайын емес
деген қорытынды жасалды. Автор өз жұмысының бірінші бөлімінде постэдондық
кезеңнің Қытай өмірінде жиі кездесетін саяси сценариін, ал келесі бөлімінде
жұмысты соңына дейін жеткізу, неоконсерватизм, неоавторитарлық, саяси
бөліну, әскерлердің преториандық араласуы, демократизация, неомаоистік
қайта жаңғыру сияқты процестерді қамтитын сценарийдің өзінің вариантын
ұсынады. Р. Баум сценариі бойынша саяси анализ өте қызықты нәтиже береді.
Онда автор кез-келген сценарийдің мүмкіндігін бағалайды. Азияны зерттеу
бойынша Гамбург институтының ғылыми қызметкері, саясаттанушы С. Хайльман
өзінің Қытайдағы саяси өзгерістеріне, партияның жетекші ролі кезіндегі
құқықтық жүйенің реформаларына арналған зерттеулерінде институционалды-
саяси процестер, адам құқықтары мен демократия жағдайы, сауда
қатынастарының саяси әсері, армияның саяси ролі мен саяси реформаларды
сараптайды. Автор ҚХР-дың батысында екі жақты имидж - бір жағынан,
экономиканың динамикалы дамуы; екінші жағынан – саяси тас болып қату деген
саясаткерлердің және іскер адамдардың кейбір бағаларын жалпылайды. Міне,
осылай шетел саясаткерлері және БАҚ Қытайды көрсетеді. С. Хайльманның
мақаласының құндылығы ғалымның өлшенген бағалаулар арқылы объективті
бағалауға келгенінде жатыр. Ол: Саяси тас болып қату (окостенение)
Қытайдың факт жүзінде дамуына сәйкес келмейді. Бірақ ҚКП әлі де билікке
деген өз монополиясын кез-келген бәсекелес саяси ұйым немесе тәуелсіз
бақылау инстанциялары тарапынан шектеуге дайын емес. Бірақ экономикалық
реформалар және ашықтық саясаты саяси жүйеде өзгерістер тудырады, - деп
атап өтеді. Ғалымның бұл қорытындысының Қытай реформаларын зерттеу үшін де,
қазіргі этаптағы қытай қоғамының табиғатын түсіну үшін де практикалық
маңызы бар.
Қытай реформаларын аналогиялық бағалау және қоғамда орын алып жатқан
өзгерістер бойынша Д. Леш, П. Фишер, М. Шюллер (Германия), Н. Траси
(Австралия) өздерінің зерттеулері мен мақалаларында ұштасады. Қытайдағы
реформалар мемлекеттік басқарудағы күрделі механизмды – орталық және
жергілікті билік арасындағы қарым-қатынастың өзгеруін іске қосты. Осыған
Дороти Дж. Солингердің мақаласы арналған. Ол реформалар барысында әкімшілік
тәжірибедегі түбегейлі өзгерістерді, орталық пен провинциялар арасындағы
қарым-қатынасты өзгерту деңгейін, орталық үкіметтің жергілікті ықпалын
Қытай оңтүстігіндегі ірі өндірістік орталықтардың бірі – Ухань қаласының
мысалында көрсетуге тырысты.
Австралиялық Ұлттық университеттің стратегиялық және қорғаныс
зерттеулер орталығының саясаттанушысы Дэнни Рой өзінің Права человека как
угроза национальной безопасности: на примере КНР мақаласында осы тезистің
қайнар көздерін, логикасын және модификациясын қарастырады. Автор ҚКП-ның
әлемге, соның ішінде алдымен Батыс елдеріне көзқарасын; қытайлықтардың,
Шығыс азиялық мамандардың мақалалары мен позицияларын, қазіргі Қытай
тарихының ҚКП интерпретациясын және партияның ролін, саяси жүйенің
табиғатын, адам құқығы терминін ҚХР-ң түсінуін және ішкі саяси ойлауына
анализ жасайды.
Пенсильван университетінің профессоры, Нобель сыйлығының лауреаты
Лоуренс Р. Клейн Қытайдағы экономикалық реформалардың жүру барысын сараптай
отырып, оның жетістіктерін көрсете отырып, қатаң орталықтанған экономикалық
жоспарлаудан рыноктік баға белгілеу либералдық жүйесіне өту экономиканың
аралық процесіне өте үлкен мағына береді.
Берілген сала бойынша Қытайдағы тенденциялар қандай? Қытайда
құрылымдық және кадрлік реформалар күрделі әрі үздіксіз процесс екенін
көрсету қажет. Оның Қазақстандағыдан айырмашылығы қытай спецификасына тән
жүргізіледі, олар келесі аспектілерде көрінеді:
біріншіден, берілген реформа басқа бағыттағы реформалар сияқты, қытай
сақтығыменен және алдын-ала болжағыштығымен, яғни
ақырындап, бірқалыпты, ойланып және бірмағыналы жүргізіледі;
екіншіден, құрылымдық және кадрлік реформаның жүйесі бар. Ол көбінесе
бес жылда бір рет, яғни жаңа үкіметтің қалыптасуы және ХӨБЖ(ВСНП)-нің жаңа
сайлауының бірінші сессиясы кезінде болады;
үшіншіден, экономикалық реформалар нәтижесіне сай ол нақты
экономикалық мақсатпен байланыстырылады.
Құрылымдық және кадрлік реформаларды тиімді жүргізу қытай
реформаларының архитекторы Дэн Сяопиннің негізгі еңбегі болып табылады. Дэн
Сиопин 1982 жылдың 1 қыркүйегінде болған Қытайдың Коммунистік партиясының
ХІІ Бүкілқытайлық съезіндегі өзінің кіріспе сөзінде: Ұзақ мерзім
барысында, кем дегенде 20 жыл ішінде біз күш-жігерімізді жоғалтпай төрт
бағытта жұмыс істеуіміз керек: басқарушы апаратты және шаруашылық жүйесінің
реформасын қайта құруды жүзеге асыру,бірқатар кадрлік жұмысшыларды
түбірімен өзгерту, жасарту, интеллектуализациялау және мамандандыру...
ҚХР-ның кадрлік саясат және кадрлер мәселесін зерттеу бойынша
библиогрфияны мемлекеттің экономикасыменен саяси құрылымын зерттеу
библиографиясымен салыстырғанда, соншалықты бай емес.
Осылайша, 90-шы жылдарда кадрлар мәселесі бойынша қытай зерттеулері
өзінде негізінде уезді және провинциалды басқарушыдан бастап жоғарғы
басқарушыға дейін мемлекеттің басқарушы кадрларын зерттеу мәселесін
қамтиды. Синь Чжунго ди яньцзю журналының мәлімдемелері бойынша, біз
кадрлік мәселені зерттеуге аса көңіл аудару ҚХР-ның, сонымен қатар
Сянганның және Тайваньнің ғалымдары мен зерттеушілері кадрлер осы
мемлекеттің экономикалық және саяси өмірінің маңызды құрамдас бөлігі деп
есептеуімен байланысты. Саяси және экономикалық шешімдер қабылдау және
қытай басшылығындағы сабақтастық мәселесі 80-ші және 90-шы жылдары саяси
сахнадан Дэн Сяопиннің кетуімен байланысты ерекше өткірлік қабылдайды.
Тайваньнан шыққан қытай ғалымы Ле Дакпоның Второе поколение
руководства КПК монографисы осы мәселеге арналған ең маңызды еңбектердің
бірі болып табылады.Американ ғалымы Рейзерді қатаң сынға ала отырып, ол
қытай басшыларының үлкен ұрпақтарының мемлекетте жасаған төңкерістерін,
сонымен қатар мемлекетті басқару әдістері мен формаларын мұқият зерттеу
қажет екендігі туралы жазады. Ол сонымен қатар экономика саласындағы
жүзеге аспай қалған реформалардың себептері мен мәнісін ұғынуды ұсынады.
Кадрлер туралы беделді зерттеулерге сүйене отырып, Ле Дакпо
теоретиктердің қытай кадрлері туралы зерттеулеріндегі жалпы ережелер мен
әдістерін қолдану деңгейін көрсетуді негізі мақсат ретінде қойды.Оның ойы
бойынша, басқарушы кадрлердің қытай қоғамының даму процесіне әсер ету
мәселесі және құрылымдық сараптама сәйкес әдебиеттерде жеткілікті дәрежеде
көрсетілмеген. Оған қоса, ол формальді емес саналатын критерийлерге
ғалымдардың жеткілікті көңіл аудармайтын, яғни формальді
сәттер(иерархиядағы және қызметтегі орын) жағынан алғандағы әдіс бойынша
кез-келген жоғарғы лауазымға ие емес тұлғаны саяси ықпалы да ескеріледі.
Шығыс қытайлық болып табылатын көрнекті американ ғалымы Стивен Лю
өзінің Кадры и общество в Китае еңбегінде Қытайдағы саяси элитаны
сараптауға стандартты әдіс қолданылады және оның мүшелерінің мансабы мен
шығу тегі, элитаға іріктеу әдістері туралы ғана мәлімет жиналады.
Су Шаочжи, Ван Юэлинь және т.б. сияқты кейбір қытай авторлары рөлдер
концепциясын қолдануға әрекет жасады, бірақ олар қытай элитасына тән
ерекшеліктерін сараптауды ҚХР-ның саяси даму тенденциясын болжауменен
байланыстыра алмады. Сондықтан элита ортасында қандай өзгерістердің
нәтижесі нақты саяси зардаптарға әкеліп соғатынын зерттеген өте маңызды
болып табылады. Стивен Людің жоғарыда аталған өз еңбегінде Қытай басшылығы
туралы және шет аймақтық басқару тобының кадрлері туралы үлкен фактілік
деректі айналымға енгізді.Берілген кітапәр түрлі мамандардың мақалаларынан
тұрады және онда әр түрлі әдістер пайдаланылған, кей уақытта бір-біріне
қарама-қайшы келетін бағалаулар менен көзқарастар ұсынылған. Автор
басқарудың түрлі топтарының құрамын және оның қалыптасу сәттерін,
мобильділігін,элитаның әр түрлі топтарының мүшелерінің арасындағы қарым-
қатынасты,партияның, мемлекеттің және ұжымның басқаруындағы осы топтардың
рөлін зерттеуге аса назар аударуды ұсынады. Гонконг ғалымдары ескі кадрлік
қызметкерлерді орташа топқа жатқызады. Осы топтың мүдделерінің жалпылылығы
үлкен тәжірибелі болу, орын алып отырған билік жүйесін шоғырландыруға
талпындыру сияқты тән белгілерден шығады. Гонконгтағы қазіргі Қытайды
зерттеу институтының қызметкері Дин Ван өзінің жағдайына сай басқа
топтардың мүшелерімен салыстырғанда, экономиканың және сыртқы экономикалық
акциялардың дамуы үшін үлкен жауапкершілікті ала отырып былай дейді:
орташалар техника және ғылым саласындағы мамандармен қарқынды байланыс
жасауға дайын және бейім.Ал бұл ең алдымен, мемлекет пенен шетел туралы
түсініктердің қалыптасуына жәрдемдеседі. Бірақ олар батыс пенен Қытай
арасындағы қарама-қайшылықтың бар екенін жоққа шығармайды,олар қытай
экономикасының дамуын көздей отырып,сыртқы сауда байланысының өсуін
пайдалана отырып, батыспенен қарым-қатынасты жақсартуға белсене талпынады.
1.2. Қытай Халық Республикасындағы саяси жүйе мен мемлекеттік
идеология ерекшеліктері
ҚХР-ның саяси жүйесінің негізі 1949 жылдан бастап қызмет етеді және
құрылымы жаынан біршама өзгерістерді басынан кешірді.Қытайдың саяси жүйесі
және мемлекеттік құрылысы ішкі жағынан біршама спецификалық өзгешелігі бар
бұрынғы КСРО-ның моделіне ұқсас болып келеді. Бұрынғысынша мемлекеттік
құрылымдар менен институттар қызмет етуде.
Халық Өкілдерінің Бүкілқытайлық Жиналысы(ХӨБЖ) мемлекеттік биліктің ең
жоғарғы органы болып табылады. ХӨБЖ-нің өкілеттік мерзімі 5 жыл.Оның
құрамында 2970 депутат. ХӨБЖ Конституцияға өзгерістер енгізеді, оның
орындалуын бақылайды; қылмыстық және азаматтық заңдар қабылдайды және
өзгерістер енгізеді, ҚХР-дың Төрағасын және оның орынбасарын сайлшайды,
Мемлекеттік кеңестің Премьерін және соның ұсынысы бойынша премьердің
орынбасарларын, Мемлекеттік кеңестің мүшелерін, министрлерді...
