Фирма теориясы
Жоспар
Кіріспе
I ФИРМА ТЕОРИЯСЫ
1.1 Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
1.2 Фирма табыстары және оларды бөлу
1.3 Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары
1.4 Фирманың даму стратегиясы
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОРНЫ МЕН РОЛІ ЖӘНЕ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
I ФИРМА ТЕОРИЯСЫ
1.1 Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
1.2 Фирма табыстары және оларды бөлу
1.3 Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары
1.4 Фирманың даму стратегиясы
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОРНЫ МЕН РОЛІ ЖӘНЕ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
I ФИРМА ТЕОРИЯСЫ
1.1.Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
Фирма нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті. Бір немесе бірнеше кәсіпорыннан тұратын пайда табу үшін тауар ман қызметтержасап шығаруға ресурстарды пайдаланатын ұйымды, фирма деп атайды. Фирмаларды жіктеу үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады, олардың маңыздысына меншіктің формалары және фирманың көлемі жатады.
Меншіктің формасына сәйкес фирмалардың немесе кәсіпкерліктің үш түрі аталады:
- жеке кәсіпкерлік;
- серіктестік;
- корпорация (акционерлік қоғам).
Жеке кәсіпкерлік деген бір адам иелік ететін бизнес. Жеке кәсіпкерліктің иелік етушісі сонымен бірге менеджер қызметін атқарады. Оның мүлігі мен жауапкершілігінде шек болмайды. Жеке кәсіпкерліктің басты кемшілігі- капиталының аз мөлшерде болуы. Артықшылықтары: меншік иесінің әрқайсысы барлық пайданы иемденеді, өзгерістердің қандайын болмасын өзі жіргізе алады . Жеке кәсіпкер заңды тұлға бола алмайды. Сондықтан ол тек табыс салығын төлейді, корпорацияға белгіленген салық төлемейді. Бизнестің аса кең тараған бұл формасы ұсақ дүкендерге, қызмет сферасына, фермаларға, заңгерлік іс-әрекеттерге тән болады.
Серіктестік дегеніміз екі және одан да көп адам иелік ететін бизнес. Бұнда заңды тұлға емес, сондықтан табыс салығын ғана төлейді және фирманың барлық қарыздарына шексіз жауапкершілік артады. Артықшылығы: ұйымдастырылуы жеңіл,қосымша қаражаттар және жаңа идеяларды іске тарту мүмкіндігі болады. Кемшілігі: шаруашылық дами түскенде қаржы ресурстарының тапшылығынан қосымша капиталды іске тарту мүмкіндігі шектелген, фирма мүшелерінің барлығы бірдей іс-әрекет мақсаттарын жетіле түсіндеуі, фирма табыстары мен шығыстарындағы бірге тапқан мүліктерді бөлудегі әр кісінің үлес салмағын анықтаудың қиындығы. Брокерлік кеңселер, аудиторлық фирмалар, қызмет көрсету сферасының мекемелері және т.б. көбінесе серіктестіктер формасында ұйымдастырады.
Корпорация деп бір заңды тұлға болып бірлесіп, кәсіпкерлік қызмет жасау үшін қосылған адамдар жиынтығын атайды. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі, акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі. Мүліктік құқыққа дивиденд алу және фирма жойылған жағдайда оның мүліктерінің құнының бір бөлігін алу құқы жатады. Жеке құқыққа акционерлік қоғамның істерін басқаруға қатынаса алу құқығы жатады. Акционер заңдық құқығын жоғалтпай, бақаруға қатысуына болады, басқару қызметтерін жүргізуге сырттан жоғары квалификациясы бар мамандарды шақыра алады, корпорацияның тұрақты қызмет етуі. Қоғамнан әлдебір акционердің шығуы фирма қызметіне , оның жабылуына әсер етпейді.
Бизнес ұйымдастырудың корпоративтік кемістіктері: акция ұстаушыларға дивиденд түрінде төленетін корпорация табысының бөлігіне екі жақты салық салынуы, біріншісі корпорация табысының бөлігі деп, екіншісі акция ұстаушының табысының бөлігі, экономикалық бейәрекеттердің, қылымыс жасауға қолайлы мүмкіндіктердің мол болуы, меншіктену мен бақылау қызметтерінің бөлінуі. Акция иемденушілер барынша көп дивиденд алуға ынталы болады, ал менеджерлер оны азайтып ақшаны айналысқа жіберуге тырысады.
Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артықшылықтары одан көп.Фирманың мөлшеріне сәйкес бизнес кіші-гірім орташа, ірі бизнес деп бөлінеді.
Осы заманда батыс экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең ірі секторын құрайды. Бұнда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік формасына франчайзинг (жеңілдік) жүйесі мен венчурлік (тәуекел ету) кәсіпкерлігі жатады.
Франчайзингке ұсақ жеке фирмалар жатады. Белгілі жерде, белгілі сфереда, өздерінің қызметтерінде ірі фирманың фабрикалық маркасын пайдалану құқығына ие болу үшін, олар бір-бірімен келісімшарт жасасады. Бұлар баға жағынан тауарды жеткізуде, жабдықтармен қамтылуда жеңілдіктерге ие болады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтерін атқарады. Бұндай келісімшарттар екі жаққа да пайдалы: ұсақ фирмалар ірілерден қамқорлыққа ие болады, олардан сауда жасайтын аймақ, несие қамқорлық алады, ал ірі фирмалар өнімдерін өткізуге жұмсалатын ақшаны үнемдейді және қамқорына алынғандардан ұдайы төлемдер алып тұрады.
Венчурлік фирма бұл ғылыми зерттеумен және оны әрі дамытумен, оны аяқтаумен айналысатын ұйым. Олар осымен қатар, ғылыми жаңалықтарды иемденетін компанияларды қаржыландырады және кеңес жүргізеді. Венчурлік кәсіпорындар жаңалық енгізуден бизнес жасайды. Олардың әрекеттері тәуекелділікті тілейді, бірақ жаңа өнім нарықтың талабына , сатып алушылар қажеттеріне, шығындардың төмендеуіне сәйкес келмесе, күйіп кету мүмкіндігі мол. Сондықтан венчурлік фирмалар өнімінің бір түрін жасауда тез аяқтап, оның басқа жаңа түрлерін жасаумен айналысуға көшуге тырысады.
Орташа бизнестің мәні онша мәз емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен де, ұсақ кәсіпкерлікпен де бәсекелес бола алады. Нәтижесінде ірілер қатарына шығуы мүмкін немесе мүлдем күйрейді. Тек кейбір ерекше монополистік өнім шығаратын болса жағдайы жөнді болуы мүмкін.
Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең тұрақтысы. Оның нарықтағы монополиялық болмысы көпшілік тұтынуына арналған арзан және мол өнім өндіруге мүмкіндік береді.
Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. «Кәсіпорын» деген категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізіледі. Ақырғы уақытқа дейін ол ерекше ұйымдық –құқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншігі жоқ коммерциялық ұйым кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болады, өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы бір-бірімен жасасқан келісімшарттары, осы мүлікке деген меншік құқын өзгертеді, өйткені мемлекет меншік иесі болып қала береді.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың ешқандай мағынасы болмайды.
Нарықтық түсінім жағынан «кәсіпорын» кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастыру-құқықтық формасы емес, ол тек мүлік кешені-ғимараттардың, құрылыстардың, жабдықтардың, шикізаттардың жиынтығы болып табылады.
Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарамағындағы мүліктер шамасында, іс-әрекеттерінің нәтижесіне жауапты серіктестік толық серіктестік деп аталады.
