Қазақстанның зайырлы мемлекет ретінде дамуы: мазмұны, белгілері, болашағы

Конституциямызда зайырлы мемлекет екеніміз ап-анық жазылған. Зайырлы мемлекеттің діни ұстанымы қандай болуы керек.
Зайырлы мемлекет дегеніміз – діни тап өкілдерінің мемлекет билігін тартып алуына жол берілмеуі. Жалпы, ислам дінінде діни таптың болуына тыйым салынған. Исламда Жаратушы мен пенденің арасындағы қатынастарды реттейтін, арада дәнекерлік жасайтын топтар жоқ. Бұл күндері ислам атын жамылған кейбір ағымдар исламда жоқ нәрсені алып келді. Адам мен Жаратушы арасында делдал болатын «тақсыр», «шейх» деп аталатын тариқат көсемдері пайда болды. Бұл өз кезегінде исламға жат әрекет болып қана қоймай, мемлекеттің зайырлылық қағидасына да қайшы болады. Өйткені суфизм тариқаттарына кірген «мүридтер» ең бірінші кезекте тариқаттың заңдары мен ережелерін басшылыққа алады. Тақсырға көзсіз бағынушылық – суфизмнің ең негізгі қағидаларынан. Яғни бір тариқат көсемі оң мыңдаған, тіпті жүз мыңдаған адамдарды өзіне қарата алады. Ал сол адам кімнің ықпалында болатыны белгісіз. Егер сыртқы күштердің, яки іштегі бүлікшілердің қарамағында болса, түгел бір тариқат аталмыш бағытта жұмыс істеуі мүмкін. Сол себепті 1923 жылы Түркия Республикасын орнатқан Мұстафа Кемал Ататүрік ең алғашқы реформаларын халифалықты жою және суфизмге тыйым салумен бастаған.
Бүгінгі қазақ (қазақстандық дей беріңіз, – Ғ.Е.) қоғамында қоғамдық пікір үстемдігін меңгеріп алуға тырысушылықта, менің ойымша, екі негізгі мәселе бар. Бірінші мәселе дінге қатысты.
Біздегі жағдайға келсек, Конституциямызда Қазақ¬стан Республикасы зайырлы мемлекет деп анық¬талған. Бұл мемлекет пен діннің қарым-қатынасы мәселесіндегі теория мен тәжірибеде қолданылатын басты принцип. Демек, дін және діндер үрдісі мәселелерінде ұстанатын прин¬ципіміз зайырлылық. Бұл принцип білім беру саласында сақталуда. Зайырлы оқу орындары діни оқу орындарынан бөлек. “Зайырлы мемлекеттің” не еке¬нін анықтама, энциклопедиялар арқылы, яғни түсінік негізінде түсіндіруге болады, ал заң жөнінде қалайша айтпақпыз. Интернет беттерін парақтасақ, зайырлы¬лық мәселесі, бүгінде Ресей, Украина елдерінде талқыланып, алуан түрлі пікірлер айтылып жатыр. Сөз орайына қатысты айта кетейін, зайырлы мем¬лекеттің атеистік классикалық түріне кеңестік мемлекетті айтуға әбден болады. Бұл мемлекет шын мәнінде дінді (шіркеуді) мемлекеттік істен мүлдем аластатты, демек, бізге бұл жолға түсуге болмайды. Ол теріс бағыт болатын.
Біздің түсінігіміздегі зайырлы мемлекет мазмұны жағынан құқықтық, демократиялық болғандықтан ол дін өрісіне мүмкіндік беретін мемлекет. Мәселе, осы мүмкіндіктің сапалық мөлшерінде. Соны заң арқылы нақтылы анықтау мәселеге айналып отыр.
Зайырлы қоғамда зайырлы азаматтар болуы табиғи жағдай. Олар, зайырлылар кімдер, атап айтсам, мемлекеттік, саяси жүйедегілер, журналистер, ғалымдар, білім беру саласындағы мұғалімдер, оқу ісін ұйымдастырушылар, ең соңында өзін зайырлы деп санайтын азаматтар.
Зайырлылық дегенде басын ашып алатын жай, ол теократия мәселесі. Осы мәселе туралы америкалық ислам танушы Бернард Луэйс былай дейді: “Теок¬ратия – это государство, в котором власть принад¬лежит церкви, т.е. духовенству. Ясно, что в этом смысле ислам не является и не может быть теок¬ратическим. В исламе нет церкви и нет духо¬венства, как с теологической точки зрения, потому что в нем нет духовной должности или духовного посредни¬чества между Аллахом и верующим, так и учреди-тельской, потому что здесь нет епископов и иерар¬хической власти религиозных деятелей” (Выс¬тупле¬ние проф. Бернарда Луэйса на международном кол¬локвиуме ЮНЕСКО 7-10 декабря 1982 г. в Париже).