бекітеді.Орталық әскери кеңестің(ЦВС) төрағасын сайлайды және оның ұсынысы
бойынша ОӘК-нің басқа да мүшелерін бекітеді.
ҚХР-дың Төрағасы мемлекет басшысы болып табылады.
ҚХР-дың Мемлекеттік кеңесі мемлекеттік биліктің жоғарғы атқарушы
органы болып табылады.
Жоғарыда айтылғандай, ҚХР Конституциясы ХӨБЖ мемлекеттік биліктің
органы екендігі туралы ресми мәлімдейді.Мемлекеттің практикалық басқаруын
ҚКП ЦК Политбюроның Тұрақты Комитетінің мүшелерімен жүзеге асады.Оның
қрамына 7 адам, соның ішінде ҚКП ЦК Бас Хатшысы, яғни ҚХР Төрағасы, ХӨБЖ ПК
Төрағасы, Мемлекеттік кеңес премьері, НПКСК Төрағасы, ҚКП ЦК Хатшысы, яғни
ҚХР-дың Төрағасының орынбасары, дисциплинаны тексеру бойынша Орталық
Комиссияның Төрағасы, Мемлекеттік кеңестің Премьерінің орынбасары кіреді.
ҚКП ЦК Бас Хатшысы сонымен қатар ҚХР-дың Төрағасы және Орталық Әскери
Кеңестің төрағасы болып табылады, яғни бір тұлғаның қолында барлық
мемлекеттік, саяси және әскери билік шоғырланған. Міне осы құбыжықтардың
барлығы қытайдың мемлекеттік және саяси билігінде шешуші рөл ойнайды.
Қытай басшылығы
ҚХР Төрағасы (Президенті) - Ху Цзиньтао
ҚХР Төрағасының орынбасары
ҚКП ЦК Политбюросы
ҚКП Бас хатшысы - Ху Цзиньтао
Политбюроның Тұрақты Комитетінің мүшелері - 7
Политбюро мүшелері – 2
ҚКП ЦК Политбюросы – мемлекетті және ҚКП-ны жалпы басқаратын ҚХР-
дың жоғарғы саяси органы. ХӨБЖ, Мемлекеттік кеңес, Орталық Әскери Кеңес
және Жоғарғы Соттың лауазымды адамдары ҚКПмүшелері болып табылады және,
ереже бойынша, ҚКП-ның орталық органдарының құрамына сайланады,соған
сәйкес, ҚКП ЦК Политбюросының еріктерін орындайды.
ҚХР Орталық Әскери Кеңесі
ҚХР ОӘК Төрағасы –Ху Цзиньтао
ОӘК Төрағасының орынбасарлары – 3
Халық өкілдерінің бүкілқытайлық жиналысы (ХӨБЖ)
ХӨБЖ Тұрақты Комитетінің (ТК) Төрағасы – Ли Пэн
ХӨБЖ ТК Төрағасының орынбасарлары – 19
Конституцияға сәйкес ҚХР ХӨБЖ мемлекеттік биліктің жоғарғы органы
болып табылады,ол мемлекеттің заң шығарушы қызметін атқарады,мемлекет
өміріндегі маңызды мәселелер бойынша шешімдер қабылдайды; мемлекеттік
аппараттың жоғарғы қызметтеріне кандидатураны таңдайды және бекітеді; ҚХР
Төрағасын және оның орынбасарларын сайлайды; ХӨБЖ ТК мүшелерін; Мемлекттік
кеңес Премьеріне кандидатураны және Мемлекеттік кеңестің басқа мүшелерін
бекітеді; Орталық Әскери Кеңестің төрағасын сайлайды және ОӘК-тің басқа
мүшелерін бекітеді; Жоғарғы Халық Сотының Төрағасын және Жоғарғы Халық
Прокуратурасының Бас прокурорын сайлайды. ХӨБЖ депуттары жылына бір рет
сессияға жиналады.
Қытай халық саяси консультативті кеңесі (ҚХСКК)
ҚХСКК Төрағасы – Ли Жуйхуань
ҚХСКК төрағасының орынбасарлары – 31
ҚХСКК мемлекеттің жоғарғы саяси консультативті органы болып табылады.
Сонымен қатар ол мемлекеттің жоғарғы деңгейінің басшыларының, сонымен қатар
шет аймақтардың, автономды аудандардың беделді көшбасшыларының биліктен
аластатылғандар үшін тұндырғыш ретінде маңызы өте зор.
ҚХР Мемлекеттік кеңесі (үкімет)
ҚХР Мемлекеттік кеңес премьері – Чжу Жунцзи
Премьер орынбасарлары – 4 (Ли Ланьцин, Цянь Цичэнь, У Банго, Вэнь
Цзябао)
Министрлер және оларға тең болатын мемлекеттік комитеттердің
төрағалары – 29
Мемлекеттік кеңес, яғни ҚХР Орталық халықтық үкімет – жоғарғы
мемлекеттік әкімшілік-атқарушы орган. Ол ҚХР ХӨБЖ және оның Тұрақты
Комитеті дайындаған және қабылдаған заңдар менен қаулыларды жүзеге асырады.
Олардың алдында жауапты және есеп береді. Мемлекеттік кеңес өз
өкілеттігінің шеңберінде әкімшілік шараларды анықтауға, нормативті
актілерді дайындауға, қаулылар мен бұйрықтар шығаруға құқылы.
ҚХР Мемлекеттік кеңес құрылымы
Жаңалары Бұрынғылары
Сыртқы істер министрлігі Сыртқы істер министрлігі
Қорғаныс министрлігі Қорғаныс министрлігі
Жоспарлаудың және дамудың Жоспарлаудың мемлекеттік комитеті
мемлеккеттік комитеті (Астық (Астық (резерв) бойынша мемлекеттік
бойынша мемлекеттік басқару) комитет)
Экономика және сауда мемлекеттік Көмір өнеркәсібінің министрлігі;
комитеті Машина жасау өнеркәсібінің
Құрамы: министрлігі;
Көмір өнеркәсібін мемлекеттік Металлургиялық өнеркәсіптің
басқару; министрлігі;
Машина жасау мемлекеттік басқару; Ішкі сауда министрлігі;
Металлургиялық өнеркәсіпті Жеңіл өнеркәсіп бойынша Ұлттық
мемлекеттік басқару; Кеңес;
Ішкі сауданы мемлекеттік басқару; Тоқыма өнеркәсібі бойынша Ұлттық
Жеңіл өнеркәсіп бойынша мемлекеттікКеңес;
басқару; Химия өнеркәсібінің министрлігі;
Тоқыма өнеркәсібі бойынша Мемлекеттік мұнай және газ
мемлекеттік басқару; корпорациясы және мұнай және
Мұнайхимиялы өнеркәсіпті химиялық өнеркәсіп Корпорациясы
мемлекеттік басқару
Білім министрлігі Білім бойынша мемлекеттік комитет
Ғылым және технология министрлігі Ғылым және технология бойынша
мемлекеттік комитет
Қорғаныс ғылымы, технология және Қорғаныс, ғылым және технология
өнеркәсіп бойынша комитет бойынша комитет;Жоспарлау
мемлекеттік комитеті маңындағы
Ұлттық қауіпсіздік
әкімшілік-шаруашылық басқармасы,
сонымен қатар әр түрлі әскери
өнеркәсіп Корпорациялары;
Мемлекеттік аэроғарыштық комитет,
Атом энергиясы бойынша мемлекеттік
агенттік
Этникалық істер бойынша мемлекеттікҰлттар істері бойынша мемлекеттік
комитет комитет
Қоғам қауіпсіздік министрлігі Қоғам қауіпсіздік министрлігі
Мемлекеттік қауіпсіздік министрлігіМемлекеттік қауіпсіздік министрлігі
Бақылау министрлігі Бақылау министрлігі
Азаматтық әкімшілік министрлігі Азаматтық әкімшілік министрлігі
Юстиция министрлігі Юстиция министрлігі
Қаржы министрлігі Қаржы министрлігі
Кадрлер министрлігі Кадрлер министрлігі
Еңбек және әлеуметтік қамтамсыз етуЕңбек министрлігі
министрлігі Әлеуметтік қамтамсыз ету
департаменттері,Кадрлер министрлігі
және Азаматтық әкімшілік
министрлігі,сонымен қатар Денсаулық
сақтау министрлігінің денсаулық
сақтау және медициналық сақтандыру
департаменттері
Жер және табиғи ресурстар Геология және минералды ресурстар
министрлігі министрлігі;
Жердің мемлекеттік бас басқармасы;
Мемлекеттік мұхиттық графикалық
комитет;
Топо-картография бойынша мемлекеттік
комитет
Құрылыс министрлігі Құрылыс министрлігі
Темір жолдар министрлігі Темір жолдар министрлігі
Коммуникация министрлігі Коммуникация министрлігі
Ақпарат, технология және Пошта және телекоммуникациялар
телекоммуникация министрлігі министрлігі;
Радио, кинематография және
телевидение Министрлігінің
мемлекеттік ақпараттық және желілік
басқару;
Авиағарыштық өнеркәсіптің
корпорациясы;
Авиаөнеркәсіптік корпорация
Су ресурстарының министрлігі Су ресурстарының министрлігі
Ауыл шаруашылық министрлігі Ауыл шаруашылық министрлігі
Сыртқы сауда және экономикалық Сыртқы сауда және экономикалық
ынтымақтастық министрлігі ынтымақтастық министрлігі
Мәдениет министрлігі Мәдениет министрлігі
Денсаулық министрлігі Денсаулық министрлігі
Отбасыны жоспарлау бойынша Отбасыны жоспарлау бойынша
мемлекеттік комитет мемлекеттік комитет
Халық банкі Халық банкі
Бас ревизиялық басқару Бас ревизиялық басқару
ҚХР Мемлекеттік кеңес Премьері тұсында бұрынғы экономикалық қайта құру
бойынша мемлекеттік комитет кеңесу органы мәртебесімен ми орталығына
айналды.икалық саясаттың тиімді бағыттарын дайындау оның негізгі мақсаты
болып табылады. Ми орталығының құрамына жетекші министрліктердің
басшылары кіреді.
Орман шаруашылығының министрлігі ҚХР Мемлекеттік кеңесі тұсында ауыл
шаруашылық бойынша мемлекеттік комитетке өзгертілді.
Радио, кинематография және телевидение министрлігі ҚХР Мемлекеттік
кеңесі тұсында радиохабар, кинематография және телевидениенің бас
басқармасына өзгертілді.
Қытайдың құрылымдық және кадрлік реформалары бірінші қарағанда
түсініксіз жүйе ретінде көрінсе, шын мәнісінде формасы және мазмұны бойынша
күрделі процесс болып қала береді.
Басқару және кадрлер жүйесі кез-келген мемлекетте жүргізілетін барлық
реформалық процестердің негізгі өзегі болып табылады.
Жаңа геосаяси кеңістіктегі Қытай Халық Республикасының саясатындағы
өзекті мәселелер
2.1. Қытай Халық Республикасындағы автономиялық ұлтаралық саясат
негіздерінің теориялық аспектілері `
Қытай ежелден біздің планетаның өте тығыз орналасқан ауданы болып
есептеледі. Л. Гумилев тарихшының айтуы бойынша, ІІ ғасырда Қытай жерінде
50 миллион еңбексүйгіш шаруалар болған. Көріп отырғанымыздай, қытай
халқының ежелден-ақ үшінші мыңжылдық басында әлемдегі халық саны бойынша ең
үлкен мемлекет болуына берік әрі қуатты базасы болды. Қытайдың бұл
біріншілігі адам дамуының барлық кезеңінде өзгеріссіз және даусыз сақталып
келеді. Қазір Қытайда 1 млрд. 550 млн. адам, 2005 жылғы жалпы санақ бойынша
(ресми емес деректерге қарағанда 2 млрд қа жуық) немесе бүкіл жер шарының
халқының 22 пайызы. Орташа халық тығыздығы 1 шаршы километрге 130 адамнан
келеді.