Фирма әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға бәсеке формасы да ықпал етеді. Енді фирманың жетілген бәсеке жағдайындағы рационалдыіс-қимылына өтеді. Фирманың мақсатын баға мен шығындардың ара алшақтығын барынша көтеру керек. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі, акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі Жетілген бәсеке нарығында ешбір фирма өздері өндіретін өнімдер бағасына әсер ете алмайды. Баға тек жалпы нарықтық сұраныс пен барлық фирмалар ұсыныстарының бір-біріне әсер ету нәтижесінде белгіленеді. Егер фирма өз өнімдерінің бағасын көтерген болса, ол сатып алушыларынан айрылады, олар бұның бәсекелесінің өнімін сатып алады. Сөйтіп сату нөлге дейін төмендейді.Фирма бағаға үстемдік ете алмайды. Оның шығындарының көлемі, осы кәсіпорындағы технологиямен болжамдалады. Барынша мол пайда алу үшін кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерте алады. Мемлекет тек өз кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болды, өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы меншік құқығын өзгерте алады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтерін атқарады
1.1.Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
Фирма нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті. Бір немесе бірнеше кәсіпорыннан тұратын пайда табу үшін тауар ман қызметтержасап шығаруға ресурстарды пайдаланатын ұйымды, фирма деп атайды. Фирмаларды жіктеу үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады, олардың маңыздысына меншіктің формалары және фирманың көлемі жатады.
Меншіктің формасына сәйкес фирмалардың немесе кәсіпкерліктің үш түрі аталады:
- жеке кәсіпкерлік;
- серіктестік;
- корпорация (акционерлік қоғам).
Жеке кәсіпкерлік деген бір адам иелік ететін бизнес. Жеке кәсіпкерліктің иелік етушісі сонымен бірге менеджер қызметін атқарады. Оның мүлігі мен жауапкершілігінде шек болмайды. Жеке кәсіпкерліктің басты кемшілігі- капиталының аз мөлшерде болуы. Артықшылықтары: меншік иесінің әрқайсысы барлық пайданы иемденеді, өзгерістердің қандайын болмасын өзі жіргізе алады . Жеке кәсіпкер заңды тұлға бола алмайды. Сондықтан ол тек табыс салығын төлейді, корпорацияға белгіленген салық төлемейді. Бизнестің аса кең тараған бұл формасы ұсақ дүкендерге, қызмет сферасына, фермаларға, заңгерлік іс-әрекеттерге тән болады.
Серіктестік дегеніміз екі және одан да көп адам иелік ететін бизнес. Бұнда заңды тұлға емес, сондықтан табыс салығын ғана төлейді және фирманың барлық қарыздарына шексіз жауапкершілік артады. Артықшылығы: ұйымдастырылуы жеңіл,қосымша қаражаттар және жаңа идеяларды іске тарту мүмкіндігі болады. Кемшілігі: шаруашылық дами түскенде қаржы ресурстарының тапшылығынан қосымша капиталды іске тарту мүмкіндігі шектелген, фирма мүшелерінің барлығы бірдей іс-әрекет мақсаттарын жетіле түсіндеуі, фирма табыстары мен шығыстарындағы бірге тапқан мүліктерді бөлудегі әр кісінің үлес салмағын анықтаудың қиындығы. Брокерлік кеңселер, аудиторлық фирмалар, қызмет көрсету сферасының мекемелері және т.б. көбінесе серіктестіктер формасында ұйымдастырады.
Корпорация деп бір заңды тұлға болып бірлесіп, кәсіпкерлік қызмет жасау үшін қосылған адамдар жиынтығын атайды. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі, акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі. Мүліктік құқыққа дивиденд алу және фирма жойылған жағдайда оның мүліктерінің құнының бір бөлігін алу құқы жатады. Жеке құқыққа акционерлік қоғамның істерін басқаруға қатынаса алу құқығы жатады. Акционер заңдық құқығын жоғалтпай, бақаруға қатысуына болады, басқару қызметтерін жүргізуге сырттан жоғары квалификациясы бар мамандарды шақыра алады, корпорацияның тұрақты қызмет етуі. Қоғамнан әлдебір акционердің шығуы фирма қызметіне , оның жабылуына әсер етпейді.
Бизнес ұйымдастырудың корпоративтік кемістіктері: акция ұстаушыларға дивиденд түрінде төленетін корпорация табысының бөлігіне екі жақты салық салынуы, біріншісі корпорация табысының бөлігі деп, екіншісі акция ұстаушының табысының бөлігі, экономикалық бейәрекеттердің, қылымыс жасауға қолайлы мүмкіндіктердің мол болуы, меншіктену мен бақылау қызметтерінің бөлінуі. Акция иемденушілер барынша көп дивиденд алуға ынталы болады, ал менеджерлер оны азайтып ақшаны айналысқа жіберуге тырысады.
Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артықшылықтары одан көп.Фирманың мөлшеріне сәйкес бизнес кіші-гірім орташа, ірі бизнес деп бөлінеді.
Осы заманда батыс экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең ірі секторын құрайды. Бұнда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік формасына франчайзинг (жеңілдік) жүйесі мен венчурлік (тәуекел ету) кәсіпкерлігі жатады.
Франчайзингке ұсақ жеке фирмалар жатады. Белгілі жерде, белгілі сфереда, өздерінің қызметтерінде ірі фирманың фабрикалық маркасын пайдалану құқығына ие болу үшін, олар бір-бірімен келісімшарт жасасады. Бұлар баға жағынан тауарды жеткізуде, жабдықтармен қамтылуда жеңілдіктерге ие болады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтерін атқарады. Бұндай келісімшарттар екі жаққа да пайдалы: ұсақ фирмалар ірілерден қамқорлыққа ие болады, олардан сауда жасайтын аймақ, несие қамқорлық алады, ал ірі фирмалар өнімдерін өткізуге жұмсалатын ақшаны үнемдейді және қамқорына алынғандардан ұдайы төлемдер алып тұрады.
Венчурлік фирма бұл ғылыми зерттеумен және оны әрі дамытумен, оны аяқтаумен айналысатын ұйым. Олар осымен қатар, ғылыми жаңалықтарды иемденетін компанияларды қаржыландырады және кеңес жүргізеді. Венчурлік кәсіпорындар жаңалық енгізуден бизнес жасайды. Олардың әрекеттері тәуекелділікті тілейді, бірақ жаңа өнім нарықтың талабына , сатып алушылар қажеттеріне, шығындардың төмендеуіне сәйкес келмесе, күйіп кету мүмкіндігі мол. Сондықтан венчурлік фирмалар өнімінің бір түрін жасауда тез аяқтап, оның басқа жаңа түрлерін жасаумен айналысуға көшуге тырысады.
Орташа бизнестің мәні онша мәз емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен де, ұсақ кәсіпкерлікпен де бәсекелес бола алады. Нәтижесінде ірілер қатарына шығуы мүмкін немесе мүлдем күйрейді. Тек кейбір ерекше монополистік өнім шығаратын болса жағдайы жөнді болуы мүмкін.
Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең тұрақтысы. Оның нарықтағы монополиялық болмысы көпшілік тұтынуына арналған арзан және мол өнім өндіруге мүмкіндік береді.
Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. «Кәсіпорын» деген категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізіледі. Ақырғы уақытқа дейін ол ерекше ұйымдық –құқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншігі жоқ коммерциялық ұйым кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болады, өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы бір-бірімен жасасқан келісімшарттары, осы мүлікке деген меншік құқын өзгертеді, өйткені мемлекет меншік иесі болып қала береді.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың ешқандай мағынасы болмайды.
Нарықтық түсінім жағынан «кәсіпорын» кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастыру-құқықтық формасы емес, ол тек мүлік кешені-ғимараттардың, құрылыстардың, жабдықтардың, шикізаттардың жиынтығы болып табылады.
Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарамағындағы мүліктер шамасында, іс-әрекеттерінің нәтижесіне жауапты серіктестік толық серіктестік деп аталады.
Фирма әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға бәсеке формасы да ықпал етеді. Енді фирманың жетілген бәсеке жағдайындағы рационалдыіс-қимылына өтеді. Фирманың мақсатын баға мен шығындардың ара алшақтығын барынша көтеру керек. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі, акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі Жетілген бәсеке нарығында ешбір фирма өздері өндіретін өнімдер бағасына әсер ете алмайды. Баға тек жалпы нарықтық сұраныс пен барлық фирмалар ұсыныстарының бір-біріне әсер ету нәтижесінде белгіленеді. Егер фирма өз өнімдерінің бағасын көтерген болса, ол сатып алушыларынан айрылады, олар бұның бәсекелесінің өнімін сатып алады. Сөйтіп сату нөлге дейін төмендейді.Фирма бағаға үстемдік ете алмайды. Оның шығындарының көлемі, осы кәсіпорындағы технологиямен болжамдалады. Барынша мол пайда алу үшін кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерте алады. Мемлекет тек өз кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болды, өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы меншік құқығын өзгерте алады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтерін атқарады
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Назарбаев Н.Ә. Жаңа кезең- жаңа экономика. Алматы 2004ж
2. Әубакіров. Экономикалық теория негіздері. Алматы 2004 ж
3. Қазақстан Республикасының Энцоклопедиясы. Алматы – 2002 ж.
4. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С. «Микроэкономика», Алматы – 2004
5. Күлекеев Ж.А. «Микро және макроэкономика терминдерінің қазақша – орысша сөздігі», Алматы – 2002
6. Емцов Р.Г. , Лукин М.Ю. «Микроэкономика», М., 2002
7. Макконел К.Р. , Брю С.Л. «Экономикс», М., 2002
8. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы – 2002
1. Назарбаев Н.Ә. Жаңа кезең- жаңа экономика. Алматы 2004ж
2. Әубакіров. Экономикалық теория негіздері. Алматы 2004 ж
3. Қазақстан Республикасының Энцоклопедиясы. Алматы – 2002 ж.
4. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С. «Микроэкономика», Алматы – 2004
5. Күлекеев Ж.А. «Микро және макроэкономика терминдерінің қазақша – орысша сөздігі», Алматы – 2002
6. Емцов Р.Г. , Лукин М.Ю. «Микроэкономика», М., 2002
7. Макконел К.Р. , Брю С.Л. «Экономикс», М., 2002
8. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы – 2002
Жоспар
Кіріспе
I ФИРМА ТЕОРИЯСЫ
1.1 Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
1.2 Фирма табыстары және оларды бөлу
1.3 Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары
1.4 Фирманың даму стратегиясы
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОРНЫ
МЕН РОЛІ ЖӘНЕ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
I ФИРМА ТЕОРИЯСЫ
1.1.Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
Фирма нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті. Бір немесе
бірнеше кәсіпорыннан тұратын пайда табу үшін тауар ман қызметтержасап
шығаруға ресурстарды пайдаланатын ұйымды, фирма деп атайды. Фирмаларды
жіктеу үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады, олардың маңыздысына
меншіктің формалары және фирманың көлемі жатады.
Меншіктің формасына сәйкес фирмалардың немесе кәсіпкерліктің үш түрі
аталады:
- жеке кәсіпкерлік;
- серіктестік;
- корпорация (акционерлік қоғам).
Жеке кәсіпкерлік деген бір адам иелік ететін бизнес. Жеке кәсіпкерліктің
иелік етушісі сонымен бірге менеджер қызметін атқарады. Оның мүлігі мен
жауапкершілігінде шек болмайды. Жеке кәсіпкерліктің басты кемшілігі-
капиталының аз мөлшерде болуы. Артықшылықтары: меншік иесінің әрқайсысы
барлық пайданы иемденеді, өзгерістердің қандайын болмасын өзі жіргізе алады
. Жеке кәсіпкер заңды тұлға бола алмайды. Сондықтан ол тек табыс салығын
төлейді, корпорацияға белгіленген салық төлемейді. Бизнестің аса кең
тараған бұл формасы ұсақ дүкендерге, қызмет сферасына, фермаларға,
заңгерлік іс-әрекеттерге тән болады.
Серіктестік дегеніміз екі және одан да көп адам иелік ететін бизнес.
Бұнда заңды тұлға емес, сондықтан табыс салығын ғана төлейді және фирманың
барлық қарыздарына шексіз жауапкершілік артады. Артықшылығы: ұйымдастырылуы
жеңіл,қосымша қаражаттар және жаңа идеяларды іске тарту мүмкіндігі болады.
Кемшілігі: шаруашылық дами түскенде қаржы ресурстарының тапшылығынан
қосымша капиталды іске тарту мүмкіндігі шектелген, фирма мүшелерінің
барлығы бірдей іс-әрекет мақсаттарын жетіле түсіндеуі, фирма табыстары мен
шығыстарындағы бірге тапқан мүліктерді бөлудегі әр кісінің үлес салмағын
анықтаудың қиындығы. Брокерлік кеңселер, аудиторлық фирмалар, қызмет
көрсету сферасының мекемелері және т.б. көбінесе серіктестіктер формасында
ұйымдастырады.
Корпорация деп бір заңды тұлға болып бірлесіп, кәсіпкерлік қызмет жасау
үшін қосылған адамдар жиынтығын атайды. Корпорация меншігіне құқықтар,
акцияларға сәйкес бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері
акциялар ұстаушы, ал корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады.
Корпорацияның табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы
үлестеріне сәйкес белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері
шектеулі жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар
мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі,
акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі.
Мүліктік құқыққа дивиденд алу және фирма жойылған жағдайда оның
мүліктерінің құнының бір бөлігін алу құқы жатады. Жеке құқыққа акционерлік
қоғамның істерін басқаруға қатынаса алу құқығы жатады. Акционер заңдық
құқығын жоғалтпай, бақаруға қатысуына болады, басқару қызметтерін жүргізуге
сырттан жоғары квалификациясы бар мамандарды шақыра алады, корпорацияның
тұрақты қызмет етуі. Қоғамнан әлдебір акционердің шығуы фирма қызметіне ,
оның жабылуына әсер етпейді.
Бизнес ұйымдастырудың корпоративтік кемістіктері: акция ұстаушыларға
дивиденд түрінде төленетін корпорация табысының бөлігіне екі жақты салық
салынуы, біріншісі корпорация табысының бөлігі деп, екіншісі акция
ұстаушының табысының бөлігі, экономикалық бейәрекеттердің, қылымыс жасауға
қолайлы мүмкіндіктердің мол болуы, меншіктену мен бақылау қызметтерінің
бөлінуі. Акция иемденушілер барынша көп дивиденд алуға ынталы болады, ал
менеджерлер оны азайтып ақшаны айналысқа жіберуге тырысады.
Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артықшылықтары одан
көп.Фирманың мөлшеріне сәйкес бизнес кіші-гірім орташа, ірі бизнес деп
бөлінеді.
Осы заманда батыс экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең ірі
секторын құрайды. Бұнда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі
еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік формасына франчайзинг (жеңілдік) жүйесі
мен венчурлік (тәуекел ету) кәсіпкерлігі жатады.
Франчайзингке ұсақ жеке фирмалар жатады. Белгілі жерде, белгілі сфереда,
өздерінің қызметтерінде ірі фирманың фабрикалық маркасын пайдалану
құқығына ие болу үшін, олар бір-бірімен келісімшарт жасасады. Бұлар баға
жағынан тауарды жеткізуде, жабдықтармен қамтылуда жеңілдіктерге ие болады.
Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы
қызметтерін атқарады. Бұндай келісімшарттар екі жаққа да пайдалы: ұсақ
фирмалар ірілерден қамқорлыққа ие болады, олардан сауда жасайтын аймақ,
несие қамқорлық алады, ал ірі фирмалар өнімдерін өткізуге жұмсалатын ақшаны
үнемдейді және қамқорына алынғандардан ұдайы төлемдер алып тұрады.
Венчурлік фирма бұл ғылыми зерттеумен және оны әрі дамытумен, оны
аяқтаумен айналысатын ұйым. Олар осымен қатар, ғылыми жаңалықтарды
иемденетін компанияларды қаржыландырады және кеңес жүргізеді. Венчурлік
кәсіпорындар жаңалық енгізуден бизнес жасайды. Олардың әрекеттері
тәуекелділікті тілейді, бірақ жаңа өнім нарықтың талабына , сатып алушылар
қажеттеріне, шығындардың төмендеуіне сәйкес келмесе, күйіп кету мүмкіндігі
мол. Сондықтан венчурлік фирмалар өнімінің бір түрін жасауда тез аяқтап,
оның басқа жаңа түрлерін жасаумен айналысуға көшуге тырысады.
Орташа бизнестің мәні онша мәз емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен де, ұсақ
кәсіпкерлікпен де бәсекелес бола алады. Нәтижесінде ірілер қатарына шығуы
мүмкін немесе мүлдем күйрейді. Тек кейбір ерекше монополистік өнім
шығаратын болса жағдайы жөнді болуы мүмкін.
Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең тұрақтысы. Оның нарықтағы монополиялық
болмысы көпшілік тұтынуына арналған арзан және мол өнім өндіруге мүмкіндік
береді.
Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. Кәсіпорын деген
категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізіледі. Ақырғы уақытқа
дейін ол ерекше ұйымдық –құқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншігі жоқ
коммерциялық ұйым кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болады,
өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы бір-бірімен
жасасқан келісімшарттары, осы мүлікке деген меншік құқын өзгертеді, өйткені
мемлекет меншік иесі болып қала береді.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша
айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке
кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар
үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың
ешқандай мағынасы болмайды.
Нарықтық түсінім жағынан кәсіпорын кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастыру-
құқықтық формасы емес, ол тек мүлік кешені-ғимараттардың, құрылыстардың,
жабдықтардың, шикізаттардың жиынтығы болып табылады.
Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарамағындағы
мүліктер шамасында, іс-әрекеттерінің нәтижесіне жауапты серіктестік толық
серіктестік деп аталады.
Фирма әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға бәсеке формасы да
ықпал етеді. Енді фирманың жетілген бәсеке жағдайындағы рационалдыіс-
қимылына өтеді. Фирманың мақсатын баға мен шығындардың ара алшақтығын
барынша көтеру керек. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес
бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал
корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның
табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес
белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі
жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен
облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі,
акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі Жетілген
бәсеке нарығында ешбір фирма өздері өндіретін өнімдер бағасына әсер ете
алмайды. Баға тек жалпы нарықтық сұраныс пен барлық фирмалар ұсыныстарының
бір-біріне әсер ету нәтижесінде белгіленеді. Егер фирма өз өнімдерінің
бағасын көтерген болса, ол сатып алушыларынан айрылады, олар бұның
бәсекелесінің өнімін сатып алады. Сөйтіп сату нөлге дейін төмендейді.Фирма
бағаға үстемдік ете алмайды. Оның шығындарының көлемі, осы кәсіпорындағы
технологиямен болжамдалады. Барынша мол пайда алу үшін кәсіпкер өндіріс
көлемін өзгерте алады. Мемлекет тек өз кәсіпорындары арқылы тек өзімен
өзі іс-әрекетте болды, өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату
туралы меншік құқығын өзгерте алады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың
өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтерін атқарады.
1.2.Фирма табыстары және оларды бөлу
Қазақстан Республикасында аралас әлеуметтік-бағытталған нарықтық
экономика жағдайында бұрынғы мемлекеттік экономикада қолданылған
экономикалық категориялар сақталады:өндіріс шығындары, өзіндік құн, жалпы
және таза табыс, пайда рентабельділік, рентабельділік деңгейі. Осы
экономикалық категориялар мемлекеттік кәсіпорын секторында да қолданылады.
Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артықшылықтары одан
көп.Фирманың мөлшеріне сәйкес бизнес кіші-гірім орташа, ірі бизнес деп
бөлінеді.
Ұжымдық пен жеке кәсіпорындағы пайда меншіктерге жатады және оның
жарғысына сай бөлінеді. Өзінің меншікті шығынын есептеп алмай, кез келген
меншік түріндегі кәсіпорынға өзінің табысын анықтау мүмкін емес. Оған
шикізат пен материал шығындары жағар май, электроэнергия, негізгі
өндірістік қордың амортизациясы, еңбекақы және әлеуметтік қажеттілік
шығындары жатады.
Кәсіпорын шығындары өнімнің өзіндік құны түрінде болып келеді. Өзіндік
құн бұл өнімді дайындаудағы ақшалай шығынның жұмсалуы.
Өз өнімінің құны мен шығындар арасындағы айырма кәсіпорынның таөа
табысын құрайды. Әдетте кәсіпорынның таза табысы ретінде пайда жүзеге асып
отырады. Таза табыс кәсіпорынның алған тапқан табысының бір бөлігі ғана
емес, кәсіпорынның барлық табысы жалпы табыс деп аталады. Кәсіпорынның
жалпы табысы өнімді өткеруден түскен ақшадан материалдық шығынды алып
тастағанға тең. Жалпы табыстан әлеуметтік қажеттілікке: зейнеткерлік қор,
әлеуметтік және медициналық сақтандыру қоры, тұрғындардың жұмыстылық қорына
керекті жіберіп отырады.
Жіберілу мөлшері бекітілген заңдылықтар нормасымен негізгі және
қосымша жалақы соммасынан жүзеге асады.
Коммерциялық шаруашылық есепке көшкен мемлекеттік емес кәсіпорындарда
табысты бөлу модельсіз негізде жүргізіледі.Коммерциялық есептеу негізінде
жұмыс атқаратын барлық жеке, ұжымдық, акционерлік, шетелдік, аралас
кәсіпорындар табысты бөлу процесіне мемлекеттің араласуына жол бермейді.
Бұған дейін олар бюджетке төлем беріп, несиені қайтарып қояды. Олар
еңбекақы, жұмыскерлерді сый ақымен марапаттауға, дивидендті төлеуге және
өндірісті дамытуға табыстың бір бөлігін бағыттауды өз бетінше анықтай
алады. Коммерциялық есептеу жағдайында тарифтік ставка мен тарифтік
коэффициентті, сондай-ақ лауазымдық айлықты бекіту кәсіпорынның өз
шешімімен қабылданады. Мемлекеттік тарифтік жүйе кәсіпорын үшін жұмысты
тарификациялау процесінде тек бағыт беруші болуы мүмкін, ал кейбір
жағдайларда-әртүрлі квалификациядағы жұмыскерлердің минималды жалақысын
анықтайды.
Кәсіпорынның рентабельділігі- бұл жұмыстың тиімділігі. Өндіріс
рентабельділігі мен өнім рентабельділігін ажырата білу керек. Өндіріс
рентабельділігі кәсіпорынның өндіріс құрал-жабдығын тиімді қолдануды
көрсетеді.
Өнім рентабельділігі пайда мөлшерінің өткерілген өнім өзіндік құнының
мың теңгеге шаққандағысын көрсетеді.
Кәсіпорын экономиканың негізгі буыны, кәсіпкерлік, бизнес, біркелкі
жеке бірліктегі кәсіпорын, кооперативтік кәсіпорын, шектелген және қосымша
жауапкершіліктегі серіктестік, толық жауапкершіліктегі серіктестік,
коммандиттік серіктестік, картель, синдикат жатады.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша
айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке
кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар
үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың
ешқандай мағынасы болмайды.
Фирма әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға бәсеке формасы да
ықпал жасайды. Фирманың мақсаты-баға мен шығындардың ара алшақтығын барынша
көтеру. Жетілген бәсеке нарығында ешбір фирама өздері өндіретін өнімдер
бағасына әсер ете алмайды. Тек жалпы нарықтық сұраныс пен барлық фирмалар
ұсыныстарының бір-біріне әсер ету нәтижесінде белгіленеді. Егер фирма өз
өнімдерінің бағасын көтерген болса, ол сатып алушыларынан айрылады, олар
бұның бәсекелесінің өнімін сатып алады.
Егер орта шығындардың барынша азы нарықтық бағадан төмен болса, онда
саладағы барлық фирмалар үстеме пайда алады. Бұл басқа фирмалардың осы
салаға келуіне стимул болады. Нәтижесінде салалық ұсыныс көбейеді, ал баға
төмендейді. Жетілмеген бәсеке жағдайында фирманың рационалдық іс-қимылында
кейбір ерекшеліктер болады. Жетілмеген бәсеке нарығында өндіруші фирма
өзінің өнімдерінің бағасына ықпал ете алады. Егер жетілген бәсеке
нарығында өнімнің бірінен кейін бірі сатылған бірліктерден түсетін қосымша
табыс өзгермесе және нарықтық баға тең болса, жетілмеген бәсеке нарығында
сатудың көбейуі бағаны төмендетеді, ал бұл қосымша немесе шекті табыстың
төмендегені болады.
Фирмаға барынша көп пайда әкелетін өндіріс көлемін анықтайтын екі
әдіс болады. Бірінші әдісте өндірістің әр көлеміндегі жалпы табыстары мен
жалпы шығындар салыстырылады. Екінші әдісте өндірістің оптималдық көлемін
табу үшін шекті табыстар мен шекті шығындарды салыстыру керек.
Қазіргі жетілмеген бағалық емес жағдайында өндірістің шығындарын
азайту арқылы пайданы көбету долын іздеу әрекеті әсіресе фирмалар арасында
бәсеке болғанда ерте ме, кеш пе фирма үшін төлем төлей алмау жағдайына
әкеледі.
Енді фирманың жетілген бәсеке жағдайындағы рационалдыіс-қимылына өтеді.
Фирманың мақсатын баға мен шығындардың ара алшақтығын барынша көтеру
керек. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес бөлшектерге
бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал корпорация
ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның табыстарына
корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес белгіленетін
корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі жауапкершілік артады.
Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен облигацияларды сатып ақша
капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі, акционерлер құқықтарының заттық
құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі Жетілген бәсеке нарығында ешбір фирма
өздері өндіретін өнімдер бағасына әсер ете алмайды.
Әлемдік қайымдастықтардың қазіргі экономикасы өтпелі экономика
ретінде сипатталады: бір елдер бұрынғы социалистік елдерді қосып алып
нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір қатары дамудың
индустриалдыға дейінгі деңгейінен индустриалды дәуірге өтуде, индустриалды
дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге өтуде.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары көп
қырлы және нарық шеңберінен алыстауда, сұраныстыр мінезі өзіндік сипат алып
және де өзінің құрылымы бойынша әртүрлі болуда.
Фирма егер ол нарықта үлгеруге ұмытылса, мына ережені бұлжытпай
орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату
көлемін арттыру арқылы жүзеге асыру керек.
Фирма басшысы білімді және жан-жақты болса да, менеджерлер мен
инженерлердің қандай таланттары мен қабілеттері болғанымен, бағалық емес,
қатаң бәсеке жағдайларында, яғни тұтынушылар сұраныстарының құрылымында
бірінші орынға жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі жаңарту мен әр алуан
ассортимент, сатудан кейінгі жоғарғы деңгейдегі сервис қойылғанда, өз
фирмасында өндірістік шығындар деңгейін белгілі бір шекарасынан төмен
азайту мүмкін еместігіне көз жетеді.
Микроэкономика саласындағы мамандардың бағаланушы кез-келген
экономика үшін шаруашылық қызметтің бағдары болып әлемдік сыныпты қазіргі
заманға сай кәсіпорындарда өндірісті ұйымдастыруы болуы тиіс.Үлкен
икемділігі, ассортиментті тез өзгерту және өнімді жаңарту қабілеттері болуы
керек. Стандартталған өнімнің қатаң стндартқа негізделген жаппай өндірісті
тұтынушылардың тез өзгеретін сұраныстырына бейімделуге қабілетсіз және оның
салдары төлем төлей алмауға әкеледі.
Фирма жаңа технология мен өндірісті ұйымдастырудың жаңа нысандарына
көшуге ұмтылуы тиіс. Өндіріс технологиясы күрделі екені соншалықты, қазір
еңбек бөлінісі мен ұйымдастырудың басқа да нысандары әсіресе, фирма
өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі туралы мәселе шынымен қойылған жағдайда
қажет етеді. Фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан кейінгі сервистің
деңгеін көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек.Тұтынушылардың өнім сапасына
деген талапатарын бүгін тек өсіп қана қойған жоқ және де өзінің өзінің
сипатын түбірімен өзгертті. Қазір жақсы өнімді шығару аз, сонымен бірге
сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды, тұтынушылардың жоғарғы деңгейдегі
өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық қызметтерді көрсету туралы ойлау
керек.
Фирманың шаруашылық қызмет процесінде өндірістік тұрақты шығындар
құрлымында қалдық және старттық шығындар туады. Фирманың тұрақты
шығындарынан құрал-жабдықтар жалға беру ақысы кіреді.
1.3.Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары
Нарықтық және әкімшілік реттеу тетіктерін салыстыру арқылы фирманың
қажетті оптималдық көлемін анықтауға болады. Ол нарықты пайдаланудың шекті
шығындары мен әкімшілік бақылауды қолданудың шекті шығындарының теңдесу
нүктесі арқылы белгіленеді. Осы шекараға дейін фирма пайдалы болады, ал
содан кейін нарық пайдалы. Фирманың оптималдық көлеміне өндірістің саласы,
технология, фирманың интеграциялану дәрежесі әсер етеді. Фирма теориясында
тік және көлденең интеграцияланған фирмалар болып бөлінеді.
Тік интеграция деп біртұтас өндірістік процеспен оның ең төменгі
сатысынан бастап ең жоғарғы сатысына дейін айналысатын фирмалар бірлестігі
аталады.
Көлденең интеграция бір түрлі бизнеспен айналысатын фирмалардың
бірлестігі. Көлденең интеграцияның бір түрі- диверсификация (сан алуан, көп
түрлі). Бұл бір-бірімен технологиялық байланысы болмайтын, сан алуан
фирмалардың бірлестігі.
Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. Кәсіпорын деген
категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізіледі. Ақырғы уақытқа
дейін ол ерекше ұйымдық –құқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншігі жоқ
коммерциялық ұйым кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болады,
өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы бір-бірімен
жасасқан келісімшарттары, осы мүлікке деген меншік құқын өзгертеді, өйткені
мемлекет меншік иесі болып қала береді.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша
айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке
кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар
үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың
ешқандай мағынасы болмайды.
Нарықтық түсінім жағынан кәсіпорын кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастыру-
құқықтық формасы емес, ол тек мүлік кешені-ғимараттардың, құрылыстардың,
жабдықтардың, шикізаттардың жиынтығы болып табылады.
Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарамағындағы
мүліктер шамасында, іс-әрекеттерінің нәтижесіне жауапты серіктестік толық
серіктестік деп аталады.
Унитарлық кәсіпорынның бір түрі федералдық қазыналық кәсіпорындар.
Мемлекеттік және муниципалдық унитарлық кәсіпорындар заңды тұлға болады.
Заңды тұлға өзінің меншігінде немесе шаруашылық пайдалануында, ақшалай
мүлігі болатын және өздерінің міндеттері үшін осы мүлік мөлшерінде жауап
беретін, ұйымдар жатады. Заңды тұлғаға коммерциялық және коммерциялық емес
ұйымдар жатады.
Коммерциялық ұйымға пайда табуды қызметтерінің негізгі мақсаты деп
тұтатын ұйымдар жатады. Коммерциялық емес ұйымдарға пайда табу мен оны
мүшелерінің арасында бөлуді мақсат етпейтін ұйымдар жатады.
Коммерциялық ұйымдардың формалары:
- шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар;
- өндірістік кооперативтер;
- мемлекеттік және муниципалдық унитарлық кәсіпорындар.
Шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдардың мынадай формалары болады:
- толық серіктестік;
- сенімді серіктестік;
- жауапкершілігі шектелген қоғам;
- қосымша жауапкершілігі бар қоғам;
- акционерлік қоғам;
- балалық және тәуелді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I ФИРМА ТЕОРИЯСЫ
1.1 Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
1.2 Фирма табыстары және оларды бөлу
1.3 Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары
1.4 Фирманың даму стратегиясы
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОРНЫ
МЕН РОЛІ ЖӘНЕ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерліктің алатын орны
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
I ФИРМА ТЕОРИЯСЫ
1.1.Фирма: мәні, қызметтері, принциптері, түрлері
Фирма нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті. Бір немесе
бірнеше кәсіпорыннан тұратын пайда табу үшін тауар ман қызметтержасап
шығаруға ресурстарды пайдаланатын ұйымды, фирма деп атайды. Фирмаларды
жіктеу үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады, олардың маңыздысына
меншіктің формалары және фирманың көлемі жатады.
Меншіктің формасына сәйкес фирмалардың немесе кәсіпкерліктің үш түрі
аталады:
- жеке кәсіпкерлік;
- серіктестік;
- корпорация (акционерлік қоғам).
Жеке кәсіпкерлік деген бір адам иелік ететін бизнес. Жеке кәсіпкерліктің
иелік етушісі сонымен бірге менеджер қызметін атқарады. Оның мүлігі мен
жауапкершілігінде шек болмайды. Жеке кәсіпкерліктің басты кемшілігі-
капиталының аз мөлшерде болуы. Артықшылықтары: меншік иесінің әрқайсысы
барлық пайданы иемденеді, өзгерістердің қандайын болмасын өзі жіргізе алады
. Жеке кәсіпкер заңды тұлға бола алмайды. Сондықтан ол тек табыс салығын
төлейді, корпорацияға белгіленген салық төлемейді. Бизнестің аса кең
тараған бұл формасы ұсақ дүкендерге, қызмет сферасына, фермаларға,
заңгерлік іс-әрекеттерге тән болады.
Серіктестік дегеніміз екі және одан да көп адам иелік ететін бизнес.
Бұнда заңды тұлға емес, сондықтан табыс салығын ғана төлейді және фирманың
барлық қарыздарына шексіз жауапкершілік артады. Артықшылығы: ұйымдастырылуы
жеңіл,қосымша қаражаттар және жаңа идеяларды іске тарту мүмкіндігі болады.
Кемшілігі: шаруашылық дами түскенде қаржы ресурстарының тапшылығынан
қосымша капиталды іске тарту мүмкіндігі шектелген, фирма мүшелерінің
барлығы бірдей іс-әрекет мақсаттарын жетіле түсіндеуі, фирма табыстары мен
шығыстарындағы бірге тапқан мүліктерді бөлудегі әр кісінің үлес салмағын
анықтаудың қиындығы. Брокерлік кеңселер, аудиторлық фирмалар, қызмет
көрсету сферасының мекемелері және т.б. көбінесе серіктестіктер формасында
ұйымдастырады.
Корпорация деп бір заңды тұлға болып бірлесіп, кәсіпкерлік қызмет жасау
үшін қосылған адамдар жиынтығын атайды. Корпорация меншігіне құқықтар,
акцияларға сәйкес бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері
акциялар ұстаушы, ал корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады.
Корпорацияның табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы
үлестеріне сәйкес белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері
шектеулі жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар
мен облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі,
акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі.
Мүліктік құқыққа дивиденд алу және фирма жойылған жағдайда оның
мүліктерінің құнының бір бөлігін алу құқы жатады. Жеке құқыққа акционерлік
қоғамның істерін басқаруға қатынаса алу құқығы жатады. Акционер заңдық
құқығын жоғалтпай, бақаруға қатысуына болады, басқару қызметтерін жүргізуге
сырттан жоғары квалификациясы бар мамандарды шақыра алады, корпорацияның
тұрақты қызмет етуі. Қоғамнан әлдебір акционердің шығуы фирма қызметіне ,
оның жабылуына әсер етпейді.
Бизнес ұйымдастырудың корпоративтік кемістіктері: акция ұстаушыларға
дивиденд түрінде төленетін корпорация табысының бөлігіне екі жақты салық
салынуы, біріншісі корпорация табысының бөлігі деп, екіншісі акция
ұстаушының табысының бөлігі, экономикалық бейәрекеттердің, қылымыс жасауға
қолайлы мүмкіндіктердің мол болуы, меншіктену мен бақылау қызметтерінің
бөлінуі. Акция иемденушілер барынша көп дивиденд алуға ынталы болады, ал
менеджерлер оны азайтып ақшаны айналысқа жіберуге тырысады.
Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артықшылықтары одан
көп.Фирманың мөлшеріне сәйкес бизнес кіші-гірім орташа, ірі бизнес деп
бөлінеді.
Осы заманда батыс экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең ірі
секторын құрайды. Бұнда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі
еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік формасына франчайзинг (жеңілдік) жүйесі
мен венчурлік (тәуекел ету) кәсіпкерлігі жатады.
Франчайзингке ұсақ жеке фирмалар жатады. Белгілі жерде, белгілі сфереда,
өздерінің қызметтерінде ірі фирманың фабрикалық маркасын пайдалану
құқығына ие болу үшін, олар бір-бірімен келісімшарт жасасады. Бұлар баға
жағынан тауарды жеткізуде, жабдықтармен қамтылуда жеңілдіктерге ие болады.
Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы
қызметтерін атқарады. Бұндай келісімшарттар екі жаққа да пайдалы: ұсақ
фирмалар ірілерден қамқорлыққа ие болады, олардан сауда жасайтын аймақ,
несие қамқорлық алады, ал ірі фирмалар өнімдерін өткізуге жұмсалатын ақшаны
үнемдейді және қамқорына алынғандардан ұдайы төлемдер алып тұрады.
Венчурлік фирма бұл ғылыми зерттеумен және оны әрі дамытумен, оны
аяқтаумен айналысатын ұйым. Олар осымен қатар, ғылыми жаңалықтарды
иемденетін компанияларды қаржыландырады және кеңес жүргізеді. Венчурлік
кәсіпорындар жаңалық енгізуден бизнес жасайды. Олардың әрекеттері
тәуекелділікті тілейді, бірақ жаңа өнім нарықтың талабына , сатып алушылар
қажеттеріне, шығындардың төмендеуіне сәйкес келмесе, күйіп кету мүмкіндігі
мол. Сондықтан венчурлік фирмалар өнімінің бір түрін жасауда тез аяқтап,
оның басқа жаңа түрлерін жасаумен айналысуға көшуге тырысады.
Орташа бизнестің мәні онша мәз емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен де, ұсақ
кәсіпкерлікпен де бәсекелес бола алады. Нәтижесінде ірілер қатарына шығуы
мүмкін немесе мүлдем күйрейді. Тек кейбір ерекше монополистік өнім
шығаратын болса жағдайы жөнді болуы мүмкін.
Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең тұрақтысы. Оның нарықтағы монополиялық
болмысы көпшілік тұтынуына арналған арзан және мол өнім өндіруге мүмкіндік
береді.
Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. Кәсіпорын деген
категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізіледі. Ақырғы уақытқа
дейін ол ерекше ұйымдық –құқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншігі жоқ
коммерциялық ұйым кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болады,
өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы бір-бірімен
жасасқан келісімшарттары, осы мүлікке деген меншік құқын өзгертеді, өйткені
мемлекет меншік иесі болып қала береді.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша
айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке
кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар
үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың
ешқандай мағынасы болмайды.
Нарықтық түсінім жағынан кәсіпорын кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастыру-
құқықтық формасы емес, ол тек мүлік кешені-ғимараттардың, құрылыстардың,
жабдықтардың, шикізаттардың жиынтығы болып табылады.
Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарамағындағы
мүліктер шамасында, іс-әрекеттерінің нәтижесіне жауапты серіктестік толық
серіктестік деп аталады.
Фирма әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға бәсеке формасы да
ықпал етеді. Енді фирманың жетілген бәсеке жағдайындағы рационалдыіс-
қимылына өтеді. Фирманың мақсатын баға мен шығындардың ара алшақтығын
барынша көтеру керек. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес
бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал
корпорация ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның
табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес
белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі
жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен
облигацияларды сатып ақша капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі,
акционерлер құқықтарының заттық құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі Жетілген
бәсеке нарығында ешбір фирма өздері өндіретін өнімдер бағасына әсер ете
алмайды. Баға тек жалпы нарықтық сұраныс пен барлық фирмалар ұсыныстарының
бір-біріне әсер ету нәтижесінде белгіленеді. Егер фирма өз өнімдерінің
бағасын көтерген болса, ол сатып алушыларынан айрылады, олар бұның
бәсекелесінің өнімін сатып алады. Сөйтіп сату нөлге дейін төмендейді.Фирма
бағаға үстемдік ете алмайды. Оның шығындарының көлемі, осы кәсіпорындағы
технологиямен болжамдалады. Барынша мол пайда алу үшін кәсіпкер өндіріс
көлемін өзгерте алады. Мемлекет тек өз кәсіпорындары арқылы тек өзімен
өзі іс-әрекетте болды, өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату
туралы меншік құқығын өзгерте алады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың
өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтерін атқарады.
1.2.Фирма табыстары және оларды бөлу
Қазақстан Республикасында аралас әлеуметтік-бағытталған нарықтық
экономика жағдайында бұрынғы мемлекеттік экономикада қолданылған
экономикалық категориялар сақталады:өндіріс шығындары, өзіндік құн, жалпы
және таза табыс, пайда рентабельділік, рентабельділік деңгейі. Осы
экономикалық категориялар мемлекеттік кәсіпорын секторында да қолданылады.
Корпорациялардың басқа да кемшіліктері болады, бірақ артықшылықтары одан
көп.Фирманың мөлшеріне сәйкес бизнес кіші-гірім орташа, ірі бизнес деп
бөлінеді.
Ұжымдық пен жеке кәсіпорындағы пайда меншіктерге жатады және оның
жарғысына сай бөлінеді. Өзінің меншікті шығынын есептеп алмай, кез келген
меншік түріндегі кәсіпорынға өзінің табысын анықтау мүмкін емес. Оған
шикізат пен материал шығындары жағар май, электроэнергия, негізгі
өндірістік қордың амортизациясы, еңбекақы және әлеуметтік қажеттілік
шығындары жатады.
Кәсіпорын шығындары өнімнің өзіндік құны түрінде болып келеді. Өзіндік
құн бұл өнімді дайындаудағы ақшалай шығынның жұмсалуы.
Өз өнімінің құны мен шығындар арасындағы айырма кәсіпорынның таөа
табысын құрайды. Әдетте кәсіпорынның таза табысы ретінде пайда жүзеге асып
отырады. Таза табыс кәсіпорынның алған тапқан табысының бір бөлігі ғана
емес, кәсіпорынның барлық табысы жалпы табыс деп аталады. Кәсіпорынның
жалпы табысы өнімді өткеруден түскен ақшадан материалдық шығынды алып
тастағанға тең. Жалпы табыстан әлеуметтік қажеттілікке: зейнеткерлік қор,
әлеуметтік және медициналық сақтандыру қоры, тұрғындардың жұмыстылық қорына
керекті жіберіп отырады.
Жіберілу мөлшері бекітілген заңдылықтар нормасымен негізгі және
қосымша жалақы соммасынан жүзеге асады.
Коммерциялық шаруашылық есепке көшкен мемлекеттік емес кәсіпорындарда
табысты бөлу модельсіз негізде жүргізіледі.Коммерциялық есептеу негізінде
жұмыс атқаратын барлық жеке, ұжымдық, акционерлік, шетелдік, аралас
кәсіпорындар табысты бөлу процесіне мемлекеттің араласуына жол бермейді.
Бұған дейін олар бюджетке төлем беріп, несиені қайтарып қояды. Олар
еңбекақы, жұмыскерлерді сый ақымен марапаттауға, дивидендті төлеуге және
өндірісті дамытуға табыстың бір бөлігін бағыттауды өз бетінше анықтай
алады. Коммерциялық есептеу жағдайында тарифтік ставка мен тарифтік
коэффициентті, сондай-ақ лауазымдық айлықты бекіту кәсіпорынның өз
шешімімен қабылданады. Мемлекеттік тарифтік жүйе кәсіпорын үшін жұмысты
тарификациялау процесінде тек бағыт беруші болуы мүмкін, ал кейбір
жағдайларда-әртүрлі квалификациядағы жұмыскерлердің минималды жалақысын
анықтайды.
Кәсіпорынның рентабельділігі- бұл жұмыстың тиімділігі. Өндіріс
рентабельділігі мен өнім рентабельділігін ажырата білу керек. Өндіріс
рентабельділігі кәсіпорынның өндіріс құрал-жабдығын тиімді қолдануды
көрсетеді.
Өнім рентабельділігі пайда мөлшерінің өткерілген өнім өзіндік құнының
мың теңгеге шаққандағысын көрсетеді.
Кәсіпорын экономиканың негізгі буыны, кәсіпкерлік, бизнес, біркелкі
жеке бірліктегі кәсіпорын, кооперативтік кәсіпорын, шектелген және қосымша
жауапкершіліктегі серіктестік, толық жауапкершіліктегі серіктестік,
коммандиттік серіктестік, картель, синдикат жатады.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша
айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке
кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар
үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың
ешқандай мағынасы болмайды.
Фирма әрекеттеріне тек уақыт әсер етіп қоймайды, оларға бәсеке формасы да
ықпал жасайды. Фирманың мақсаты-баға мен шығындардың ара алшақтығын барынша
көтеру. Жетілген бәсеке нарығында ешбір фирама өздері өндіретін өнімдер
бағасына әсер ете алмайды. Тек жалпы нарықтық сұраныс пен барлық фирмалар
ұсыныстарының бір-біріне әсер ету нәтижесінде белгіленеді. Егер фирма өз
өнімдерінің бағасын көтерген болса, ол сатып алушыларынан айрылады, олар
бұның бәсекелесінің өнімін сатып алады.
Егер орта шығындардың барынша азы нарықтық бағадан төмен болса, онда
саладағы барлық фирмалар үстеме пайда алады. Бұл басқа фирмалардың осы
салаға келуіне стимул болады. Нәтижесінде салалық ұсыныс көбейеді, ал баға
төмендейді. Жетілмеген бәсеке жағдайында фирманың рационалдық іс-қимылында
кейбір ерекшеліктер болады. Жетілмеген бәсеке нарығында өндіруші фирма
өзінің өнімдерінің бағасына ықпал ете алады. Егер жетілген бәсеке
нарығында өнімнің бірінен кейін бірі сатылған бірліктерден түсетін қосымша
табыс өзгермесе және нарықтық баға тең болса, жетілмеген бәсеке нарығында
сатудың көбейуі бағаны төмендетеді, ал бұл қосымша немесе шекті табыстың
төмендегені болады.
Фирмаға барынша көп пайда әкелетін өндіріс көлемін анықтайтын екі
әдіс болады. Бірінші әдісте өндірістің әр көлеміндегі жалпы табыстары мен
жалпы шығындар салыстырылады. Екінші әдісте өндірістің оптималдық көлемін
табу үшін шекті табыстар мен шекті шығындарды салыстыру керек.
Қазіргі жетілмеген бағалық емес жағдайында өндірістің шығындарын
азайту арқылы пайданы көбету долын іздеу әрекеті әсіресе фирмалар арасында
бәсеке болғанда ерте ме, кеш пе фирма үшін төлем төлей алмау жағдайына
әкеледі.
Енді фирманың жетілген бәсеке жағдайындағы рационалдыіс-қимылына өтеді.
Фирманың мақсатын баға мен шығындардың ара алшақтығын барынша көтеру
керек. Корпорация меншігіне құқықтар, акцияларға сәйкес бөлшектерге
бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал корпорация
ның өзі –акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның табыстарына
корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес белгіленетін
корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі жауапкершілік артады.
Корпорациялардың артықшылыұтары: акциялар мен облигацияларды сатып ақша
капиталын іске тартудың шексіз мүмкіндігі, акционерлер құқықтарының заттық
құқыққа және жеке құқыққа бөлінуі Жетілген бәсеке нарығында ешбір фирма
өздері өндіретін өнімдер бағасына әсер ете алмайды.
Әлемдік қайымдастықтардың қазіргі экономикасы өтпелі экономика
ретінде сипатталады: бір елдер бұрынғы социалистік елдерді қосып алып
нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір қатары дамудың
индустриалдыға дейінгі деңгейінен индустриалды дәуірге өтуде, индустриалды
дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге өтуде.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары көп
қырлы және нарық шеңберінен алыстауда, сұраныстыр мінезі өзіндік сипат алып
және де өзінің құрылымы бойынша әртүрлі болуда.
Фирма егер ол нарықта үлгеруге ұмытылса, мына ережені бұлжытпай
орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы емес, сату
көлемін арттыру арқылы жүзеге асыру керек.
Фирма басшысы білімді және жан-жақты болса да, менеджерлер мен
инженерлердің қандай таланттары мен қабілеттері болғанымен, бағалық емес,
қатаң бәсеке жағдайларында, яғни тұтынушылар сұраныстарының құрылымында
бірінші орынға жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі жаңарту мен әр алуан
ассортимент, сатудан кейінгі жоғарғы деңгейдегі сервис қойылғанда, өз
фирмасында өндірістік шығындар деңгейін белгілі бір шекарасынан төмен
азайту мүмкін еместігіне көз жетеді.
Микроэкономика саласындағы мамандардың бағаланушы кез-келген
экономика үшін шаруашылық қызметтің бағдары болып әлемдік сыныпты қазіргі
заманға сай кәсіпорындарда өндірісті ұйымдастыруы болуы тиіс.Үлкен
икемділігі, ассортиментті тез өзгерту және өнімді жаңарту қабілеттері болуы
керек. Стандартталған өнімнің қатаң стндартқа негізделген жаппай өндірісті
тұтынушылардың тез өзгеретін сұраныстырына бейімделуге қабілетсіз және оның
салдары төлем төлей алмауға әкеледі.
Фирма жаңа технология мен өндірісті ұйымдастырудың жаңа нысандарына
көшуге ұмтылуы тиіс. Өндіріс технологиясы күрделі екені соншалықты, қазір
еңбек бөлінісі мен ұйымдастырудың басқа да нысандары әсіресе, фирма
өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі туралы мәселе шынымен қойылған жағдайда
қажет етеді. Фирмаға өзінің өнімінің сапасын және сатудан кейінгі сервистің
деңгеін көтеруге ерекше көңіл бөлуі керек.Тұтынушылардың өнім сапасына
деген талапатарын бүгін тек өсіп қана қойған жоқ және де өзінің өзінің
сипатын түбірімен өзгертті. Қазір жақсы өнімді шығару аз, сонымен бірге
сатудан кейінгі сервисті ұйымдастыруды, тұтынушылардың жоғарғы деңгейдегі
өзіндік сұраныстарына қосымша фирмалық қызметтерді көрсету туралы ойлау
керек.
Фирманың шаруашылық қызмет процесінде өндірістік тұрақты шығындар
құрлымында қалдық және старттық шығындар туады. Фирманың тұрақты
шығындарынан құрал-жабдықтар жалға беру ақысы кіреді.
1.3.Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары
Нарықтық және әкімшілік реттеу тетіктерін салыстыру арқылы фирманың
қажетті оптималдық көлемін анықтауға болады. Ол нарықты пайдаланудың шекті
шығындары мен әкімшілік бақылауды қолданудың шекті шығындарының теңдесу
нүктесі арқылы белгіленеді. Осы шекараға дейін фирма пайдалы болады, ал
содан кейін нарық пайдалы. Фирманың оптималдық көлеміне өндірістің саласы,
технология, фирманың интеграциялану дәрежесі әсер етеді. Фирма теориясында
тік және көлденең интеграцияланған фирмалар болып бөлінеді.
Тік интеграция деп біртұтас өндірістік процеспен оның ең төменгі
сатысынан бастап ең жоғарғы сатысына дейін айналысатын фирмалар бірлестігі
аталады.
Көлденең интеграция бір түрлі бизнеспен айналысатын фирмалардың
бірлестігі. Көлденең интеграцияның бір түрі- диверсификация (сан алуан, көп
түрлі). Бұл бір-бірімен технологиялық байланысы болмайтын, сан алуан
фирмалардың бірлестігі.
Қазақстанда бизнесті ұйымдастырудың ерекшеліктері бар. Кәсіпорын деген
категорияға мазмұны жағынан жаңа толықтама енгізіледі. Ақырғы уақытқа
дейін ол ерекше ұйымдық –құқықтық форма деп түсінілетін, яғни меншігі жоқ
коммерциялық ұйым кәсіпорындары арқылы тек өзімен өзі іс-әрекетте болады,
өйткені кәсіпорындарының өздерінің мүліктерін сату туралы бір-бірімен
жасасқан келісімшарттары, осы мүлікке деген меншік құқын өзгертеді, өйткені
мемлекет меншік иесі болып қала береді.
Нарық экономикасында әкімшіл-әміршіл экономикасынан өзгеше тауар-ақша
айналымына, номиналдық емес, ақиқат меншік иелері қатысады: жеке
кәсіпкерлер, кооперативтер, серіктестер, қоғамдық ұйымдар қатысады. Бұлар
үшін экономикалық жағынанда, құқықтық жағынан да, кәсіпорын құрудың
ешқандай мағынасы болмайды.
Нарықтық түсінім жағынан кәсіпорын кәсіпкерліктің ерекше ұйымдастыру-
құқықтық формасы емес, ол тек мүлік кешені-ғимараттардың, құрылыстардың,
жабдықтардың, шикізаттардың жиынтығы болып табылады.
Кәсіпкерлік іс-әрекетпен айналысатын және өздерінің қарамағындағы
мүліктер шамасында, іс-әрекеттерінің нәтижесіне жауапты серіктестік толық
серіктестік деп аталады.
Унитарлық кәсіпорынның бір түрі федералдық қазыналық кәсіпорындар.
Мемлекеттік және муниципалдық унитарлық кәсіпорындар заңды тұлға болады.
Заңды тұлға өзінің меншігінде немесе шаруашылық пайдалануында, ақшалай
мүлігі болатын және өздерінің міндеттері үшін осы мүлік мөлшерінде жауап
беретін, ұйымдар жатады. Заңды тұлғаға коммерциялық және коммерциялық емес
ұйымдар жатады.
Коммерциялық ұйымға пайда табуды қызметтерінің негізгі мақсаты деп
тұтатын ұйымдар жатады. Коммерциялық емес ұйымдарға пайда табу мен оны
мүшелерінің арасында бөлуді мақсат етпейтін ұйымдар жатады.
Коммерциялық ұйымдардың формалары:
- шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдар;
- өндірістік кооперативтер;
- мемлекеттік және муниципалдық унитарлық кәсіпорындар.
Шаруашылық серіктестіктер мен қоғамдардың мынадай формалары болады:
- толық серіктестік;
- сенімді серіктестік;
- жауапкершілігі шектелген қоғам;
- қосымша жауапкершілігі бар қоғам;
- акционерлік қоғам;
- балалық және тәуелді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz