Дене шынықтыру

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Мазмұн

Дене шынықтыру
Дене шынықтырудың қағидалары
Атмосфералық ауа арқылы денені шынықтыру
Таза ауа - тіршіліктің кепілі
Денені суық сумен шынықтыру
Ғұмыр бойы үйрен
Дене тәрбие

Дене шынықтыру

Арнаулы түрде жүргізілген ғылыми зерттеулердің қорытындыларына қарағанда, спортшылар әлемде кездеспейтін рекордтарды жасайды. Оның себебі арнаулы түрде жаттығу мен ағзаның ерекше әсерінен екіні анықталады. Адам ағзасында шек жоқ екені бақалды. Әдетте жай уақытта жасай алмайтын нәрселерді қиналған, күйзелген кезде адам тез жасайды да өзі қайран қалады. Адам ағзасы - 86 градусқа жететін суықтыққа +50 градус ыстыққа шыдай алады. Мүндай жағдайға шыдау үшін арнаулы жаттығулар жасау керек.

Денені шынықтыру дегеніміз - кез келген физикалық жаттығу. Оның белгілі заңдылықтары мен принциптері болады. Осы принциптер мен факторларының зиянды ірекетін жеңе лады.

Дене шынықтырумет Ресей халықтары көне заманнан бері айналысқан. Орыс деревняларында ыстық моншаға түсіп, оның буына қаныққан адамдар далаға шығып алып қарға аунап, қайтадан ысты моншаға түсіп буға оранған. Мұның өзі денсаулықтың негізі еді. Сондықтан да орыс адамдарының дені әрқашанда сау болған. Қазаұтар күндіз-түні далада мал бағып, денесін үнемі шынықтырып жүрген. Белгіл бір жағдайларда адам өз ағзасының ауа-райының қолайсыз әсерлерімен және айналаны қоршаған сыртқы орта факторларынан қорғаныс қабілетін күшейте түседі. Бұған жүйелі және ұтымды түрде жасалған валеологиялық жаттығулар жасаумен қол жеткізуге болады. Ағзаны шынықтыру деп осыларды айтуғка болады.

Әдетте шынықтыруды ағзаның суыққа деген төзімділік тұрақтылығының деңгейі деп кейбір ғалым-физиологтар мен медиктер түсіндіреді. Өйткені суыққа деген жоғары сезімтілдылық қалыпты жағдай бойынша тұмаумен (грипп) қосақталып келіп, ағзаны нашарлатады. Ең алдымен тыныс жолдары қабынып, мұрыннан үзіксіз су ағады. Ағзаның температурасы кенеттен жоғарылайды. Алайда шынығуды тек дерттің алдын алудың тәсілі деп түсінудің қажеті жоқ, сондай-ақ, ағзаның қорғаныс қасиетін жоғарылататын және сан алуан климаттық жағдайларда қызмет етге қабілеттіліктің төмендеуі деп түсініу керек.

Шынығудың физиологиялық-биологиялық негізі ағзаның айналаны қоршаған сыртқы ортаның факторларына сай икемділік мүмкіндіктерін белсенді түрде дамытады.

Шынығу кезінде ағзаның біріншіден айналаны қоршаған сыртқы орта факторларымен арадағы биологиялық тепе-теңдікке жету, екіншіден, ағза ішіндегі физиологиялық-биохимиялық үрдістер арасындағы бұзылмаған қалыпты сақтау. Айналаны қоршаған сыртқы орта факторларымен қашан да, қай мезгілде, жыл маусымдарында болмасын ағза биологиялық тепе-теңдікті сқтай алса, онда адам ұзақ уақыт өмір сүреді. Ғүмыры ұзақ болады. Ал егер, биологиялық тепе-теңдік бұзылған кезде, онда адам тіршілік үрдісін тоқтатады. Тіпті, қалыпты жағдайдың өзінде де ағзада қалыптан тыс ауытқулардың үзіліссіз өзара ықпал әрекеттері өтіп отырады. Олардың керекті ағзаның икемдегіш типтік-тегершіктермен жедел жөнге келтіріліп отырады. Бұл табиғат күшіне байланысты жүреді.

Дене шынықтырудың қағидалары

тіндеулік; 2) жүйелік; 3) адамның денсаулығының ауытқуына байланысты жеке бастың аутогендік ерекшеліктерінің есебі; 4) дене шынықтыру үрдісінде күн энергиясын, суық суды және ауаны кешенді түрде пайдалану; 5) күнге қыздырыну. Күн сәулесінің энергиясы емдікке халық ежелден пайдаланып келеді. Әдетте күн сәулесінің радиациясы үш түрден тұрады. 1) Төте радиация; 2) шағылысу; шашыранды радиация; 3) ультра фиолетті.

Атмосфералық ауа арқылы денені шынықтыру

Атмосфералық ауамен адамзат баласы бірге өсіп, біте қайнасып келе жатқан ежелгі тіршілік тірегі. Оттек - бүкіл тіршілік дүниесі ең бірінші қажетті заттарының бірі. Онысыз өмір сынын өкпсі бір минуттың ішінде 12-13 метрдей, ал тәуклігіне 7280 литрдей оттек жұтады да, көмір қышқыл газын бөліп шығарады. Сөйтіп, олар ауаны көмір қышқыл газын сіңіреді де, оттекті атмосфералық ауаға бөліп шығарады. Қай жерде жасыл өсімдіктер көп өссе, сол жердің ауасы өте таза келеді. Әсіресе орман-тоғай іші. Адам ағзасына әсер ететін негізгі фактор атмосфералық ауаның температурасы.

Таза ауа - тіршілік кепілі

Адам әрекеті тек жер бетіндегі суды ғана емес ауаны да ластап келеді. Күн сайын өнеркәсіп орындары ауаға орасан зор улы газ және оларға қоса өте маида бөлшектерден тұратын қоспаларды шығарып жатады. Олар ауамен бірге адам мен жануарлардың денесіне сіңеді және жер бетіне шөгеді. Кейде оларды жел алғашқы шыққан орнына қатты зат түрінде бөлініп шығатын заттардан ауаны қорғау адам денсаулығы үшін де, тіршілік үшін де үлкен мән алады.

Осы уақытта ауаға улы қосындыларды жібермеу, адамзат баласының алдында тұрған үлкен мәселе.

Ауаның әр түрлі жолмен былғануы атмосферада бірте-бірте түпкірлікті мутагенді өзгерістер тудыратыны анықталып отыр. Мысалы, қалалардың үстін, 2000-2500 м биліктік көлемінде, әртүрлі газдар мен ұсақ бөлшектерден тұратын қарақошқыл (не тұман екені, не бұлт екені белгісіз) түтін басып тұрады. Осындай көрініс Алматы қаласына тәнқұбылыс. Осындай құбылыстардан қала ішіне күн сәулесінің ультра күлгін сәулесі жетпейді. Осыған байланысты қала ішінде жұқпалы ауру тарататын микробтар көблейіп кетеді. Олар неше түрлі көз, тері өкпе дерттерін адамдарға дарытады. Адамдар көп мөлшерде ауруға шалдығады. Әсіресе тұмау адамдарды әбден әлсіретіп жібереді. Арнаулы тұрде жүргізілген деректер бойынша, жаз айларында күн сәулесінің 20-дан 50процесінтіне дейін қала үстіндегіқарақошқыл көрініс тұтып қалатыны анықталады. Қарақошқыл көрітіс күн сәулесінің спектрлік құрамында тек 0, 5 процент ультракүлгін сәуле бар екені анықталады, ал тау бөктеріндегі ультракүлгін сәулелердің мөлшері 20%-ке жететіні белгілі болды.