Қытай халқының этникалық массасының тығыздығы мемлекеттің әкімшілік-
шаруашылық құрылымының, мәдени дәстүрлердің, оның ділінің қалыптасуы
кезінде шешуші рөл атқарды. Қытайлықтар ерекше еңбексүйгіштікпен,
шыдамдылықпен, қарапайымдылықпен және табандылығымен ерекшеленеді. Олар
өмірдегі ең күшті жер өңдеушілер болып есептелінеді. Қытайлықтар дәстүрлі
және көбінесе отырықшы өмір салтын жүргізеді. Сонымен бірге жұмыс іздеуші
халықтың белгілі бір бөлігі қоныс аударушы контингентті құрайды.Олардың
саны реформалар жылдары күрт азайтылды. Егер реформа басталмас бұрын 250
млн адам немесе халықтың 20 пайызы жұмыссыз және мемлекет ішіндегі қоныс
аударушы болса, ал 1999 жылдың соңында олардың саны 70 миллионға дейін,
яғни қытай халқының 8 пайызына дейін төмендеді. Реформалар жылдары Қытайда
300 млн адам кедейшіліктен құтылды, халықтың өмір сүруінің орташа ұзақтығы
70 жасқа жетіп, шамамен екіге өсті. Демографиялық көрсеткіш бойынша, бала
өлімі азайды.
Бала тууының жоспарлауы мен шектеуіне шейін халықтың жылдық өсуі 18
млн адамға дейін жетті. Бала тууының жоспарлауы мен шектеуі кезінде
Қытайдағы халықтың жылдық өсуі 14-16 миллион адамға жетті, осының өзі
теңдессіз болып табылады. Қазіргі ресми мемлектеттік мақсаттың негізі
жылдық өсуді 19 миллион адамға жеткізу болып отыр. Шынымен де, басқа
мемлекетте осындай халық санының өсуін байқауға болмайды, басқаша айтқанда,
жыл сайын бүкіл Қазақстанның санына толықсып отырады. Артық қоныстанудың,
жұмыс күшінің артығының, әрине, өзінің артық және кем тұстары бар. Алдымен
қалайша осындай үлкен халықты бағу керек деген сұрақ туындайды. Жұмыспен
қамтамасыз ету сұрағы да басты бастылардың бірі болып табылады. Қытайдың
экономикалық рефлормалары маңызды өмірлік сұрақтарға жауап беріп,
сезілетіндей жетістіктерге жетті. Қытайдың экономикалық реформаларының
басымдығы болып олардың ұлы халықтың үлкен потенциалына тірелгені болып
табылды. Экономикалық реформа халыққа еңбек таңдауда, өндірісте еркіндік
білдіруге мүмкіндік берді. Қытай халқы осы мүмкіндіктерді дер кезінде
қолданды, өзін азық-түлікпен қамтамасыз етіп, аштықтан сақтап қалды. Халық
осы жолмен кәсіпкерлікті осылай шебер дамыта отырып, экономикалық
реформалардың арқасында келген жаңа өндіріске қатыса отырып, өзін
күнделікті сұраныс тауарларымен қамтамасыз етіп, өмір деңгейін жақстартуда
жаңа деңгейге көшті.
Өз кезінде , яғни халықтың күрт өсуі өмір деңгейінің өсуімен шақ
келмегенде мемлекеттің экономикалық жағдайы төмен болды; адамдардың
барлығына білім алу мен денсаулық сақтауды айтпағанда қоректену, азық-
түлік, қарапайым баспана мәселелері ортақ болды. ҚХР үкіметі ресми
шектеулер мен отбасы құрамын жоспарлауға баруға тура келді. Бір отбасы –
бір бала жоспарлық жүйесі экономикалық реформалар тұсында сезерліктей
жұмыс істей бастады. Қазіргі мемлекеттік саясатта отбасыны жоспарлауға
батыстық институттардың, тіпті халықаралық ұйымдардың, соның ішінде БҰҰ-ның
жеке өмірге мемлекеттік араласудың немесе кемсітуге арналған сынына
қарамастан көп көңіл бөлінеді. Орталық мемлекеттік, саяси органдардың
басқармасы осы жұмыстың халық әл-ауқатының жақсартуына тікелей әсер
ететіне, бала туылудың жосарлануына әсер ететіне сенімді. Отбасыны
жоспарлау Қытайдың мемлекеттік саясатының негізгі мәселесі болып табылады.
КХР Конституциясының 25-бабы бойынша мемлекет отбасыны жоспарлауды
мемлекеттік әлеуметтік-саяси дамудың жоспарына халық санының өсуін
теңестіру туралы айтады. Ары қрай 49-статьяда әрбір отбасының жоспарлы бала
тууды сақтау принциптері туралы айтылған. Осыған орай халықтың басым
бөлігінің заңға сайлығын атап өту керек, әсіресе осыларды қала тұрғындары
мен мемлекеттік шенеуніктер аса қатты ұстанады.
Бірақ жоспарлы бала туу халық өсуінің деңгейін бақыласа, сонымен қатар
басқа мәселені, яғни қоғамның қартаю мәселесін тудырады. Егер 1981 жылы
алпыс жастан асқан адамдар халықтың 12 пайызын құраса, 2000 жылы олардың
саны 16 пайыз болды, ал 2030 жылы бұл көрсеткіш 2,5 есе, яғни халықтың
шамамен 40 пайызын 60 жастан асқан қарт адамдар құрайтын болады. Егер
осыған халықтың 30 пайызын құрайтын жұмыссыздарды ( мүгедектер,
балалар,оқушылар,студенттер, т.б.) қосса, онда әр жұмысшыға төрт
жұмыссыздан келеді. Демографиялық мәселелер, әрине, азық-түліктікпен
қамтамасыз ету мәселесін қиындатады.
Қоғамның сенімі өмір деңгейінің, жаңа технологияның деңгейінің, жаңа
азық-түліктік қатынастардың өсуіне артылған.
Қытайдағы демографиялық жағдайдың динамикасы жалпы алғанда қазігі
этапта дұрыс дамып келе жатыр. Оның негізгі аспектілері:
біріншіден, бұл – халықтың жылдық өсімінің өсуі мен темпі;
екіншіден, негізгі этникалық массаның-ханьдықтардың салыстырмалы үлес
салмағы халық құрамында көпшілік рөлде болуында.
1990 жылы өткізілген төртінші бүкілқытайлық санақ бойынша, ханьдықтар
Қытай халқының жалпы санының шамамен 92 пайызын, басқа 55 ұлт өкілдері
шмамен 8 пайызды құрайды. Ханьдықтардан басқа барлық ұлттарды ұлттық
азшылық деп атау қажет.
Төменде көрсетілген кестеде Қытайдағы ұлттық азшылықтардың тұрып
жатқан шағын аудандары мен халық санын көруге болады:
(1990 жылы 1 шілдеде 4-бүкілқытайлық санақ бойынша)
Ұлт Халық саны Аудандар
(мың адам)
Монғолдар 4802,4 Ішкі Монғолия,Синьцзян, Ляонин, Цзилинь,
Хэйлунцзян, Ганьсу, Хэбэй, Хэнань, Цинхай
Хуэй 8612,0 Нинся, Ганьсу, Хэнань, Хэбэй, Цинхай, Шаньдун,
Юньнань, Синьцзян, Аньхой,Ляонин, Хэйлунцзян,
Цзилинь, Шэньси, Пекин, Тяньцзинь
Тибет, Цинхай, Сычуань, Ганьсу, Юньнань
Тибеттіктер 4593,1 Синьцзян
Ұйғырлар 7207,0 Гуйчжоу, Хунань, Юньнань, Гуанси, Сычуань,
Мяо 7383,6 Хайнань, Хубэй
Сычувнь,Юньнань,Гуйчжоу, Гуанси
И 6578,5 Гуанси, Юньнань, Гуандун, Гуйчжоу
Чжуандар 15555,8 Гуйчжоу
Буи 2548,3 Цзилинь, Ляонин, Хэйлунцзян,
Корейлер 1923,4 Ляонин, Цзилинь, Хэйлунцзян, Хэбэй, Пекин, Ішкі
Маньчжурлар 9646,8 Монғолия
Дун Гуйчжоу, Хунань, Гуанси
Яо 2508,6 Гуандун,Гуанси, Хунань, Юньнань, Гуйчжоу
Бай 2137,0 Юньнань, Гуйчжоу
Туцзя 1598,1 Хунан, Хубэй
Хани 5725,0 Юньнань
Қазақтар 1254,8 Синьцзян, Ганьсу, Цинхай
Дай 1110,8 Юньнань
Ли 1025,4 Хайнань
Лису 1112,5 Юньнань, Сычуань
Ва 574,6 Юньнань
Шэ 352,0 Фуцзянь,Чжэцзян, Цзянси,Гуандун
Гаошань 634,7 Тайвань, Фуцзянь
Лаху 2,9 Юньнань
Шуй 411,5 Гуйчжоу, Гуанси
Дунсяны 347,1 Ганьсу, Синьцзян
Наси 373,7 Юньнань,Сычуань
Цзинпо 277,8 Юньнань
Қырғыздар 119,3 Синьцзян,Хэйлунцзян
Ту 143,5 Цинхай, Ганьсу
Даурлар 192,6 Ішкі Монғолия,Хэйлунцзян, Синьцзян
Мулао 121,5 Гуанси
Цян 160,6 Сычуань
Буландар 198,3 Юньнань
Саларлар 82,4 Цинхай, Ганьсу
Маонань 87,5 Гуанси
Гэлао 72,4 Гуанси,Гуйчжоу
Сибо 438,2 Синьцзян, Ляонин, Цзилинь
Ачандар 172,9 Юнанань
Пуми 27,7 Юнанань
Тәжіктер 29,7 Синьцзян
Ну 33,2 Юнанань
Өзбектер 27,2 Синьцзян
Орыстар 14,8 Синьцзян
Эвенктер 13,5 Ішкі Монғолия,Хэйлунцзян
Дэан 26,4 Юнанань
Баоань 15,5 Ганьсу
Юйгурлер 11,7 Ганьсу
Цзин 12,3 Гуанси
Татарлар 18,7 Синьцзян
Дулундар 5,1 Юнанань
Орочондар 5,8 Ішкі Монғолия, Хэйлунцзян
Хэчжэ 7,0 Хэйлунцзян
Мэньба 4,3 Тибет
Лоба 7,5 Тибет
Цзино 2,3 Юнанань
18,0
Жоғарыда Қытай көп ұлтты мемлекет екені туралы айтқан болатынбыз.
Мемлекетте ұлтаралық саясат әсіресе СУАР-да ерекше байқалады. Мұнда, яғни
Батыс Қытайда қазақ пен ұйғұрлар негізінен Синьцзян, Ганьсу, Цинхай
орналасқан.Әрине Кеңес үкіметімен салыстырғанда ұлт саясаты анағұрлым
жергілікті диаспора үшін жеңіл блоды. Атап айтқанда басшылық қызметке
негізінен сол ұлт өкілдері тағайындалды да, екінші басшы міндетті түрда
хань ұлтынан сайланды. Мемлекет тарапынан диаспораның тілі мен діліне ,
жазба мәдениетіне қатысты қатты қысым болмады. Сондықтанда қазіргі
Қытайдан көшіп келіп жатқан қандастарымыздың салт-тұрмыстарында қаймағы
бүлінбегені де сол саясаттың әсері болар деп ойлаймын. Бірақта ұйғұр
сепаратистерінің әрекетіне үкімет тарапынан өте қатты бақылау орнатылған.
Содан кейін Қытай басшылығы басқа ұлт өкілдеріне бір отбасына бір бала
саясатын қолданбай отыр. Мысалыға кезкелген қазақ отбасы үш балаға дейін
тудыруға мүмкіндігі бар.
Көбіне ҚХР-дың демографиялық жағдайын сараптай отырып, хуацяо-
Қытайдан тыс қытай диаспорасы сияқты категориядан айналып өту мүмкін емес.
Қытайдың осы бөлігі әсіресе экономикалық реформалар кезеңінде өздерін
Отанының белсенді даму жолындағы өзгеруінде күшті сыбайластар және
көмекшілер ретінде көрсете білді. Ресми статистика бойынша, басқа
мемлекеттер аумағында шамамен 60 миллион қытайлықтар тұрады. Абсолютті
өлшеуіште бұл сан әлемнің ірі мемлекетіне сәйкес келер еді. Бұл жерде
мәселе сандық көрсеткішінде емес,ал қытайлық диаспорасында, бірақ этникалық
масса ретінде халық пенен мемлекет өмірінде маңызды рөл ойнайды. Сырт
әлемге ашықтық принципі бойынша реформа басталған кезде Қытайға ресми түрде
шетелде тұратын қытай диаспорасының ауқатты өкілдері пікір білдіргенін
айту жеткілікті. Олар экономикалық реформалар кезіндегі Қытайға инвестиция
құюдың нағыз байланыстырушылары болды. Қазіргі қытай басшысы шетелдегі
қытайлықтарға Отанымен өмірлік-тұрмыстық байланыста еркін, ашық режим бере
отырып, олармен икемді бйланыс жүргізеді. Шетелдегі қытайлықтар үшін
балаларын оқыту үшін, Отнға оралу үшін, қарт ата-аналарын жерлеу үшін
ешқандай бөгет жоқ. Сонымен қатар шетелдегі қытайлықтардың саны тек
сақталуымен қатар, өсіп келе жатқанын айтып кету қажет. Бір отбасы-бір
бала принципі шетелдегі қытайлықтарға ғана емес, сонымен бірге 30
миллионнан астам ханьдықтар тұратын Сянгандағы (Гонконг), Аомэндағы (Макао)
және Тайваньдағы тұрғындарға да таралмайды. Аталған аудандарда Бір отбасы-
екі бала принципі мен жүйесі таралады. Отбасыны жоспарлау саясаты өте
икемді және табысты жүзеге асып жатқанн аңғару қиын емес.
Қытайлықтар әсіресе екі ұлы өзеннің – Хуанхэ және Янцзының бассейнінде
орналасқанын тарихи және дәстүрлі деп санауы қажет. Ертеде және қазіргі
өмірде бұл екі өзеннің бассейндерінде флора және фауна байлығы бар
болғандықтан, олар қытайлықтардың өмірінің қайнар көзі және асыраушысы
болып табылады. Сонымен қатар олардың көмегімен ауыл шаруашылық және
өнеркәсіптің көптеген салалары үшін керек үлкен алқаптар суландырылады және
игеріледі. Осы өзендердің сағаларында және теңіз жағалауларында орналасқан
шығыс және оңтүстік шет аймақтары тығыз орналасқан мекен болып
есептеледі.Осы шет аймақтар әулетті болып есептеледі. Негізі жалпы және
қазақстандық түсінік бойынша, Қытайда аз орналасқан аудандар жоқ. Қытай
түсінігі бойынша, ішкі Монғолия, Синьцзян-Ұйғыр автономды ауданы, Тибет
кіретін солтүстік-батыс, батыс аудандар халық аз орналасқан аудандар болып
есептеледі, халық тығыздығына әр түрлі тарихи процестермен қатар климаттық
жағдайлар үлкен рөл ойнады. Ереже бойынша, теңіз жағалауында тұрғындарға
теңіз байлықтарымен қатар, жер өңдеумен айналысуға мүмкіндік беретін
жұмсақ, жылы климат.Мемлекеттің шығыс және оңтүстік ббөліктеріндегі теңіз
жағалауында құнарлы топырақтың басым бөлігі орналасқанын көрсету қажет.
Қытайдың көптеген зерттеушілері қытай халқының отырықшылыққа икеді
екенін көрсете отырып, олардың жаңа жерлерді игеруде коммуникабелді және
қарапайым екеніне назар аударған. Бұл мағынада қытайдың батыс аудандарын
игеру бойынша 2000 жылдың басында ҚХР-дың орталық органдарымен құрылған кең
көлемді кампанияларды атап өту керек, олар ұзақ мерзімге арналған және
бірінші кезеңі 2010 жылы аяқталу қажет. Батысты игеру ойы жаңа емес. Ол
алдынғы ғасырдағы Цин империясының басшыларының негізгі мәселесі болды. ХХ
ғасырдың 50-60 жылдары Пекин билігі Батысты игеру туралы белсенді айта
бастады. Бірақ бұл ойлар ол кезде өңделген экономикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Философия және саясаттану факультеті
Саясаттану кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҰЛТАРАЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Орындаушы:
4 курс студенті
Ғылыми жетекші
Доцент (қолы, дата)
Нормабақылаушы (қолы, дата)
Қорғауға каф.меңгерушісімен
жіберілді ___________________
(қолы, дата)
Алматы, 2007
ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҰЛТАРАЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Кіріспе
2 – 7
І. Қытай Халық Республикасының саяси даму ерекшеліктерінің мәні мен мазмұны
1.1. Басқару және кадр жүйесіндегі реформалар - саяси дамудың ішкі
мазмұнының модернизациялануы негізінде
8 - 16
1.2. Қытай Халық Республикасындағы саяси жүйе мен мемлекеттік идеология
ерекшеліктері
17 - 30
2. Жаңа геосаяси кеңістіктегі Қытай Халық Республикасының саясатындағы
өзекті мәселелер
2.1. Қытай Халық Республикасындағы автономиялық ұлтаралық саясат
негіздерінің теориялық аспектілері 31
- 41
2.2. Қытайдағы демографиялық ахуал және оның ішкі саясатта алатын орны
42 - 52
Қорытынды
53 - 56
Пайдаланылған әдебиеттер
57 - 58
КІРІСПЕ
Кез-келген саясат дәстүрлі және тарихи түрде мемлекеттің негізгі
сипатын, оның шынайы мазмұндылығын, потенциалын, елдің өмір сүру жағдайының
жаңа сапалы жетістіктерге жету жолдарының көрсеткіштері болды. Қоғамның
әлеуметтік жағдайының жақсаруына, нақты мемлекеттің ілгерілеуі, дамуына
үлкен серпіліс берген мемлекеттегі саясат пен адам ресурстары екенін тарих
біледі. Бірақ сол мемлекеттегі саясаттың дені жетістіктерге жете
бермегенін де есте ұстау керек. Іске аспай қалған тұстары да болғаны тарихи-
саяси шындық. Сондықтан да, әлеуметтік, экономикалық, саяси ғылымдардың
қоғамның қазіргі заманғы саясатына , оның жетістіктері мен басты
мәселелеріне деген қызығушылығының өсуі объективті заңды құбылыс деп
білеміз. Қоғамның тұрақты дамуының бірден –бір кепілі ол- ұлтаралық келісім
екенін де естен шығармаған жөн.
Бітіру жұмысының өзектілігі ретінде Орталық-Шығыс Азиядағы алып
мемлекет – Қытайдың саяси даму ерекшеліктері мен ұлтаралық саясатының
негізгі аспектілерін қарастыру себебіміз, саяси реформаларды жасаудағы
көптеген қиыншылықтар мен қайшылықтарға қарамастан, бұл процестен үлкен
жетістіктерге, барынша шыдамдылықпен жеткен, өздеріне тән (спецификасымен(
дүние жүзін таңқалдырған елдің тәжірибесін басты назарға алып, ондағы
алғышарттарды, жүргізілу барысы, кезеңдері мен негізгі аспектілеріне саяси
көзқарас пен талдау жасауға тырыстық. Қазақстанның сыртқы саясатындағы
басты басымдылықтардың бірі - көрші мемлекеттермен тату-тәтті достық
қарым-қатынас орнату негізгі приоритет деп танылса, ол мәселені Елбасымыз
Нұрсұлтан Назарбаев (Қытаймен арадағы ынтымақтық көршілік қарым-қатынастың
нығаюынан жоғары, дұрыс саясаттың болуы мүмкін емес жағдай(1 деп қадап
айтқан болатын. Әрине осы көрші мемлекеттерде болып жатқан саяси
процестермен оның сабақтары, қателіктері және жетістіктерінен тәжірибе
алсақ біз сияқты егемендікке жаңадан қол жеткізген жас мемлекет үшін көп
пайдасы бар десек қателеспейміз деп ойлаймыз.
Хронологиялық жағынан шамамен Қытай Халық Республикасы құрылғаннан
(1949.1.Х) бастап 60 жылдық, соның ішінде соңғы 20 жылды – Қытайдағы
саясаттың жүргізу кезеңін қамтып отырған бұл жұмыста осы елдегі ішкі саясат
мәселелеріне, әсіресе ұлтаралық процестерге үлкен көңіл бөлінді. Жалпы ішкі
саясатты мемлекеттік саясаттың негізгі басты элементі ретінде қарастыруға
тырыстық. Осы тұрғыда Қытайдағы реформа өткізілу қарсаңындағы әлеуметтік
алғышарттар, заңдылықтар, нақты бұл саяси реформаның өткізілуінің
қажеттілігін де талдауға алуға талпыныс жасалды. Қытайдағы (мәдени
революцияның( өзін экономикалық және саяси өзгерістердің алдын-алу
процестері ретінде жүргізілуін назарға алсақ, бітіру жұмысындағы көтерілген
мәселелер мен талдаулар болашақтағы жүргізілетін реформалардың әртүрлі
аспектілерін зерттеуге, танып-білуге көмегін береді.
Бұл мәселенің зерттелу деңгейіне келсек, әрине қытайлық саяси
реформаның 20 жылы батыс және ресейлік, отандық мамандардың, сондай-ақ
Қытайдың өз зерттеушілерінің біраз қызығушылығын туғызды. Белгілі
қытайтанушы, РҒА(Ресей Ғылым Академиясының) корреспондент-мұшесі, (Ресей –
Қытай( Орталығының басшысы Владимир Степанович Мясниковтың пікірінше,
олардың саясатының мотивін, саяси психологиясын түсіну үшін өркениеттік
ерекшеліктік білім мол болуы керек. Және бұл мәселеде қытай жағы әлденеше
қадамға алға кеткенін жасыра алмайды 2.
Сондай-ақ қытайлық реформаларды зерттеудегі ресейлік қытайтанушы
оқымыстылардың еңбектерін де ерекше атап өтуге болады. Мысалы,
А.Г.Яковлевтің, А.С.Красильниковтың, А.П.Бутенконың, Л.И.Молодцованың,
М.Хурметханның т.б. зерттеулері бітіру жұмысына үлкен көмегін тигізді 3.
Ал академик О.Т.Богомоловтың қытай реформалары мәселелеріне арналған
(дөңгелек үстел( мәжілісіндегі көрсеткен (...бізге халықаралық
салыстырмалылықтар өте керек деп ойлаймын. Қытайлық тәжірибе біздің өткен
тарихымызда жіберген қателіктерімізді түсінуге, және де алда қабылданатын
реформаларға коррекция жасау тұрғысынан баға жетпес құнды дүние(4 дей
келе, Қытай да Американы (жаба алмаған( сияқты, ешқашан (жабылмайды( деп,
мұндай ұлы елдегі қызықты тәжірибелік өзгерістерді зерттеу керектігін, және
содан нақты қорытынды шығаруды ұсынады.
Қытай реформасы тақырыбы күн өткен сайын АҚШ, Жапония, Германия,
Франция және т.б. Батыс елдерінің саясаттанушы, әлеуметтанушы, тарихшы
зерттеушілерінің жан-жақты қызығушылығын туғызуда. Осылардың ішінде
америкалық саясаттанушылар Самуэль П.Хантингтон және Джеймс Курттың
мақаласы (Өркениеттер қақтығысы(, (Нақты қақтығыс( т.б. (Халықаралық
мәселелер( журналының бірнеше номерінде жарияланған маңызы зор
талдаулар5.
Шетелдік бай материалдарды ғылыми айналымға қосып, олардың барлық
көзқарастарын талдаған отандық саясаттанушылардан Қуаныш Сұлтановтың
Қытайдағы реформалардың негізін сараптама жасауы бітіру жұмысына мол
көмегін тигізді 6. Сондай-ақ, бұл аспектідегі зерттеулерге Е.М.Әбеннің,
Р.К.Жоламанның, Е.Т.Кариннің, С.К.Көшкімбаевты, М.У.Спановтың 7
тыңғылықты зерттеу ойлары мен жекелеген мақалаларын жатқызуға болады, мұнда
қазақстандық сарапшылар ауқымды мәселелерді көтеріп, басты факторларға
үлкен мән береді.
Бітіру жұмысының мақсаты Қытайдағы өткізілген саяси реформаның, соның
ішінде ішкі саясаттың басты мәселесі ұлтаралық саясаттың жүргізу процесін
талдай отырып, оның ерекшеліктеріне, мемлекеттілікпен тығыз байланыстағы
ішкі және сыртқы факторларға баса мән беру.
Бұл мақсатқа жетудегі біздің алға қойған міндетіміз:
- -Қытай Халық Республикасының саяси даму ерекшеліктерінің
мәні мен мазмұнының негізі ретінде ішкі саясаттағы
өзгерістерге талдау жасау;
- -жаңа модернизациялық саяси дамудағы басқару және кадр
жүйесінің өзгеру процесін қарастыру;
- -партиялық жүйенің ұстанатын басты тәртіптерін және
реформаны жүзеге асырудағы нақты ұстанымдарын сарапқа
салу:
- -мемлекеттік идеология ерекшеліктеріндегі дәстүрлілік
және өркениеттілік қарым-қатынасына баға беру;
- -автономиялық-ұлтаралық саясат негіздерінің теориялық
аспектілерін ашуға, ондағы жүргізілген саясатқа талдау
жасау;
- -демографиялық жағдайдың өзгеруін зерттеу нәтижелерінің
қорытындыларымен дәлелдей отырып, өзіндік баға беруге
талпыныс жасау;
Бітіру жұмысы кіріспеден, екі тарау мен қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қытай Халық Республикасының саяси даму ерекшеліктерінің мәні мен
мазмұны
1. Басқару және кадр жүйесіндегі реформалар - саяси дамудың ішкі
мазмұнының модернизациялануы негізінде
Қытай тарих сахнасындағы ең көне мемлекеттердің бірі. Көптеген адамзат
тарихындағы жаңалықтар отаны. Қытайда алғаш рет қағаз, порох, кітап басу,
компас, сейсмограф және тағы басқа заттарды ойлап тапты.ХІХ ғасырда Қытай
нағыз отарлы мемлекетке айналды. Мұнда Ұлыбритания, Жапония, Германия
сияқты ірі империалистік мемлекеттер өз отарларын иемденді.Әсіресе елді
ХVІІ-ХХ ғасырлар аралығында өз отарлығында ұстаған маньчжурияның Цин
династиясы басқарған тұста саяси-экономикалық, әлеуметтік жағдайы тіпті
адам айтқысыз болды. Тек Қытайдың жаңа тарихында синьхай революциясынан
кейін (1911-1913жж) Қытай Республикасы құрылды. Елдің алғашқы президенті
болып Сунь Ятсен болыцп тағайындалды.
Бұрынғы Кеңес үкіметі Қытай Республикасына өзінің достық қолын беріп
отырды. Бірінші болып Кеңес үкіметі патшалық Ресейдің территориялық
иеліктерін қайтарып берді. Екіншіден Жапондармен болған соғыста оларға
әскери және материалдық көмек көрсетуінің арқасында Қытай Республикасы өз
егемендігіне қол жеткізді.Ол 1949 жылдың 1 қазаны еді . Міне осы тұстан
бастап Қытай Халық Республикасы құрылды. Және де ол әлелдегі ен үлкен көп
ұлтты мемлекетке айналды.
Қытай реформаларының тақырыбы күн сайын АҚШ, Жапония, 949-1952 жылдар
аралығында жаңа Қытай үкіметі өндіріс пен шаруашылықтың барлық саласында
национализациялау саясатын бастады. Кеңес үкіметінің көмегімен елдің
экономикасын тез арада аяғынан тұрғызып алды .1953-1957 жылдар аралығында
алғашқы бес жылдық жоспар қабылдап оны түгелімен орындап шықты. Бірақ кеңес
одағындағы “аурулар” мұнда да байқала бастады. “Бөтен –жат элементтермен
“күрес Қытайда да кең қарқынмен жүрді . Салдарынан көптеген адамдар зардап
шекті. Осы зобалаң жылдарында елдің экономиеалық-әлеуметтік жағдайы күрт
төмендеп кетті. Ел экономикасы 100 млрд юань жоғалтты. 1966 жылдан
басталған “ мәдени революция” елдің саяи жүйесін қатты шайқалтып жіберді.
“Мәдени революцияның” нәтиежесінен 100 млн. Жуық адам жапа шекті, ал
материалдық шығынның зардабы 500 млрд-қа жетті.
Қытай Халық Республикасының Орталық Комитетінің 1978 желтоқсан
айындағы 3 плннумы “мәдени революцияны айыптап , сол кезде жапа шеккендерді
ақтады. Ал ҚКП ХІІ сьезі Мао Цэедунның бұрынғы жүргізген саясатын сынап
.енді ел өмірінің барлық саласын модернизациялау туралы маңызды
стратегиялық документ қабылдады. Ол бойынша бірінші кезең- 2000 жылға дейін
өндіріс пен ауыл шаруашылық өнімдерін 4 есеге арттыру, халықтың орташа
тұрмысын қалыптастыру көзделді, екінші кезеңі-2021 жыл Қытай коммунистік
прртиясының құрылғанына 100 жыл толуына байланысты- елді экономикасы орташа
дамыған мемлекеттер қатарына қосу туралы болды. Үшінші кезеңі -2049 жыл-
Қытай Халық Республикасының құрылғанына 100 жыл толуына байланысты елді ең
жоғарғы дамыған технологиялық мемлекет қатарына қосу. ХХ ғасырдың 80-ші
жылдарындағы ҚКП қабылдаған осы стратегиялық маңызды документі өзінің
өміршеңдігін дәлелдеп келе жатыр.
Қазіргі жаһандану заманында 2 млрд-қа жуық халқы бар Қытай елінде
болып жатқан үлкен экономикалық өзгерістер әлем экономистері мен
саясаттанушыларының назарын өзіне аударып отыр. Әсіресе Германия, Франция
және тағы басқа Батыс мемлекеттерінің зерттеуші-
әлеуметтанушыларының,тарихшыларының әр түрлі қызығушылығын тудырды.
Көптеген жағдайларда нақты мәселе мемлекеттер менен континенттер арасындағы
жаһанды саяси қарым-қатынас контекстінде қарастырылатынын атап өткен жөн.
Американ саясаттанушыларының –Самуэль П. Хантингтонның және Джеймс Курттың
Халықаралық мәселелер журналының бірнеше нөмірлерінде жарияланған
Өркениеттер қақтығысы?, Егер де өркениеттер қақтығысы болмаса, онда
не?, Ақиқат қақтығысы деген мақалалары белгілі бір қызығушылықты
білдірді.Қытай менен Қазақстанның және Орталық Азияның басқа
мемлекеттерімен қазіргі қарым-қатынас мәселелеріне Орталықазия аумағындағы
жағдайлардың сипаттамалары мен перспективалары мақаласында Чэн Миншань
және Хе Сиюцянь қытай ғалымдары жағдайлық сараптама жасады. Қытайдың
Орталық Азиядағы жаңа мемлекеттермен жаңа геосаяси жағдайлардағы қарым-
қатынастары мәселелеріне Лишы яньцзю вэньти (Вопросы истории)
журналындағы Қытай халықаралық зерттеу Институтының директоры Ян Чэнсюйдің
1995-год хрупкой разрядки, Ма Вэйсянның Пять государств Центральной
Азии, Вай Цзяо (Дипломатия) журналындағы Ма Дачженаның Из истории
дипломатических отношений Китая и Казахстана және т. б. саясаттану
мақалалары арналған.
Батысшылдардың көпшілігі қытай реформалары туралы бұрынғысынша
ұстамды пікір мен скептикалық болжамдар білдірген бірінші жылдарға
қарағанда, 1989 жылдан кейінгі аралық зерттеу жұмыстарында объективті,
өлшемді әрі әділетті қорытындылардың, бағалаулардың пайда болуымен
ерекшеленеді.
Проблемы Дальнего Востока журналы Қытайдағы соңғы он жылдағы
процесстерді зерттеуге арналған Чайна Куотерли журналының бір нөмірінде
жарияланған Э.Перри, А.Голдстайн, П. Муди және Х.Хардингтің мақалаларын
сараптау нәтижесінде американ синологтарының Қытайдағы саяси-әлеуметтік
жағдайларға концептуалды әдістерін қорытындылайды. Авторлардың көпшілігі
осы онжылдықты КХР-дағы саяси процестерді зерттеудегі маңызды кезең деп
санайды және қол жеткізген, сонымен қатар дерек базасының қомақты ұлғаюы
осы мәселелерді зерттеу жолының фактіге негізделген және теоретикалық
қатынастағы жаңа деңгейге жол ашады, осы саладағы қытайтанушылар арасында
даулы бірқатар мәселелерді жарыққа шығаруға мүмкіндік береді деп
пайымдайды.
Калифорния Университетінің саясаттану профессоры Ричард Баум Дян
Сяопиннің кетуінен кейінгі Қытайдың болашағына қатысты соңғы кезеңде
спекуляция мен болжамдар саны өсіп жатқанын атап өтеді. 1989 жылы
Тянаньмэнь алаңындағы оқиғадан кейін кейбір мамандар Қытайдағы коммунистік
режимнің демократиялық күштер әсерінен құлайтынын болжады. Болжағандай
шықпаған соң, назар Қытайда азаматтық қоғамның маңызды алғышарттарының
болмауына аударылды және ақырында бұл мемлекет демократияға дайын емес
деген қорытынды жасалды. Автор өз жұмысының бірінші бөлімінде постэдондық
кезеңнің Қытай өмірінде жиі кездесетін саяси сценариін, ал келесі бөлімінде
жұмысты соңына дейін жеткізу, неоконсерватизм, неоавторитарлық, саяси
бөліну, әскерлердің преториандық араласуы, демократизация, неомаоистік
қайта жаңғыру сияқты процестерді қамтитын сценарийдің өзінің вариантын
ұсынады. Р. Баум сценариі бойынша саяси анализ өте қызықты нәтиже береді.
Онда автор кез-келген сценарийдің мүмкіндігін бағалайды. Азияны зерттеу
бойынша Гамбург институтының ғылыми қызметкері, саясаттанушы С. Хайльман
өзінің Қытайдағы саяси өзгерістеріне, партияның жетекші ролі кезіндегі
құқықтық жүйенің реформаларына арналған зерттеулерінде институционалды-
саяси процестер, адам құқықтары мен демократия жағдайы, сауда
қатынастарының саяси әсері, армияның саяси ролі мен саяси реформаларды
сараптайды. Автор ҚХР-дың батысында екі жақты имидж - бір жағынан,
экономиканың динамикалы дамуы; екінші жағынан – саяси тас болып қату деген
саясаткерлердің және іскер адамдардың кейбір бағаларын жалпылайды. Міне,
осылай шетел саясаткерлері және БАҚ Қытайды көрсетеді. С. Хайльманның
мақаласының құндылығы ғалымның өлшенген бағалаулар арқылы объективті
бағалауға келгенінде жатыр. Ол: Саяси тас болып қату (окостенение)
Қытайдың факт жүзінде дамуына сәйкес келмейді. Бірақ ҚКП әлі де билікке
деген өз монополиясын кез-келген бәсекелес саяси ұйым немесе тәуелсіз
бақылау инстанциялары тарапынан шектеуге дайын емес. Бірақ экономикалық
реформалар және ашықтық саясаты саяси жүйеде өзгерістер тудырады, - деп
атап өтеді. Ғалымның бұл қорытындысының Қытай реформаларын зерттеу үшін де,
қазіргі этаптағы қытай қоғамының табиғатын түсіну үшін де практикалық
маңызы бар.
Қытай реформаларын аналогиялық бағалау және қоғамда орын алып жатқан
өзгерістер бойынша Д. Леш, П. Фишер, М. Шюллер (Германия), Н. Траси
(Австралия) өздерінің зерттеулері мен мақалаларында ұштасады. Қытайдағы
реформалар мемлекеттік басқарудағы күрделі механизмды – орталық және
жергілікті билік арасындағы қарым-қатынастың өзгеруін іске қосты. Осыған
Дороти Дж. Солингердің мақаласы арналған. Ол реформалар барысында әкімшілік
тәжірибедегі түбегейлі өзгерістерді, орталық пен провинциялар арасындағы
қарым-қатынасты өзгерту деңгейін, орталық үкіметтің жергілікті ықпалын
Қытай оңтүстігіндегі ірі өндірістік орталықтардың бірі – Ухань қаласының
мысалында көрсетуге тырысты.
Австралиялық Ұлттық университеттің стратегиялық және қорғаныс
зерттеулер орталығының саясаттанушысы Дэнни Рой өзінің Права человека как
угроза национальной безопасности: на примере КНР мақаласында осы тезистің
қайнар көздерін, логикасын және модификациясын қарастырады. Автор ҚКП-ның
әлемге, соның ішінде алдымен Батыс елдеріне көзқарасын; қытайлықтардың,
Шығыс азиялық мамандардың мақалалары мен позицияларын, қазіргі Қытай
тарихының ҚКП интерпретациясын және партияның ролін, саяси жүйенің
табиғатын, адам құқығы терминін ҚХР-ң түсінуін және ішкі саяси ойлауына
анализ жасайды.
Пенсильван университетінің профессоры, Нобель сыйлығының лауреаты
Лоуренс Р. Клейн Қытайдағы экономикалық реформалардың жүру барысын сараптай
отырып, оның жетістіктерін көрсете отырып, қатаң орталықтанған экономикалық
жоспарлаудан рыноктік баға белгілеу либералдық жүйесіне өту экономиканың
аралық процесіне өте үлкен мағына береді.
Берілген сала бойынша Қытайдағы тенденциялар қандай? Қытайда
құрылымдық және кадрлік реформалар күрделі әрі үздіксіз процесс екенін
көрсету қажет. Оның Қазақстандағыдан айырмашылығы қытай спецификасына тән
жүргізіледі, олар келесі аспектілерде көрінеді:
біріншіден, берілген реформа басқа бағыттағы реформалар сияқты, қытай
сақтығыменен және алдын-ала болжағыштығымен, яғни
ақырындап, бірқалыпты, ойланып және бірмағыналы жүргізіледі;
екіншіден, құрылымдық және кадрлік реформаның жүйесі бар. Ол көбінесе
бес жылда бір рет, яғни жаңа үкіметтің қалыптасуы және ХӨБЖ(ВСНП)-нің жаңа
сайлауының бірінші сессиясы кезінде болады;
үшіншіден, экономикалық реформалар нәтижесіне сай ол нақты
экономикалық мақсатпен байланыстырылады.
Құрылымдық және кадрлік реформаларды тиімді жүргізу қытай
реформаларының архитекторы Дэн Сяопиннің негізгі еңбегі болып табылады. Дэн
Сиопин 1982 жылдың 1 қыркүйегінде болған Қытайдың Коммунистік партиясының
ХІІ Бүкілқытайлық съезіндегі өзінің кіріспе сөзінде: Ұзақ мерзім
барысында, кем дегенде 20 жыл ішінде біз күш-жігерімізді жоғалтпай төрт
бағытта жұмыс істеуіміз керек: басқарушы апаратты және шаруашылық жүйесінің
реформасын қайта құруды жүзеге асыру,бірқатар кадрлік жұмысшыларды
түбірімен өзгерту, жасарту, интеллектуализациялау және мамандандыру...
ҚХР-ның кадрлік саясат және кадрлер мәселесін зерттеу бойынша
библиогрфияны мемлекеттің экономикасыменен саяси құрылымын зерттеу
библиографиясымен салыстырғанда, соншалықты бай емес.
Осылайша, 90-шы жылдарда кадрлар мәселесі бойынша қытай зерттеулері
өзінде негізінде уезді және провинциалды басқарушыдан бастап жоғарғы
басқарушыға дейін мемлекеттің басқарушы кадрларын зерттеу мәселесін
қамтиды. Синь Чжунго ди яньцзю журналының мәлімдемелері бойынша, біз
кадрлік мәселені зерттеуге аса көңіл аудару ҚХР-ның, сонымен қатар
Сянганның және Тайваньнің ғалымдары мен зерттеушілері кадрлер осы
мемлекеттің экономикалық және саяси өмірінің маңызды құрамдас бөлігі деп
есептеуімен байланысты. Саяси және экономикалық шешімдер қабылдау және
қытай басшылығындағы сабақтастық мәселесі 80-ші және 90-шы жылдары саяси
сахнадан Дэн Сяопиннің кетуімен байланысты ерекше өткірлік қабылдайды.
Тайваньнан шыққан қытай ғалымы Ле Дакпоның Второе поколение
руководства КПК монографисы осы мәселеге арналған ең маңызды еңбектердің
бірі болып табылады.Американ ғалымы Рейзерді қатаң сынға ала отырып, ол
қытай басшыларының үлкен ұрпақтарының мемлекетте жасаған төңкерістерін,
сонымен қатар мемлекетті басқару әдістері мен формаларын мұқият зерттеу
қажет екендігі туралы жазады. Ол сонымен қатар экономика саласындағы
жүзеге аспай қалған реформалардың себептері мен мәнісін ұғынуды ұсынады.
Кадрлер туралы беделді зерттеулерге сүйене отырып, Ле Дакпо
теоретиктердің қытай кадрлері туралы зерттеулеріндегі жалпы ережелер мен
әдістерін қолдану деңгейін көрсетуді негізі мақсат ретінде қойды.Оның ойы
бойынша, басқарушы кадрлердің қытай қоғамының даму процесіне әсер ету
мәселесі және құрылымдық сараптама сәйкес әдебиеттерде жеткілікті дәрежеде
көрсетілмеген. Оған қоса, ол формальді емес саналатын критерийлерге
ғалымдардың жеткілікті көңіл аудармайтын, яғни формальді
сәттер(иерархиядағы және қызметтегі орын) жағынан алғандағы әдіс бойынша
кез-келген жоғарғы лауазымға ие емес тұлғаны саяси ықпалы да ескеріледі.
Шығыс қытайлық болып табылатын көрнекті американ ғалымы Стивен Лю
өзінің Кадры и общество в Китае еңбегінде Қытайдағы саяси элитаны
сараптауға стандартты әдіс қолданылады және оның мүшелерінің мансабы мен
шығу тегі, элитаға іріктеу әдістері туралы ғана мәлімет жиналады.
Су Шаочжи, Ван Юэлинь және т.б. сияқты кейбір қытай авторлары рөлдер
концепциясын қолдануға әрекет жасады, бірақ олар қытай элитасына тән
ерекшеліктерін сараптауды ҚХР-ның саяси даму тенденциясын болжауменен
байланыстыра алмады. Сондықтан элита ортасында қандай өзгерістердің
нәтижесі нақты саяси зардаптарға әкеліп соғатынын зерттеген өте маңызды
болып табылады. Стивен Людің жоғарыда аталған өз еңбегінде Қытай басшылығы
туралы және шет аймақтық басқару тобының кадрлері туралы үлкен фактілік
деректі айналымға енгізді.Берілген кітапәр түрлі мамандардың мақалаларынан
тұрады және онда әр түрлі әдістер пайдаланылған, кей уақытта бір-біріне
қарама-қайшы келетін бағалаулар менен көзқарастар ұсынылған. Автор
басқарудың түрлі топтарының құрамын және оның қалыптасу сәттерін,
мобильділігін,элитаның әр түрлі топтарының мүшелерінің арасындағы қарым-
қатынасты,партияның, мемлекеттің және ұжымның басқаруындағы осы топтардың
рөлін зерттеуге аса назар аударуды ұсынады. Гонконг ғалымдары ескі кадрлік
қызметкерлерді орташа топқа жатқызады. Осы топтың мүдделерінің жалпылылығы
үлкен тәжірибелі болу, орын алып отырған билік жүйесін шоғырландыруға
талпындыру сияқты тән белгілерден шығады. Гонконгтағы қазіргі Қытайды
зерттеу институтының қызметкері Дин Ван өзінің жағдайына сай басқа
топтардың мүшелерімен салыстырғанда, экономиканың және сыртқы экономикалық
акциялардың дамуы үшін үлкен жауапкершілікті ала отырып былай дейді:
орташалар техника және ғылым саласындағы мамандармен қарқынды байланыс
жасауға дайын және бейім.Ал бұл ең алдымен, мемлекет пенен шетел туралы
түсініктердің қалыптасуына жәрдемдеседі. Бірақ олар батыс пенен Қытай
арасындағы қарама-қайшылықтың бар екенін жоққа шығармайды,олар қытай
экономикасының дамуын көздей отырып,сыртқы сауда байланысының өсуін
пайдалана отырып, батыспенен қарым-қатынасты жақсартуға белсене талпынады.
1.2. Қытай Халық Республикасындағы саяси жүйе мен мемлекеттік
идеология ерекшеліктері
ҚХР-ның саяси жүйесінің негізі 1949 жылдан бастап қызмет етеді және
құрылымы жаынан біршама өзгерістерді басынан кешірді.Қытайдың саяси жүйесі
және мемлекеттік құрылысы ішкі жағынан біршама спецификалық өзгешелігі бар
бұрынғы КСРО-ның моделіне ұқсас болып келеді. Бұрынғысынша мемлекеттік
құрылымдар менен институттар қызмет етуде.
Халық Өкілдерінің Бүкілқытайлық Жиналысы(ХӨБЖ) мемлекеттік биліктің ең
жоғарғы органы болып табылады. ХӨБЖ-нің өкілеттік мерзімі 5 жыл.Оның
құрамында 2970 депутат. ХӨБЖ Конституцияға өзгерістер енгізеді, оның
орындалуын бақылайды; қылмыстық және азаматтық заңдар қабылдайды және
өзгерістер енгізеді, ҚХР-дың Төрағасын және оның орынбасарын сайлшайды,
Мемлекеттік кеңестің Премьерін және соның ұсынысы бойынша премьердің
орынбасарларын, Мемлекеттік кеңестің мүшелерін, министрлерді...
бекітеді.Орталық әскери кеңестің(ЦВС) төрағасын сайлайды және оның ұсынысы
бойынша ОӘК-нің басқа да мүшелерін бекітеді.
ҚХР-дың Төрағасы мемлекет басшысы болып табылады.
ҚХР-дың Мемлекеттік кеңесі мемлекеттік биліктің жоғарғы атқарушы
органы болып табылады.
Жоғарыда айтылғандай, ҚХР Конституциясы ХӨБЖ мемлекеттік биліктің
органы екендігі туралы ресми мәлімдейді.Мемлекеттің практикалық басқаруын
ҚКП ЦК Политбюроның Тұрақты Комитетінің мүшелерімен жүзеге асады.Оның
қрамына 7 адам, соның ішінде ҚКП ЦК Бас Хатшысы, яғни ҚХР Төрағасы, ХӨБЖ ПК
Төрағасы, Мемлекеттік кеңес премьері, НПКСК Төрағасы, ҚКП ЦК Хатшысы, яғни
ҚХР-дың Төрағасының орынбасары, дисциплинаны тексеру бойынша Орталық
Комиссияның Төрағасы, Мемлекеттік кеңестің Премьерінің орынбасары кіреді.
ҚКП ЦК Бас Хатшысы сонымен қатар ҚХР-дың Төрағасы және Орталық Әскери
Кеңестің төрағасы болып табылады, яғни бір тұлғаның қолында барлық
мемлекеттік, саяси және әскери билік шоғырланған. Міне осы құбыжықтардың
барлығы қытайдың мемлекеттік және саяси билігінде шешуші рөл ойнайды.
Қытай басшылығы
ҚХР Төрағасы (Президенті) - Ху Цзиньтао
ҚХР Төрағасының орынбасары
ҚКП ЦК Политбюросы
ҚКП Бас хатшысы - Ху Цзиньтао
Политбюроның Тұрақты Комитетінің мүшелері - 7
Политбюро мүшелері – 2
ҚКП ЦК Политбюросы – мемлекетті және ҚКП-ны жалпы басқаратын ҚХР-
дың жоғарғы саяси органы. ХӨБЖ, Мемлекеттік кеңес, Орталық Әскери Кеңес
және Жоғарғы Соттың лауазымды адамдары ҚКПмүшелері болып табылады және,
ереже бойынша, ҚКП-ның орталық органдарының құрамына сайланады,соған
сәйкес, ҚКП ЦК Политбюросының еріктерін орындайды.
ҚХР Орталық Әскери Кеңесі
ҚХР ОӘК Төрағасы –Ху Цзиньтао
ОӘК Төрағасының орынбасарлары – 3
Халық өкілдерінің бүкілқытайлық жиналысы (ХӨБЖ)
ХӨБЖ Тұрақты Комитетінің (ТК) Төрағасы – Ли Пэн
ХӨБЖ ТК Төрағасының орынбасарлары – 19
Конституцияға сәйкес ҚХР ХӨБЖ мемлекеттік биліктің жоғарғы органы
болып табылады,ол мемлекеттің заң шығарушы қызметін атқарады,мемлекет
өміріндегі маңызды мәселелер бойынша шешімдер қабылдайды; мемлекеттік
аппараттың жоғарғы қызметтеріне кандидатураны таңдайды және бекітеді; ҚХР
Төрағасын және оның орынбасарларын сайлайды; ХӨБЖ ТК мүшелерін; Мемлекттік
кеңес Премьеріне кандидатураны және Мемлекеттік кеңестің басқа мүшелерін
бекітеді; Орталық Әскери Кеңестің төрағасын сайлайды және ОӘК-тің басқа
мүшелерін бекітеді; Жоғарғы Халық Сотының Төрағасын және Жоғарғы Халық
Прокуратурасының Бас прокурорын сайлайды. ХӨБЖ депуттары жылына бір рет
сессияға жиналады.
Қытай халық саяси консультативті кеңесі (ҚХСКК)
ҚХСКК Төрағасы – Ли Жуйхуань
ҚХСКК төрағасының орынбасарлары – 31
ҚХСКК мемлекеттің жоғарғы саяси консультативті органы болып табылады.
Сонымен қатар ол мемлекеттің жоғарғы деңгейінің басшыларының, сонымен қатар
шет аймақтардың, автономды аудандардың беделді көшбасшыларының биліктен
аластатылғандар үшін тұндырғыш ретінде маңызы өте зор.
ҚХР Мемлекеттік кеңесі (үкімет)
ҚХР Мемлекеттік кеңес премьері – Чжу Жунцзи
Премьер орынбасарлары – 4 (Ли Ланьцин, Цянь Цичэнь, У Банго, Вэнь
Цзябао)
Министрлер және оларға тең болатын мемлекеттік комитеттердің
төрағалары – 29
Мемлекеттік кеңес, яғни ҚХР Орталық халықтық үкімет – жоғарғы
мемлекеттік әкімшілік-атқарушы орган. Ол ҚХР ХӨБЖ және оның Тұрақты
Комитеті дайындаған және қабылдаған заңдар менен қаулыларды жүзеге асырады.
Олардың алдында жауапты және есеп береді. Мемлекеттік кеңес өз
өкілеттігінің шеңберінде әкімшілік шараларды анықтауға, нормативті
актілерді дайындауға, қаулылар мен бұйрықтар шығаруға құқылы.
ҚХР Мемлекеттік кеңес құрылымы
Жаңалары Бұрынғылары
Сыртқы істер министрлігі Сыртқы істер министрлігі
Қорғаныс министрлігі Қорғаныс министрлігі
Жоспарлаудың және дамудың Жоспарлаудың мемлекеттік комитеті
мемлеккеттік комитеті (Астық (Астық (резерв) бойынша мемлекеттік
бойынша мемлекеттік басқару) комитет)
Экономика және сауда мемлекеттік Көмір өнеркәсібінің министрлігі;
комитеті Машина жасау өнеркәсібінің
Құрамы: министрлігі;
Көмір өнеркәсібін мемлекеттік Металлургиялық өнеркәсіптің
басқару; министрлігі;
Машина жасау мемлекеттік басқару; Ішкі сауда министрлігі;
Металлургиялық өнеркәсіпті Жеңіл өнеркәсіп бойынша Ұлттық
мемлекеттік басқару; Кеңес;
Ішкі сауданы мемлекеттік басқару; Тоқыма өнеркәсібі бойынша Ұлттық
Жеңіл өнеркәсіп бойынша мемлекеттікКеңес;
басқару; Химия өнеркәсібінің министрлігі;
Тоқыма өнеркәсібі бойынша Мемлекеттік мұнай және газ
мемлекеттік басқару; корпорациясы және мұнай және
Мұнайхимиялы өнеркәсіпті химиялық өнеркәсіп Корпорациясы
мемлекеттік басқару
Білім министрлігі Білім бойынша мемлекеттік комитет
Ғылым және технология министрлігі Ғылым және технология бойынша
мемлекеттік комитет
Қорғаныс ғылымы, технология және Қорғаныс, ғылым және технология
өнеркәсіп бойынша комитет бойынша комитет;Жоспарлау
мемлекеттік комитеті маңындағы
Ұлттық қауіпсіздік
әкімшілік-шаруашылық басқармасы,
сонымен қатар әр түрлі әскери
өнеркәсіп Корпорациялары;
Мемлекеттік аэроғарыштық комитет,
Атом энергиясы бойынша мемлекеттік
агенттік
Этникалық істер бойынша мемлекеттікҰлттар істері бойынша мемлекеттік
комитет комитет
Қоғам қауіпсіздік министрлігі Қоғам қауіпсіздік министрлігі
Мемлекеттік қауіпсіздік министрлігіМемлекеттік қауіпсіздік министрлігі
Бақылау министрлігі Бақылау министрлігі
Азаматтық әкімшілік министрлігі Азаматтық әкімшілік министрлігі
Юстиция министрлігі Юстиция министрлігі
Қаржы министрлігі Қаржы министрлігі
Кадрлер министрлігі Кадрлер министрлігі
Еңбек және әлеуметтік қамтамсыз етуЕңбек министрлігі
министрлігі Әлеуметтік қамтамсыз ету
департаменттері,Кадрлер министрлігі
және Азаматтық әкімшілік
министрлігі,сонымен қатар Денсаулық
сақтау министрлігінің денсаулық
сақтау және медициналық сақтандыру
департаменттері
Жер және табиғи ресурстар Геология және минералды ресурстар
министрлігі министрлігі;
Жердің мемлекеттік бас басқармасы;
Мемлекеттік мұхиттық графикалық
комитет;
Топо-картография бойынша мемлекеттік
комитет
Құрылыс министрлігі Құрылыс министрлігі
Темір жолдар министрлігі Темір жолдар министрлігі
Коммуникация министрлігі Коммуникация министрлігі
Ақпарат, технология және Пошта және телекоммуникациялар
телекоммуникация министрлігі министрлігі;
Радио, кинематография және
телевидение Министрлігінің
мемлекеттік ақпараттық және желілік
басқару;
Авиағарыштық өнеркәсіптің
корпорациясы;
Авиаөнеркәсіптік корпорация
Су ресурстарының министрлігі Су ресурстарының министрлігі
Ауыл шаруашылық министрлігі Ауыл шаруашылық министрлігі
Сыртқы сауда және экономикалық Сыртқы сауда және экономикалық
ынтымақтастық министрлігі ынтымақтастық министрлігі
Мәдениет министрлігі Мәдениет министрлігі
Денсаулық министрлігі Денсаулық министрлігі
Отбасыны жоспарлау бойынша Отбасыны жоспарлау бойынша
мемлекеттік комитет мемлекеттік комитет
Халық банкі Халық банкі
Бас ревизиялық басқару Бас ревизиялық басқару
ҚХР Мемлекеттік кеңес Премьері тұсында бұрынғы экономикалық қайта құру
бойынша мемлекеттік комитет кеңесу органы мәртебесімен ми орталығына
айналды.икалық саясаттың тиімді бағыттарын дайындау оның негізгі мақсаты
болып табылады. Ми орталығының құрамына жетекші министрліктердің
басшылары кіреді.
Орман шаруашылығының министрлігі ҚХР Мемлекеттік кеңесі тұсында ауыл
шаруашылық бойынша мемлекеттік комитетке өзгертілді.
Радио, кинематография және телевидение министрлігі ҚХР Мемлекеттік
кеңесі тұсында радиохабар, кинематография және телевидениенің бас
басқармасына өзгертілді.
Қытайдың құрылымдық және кадрлік реформалары бірінші қарағанда
түсініксіз жүйе ретінде көрінсе, шын мәнісінде формасы және мазмұны бойынша
күрделі процесс болып қала береді.
Басқару және кадрлер жүйесі кез-келген мемлекетте жүргізілетін барлық
реформалық процестердің негізгі өзегі болып табылады.
Жаңа геосаяси кеңістіктегі Қытай Халық Республикасының саясатындағы
өзекті мәселелер
2.1. Қытай Халық Республикасындағы автономиялық ұлтаралық саясат
негіздерінің теориялық аспектілері `
Қытай ежелден біздің планетаның өте тығыз орналасқан ауданы болып
есептеледі. Л. Гумилев тарихшының айтуы бойынша, ІІ ғасырда Қытай жерінде
50 миллион еңбексүйгіш шаруалар болған. Көріп отырғанымыздай, қытай
халқының ежелден-ақ үшінші мыңжылдық басында әлемдегі халық саны бойынша ең
үлкен мемлекет болуына берік әрі қуатты базасы болды. Қытайдың бұл
біріншілігі адам дамуының барлық кезеңінде өзгеріссіз және даусыз сақталып
келеді. Қазір Қытайда 1 млрд. 550 млн. адам, 2005 жылғы жалпы санақ бойынша
(ресми емес деректерге қарағанда 2 млрд қа жуық) немесе бүкіл жер шарының
халқының 22 пайызы. Орташа халық тығыздығы 1 шаршы километрге 130 адамнан
келеді.
Қытай халқының этникалық массасының тығыздығы мемлекеттің әкімшілік-
шаруашылық құрылымының, мәдени дәстүрлердің, оның ділінің қалыптасуы
кезінде шешуші рөл атқарды. Қытайлықтар ерекше еңбексүйгіштікпен,
шыдамдылықпен, қарапайымдылықпен және табандылығымен ерекшеленеді. Олар
өмірдегі ең күшті жер өңдеушілер болып есептелінеді. Қытайлықтар дәстүрлі
және көбінесе отырықшы өмір салтын жүргізеді. Сонымен бірге жұмыс іздеуші
халықтың белгілі бір бөлігі қоныс аударушы контингентті құрайды.Олардың
саны реформалар жылдары күрт азайтылды. Егер реформа басталмас бұрын 250
млн адам немесе халықтың 20 пайызы жұмыссыз және мемлекет ішіндегі қоныс
аударушы болса, ал 1999 жылдың соңында олардың саны 70 миллионға дейін,
яғни қытай халқының 8 пайызына дейін төмендеді. Реформалар жылдары Қытайда
300 млн адам кедейшіліктен құтылды, халықтың өмір сүруінің орташа ұзақтығы
70 жасқа жетіп, шамамен екіге өсті. Демографиялық көрсеткіш бойынша, бала
өлімі азайды.
Бала тууының жоспарлауы мен шектеуіне шейін халықтың жылдық өсуі 18
млн адамға дейін жетті. Бала тууының жоспарлауы мен шектеуі кезінде
Қытайдағы халықтың жылдық өсуі 14-16 миллион адамға жетті, осының өзі
теңдессіз болып табылады. Қазіргі ресми мемлектеттік мақсаттың негізі
жылдық өсуді 19 миллион адамға жеткізу болып отыр. Шынымен де, басқа
мемлекетте осындай халық санының өсуін байқауға болмайды, басқаша айтқанда,
жыл сайын бүкіл Қазақстанның санына толықсып отырады. Артық қоныстанудың,
жұмыс күшінің артығының, әрине, өзінің артық және кем тұстары бар. Алдымен
қалайша осындай үлкен халықты бағу керек деген сұрақ туындайды. Жұмыспен
қамтамасыз ету сұрағы да басты бастылардың бірі болып табылады. Қытайдың
экономикалық рефлормалары маңызды өмірлік сұрақтарға жауап беріп,
сезілетіндей жетістіктерге жетті. Қытайдың экономикалық реформаларының
басымдығы болып олардың ұлы халықтың үлкен потенциалына тірелгені болып
табылды. Экономикалық реформа халыққа еңбек таңдауда, өндірісте еркіндік
білдіруге мүмкіндік берді. Қытай халқы осы мүмкіндіктерді дер кезінде
қолданды, өзін азық-түлікпен қамтамасыз етіп, аштықтан сақтап қалды. Халық
осы жолмен кәсіпкерлікті осылай шебер дамыта отырып, экономикалық
реформалардың арқасында келген жаңа өндіріске қатыса отырып, өзін
күнделікті сұраныс тауарларымен қамтамасыз етіп, өмір деңгейін жақстартуда
жаңа деңгейге көшті.
Өз кезінде , яғни халықтың күрт өсуі өмір деңгейінің өсуімен шақ
келмегенде мемлекеттің экономикалық жағдайы төмен болды; адамдардың
барлығына білім алу мен денсаулық сақтауды айтпағанда қоректену, азық-
түлік, қарапайым баспана мәселелері ортақ болды. ҚХР үкіметі ресми
шектеулер мен отбасы құрамын жоспарлауға баруға тура келді. Бір отбасы –
бір бала жоспарлық жүйесі экономикалық реформалар тұсында сезерліктей
жұмыс істей бастады. Қазіргі мемлекеттік саясатта отбасыны жоспарлауға
батыстық институттардың, тіпті халықаралық ұйымдардың, соның ішінде БҰҰ-ның
жеке өмірге мемлекеттік араласудың немесе кемсітуге арналған сынына
қарамастан көп көңіл бөлінеді. Орталық мемлекеттік, саяси органдардың
басқармасы осы жұмыстың халық әл-ауқатының жақсартуына тікелей әсер
ететіне, бала туылудың жосарлануына әсер ететіне сенімді. Отбасыны
жоспарлау Қытайдың мемлекеттік саясатының негізгі мәселесі болып табылады.
КХР Конституциясының 25-бабы бойынша мемлекет отбасыны жоспарлауды
мемлекеттік әлеуметтік-саяси дамудың жоспарына халық санының өсуін
теңестіру туралы айтады. Ары қрай 49-статьяда әрбір отбасының жоспарлы бала
тууды сақтау принциптері туралы айтылған. Осыған орай халықтың басым
бөлігінің заңға сайлығын атап өту керек, әсіресе осыларды қала тұрғындары
мен мемлекеттік шенеуніктер аса қатты ұстанады.
Бірақ жоспарлы бала туу халық өсуінің деңгейін бақыласа, сонымен қатар
басқа мәселені, яғни қоғамның қартаю мәселесін тудырады. Егер 1981 жылы
алпыс жастан асқан адамдар халықтың 12 пайызын құраса, 2000 жылы олардың
саны 16 пайыз болды, ал 2030 жылы бұл көрсеткіш 2,5 есе, яғни халықтың
шамамен 40 пайызын 60 жастан асқан қарт адамдар құрайтын болады. Егер
осыған халықтың 30 пайызын құрайтын жұмыссыздарды ( мүгедектер,
балалар,оқушылар,студенттер, т.б.) қосса, онда әр жұмысшыға төрт
жұмыссыздан келеді. Демографиялық мәселелер, әрине, азық-түліктікпен
қамтамасыз ету мәселесін қиындатады.
Қоғамның сенімі өмір деңгейінің, жаңа технологияның деңгейінің, жаңа
азық-түліктік қатынастардың өсуіне артылған.
Қытайдағы демографиялық жағдайдың динамикасы жалпы алғанда қазігі
этапта дұрыс дамып келе жатыр. Оның негізгі аспектілері:
біріншіден, бұл – халықтың жылдық өсімінің өсуі мен темпі;
екіншіден, негізгі этникалық массаның-ханьдықтардың салыстырмалы үлес
салмағы халық құрамында көпшілік рөлде болуында.
1990 жылы өткізілген төртінші бүкілқытайлық санақ бойынша, ханьдықтар
Қытай халқының жалпы санының шамамен 92 пайызын, басқа 55 ұлт өкілдері
шмамен 8 пайызды құрайды. Ханьдықтардан басқа барлық ұлттарды ұлттық
азшылық деп атау қажет.
Төменде көрсетілген кестеде Қытайдағы ұлттық азшылықтардың тұрып
жатқан шағын аудандары мен халық санын көруге болады:
(1990 жылы 1 шілдеде 4-бүкілқытайлық санақ бойынша)
Ұлт Халық саны Аудандар
(мың адам)
Монғолдар 4802,4 Ішкі Монғолия,Синьцзян, Ляонин, Цзилинь,
Хэйлунцзян, Ганьсу, Хэбэй, Хэнань, Цинхай
Хуэй 8612,0 Нинся, Ганьсу, Хэнань, Хэбэй, Цинхай, Шаньдун,
Юньнань, Синьцзян, Аньхой,Ляонин, Хэйлунцзян,
Цзилинь, Шэньси, Пекин, Тяньцзинь
Тибет, Цинхай, Сычуань, Ганьсу, Юньнань
Тибеттіктер 4593,1 Синьцзян
Ұйғырлар 7207,0 Гуйчжоу, Хунань, Юньнань, Гуанси, Сычуань,
Мяо 7383,6 Хайнань, Хубэй
Сычувнь,Юньнань,Гуйчжоу, Гуанси
И 6578,5 Гуанси, Юньнань, Гуандун, Гуйчжоу
Чжуандар 15555,8 Гуйчжоу
Буи 2548,3 Цзилинь, Ляонин, Хэйлунцзян,
Корейлер 1923,4 Ляонин, Цзилинь, Хэйлунцзян, Хэбэй, Пекин, Ішкі
Маньчжурлар 9646,8 Монғолия
Дун Гуйчжоу, Хунань, Гуанси
Яо 2508,6 Гуандун,Гуанси, Хунань, Юньнань, Гуйчжоу
Бай 2137,0 Юньнань, Гуйчжоу
Туцзя 1598,1 Хунан, Хубэй
Хани 5725,0 Юньнань
Қазақтар 1254,8 Синьцзян, Ганьсу, Цинхай
Дай 1110,8 Юньнань
Ли 1025,4 Хайнань
Лису 1112,5 Юньнань, Сычуань
Ва 574,6 Юньнань
Шэ 352,0 Фуцзянь,Чжэцзян, Цзянси,Гуандун
Гаошань 634,7 Тайвань, Фуцзянь
Лаху 2,9 Юньнань
Шуй 411,5 Гуйчжоу, Гуанси
Дунсяны 347,1 Ганьсу, Синьцзян
Наси 373,7 Юньнань,Сычуань
Цзинпо 277,8 Юньнань
Қырғыздар 119,3 Синьцзян,Хэйлунцзян
Ту 143,5 Цинхай, Ганьсу
Даурлар 192,6 Ішкі Монғолия,Хэйлунцзян, Синьцзян
Мулао 121,5 Гуанси
Цян 160,6 Сычуань
Буландар 198,3 Юньнань
Саларлар 82,4 Цинхай, Ганьсу
Маонань 87,5 Гуанси
Гэлао 72,4 Гуанси,Гуйчжоу
Сибо 438,2 Синьцзян, Ляонин, Цзилинь
Ачандар 172,9 Юнанань
Пуми 27,7 Юнанань
Тәжіктер 29,7 Синьцзян
Ну 33,2 Юнанань
Өзбектер 27,2 Синьцзян
Орыстар 14,8 Синьцзян
Эвенктер 13,5 Ішкі Монғолия,Хэйлунцзян
Дэан 26,4 Юнанань
Баоань 15,5 Ганьсу
Юйгурлер 11,7 Ганьсу
Цзин 12,3 Гуанси
Татарлар 18,7 Синьцзян
Дулундар 5,1 Юнанань
Орочондар 5,8 Ішкі Монғолия, Хэйлунцзян
Хэчжэ 7,0 Хэйлунцзян
Мэньба 4,3 Тибет
Лоба 7,5 Тибет
Цзино 2,3 Юнанань
18,0
Жоғарыда Қытай көп ұлтты мемлекет екені туралы айтқан болатынбыз.
Мемлекетте ұлтаралық саясат әсіресе СУАР-да ерекше байқалады. Мұнда, яғни
Батыс Қытайда қазақ пен ұйғұрлар негізінен Синьцзян, Ганьсу, Цинхай
орналасқан.Әрине Кеңес үкіметімен салыстырғанда ұлт саясаты анағұрлым
жергілікті диаспора үшін жеңіл блоды. Атап айтқанда басшылық қызметке
негізінен сол ұлт өкілдері тағайындалды да, екінші басшы міндетті түрда
хань ұлтынан сайланды. Мемлекет тарапынан диаспораның тілі мен діліне ,
жазба мәдениетіне қатысты қатты қысым болмады. Сондықтанда қазіргі
Қытайдан көшіп келіп жатқан қандастарымыздың салт-тұрмыстарында қаймағы
бүлінбегені де сол саясаттың әсері болар деп ойлаймын. Бірақта ұйғұр
сепаратистерінің әрекетіне үкімет тарапынан өте қатты бақылау орнатылған.
Содан кейін Қытай басшылығы басқа ұлт өкілдеріне бір отбасына бір бала
саясатын қолданбай отыр. Мысалыға кезкелген қазақ отбасы үш балаға дейін
тудыруға мүмкіндігі бар.
Көбіне ҚХР-дың демографиялық жағдайын сараптай отырып, хуацяо-
Қытайдан тыс қытай диаспорасы сияқты категориядан айналып өту мүмкін емес.
Қытайдың осы бөлігі әсіресе экономикалық реформалар кезеңінде өздерін
Отанының белсенді даму жолындағы өзгеруінде күшті сыбайластар және
көмекшілер ретінде көрсете білді. Ресми статистика бойынша, басқа
мемлекеттер аумағында шамамен 60 миллион қытайлықтар тұрады. Абсолютті
өлшеуіште бұл сан әлемнің ірі мемлекетіне сәйкес келер еді. Бұл жерде
мәселе сандық көрсеткішінде емес,ал қытайлық диаспорасында, бірақ этникалық
масса ретінде халық пенен мемлекет өмірінде маңызды рөл ойнайды. Сырт
әлемге ашықтық принципі бойынша реформа басталған кезде Қытайға ресми түрде
шетелде тұратын қытай диаспорасының ауқатты өкілдері пікір білдіргенін
айту жеткілікті. Олар экономикалық реформалар кезіндегі Қытайға инвестиция
құюдың нағыз байланыстырушылары болды. Қазіргі қытай басшысы шетелдегі
қытайлықтарға Отанымен өмірлік-тұрмыстық байланыста еркін, ашық режим бере
отырып, олармен икемді бйланыс жүргізеді. Шетелдегі қытайлықтар үшін
балаларын оқыту үшін, Отнға оралу үшін, қарт ата-аналарын жерлеу үшін
ешқандай бөгет жоқ. Сонымен қатар шетелдегі қытайлықтардың саны тек
сақталуымен қатар, өсіп келе жатқанын айтып кету қажет. Бір отбасы-бір
бала принципі шетелдегі қытайлықтарға ғана емес, сонымен бірге 30
миллионнан астам ханьдықтар тұратын Сянгандағы (Гонконг), Аомэндағы (Макао)
және Тайваньдағы тұрғындарға да таралмайды. Аталған аудандарда Бір отбасы-
екі бала принципі мен жүйесі таралады. Отбасыны жоспарлау саясаты өте
икемді және табысты жүзеге асып жатқанн аңғару қиын емес.
Қытайлықтар әсіресе екі ұлы өзеннің – Хуанхэ және Янцзының бассейнінде
орналасқанын тарихи және дәстүрлі деп санауы қажет. Ертеде және қазіргі
өмірде бұл екі өзеннің бассейндерінде флора және фауна байлығы бар
болғандықтан, олар қытайлықтардың өмірінің қайнар көзі және асыраушысы
болып табылады. Сонымен қатар олардың көмегімен ауыл шаруашылық және
өнеркәсіптің көптеген салалары үшін керек үлкен алқаптар суландырылады және
игеріледі. Осы өзендердің сағаларында және теңіз жағалауларында орналасқан
шығыс және оңтүстік шет аймақтары тығыз орналасқан мекен болып
есептеледі.Осы шет аймақтар әулетті болып есептеледі. Негізі жалпы және
қазақстандық түсінік бойынша, Қытайда аз орналасқан аудандар жоқ. Қытай
түсінігі бойынша, ішкі Монғолия, Синьцзян-Ұйғыр автономды ауданы, Тибет
кіретін солтүстік-батыс, батыс аудандар халық аз орналасқан аудандар болып
есептеледі, халық тығыздығына әр түрлі тарихи процестермен қатар климаттық
жағдайлар үлкен рөл ойнады. Ереже бойынша, теңіз жағалауында тұрғындарға
теңіз байлықтарымен қатар, жер өңдеумен айналысуға мүмкіндік беретін
жұмсақ, жылы климат.Мемлекеттің шығыс және оңтүстік ббөліктеріндегі теңіз
жағалауында құнарлы топырақтың басым бөлігі орналасқанын көрсету қажет.
Қытайдың көптеген зерттеушілері қытай халқының отырықшылыққа икеді
екенін көрсете отырып, олардың жаңа жерлерді игеруде коммуникабелді және
қарапайым екеніне назар аударған. Бұл мағынада қытайдың батыс аудандарын
игеру бойынша 2000 жылдың басында ҚХР-дың орталық органдарымен құрылған кең
көлемді кампанияларды атап өту керек, олар ұзақ мерзімге арналған және
бірінші кезеңі 2010 жылы аяқталу қажет. Батысты игеру ойы жаңа емес. Ол
алдынғы ғасырдағы Цин империясының басшыларының негізгі мәселесі болды. ХХ
ғасырдың 50-60 жылдары Пекин билігі Батысты игеру туралы белсенді айта
бастады. Бірақ бұл ойлар ол кезде өңделген экономикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz