ҚР-ның Бюджет жүйесі

Кіріспе
1. Бюджет мәні, мазмұны .
2. Бюджет құрылымы, кіріс, шығыны.
3. Қазақстан Респуликасының бюджет жүйесін жетілдіру.
4. 2007 жылғы мемлекеттік және республикалық бюджеттің атқарылуы, және атқарылуының салыстырма талдауы (кесте түрінде).
Қортынды бөлім.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Еліміз халық шаруашылығында бұрын соңды болмаған құлдырауды тоқтатып, дағдарыстың терең шыңырауынан шығып келеді. Еліміздегі экономикалық реформаның сараң бағыты барған сайын анықталып келеді. Жаңаша қатынастардың мәні қысқа мерзімде-ақ халықтық сипатқа ие болуы біздің тандауымыздағы экономикалық саясаттың дұрыстығын көрсетеді.
Менің курстық жұмыста қарастырып, зерттеп отырған тақырыбым – Қазақстанның мемлекеттік бюджетін қалыптастыру және пайдалану проблемалары. Бұл жұмыста менің негізгі көздеген мақсатым, бюджеттің мәні, мазмұны, құрылымы, кірісі, шығыны және де Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің жетілдіру және де сонымен қатар жан-жақты қарастыру. Жалпы, мемлекет өз экономикасымен анықталады. Экономика математикалық әдістерді жоспарлауда қолдану, бюджеттік көрсеткіштерге әсер ететін факторларға қарамастан ұтымды шешімдер қабылдауға жол ашады. Ал есептеуіш машиналарды қолдану қабылданған шешімдерді салыстыра отырып, жоспардың көптеген есептік жобаларын дайындауға мүмкіндік береді.
Бір сөзбен айтқанда, шаруашылыққа арналған қаражат бір бөлек, мемлекеттік бюджетті толықтыру және бір бөлек. Міне, экономикалық тізгін ұстаған азаматтар осы мәселердің жібін айырып бергенде ғана шаруашылықты көтеруге жол ашады. Әр ойдың есебі басқа дегендей, бар жүкті шаруашылыққа арта бермей бюджетті толықтырып, дамыту көздерінің басқа түрін де қарастырған абзал. Осы мүмкіндіктерді пайдалана алмауымыздан экономикамыз төрт аяғынан бірдей ақсап тұр. Ал бізде осы түсініктерге мән бермегендіктен, бюджетті толықтыру көздерін дұрыс таба алмағандықтан осындай түрдегі жағдайға ұшырап отырмыз. Соның салдарынан, бір қатар елдердің экономикалық тәжрибесі, эксперттердің болжауы, жоспары, менің курстық жұмысымның мазмұнын ашпақ, мен оны толығымен қарастырдым деп ойлаймын.

1. “Государственный бюджет”, К.Ильасов, В.Сатқалиева, А.Зейнетгабдин, Б.Сапарбаев, П.Исахова //Алматы-1997г.//
2. “Қазақстан - 2030”, Назарбаев Н.Ә. // Алматы -1997г.//
3. “Экономика” 2-издание, Фишер М., Дорнбуш Р., Шмалнзин Р. //Москва- 1995//
4. “Саяси экономика”, Медведов В.А., Абалкин М.И., Ожерельев О.М. //Алматы -1994г.//
5. “Бюджет – действенный инструмент государства”, Шашкова Л. //Казахстанская правда – 2002г., 24 августа//
6. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы 3 том.
7. “О бюджетной системе” //Экономика и предпринимательство-№ 4, 1997г. ақпан//
8. “Халықтың мүддесіне қызмет көрсетеді”, Бегманов Қ.С. //Саясат-2000ж. №4-7, 83-86 бет.//
9. //Қаржы-қаражат – 1999ж., №3, 11 бет.//

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Кіріспе
1. Бюджет мәні, мазмұны .
2. Бюджет құрылымы, кіріс, шығыны.
3. Қазақстан Респуликасының бюджет жүйесін жетілдіру.
4. 2007 жылғы мемлекеттік және республикалық бюджеттің атқарылуы,
және атқарылуының салыстырма талдауы (кесте түрінде).
Қортынды бөлім.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Еліміз халық шаруашылығында бұрын соңды болмаған құлдырауды тоқтатып,
дағдарыстың терең шыңырауынан шығып келеді. Еліміздегі экономикалық
реформаның сараң бағыты барған сайын анықталып келеді. Жаңаша қатынастардың
мәні қысқа мерзімде-ақ халықтық сипатқа ие болуы біздің тандауымыздағы
экономикалық саясаттың дұрыстығын көрсетеді.

Менің курстық жұмыста қарастырып, зерттеп отырған тақырыбым –
Қазақстанның мемлекеттік бюджетін қалыптастыру және пайдалану проблемалары.
Бұл жұмыста менің негізгі көздеген мақсатым, бюджеттің мәні, мазмұны,
құрылымы, кірісі, шығыны және де Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің
жетілдіру және де сонымен қатар жан-жақты қарастыру. Жалпы, мемлекет өз
экономикасымен анықталады. Экономика математикалық әдістерді жоспарлауда
қолдану, бюджеттік көрсеткіштерге әсер ететін факторларға қарамастан ұтымды
шешімдер қабылдауға жол ашады. Ал есептеуіш машиналарды қолдану қабылданған
шешімдерді салыстыра отырып, жоспардың көптеген есептік жобаларын
дайындауға мүмкіндік береді.
Бір сөзбен айтқанда, шаруашылыққа арналған қаражат бір бөлек,
мемлекеттік бюджетті толықтыру және бір бөлек. Міне, экономикалық тізгін
ұстаған азаматтар осы мәселердің жібін айырып бергенде ғана шаруашылықты
көтеруге жол ашады. Әр ойдың есебі басқа дегендей, бар жүкті шаруашылыққа
арта бермей бюджетті толықтырып, дамыту көздерінің басқа түрін де
қарастырған абзал. Осы мүмкіндіктерді пайдалана алмауымыздан экономикамыз
төрт аяғынан бірдей ақсап тұр. Ал бізде осы түсініктерге мән
бермегендіктен, бюджетті толықтыру көздерін дұрыс таба алмағандықтан
осындай түрдегі жағдайға ұшырап отырмыз. Соның салдарынан, бір қатар
елдердің экономикалық тәжрибесі, эксперттердің болжауы, жоспары, менің
курстық жұмысымның мазмұнын ашпақ, мен оны толығымен қарастырдым деп
ойлаймын.

Бюджет мәні және мазмұны.
Бюджет – мемлекет, жергілікті басқару органдар, фирмалар,
бірлестіктер, кәсіпорындар, мекемелер, отбасы немесе жекелеген адам үшін
белгілі бір кезеңге, әдетте бір жылға арнап жасалатын кіріс пен шығыс
(түсім мен пайдалану) балансы. Бюджет – белгілі бір мерзімде түсуге тиісті
болған кіріс пен жұмсалуға тиісті шығыс ақшаларын алдын-ала есептеу.
Бюджет түрлері:
1. Мемлекеттік.
2. Аймақтық.
3. Жергілікті (муниципалдық).
4. Отбасылық (тұтыну).
Сонымен қоса, фирмалар мен кәсіпорындардың кіріс пен шығыс баланстарын
да жатқызуға болады.
Бюджет өз-өзінен болмайды. Бюджет саясаты мемлекеттік саясаттың
негізін құрайды. Бюджет саясаты экономиканың тұрақтылығын, жұмыспен
қамтудың жоғарғы деңгейін, жалпы ұлттық өнімнің өсуін көздейтін салық және
шығындар жөніндегі мемлекет саясаты болып есептеледі. Және де бекітілген
бюджеттің жүзеге асырылуы, орындалу мерзімі, уақыты бар оны – бюджет жолы
деп атаймыз. Көптеген елдерде бұл кезең күнтізбелік жылға дәл келеді.
Біздің елімізде әр жылдың өздік бюджеті бар. Ол әр жыл сайын өзгеріп,
жаңарып тұрады және ондай саясат мемлекеттің ахуалын есептеп бақылауға
мүмкіндік береді.
Бюджет – бұл экономикалық категория, жеке өзінше қатынасы бар
қаржылық категория. Бюджетен айырмашлығы, ол абстрактілі қарым-қатынаста
болатын, белгілі бір орын алатын қаржылық түрі болып табылады. Бюджет
арқылы мемлекет елдегі барлық өнеркәсіппен, кәсіпорындармен, өндіріс
орындармен, жеке фирмалармен, мемлекеттік мекемелермен, жабық, ашық
қоғамдармен тығыз байланыста болып, олардың барлығын бір орталыққа қарасты
болуына әсерін тигізеді.
Мемлекеттік бюджет – экономикалық қатынастар ретінде объективті
мінезде болады. Бюджеттің болуы, оның өзінің қалыптасуы барлық экономикалық
ошақтардың пайда болуын тездетеді, өмірге алып келеді.
Бюджет – ол ақша орталығы, ақша қоры мемлекет қалтасы, айналым
негізі. Ақшаның орталықтануы экономикада, айналымның болуына, белгілі бір
тәртіптің болуына, экономикалық заңдардың орындалуына көмек болады. Ол
барлық экономикалық салаларында аса қажет компонент болып саналады. Сондай-
ақ бюджет мемлекеттің түр-сипатын, табиғатын және функцияларын анықтап
береді.
Бюджет барлық экономикалық сфераларда өз орнын тапқан. Ол мемлекеттің
қалтасына әр мекемелерден толығымен (салықтан кейін, өз тұтынуынан кейін)
қаржыларды біріктіріп, жинап одан бөлшекпен әр салаға, әр ауданға тиісті
етіп бөліп береді.
Бюджеттік қаржыландыру дегеніміз – мемлекет тапсырыстарын жүзеге
асыруға, мемлекеттік орындардың шығындарына бюджеттік қаржы бөліп, өтеусіз
ақша қаражатымен қамтамасыз ету. Жалпы мемлекеттік мақсатқа жетуге
бағытталған, не болмаса толық не жартылай мемлекет тарапынан қаржыланатын
салаларды ғылым, мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау т.б. кәсіпорындар
мен мекемелерді, басқару орындары мен мемлекет аппаратын, миллиция мен
әскерді бюджетпен қаржыландыру ақша түрінде жүзеге асырылады.

Мемлекеттік қаржы бақылауының негізгі түрі – бюджет бақылауы. Бұл
бақылау арқылы бюджет жобасын жасағанда, оны қарап білгенде, бюджетті
орындағанда және орындалуы туралы есеп бергенде бюджет қорының қайдан пайда
болғаны, бөлінуі және жұмсалуы тексеріледі. Бұл бақылау бюджеттің тиісті,
тиімді жұмсалуын тереңдеп қарастырады. Әрине бұл бақылау қатал тәртіппен
жүргізілуі қажет. Себебі кіріс пен шығынның орынды, бақылаулы болғаны
мемлекеттің экономикасында үлкен рөл алады. Бюджеттің құрылу принципі –
бюджет жүйесіндегі ара-қатынас, бюджеттің юристік және жай жеке тұлғалар
арасындағы қарым-қатынас, яғни салық төлеу, қор жинау, аудару тағы да басқа
заңдарға сай мемлекетпен ара-қатынас жүргізу.

Бюджет жүйесінің функцияналдық реттеу механизіміне мыналар жатады:

❖ Мемлекеттегі макроэкономикалық жағдайлардың анализі.
❖ Облыстағы, аудандағы анализ.
❖ Кіріс пен шығысты бюджет арасында орналастыру.
❖ Бюджеттің кірісін реттеу.
❖ Бюджеттік датациялар мен субсидияларының берілу принцпін анықтау.
❖ Ауыл шаруашылығын, мәдени-қоғамдық ұйымдарды қаржыландыру.
❖ Кіріс пен шығындардың орындалу анализі.
❖ Бюджет дифицитін анықтау және қаржыландыру.
❖ Бюджеттен тыс ұйымдардың болуы және де оларды орналастыру, реттеу.
❖ Мемлекеттік қарыздарды анықтау және оларды жабу көздерін іздеу.

Жалпы алғанда бұл жұмыстарды қаржы органдары іске асырып отырады.

Бюджет жүйесі – мемлекеттің, әкімшілік территориялық бірліктер
бюджеттерінің, бюджеттік жағынан дербес мекемелік бюджеттері (сметалары)
мен есеп шоттарынның және қорларынның экономикалық қатынастар мен заң
нормаларына негізделген жиынтығы, яғни елдегі қолданып жүрген барлық
бюджеттің жиынтығы. Бюджет жүйесінің сипаты елдің әлеуметтік-экономикалық
саяси құрылысына, ол оның ұйымдық құрылысына байланысты болады.
Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық
экономиканың даму мен құрылу жолын қабылдауды оның экономикалық-әлеуметтік
дамудағы жаңа деңгейін анықтайды. Ондағы басты орын мемлекеттік бюджетке
тиесілі.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесінің структурасы.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджет жүйесі.

Мемлекеттік Аймақтық
бюджет. бюджет.

Облыс
бюджеті
Облыстық
бюджет. Облыс
басқаруындағы
бюджет.
Аудандық
бюджет.

Мемлекет басқаруындағы
қалалар бюджеті.

Бюджет құрылымы және кірісі, шығыны.
Мемлекеттік бюджет экономиканы реттеудің ең маңызды құралы десек,
артық айтқанды емес. Оны тиімді де, икемді жұмсай білу көптеген түйіндерді
шешеді. Ол арқылы халық шаруашылығы, әлеуметтік сақтандыру, білім беру,
ғылым, мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, қорғаныс пен басқару шығындары
қаржыландырылады.
Мемлекеттік бюджетте қаржы жоспарының барлық қажетті негіздері
берілген. Ол кезде келген қаржы жоспары сияқты кіріс және шығыс
бөліктерінен тұрады. Ондағы кірістер (ақша қаражаттары қорларының құрылуы)
нақты көздеріне, ал шығыстары (ақша қаражаттарының қолданылуы) нақты
бағалары мен шараларына орай құрылған.
Бюджет кірістерінің шоғырланып, шығыстарының бағытталуы Қазақстан
Республикасы Президентінің заң күшінде енген “Салық және бюджетке басқа да
міндетті төлемдер туралы” жарлығына және Қазақстан Республикасының “Бюджет
жүйесі туралы” заңына сәйкес іске асады.
Үкіметтің жоспарланатын жыл ішінде қандай тауарлар мен қызметтер
алатыны, қандай әлеуметтік жәрдемақылар төлейтіні, бұл шығындардың
жиынтығын қандай салық түрлері мемлекеттік бюджет арқылы жабатыны
анықталады. Бірақ, бүгінгі танда салық түсімдері шығындарды толық жаппайды.
Егер үкімет шығыстары кірістер деңгейінен асып кеткен болса, онда бюджет
тапшылығына тап боламыз.
Мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін ақша қаражаттары қажет.
Бұл ақша қаражаттарын мемлекеттік бағалы қағаздар шығару арқылы таратуға
болады. Бұл мемлекеттік борыштың үлкеюіне әкелетіні сөзсіз, мұны мынадай
теңдікпен көрсетуге болады:
Ж+С=Ш+И (1)
Мұндағы: Ж - жинақ ақша.
С - таза салықтар.
Ш - үкімет шығындары.
И – инвистициалар.
Жинақ ақша дегеніміз – жалпы тауар сұранымына айналмайтын кірістер
ағымының бөлігі. Яғни, бұл заңды және жеке тұлғалардың сақтық ақшасы
(уақытша бос ақшасы). Таза салықтар дегеніміз – салық сомасынан әлеуметтік
төлемдерді тастағаннан қалған бөлігі. Яғни бұл тұлғаның мемлекеттен
алынатын әлеуметтік төлемдерін есепке алғаннан кейінгі мемлекетке төленетін
сомасы.
Үкімет шығындары дегеніміз – мемлекеттің әр түрлі қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында бюджеттен қайтарылмайтын негізде бөлінетін
қаражат.
Инвистициялар дегеніміз – айналым процесінің нәтижесінде
қалыптаспайтын, кіріс деңгейіне тәуелді емес, жиынтық сұраныс тұтынуының,
инвистициялық және мемлекеттік сұраныстардың қосындысынан тұрады.
Егер де экономикада мемлекеттік бюджеттің тапшылығы несие профициті
(бюджетке келіп түсетін кірістер мен ресми трансферттер түсімдері жалпы
шығыстар көлемінен және қайтарымды негізде бөлінетін несиелерден асып
түсуі) болғанда, жинақ ақшалар мен инвистициялар кең болмайды. Мысал үшін,
бюджет тапшылығы болғанда, үкімет нақты ақшаның бөлігін осы тапшылықты
қаржыландыруға жұмсайды, яғни (жоқ) жинақ ақша сомасы инвистициялардан асып
түседі.
Бюджет кірістеріннің өсуі ақшаның өсуіне әкелетіні белгілі. Егер де
инвистициялар бұрынғы қалпында қалса, онда жинақ ақша мен инвистициялар
айырмасы да өседі, кіріс көлемінің өсуіне қарамастан бюджет тапшылығының
үлкеюіне әкеледі.
Біздің талдауларымыз көрсетіп отырғандай, бюджет тапшылығын жабу және
мемлекет борышын өтеу үшін, кәсіпкерліктің дамуына жол ашуымыз керек.
Өйткені кәсіпкерлік қызмет пайда табу мақсатында, микродеңгейінде
инвистициялық саясатты ұтымды қолдана алады. Бұл салық төлемдерінің
көбеюіне, яғни бюджет кірісінің үлкеюіне әкеледі. Мемлекет залалды
кәсіпорынды ұстап тұра алмайды, өйткені ол бюджеттік шығындардың өсуіне
әкелетіні сөзсіз. Қалыпты нарықтық экономикада керісінше кәсіпорындар
мемлекетті асыру қажет. Сондықтан да бізге табыс тауып, бюджетке салық
төлейтін меншік иесі керек.
Сол кәсіпорындар мен мекемелер арасындағы қарым-қатынысты дамытатын
бюджет. Неғұрлым кәсіпорындар, өнеркәсіптер өнім өндірісі (әрине пайдалы)
көп болған сайын, бюджет жағдайы да соғұрлым жақсара береді. Бірақ, ол
көптеген шарттарға сүйеніп отыруы абзал. Мысалы: тауарлардың шектен көп
болмауы, жұмысбастылық, инфляцияны болдырмау жолы, т.б.
Ел экономикасын дамытуда бюджет шешуші рөл атқарады. Соңғы бірнеше
жылдар бойы оның шағын бөлігі табыс бөлігінен басымырақ болып жүр.
Бюджеттік табыс бөлігін өсіру қазіргі кезде актуалды мәселеге айналуда. Ол
үшін өз республикамызда отандық өндірісті дамытып, шетелдіктерге басқаруға
берген өнеркәсіп орындарынан түсетін салықты қадағалап, олардың табыс
мөлшерін жасырып қалуға жағдай жасамау керек.
Бюджеттің шығын бөлігін азайту жолдарын іздестіру – басты міндеттің
бірі. Бұған әртүрлі басқару органдарына жұмсалатын шығындар тікелей әсер
етеді. Қазіргі кезде түгелдей алғанда басқару аппараты тиімді жұмыс істеп
отыр деп айтуға болмайды. Оларда бір бағыт тағы жұмысты қайталап істейтін
органдар кеңселер көп. Бірақ, олардың жұмысынан халыққа келіп жатқан нақты
пайда жоқ. Осыған қарамай, басқару аппаратына көптеген шығындар кетеді,
оларға конфортабельді офистер, транспорт бөлінеді, қымбат бағалы байланыс
құралдарымен жабдықталады, шетел жиһаздары сатып алынады.
Мемлекеттік басқару мекемелерінің үйлерін аурухана, мектеп үйлерімен
салыстырып қарасақ, олардың айырмашылығы жер мен көктей, қай салаларына
жұмсатып жатқанына тұрақты бақылау орнату, мемлекеттік реттеудің тікелей
міндеті.
1994 жылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін орындау барысында өзара
есептесулердің үлес салмағы 1,3 процент, соның ішінде республикалық – 2
және жергілікті бюджет бойынша 0,1 процент болды.
1995 жылдың қортындылары бойынша мемлекеттік бюджет өзара есептесу
үлгісіндегі кірістер жөнінен 17,7%, ол республикалық және мемлекеттік
бюджеттер тиісінше 25,6 және 8,3% орындалды.
1996 жылы бұл көрсеткіштер әсіресе жергілікті бюджеттер бойынша күрт
өсті – олардың кірістері өзара есептесудің ақшасыз есептесу түрінде 38,8%
орындалды. Жеті облыста бюджет кірістеріннің жартысынан астамын өзара
есептесулер құрады, мысалы, олар Солтүстік Қазақстанда - 65,1%, Жезқазғанда
-63,7%, Көкшетауда - 62,2% болды.
Барлық денгейдегі бюджет кірістерінің ақшасыз орындалуы жалақы мен
зейнетақының толық әрі уақтылы төленуіне, үкімет пен жергілікті
органдарының басқа бюджеттік міндеттемелерін орындалуына кері әсерін
тигізеді.
Оның үстіне санақ қажеті мен еңбекақы мөлшеріндегі айырмашылық та
айтарлықтай. Дамыған өркениетті елдерде бюджет бөлуде оқу-ағарту, денсаулық
сақтау саласы бірінші орында тұрады. Бұл тәртіп біздің елде де еңгізілуі
тиіс.
Сол сияқты ауыл шаруашылығының саясаты мемлекеттің құрамды бөлігі
болып табылады. Өз шаруашылығы есебінен өзін асырай алмаған ел мемлекеттік
қауіпсіздігін жоғалтады. Шет елдерден тасымалданатын тамақ өнімдерінің 15%-
тен аспауы керек. Ал біздің Республикамызда бұл көрсеткіш 20%-тен асып
кетіп отыр. Осы жағдайды және қазақ халқының 80% -не жуығы ауылда тұратынын
ескере отырп, ауыл шаруашылығына бюджеттен қаржы бөлуді өсіре түскен орынды
болар еді. Амал не, биыл өткен жылмен салыстырғанның өзінде ауыл
шаруашылығына қаржы аз бөлінгелі отыр
Мемлекеттік бюджетке, жоғарыда аталған салаларға көбірек қаржы бөлу
керек және ол мөлдір болуы тиіс. Мемлекеттік бюджеттің қайда шығындалып
жатқаны бүкіл халыққа жария болуы керек. Осыны ескере отырып, үстіміздегі
жылы бюджеттік табыс және шығын бөліктерін нақтылы анықтап, оның экономика
мен әлеуметтік жағдайдың қаржы органдары өткізген тексерістер көрсетіп
отырғандай, бюджетті қарау барысында өзара есептесулер жүргізу практикасы
бірінші кезекте білім, денсаулық сақтау, мәдениеттің тиісті ұйымдарын, ішкі
істер орындарын, әскери бөлімдерді қаржыландырытын бюджет шығыстары
есебінен бюджетке төлем өткізуге міндетті шаруашылық субъектілерден
түспеген салықтарды іс жүзінде жабуға әкеледі.
Мысалы Қазақстан Республикасынның білім, мәдениет және денсаулық
сақтау министірлігінің және оған қарасты ұйымдар жылу энергетикасымен
жабдықтайтын кәсіпорындармен 128 млн. теңге сомадағы алдын-ала төлемді
ескере отырып өзара есептеу жүргізді.
Және де есеп комитеті Қазақстан Респуликасының үкіметі мен
Парламентіне өзара есептесулер практикасын тоқтату туралы тиісті ұсыныстар
енгізді.
Қаржы министірлігі салық комитетінің салық және бюджеттің басқа
міндетті төлемдері бойынша берешектерін қысқарту жөніндегі жұмысын
тексереді, т.б. осындай жұмыстар мен толықтырулар көптеп еңгізілді.
Салықты уақытылы төлемеу немесе жасырып қалу мемлекет алдындағы ең
үлкен қылмыс болып саналмақ. Бұл алдағы жұмысымыздың басты мақсаты.
Өйткені, өкпе-реніш, кейкілжіктердің бюджеттен күнделікті ішіп-жегенін
айырып жүргендер тарапынан туындап жатады. Сондықтан да пайдалы іспен
шұғылданатын кез келген жеке немесе заңды тұлға міндетті түрде салық төлеуі
тиіс. Сонда ғана бюджеттің қоржыны толып, одан қаржыландыратын мекеме
қызметкерлерінің өкпе-реніші азаймақ. Алайда, бюджет қоржынын толтыру
шешімін күткен қиын түйіндердің бірі болып тұр.
Сондай-ақ біз берешектін өсуінің аталған себептермен қатар басқа,
неғұрлым терең факторлары да орын алып отыр деп есептейміз. Бұлар ең
алдымен білікті маркетинг пен менеджменттің жоқтығы республиканың
шаруашылығын жүргізуші субъектілерінің алдында бюджеттік міндеттемелердің
қадағаланбауы дер едік.
Жуырда Ресейде орын алған бюджет дағдарысы елеулі дәрежеде нақты
экономика секторын дамыту, салық жинауды жақсарту және мемлекеттік
шығындарды қысқарту жөніндегі жүйелі жұмысының орынына өзара есептесулерді,
салықтан босатуды және басқа қаражаттық дүмбілездіктерді ұлғайтумен қоса
басқа мемлекеттік борыштың айтарлықтай өсуіне жол берудің салдары болып
табылады. Мемлекеттік қазынашылық облигациясы бойынша қысқа мерзімді және
қымбат қағаздардың басым болу себепті әсіресе ішкі борыштық құрылымы аса
қолайсыздау болып шықты, мұның өзі проценттік шығындардың жылдам өсуіне
әкеліп соқты.
Сонымен, әлемдік қаржы рыноктарында ахуал нашарлай бастаған кезде,
Ресейге тартылған “ыстық ақшалар” тұрақсыздықты тудыратын елулі факторға
айналды. Мұның зардабы жалпыға бірдей жақсы мәлім.
Осы орайда Респуликалық бюджеттің орындалуына бақылау жасау жөніндегі
есеп комитетінің бақылау тексеру ғана емес, сонымен қатар ұйымдық-талдамдық
жұмысының негізгі бағыттарын өтеу дер кезіндегі әрі дұрыс шаралар болып
көрінеді.
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесін жетілдіру.
Кез келген бюджет жүйесі, унитарлы, федеративті болсын, олардың
глобалды мақсаты, экономикалық нәтиже (эфиктивность), қоғамдық әділеттілік,
саяси тұрақтылық, заңдардың басқару күштерінің күшеюі және де ең маңыздысы
мемлекет бірлігі.
Бюджет жүйесінің әр саласы өз-өзін қамтамасыз ете алатын, принцип
базасынан өткен әлемдік тәжрибеге қарағанда, бюджет жүйесі мынадай
мәселелерді көрсетеді. Біріншіден, шығындарға қарап отырып, әр маман
арасындағы анық айырмашылық. Екіншіден, мемлекеттік басқаруда, әр маман өз
дәрежесіне байланысты орналасады және тиісті қаржыланады. Үшіншіден, барлық
ұзынан немесе тігінен (координат бойынша) болған дисбалансты бюджет
жүйесінің көмегімен жетілдіру дұрыстау және де бүкіл ел территориясында
қызмет көрсету стандарт үлгісін орнату. Алайда, бақылау көрсеткендей
ешқандай елде, бюджеттік қатынастардың жан жақтылы, әмбебап моделін құрған
жоқ.
Біздің елімізде де салықтық, бюджеттік заң жоспарлары аздап әлсіз
жүргізілгендіктен экономикалық жағдай көркейіп кетті деп айта алмаймыз.
Жоспарлаудың нақтылығы, ақиқаттығы арнайы әдістерді қолдануды талап
етеді. Бюджеттік жоспарлаудағы қолданатын әдістер құбылмалы болып келеді,
өйткені ол нарықтық экономикада тауарлар мен қызметтерді өткізетін нарыққа,
оның негізгі механизімдері: ақшаға, бағаға, құн заңына, сұраныс пен ұсыныс
заңына тәуелді.
Нарықтық экономика зандарына сәйкес бюджетті жоспарлауда мынадай
әдістерді қолданған жөн:
□ Экономикалық талдау.
□ Нормативтік.
□ Баланстық.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.