Денені суық сумен шынықтыру

Табиғаттаға суық сумен ден шынықтыру ежелден келе жатқан әдістердің бірі. Суық суды бірнеше зорлық пен зомбылққа пайдаланғаны туралы қолымызда ғылыми деректер бар. Орыс патшасы Иван Грозный Еділ өзенінің бойындағы татарларды Еділдің мұздай суына шомылдырып кристиан дініне бағындырған деседі.

Денені сумен шынықтырудың жолдары өте көп (сүртіну, шомылу, суға түсу, қыста суға түсу, морждану, душ, монша, П. К. Ивановтың «қарғаш» сауықтыру жүйесі. Мұздай суға түсу осы шараның қағидаларын ескереді. Практикалық ұсынылымдар мен сілтемелерді бұлжытпай қатаң түрде орындау керек. Гер олар дұрыс орындалса, онда ағзадағы өзгерістер қалыпты мөлшерде өтеді. Сондай-ақ, өкпенің тіршілік ету аймағы кеңейеді, шеттік қандағы эритроциттер мен лейкоцидтердің санымен сапасы артады. Жүрек бұлшық еттің қабілеті жақсарады. Бір минут ішінде жүрек арқылы қтетін қан мөлшері көбейеді.

Қыс айларында суық суға түсу адамның психикалық қызметіне де үлкен психикалық әсерін тигізеді, осының нәтижесінде адамның ақылы өседі. Еске сақтау үрдісі қыйсапсыз көп мөлшерде артады. Адамның көңіл күйі арта түседі. «Қыста суық суға түсуге менің алып келген ағзамдағы ауру» - деп баяндайды С. А. Назарбаева.

Монша. Бу шығарар қайнау көзіне ие болған бу шығарып алу әдістеріне орай, моншаның сан алуан сипатындағы монша түрін айырады. Рим, араб, түрік, фин-саунасы, орыс буландырылған (ғажап көрініс) сонымен қатар Жапониядағы Сэнино және офуро.

Моншаның түрлі бөлімдеріндей температураның алмасу қан тамырлары үшін гимнастика сияқты, мүмкін одан да артық әсер етуі сөзсіз. Біресе кеңейіп, біресе тартылуы, олардың майысқақтық икемділігі айтарлықтай түрлетіп оңайтады. Су мен адам арасындағы байланыс көне заманнан бері қарай қалыптасып келе жатқан жағдай. Сондықтан да табиғаттың өзі жаратқан суына жан-жақты тоқтатылып өткенді біз жөн көрдік.

Ғұмыр бойы үйрен

Балалық шақ . . . ойында жтелеген үзік-үзік оқиғалардан басқадай ешқандай фактілер қалмайды. Балаларды биосфераға дұрыс көз қараста тәрбелеудің айналамыздағы «Қорғанысыз жәндіктерді», «көгалдар мен орман-тоғайларды». Қорғакға үйретудің айрықша маңызы бар. Ал мұнымен кім шұғылдануы керек? Балалар бақшасымен тәрбиешілердің білімі жете бермекі мүмкін. Ата-аналары ше? Олар биосферадан бір нәрсе әкелгенін мадақтайды.

Биосфераны қорғау мәселесі дер кезінде және тиімді шешу үшін әрине маман керек, халық шаруашылығы салаларында биосфере байлықтарын пайдалану процестеріне тікелей қатысатын, басқаратын адамдардың биосфераны қорғау жүйелерінен хабары, тиісті білімі болуы керек. Маусымдық «түсім болса болғаны, ендігі жылы тағы да көре жатармыз, өзімізге жетсе болды - келешек өзі ойластыра берер» декшілік биосфераға жүрмейді.

Жас балалар экологиялық әлемнің алғашқы әліппесін жақсы білулері керек. Көпшілік жағдайда жастардың биосфераға көз-қарасы, турасын айтқанда онша емес, олардың биосфераның заңдылығын түсінбекшілігі мен селқостығы биосфераға қаншама зиян келтіреді десеңізші! Мектептегі биология пәнінің мұғалімі күллі оқушыларға биосфера жөніндегі көзқарасты толық түсіндіре алу мүмкін бе? Жоқ мүмкін емес. «Жалғыз адам жауынгер емес» деген қағида осындай да дәл келеді.

Кейінгі жылдары биосфераның қорғау негіздерін үйрету мәселелерімен көптеген оқытушылар, ғалым-биологтар шұғылдануда. Биосфераны қорғау (оның биоресурстарын) тиімді пайдалану туралы баспасөз беттерінде, радио мен телевидение де көп айтылып, көп жазылып жүр.

Қазіргі кезде бисфераны қорғау және экология пәнін бастауыш сыныптардан бастап, жоғары сыныптарға дейін оқыту мақсаты тұр.

Шет тілі. Бұл пәннің сырттай қарағанда биосфераны қорғауға қандай қатынасы бар деген сөз ойға келеді. Орта мектептерде шет ел тілі пәнінің оқытушысына биосфераны қорғау материалдарын көбірек кпайдалан деп ешкімде міндеттемейді. Дегенмен, бұл пәннің өзінде де көптеген мүмкіндік бар, ал осы мүмкіндіктер пайдаланбау оқытушыға келіспейді. Ағылшын тілі сабағында биосфераны қорғау туралы не айтуға болады?

Фдамзат баласының биосфераға келтіретін зиянын ағылшын тілінде айтып беруге әбден болады. Шет елдердегі биосфераны қорғау, сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктерді өсіріп, көбейту жөніндегі ең жақсы ұйымдастырылған тәжірибелерін баяндау. Интернационалдық - достық клубында биосфераны қорғауды насихатттау секциясын ұйымдастырып, шет елдегі мектеп оқытушыларына Қазақстанның әсем көрінісі мен байлығын таныстыру.

Биосфераны қорғауды химия пәнімен қалай байланыстыруға болады? Химия өнімдерінің егіннің, бау-бақшаның өнімділігін арттырудағы, адамға зиянды жәндіктермен және өсімдіктермен күресудегі сиқырлы күшін оқушыларға әігімелеп беру. Сонымен қатар, химиялық препараттардың атмосфераны, су мен топарақты былғайтынын ойға түсіру керек. Мұның бәрін жергілікті мысалдармен дәлелдеу.

География сабағында биосфера байлығы таусылмайтын қазына еместігін, ал орман-тоғайларды қалай болса, солай кесуге, суды, атмосфералық ауаны ластауға болмайтынын түсіндіріп қажет. Белгілі бір цифрларды мысалға келтіре отырып, биосфера байланысының таусылмайтын дүние емес екеніне көз жеткізу.

1000 гектардай самырсын өскен тайганы жаппай кесу шамамен 200 мың текше метрдей құрылыстық ағаш береді. Әр текше метр ағаштың сатылу құны 2040 мың, немесе жинақтап алғанда 2 миллион теңгедей.

Ағашты жаппай кеспей, орман-тоғай ресурстарын ұзақ уақыт бойы комплексті түрде пайдалану керек. Қандай киім алуымыз мүмкін? Аумағы мың гектар жердегі пісіп жетілген самырсыннан жылына орта есеппен 250 центнер самырсын жаңғағын, 100 центнер жидек, сондай мөлшерде саңырауқұлақ, біраз мөлшерде шырыш және емдік, техникалық шикі заттар алуға болады. Аңшылық өнімдерін де ұмытпаңыз. Жыл сайын «кіріс бөлігіне» 5-6 бұлғын, 20-30 ақ тиін, сасық күзеннің, ақ қоянның шұбар тышқанның және басқа да (қымбат терлі аңдардың, біраз терісі алынады. Бұған орташа салмағы 150 килограмдай бір маралдың немесе бұланның және бірнеше ондаған меңгіреу кұр мен бұлдырықтың етін қосыңыз. Күллі киімнің сатылу бағасының жалпы құны 150 жылдың ішінде 7, 5 миллион теңгедей. Әр жылға шаққанда бұл шамамен 50 мың теңге.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.