Қарым-қатынас үдерісіндегі кинесикалық амалдар

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Филология факультеті

Жалпы тіл білімі кафедрасы

Диплом жұмысы

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ҮДЕРІСІНДЕГІ КИНЕСИКАЛЫҚ АМАЛДАР

Орындаған:

4 курс Қ. Т.

Ғылыми жетекші

филол. ғыл. канд. доцентУматова Ж. М.

Норма бақылаушыТаусоғарова А. Қ.

Кафедра меңгерушісі

филол. ғыл. докт., профессорМадиева Г. Б.

Қорғауға жіберілді:

« 7 » маусым 2011 ж.

Алматы, 2011

РЕФЕРАТ

Диплом жұмысының тақырыбы : Қарым-қатынас үдерісіндегі кинесикалық амалдар .

Диплом жұмысының көлемі: 49

Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы реферат, глоссарий, кіріспеден, екі бөлімнен, пайдалынған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

Диплом жұмысының зерттеу нысаны: Этномәдени саланың феномені болып табылатын қарым-қатынастағы кинесикалық амалдар табиғаты.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеті: Кинесикалық амалдардың семантикалық мағынасын ашу, ұлттық-мәдени ерекшелігі мен әмбебаптығын анықтау. Қазақ жазушыларының көркем шығармаларда қолданылатын кинесикалық амалдарды топтастырумен қатар, қытай, парсы, қазақ ұлт өкілдерімен қарым-қатынас, әңгімелесу барысында қолданылған кинесикалық амалдарды салыстыра зерттеу арқылы ерекшеліктерді түсіндіру.

ГЛОССАРИЙ

Коммуникация − (лат. communicatio байланыстыру, қарым-қатынас жасау, ортақ ету) ағыл. Communication − қарым-қатынас терминімен бірдей; белгіленген таңбалар жүйесі арқылы қоғамдағы адамдардың ақпарат алмасуы.

Ым-ишара тілі − (ағыл. sign language − ым мен ишара жасауға негізделген коммуникативті жүйе (кинетикалық тіл) .

Сөйлеу актісі − (лат. aktus − іс-қимыл) ағыл. speech act − адресаты бар, белгілі бір қоғамның әлеуметтік-тілдік мінез-құлқының қағидаларымен реттелетін, алдын ала ойластырылған, мақсатты, нақты бір сөйлеу жағдайында сөйлеуші айтатын, тыңдаушы қабылдайтын сөйленіс.

Пантомимика − сөзсіз ымдау, ишарат көрсету, мәнерлі дене қозғалысы.

Мимика − ішкі психологиялық жағдайды білдіретін бет құбылыстары.

Кинесика − кең мағынасында, кинесика − бұл дене мен оның бөліктерінің тілі туралы ілім, тар мағынада-дене мен оның бөліктерінің қимыл-қозғалысы, ым-ишара туралы ілім. «Кинесика (грекше kinesis − қозғалыс) -сөйлеу аппаратының қимылдарынан басқа адам өзара қатынас жасау үшін қолданылатын барлық ым-қимылдарды (кинемалар) зерттейтін ғылым [2, 174 б. ] .

Паралингвистика − (грек тілінен «маңында» және «лингвистика») а) сөйлеу хабарламасына ене отырып, вербалды амалдармен бірге мазмұнды ақпарат беретін бейвербалды амалдарды зерттейтін тіл білімінің бөлімі; ә) сөйлеу коммуникациясына қатысатын бейвербалды амалдардың бірлігі.

Паратілдік амалдарға мынадай анықтама беріледі: дене қимылы, әсіресе, сөйлеу мәнерлілігін арттыратын қол қимылы (қолмен әр түрлі қимылдар жасау) .

Бейвербалды амалдар − вербалды амалдарды толықтырып, оларға қосымша мағына үстейтін, коммуникативтік актіні жалғастыруға қызмет ететін, адамдардың өзара түсінісуін қамтамасыз етуге көмектесетін қарым-қатынас түрі.

Кинесикалық амалдар − қарым-қатынас барысында қолданылатын мимика, ишара, дене қалыбы, адамның аяқ алысы сияқты ұғымдардың жиынтығы.

Просодика − тембр, интонация, дауыс қаттылығы, екпін, ырғақ т. б. баяншы мен қабылдаушының көңіл-күйін, сезімін сипаттаушы амалдар.

Проксемика - коммуникативтік актіге қатысушы адамдардың арасындағы арақашықтықты зерттеуді нысана етіп алады.

МАЗМҰНЫ

РЕФЕРАТ

РЕФЕРАТ:

РЕФЕРАТ: ГЛОССАРИЙ

РЕФЕРАТ:

РЕФЕРАТ: КІРІСПЕ

РЕФЕРАТ:

: 1

РЕФЕРАТ: БЕЙВЕРБАЛДЫ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ МЕН ПАРАЛИНГВИСТИКА ҰҒЫМЫНА ҚАТЫСТЫ ТҮСІНІКТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

: 1. 1

РЕФЕРАТ: Ым тілінің зерттелу тарихы

: 1. 2

РЕФЕРАТ: Паралингвистика құбылысының жалпы сипаты

РЕФЕРАТ:

: 2

РЕФЕРАТ: ПАРАТІЛДІ АМАЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ

: 2. 1

РЕФЕРАТ: Паралингвистиканың кинесика саласы туралы түсінік

РЕФЕРАТ: Қарым-қатынас үдерісіндегі кинесикалық амалдардың қолданысы

РЕФЕРАТ:

РЕФЕРАТ: ҚОРЫТЫНДЫ

РЕФЕРАТ:

РЕФЕРАТ: ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

РЕФЕРАТ:

РЕФЕРАТ: ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Бітіру жұмысы қарым-қатынастағы бейвербалды амалдарға, олардың ұлттық табиғатына арналып отыр. ХХғасырдың соңғы жылдары лингвистика саласында паратіл амалдарын ғылыми тұрғыдан қарастыру қолға алынып келеді. Қарым-қатынас кезінде ауызша және жазбаша қолданыстармен бірге паратілдік құралдарды қолданудың маңызы өте зор. Сөйленістің вербалды тәсілдерімен бірге жүретін кинесикалық, проксемикалық, просодикалық амалдардар, қимылдар лингвистикада бейвербалды қатынастың құрамында болатынын түсіндіреді. Соның ішінде біздің қарастырып отырған қарым-қатынас үдерісіндегі кинесикалық амалдар қолданыста жиі ұшырасады. Көңіл-күйді білдіретін кинесикалық құралдардың туа біткен қасиетке ие екендігіне көз жеткізе аламыз, ал қарым-қатынастағы ұлттық-мәдени ерекшелікті және универсалдылықты білдіретін бейвербалды амалдар туа біткен қатынас құралдары емес, олар қатынас жасау барысындағы қабілет арқылы пайда болған. Осы секілді кинесикалық амалдарға қатысты мәселелер жұмысымыздың теория және практика бөлімдерінде қарастырылған.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бітіру жұмысымызда қарым-қатынас барысында әр түрлі ұлт өкілдерінің кинесикалық амалдардың лингвомәдениеттану тарапынан қарастырылуы зерттеу жұмысының өзектілігі болып табылады. Қазақ тіл білімінде паралигвистика саласын көп ғалымдар зерттемеген. Ал түрлі халықтардың қарым-қатынасындағы бейвербалды амалдарды зерттеген ғалымдар жеткілікті. Зерттеулерде нысан ретінде белгілі бір тіл алынып, олар салыстармалы және салғастырмалы түрде қарастырылады. Орыс тілінің қарым-қатынасындағы бейвербалды амалдарды А. А. Акишина, И. Н. Горелов, Г. В. Колшанский, Е. В. Красильникова, А. А. Леонтьев, Т. М. Николаева т. б. ғалымдар; Т. Т. Железанова - неміс тілінің қимылдарын, Д. А. Абдуазизова, А. Н. Нұрманов, М. М. Сайдханов - өзбек тілінің қимылдарын, С. Б. Бейсембаева, К. Ш. Қажығалиева, М. М. Мұқанов, Ж. Қ. Ибраева, А. Д. Сейсенова, С. С. Татубаев, М. П. Ешимов сынды ғалымдар бейвербалды амалдарды қазақ тілін басқа тілдермен салыстырмалы, салғастырмалы, сипаттамалы аспектіде, психолингвистика тарапынан зерттеген. Енді біз зерттеуімізде паралингвистиканың бір тармағы болып табылатын кинесиканы қазақ тілін сипаттамалы және қытай, парсы тілдерімен салыстырмалы аспектіде қарастырамыз.

Зерттеудің мақсаты − қарым-қатынастағы бейвербалды амалдардың мән-мағынасын ашып, қимылдардың ұлттық табиғатын ашу. Түрлі халықтар қарым-қатынасындағы кинесикалық амалдарды қарастыра отырып, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын, мәдени ерекшеліктерді анықтау. Осыған байланысты бітіру жұмысында төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:

- бейвербалды амалдарға семантикалық талдау жасау, олардың ұлт мәдениетімен, халықтың тұрмыстық дәстүрлерімен байланысын анықтау;

- қарым-қатынас әрекетіндегі кинесикалық амалдардың қызметін анықтау;

- басқа ұлт өкілдерімен араласу арқылы қазақ мәдениетінде қолданылатын кинесикалық амалдарды олардың тіліндегі амалдармен салыстыру, қолданылу себебін ашу, семантикалық мағыналарын көрсету;

- бізге дейін жазылған зерттеу жұмыстарына сүйене отырып тұжырым жасау.

Зерттеудің нысаны - этномәдени саланың феномені болып табылатын бейвербалды қарым-қатынастың компоненті болып табылатын кинесикалық амалдар.

Зерттеудің пәні - мәдениеттер диалогында оның ұлттық-мәдени ерекшелігі, жекелей алғанда - Алматы қаласында тұратын, білім алушы әр түрлі ұлт өкілдерінің қарым-қатынас, араласу кезінде қолданылатын кинесикалық құралдар.

Зерттеу әдіс-тәсілдері. Жұмыста тілдік факторларды белгілеудегі негізге алынған сипаттамалы әдіс, салыстырмалы әдіс, қарым-қатынастағы бейвербалды амалдардың ұлттық және универсалдылығын нақтылау үшін салғастырмалы әдіс, материалдарды жаппай іріктеп жинақтау, топтастыру тәсілдері қолданылады.

Зерттеу материалдары ретінде әр түрлі ұлт өкілдерімен қарым-қатынас барысында бақылау жүргізу арқылы жиналған материалдары болып табылады. Жұмысты жазу кезінде жазушылардың шығармаларынан кинемалар, тілдік бірліктер жинақталды. Осы жұмысқа дейін жазылған зерттеуші-ғалымдардың ғылыми жұмыстары пайдаланылды. Диплом жұмысында келесі лексикографиялық дереккөздер қолданылды:

Қазақ тіліндегі ым-ишараттардың қазақша-орысша түсіндірме сөздігі (Б. Қ. Момынова, С. Б. Бейсембаева) ; Қазақ тілінің 10 томдық түсіндірме сөздігі (жалпы ред. басқарған А. Ы. Ысқақов) ; Қазақ ым-ишараттары сөздігі (М. П. Ешімов) .

Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Зерттеу барысында алынған жалпы ұлттық және универсалды кинемалармен және олардың семантикасымен, өзіндік ерекшеліктерімен жақынырақ танысуға, жалпы тіл білімі және лексика саласының теориялық тұрғыдан толыға түсуіне үлесін қосады. Бітіру жұмысы әр түрлі тілдердегі кинесикалық амалдарды салыстырмалы, лингвомәдениеттану бағыттарда қарастырады.

Зерттеу жұмысының практикалық мәні. Жұмыста алынған нәтижелер мен қорытындылар паралингвистика, лингвомәдениеттану, мәдениетаралық қарым-қатынас, лингвоелтану пәндері бойынша арнаулы курстарда, сонымен қатар оқу-әдістемелік материал құрастыруда, сөздіктер жасауда пайдалануға болады.

1 БЕЙВЕРБАЛДЫ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ МЕН ПАРАЛИНГВИСТИКА ҰҒЫМЫНА ҚАТЫСТЫ ТҮСІНІКТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

1. 1 Ым тілінің зерттелу тарихы

Тілдік орта қарым-қатынасты іске асыру үшін сөйленіс кезінде ойды жеткізу мақсатымен түрлі-түрлі тілдік және тілден тыс, тілдік емес, тіл айналасындағы құралдарды пайдалану дағдысын қалыптастырған. Осы тіл айналасындағы құралдарға ольфакторлық, тактильдік, көзбен көретін, құлақпен еститін тілдік және тілдік емес құралдар жатады. Тілдік құралдарды ғылым тілінде вербалды элементтер деп атасақ, тілдік емес құралдар бейвербалды элементтер деп аталады. Коммуникацияның осы аталған екі элементінің арақатынасы қандай межеде танылуы керек деген мәселеге байланысты бүгінгі таңда қалыптасқан ғылыми пікірлердің өзіндік жүйесі бар.

Вербалды және бейвербалдылықты тереңінен қозғап зерттеген белгілі ғалым Г. В. Колшанский осы меже турасында былай дейді: «Вообще паралингвистический аспект релевантен только в сочетании с изучением вербального общения. Случаи так называемого неязыкового общения лежат вне сферы паралингвистики, на стыке психологии с физиологией и этнографией». Бұл пікірде тілддік емес, тілден тысқары элементтердің паралингвистикалық құралдарға ұқсастығы болатынын, бірақ оларды параамалдармен шатастыруға келмейтінін, олардың адамның физиологиялық ерекшелігі ретінде ғылымның өзге салалары қарастыруға тиістігі жөнінде айтылған пікірді оқимыз.

Орыс тіліндегіневербальные элементыдеген терминніңбейвербальды элементтердеген терминдік атауы филология ғылымдарының докторы, профессор Э. Д. Сүлейменованың басшылығымен жарыққа шыққан тіл білімінің түсіндірме сөздігінде ұсынылады.

Бейвербалды сөзі -бейпрефиксінің (сөзалды жұрнақ) түбірге жалғануының нәтижесінде жасалған. Қазақ тіліндегі төл тілдік қосымшалардың қатарына префикстер жатқызылмайды, табиғатында ондай қосымша түрі жоқ. Мұндай қосымшалар кірме элементтер болып саналады. Осы секілді кірме сөзалды қосымшалардың қатарына -бей, -авто, -агро, -аван, т. б. префикстерін жатқызуға болады.

Ал -бейсөзалды жұрнағы арқылы жасалған сөздер қазақ тілінде көп емес, саналуы ғана, солардың бірі −бейвербалдысөзі, білдіретін мағынасына қарайвербалдылыққа қатысы жоқ, вербалдылыққа жатпайды, вербалды емесдегенді білдіреді.

Бейвербалды тілдік коммуникация құралдарына қатысты терминдербейвербалды амалдар, бейвербалды элементтер, қатынастың бейвербалды құралдарыдеп түрліше аталып жүр, яғни олардың аталуына бірізділік жоқ, толық тұрақталу сатысына жете қоймаған. Тілдік қатынастың осындай элементтеріндене тілі, тән тілідеп те аталып жүргенін еске сала кетеміз. Бұл атаулардың ішінде қатынастың бейвербалды элементтері табиғатына сай, олар туралы толық түсінік бере алатын атау деп санаймыз.

Ал оның қазақ тілі біліміндегі нағыз ғылыми зерттелуі біртіндеп жолға қойылып келеді. Осы саланың зерттелуі туралы тілші-ғалым Б. Қ. Момынова: «Кең ауқымдағы танымдық (когнитивтік) тұрғыдан да дене тілі, ым мен ишаратты зерттеу - тілдің әлеуметтік, психологиялық лингвистика сынды салаларының фактілерін салыстыра отырып, кшенді зерттеу арқылы іске асатынын, теориялық тұғыры әлі толық қалыптаса қоймаған жаңа бағыт екенін» айтады.

Халық психологиясы ғасырлардың жемісі, ол ғасырлар бойы қалыптасады, онда көңіл аударуға тұрарлық түрлі жайттар мен құбылыстар көп кездеседі. Соның ішінде кейбір сезімді, іс-әрекетті сөзбен айтпақ-ақ, ыммен, қимылмен, ишарамен сездіретін түрлі іс-әрекеттер бар. Сондай әрекеттердің ішінде ымдау немесе ым көзбен, ауызбен, бет пішінмен берілетін дыбыссыз ишаралардан тұрады. Қазақ халқы іспен, күшпен, іс-қимылмен немесе пәтуалы бір ауыз сөзбен ғана емес, бет-пішіннің түрлі қозғалысқа түсуі арқылы, дене қимылдарымен-ақ ойын сездіроіп, пікірін, ойын тыңдаушысына жеткізе білген. Тіпті, кей тұстарда, кей жағдайларда ойын жеткізуде ым мен ишарат тиімді болып келетін жағдайлар да болады. Бұл тек қазақ тілінде ғана емес, өзге тілдерде де қалыптасқан көңіл аударатын қызық жағдай. Сондықтан да: «Более того, установлено, что для выполнения некоторых функций параязык более пригоден, чем язык, сравнить: в обычном диалоге главное время фатической и конативной функции возлагается на кинетическую коммуникацию, что позволяет в один и тот же отрезок времени передать большую информацию, в виду большей лаконичности жестов по сравнению с речевыми элементами», − деген пікірдің өзінен біраз жағдайды аңғаруға болады.

Кінәлап, ренжіген жазықсыз баланыңотты көздері жарқ етіп, Байсалғақадала қарадым(М. Әуезов) дегенде, сөзбен жеткізуден гөрі екпіні қатты, алқымды алған ашу мен ашынудыотты көздің жарқ етуіменқадала қарауыарқылы жеткізу әлдеқайда оңтайлы, өте өтімді болып тұрғанын байқау қиын емес. Мұндай жағдайларда ауызша сөйлесу кезінде сөздің артық көрінетіні, қажеті жоқтығы не болмаса жеткіліксіз болуының байқалатыны бар. Келтірілген мысалда бүкіл айтылар ой, айтайын деген сөз бір ғана көзқараспен-ақ жеткізіліп тұр. Бұл көзқараста қаншама экспрессия мен эмоция, сезім жатқанын қара сөзбен айту дәл мұндай әсерлі шықпас еді.

Сондықтан да, әсіресе, түрлі эмоцияны, әрқилы сезім-күйді жеткізу кезінде ауыздан шығатын сөзбен бірге түрлі қимылдар, бет-пішін өзгерісі қызметке кірісетіні көпке белгілі. Айталық:

ашулану; қатты қуану; шаттану; ренжу; өкпелеу; ризалық таныту; мақұлдау, құптау; қарсыласу; жаратпау; жақтырмау; ұнатпау; \кею; жадырау; жабырқау; жұбатут. б. эмоцияның жасалуына бейвербалды амалдар еркін қатыса береді. Осы аталған сезім күйлері сияқты түрлі әрекеттер ақпарат жеткізудің, қарым-қатынастың хабарлама жеткізудің тілдік емес амалдары болып табылады, олар елімізде көптеп кездеседі. Ондай амалдарды адам өз ойын, айтайын дегенін тілдік құралдармен жеткізу жетімсіздеу көрінгенде, болмаса сөйлеуші экспрессия үстемелегісі келгенде, жеткізілетін ақпаратының эмоциялық бояу-реңкін үстемелей түсу мен қоюлатуды мақсат еткенде кірістіреді. Осындай кезде сөйленіспен қатар ым мен ишарат жарыстыра орындала бастайды. Көбінесе ұлттық, жеке бір ұлтқа тән ым мен ишараттың сөйленіспен қатар өрілуі, қатарлыстыра орындалуы тілдік қарым-қатынас үстіндегі заңды, тіпті қажетті көрініс болып саналады. Сондықтан бейвербалды амалдардың жалпы адамзатқа ортақ түрлерінен гөрі ұлттық сипатпен қаныққан ым-ишараттардың мөлшері көп те, олардың салмағы алдыңғыларға қарағанда саны жағынан, мән-маңызы тұрғысынан, қолданыс жиілігі мен ақпараттық маңызы жөнінен де басым түсіп жатады. Ым мен ишараттардың түрлері, таралу шеңбері әр түрлі. Ым-ишарат:

а) бірнеше ұлтқа ортақ болып келетін түрлері;

ә) ұқсас ым мен ишараттардың әр түрлі ұлттар тілінде мағыналары жағынан қарама-қарсы, бір-біріне жасалуы бір болғанымен, мағынасы мүлдем ұқсамайтын болып келетіндері кездеседі. Яғни, сөз мағынасының ерекшеліктері, мағыналарына тән белгілердің бәрі, атап айтқанда, синонимділік, антонимділік, омонимділік құбылыстар, олардың қатарында көп мағыналылық бар, бәрі де - бейвербалды элементтерге де жат болмайтынын айту жөн. Ал қазақ тіл білімінде бейвербалды элементтердің мұндай мағыналық ерекшеліктері мен қырлары осы күнге дейін арнайы зерттеу нысаны болмай келгені белгілі.

Бір ғана ымның я болмаса ишараның бірнеше мағынаны білдіретін кездері жиі ұшырасды. Бейвербалды амалдардың, оның ішінде ишара, ымның саны шектеулі, аз болатындықтан, семантикалық жақтан мағыналары нақтылықтан гөрі жайылыңқы болып отырады, нәтижесінде ым мен ишараттардың басым көпшілігі көп мағыналы болып келетіні сондықтан болар деп ойлаймыз. Бірақ ым мен ищараттардың көп мағыналылығы коммуникацияның өту жылдамдығын шабандатпайды және де тілдесім актісіне қатысушы тараптардың бір-бірімен түсінісуін қиындатпай, ақпарат жеткізуге кедергі келтірмейді.

Айталық, қарсылықты, келіспеушілікті бірнеше бейвербалды элементпен жеткізуге болады. Мысалықарсылық:қол сермеу, бас шайқау, қабағын түйіп, бас шайқау, орнынан үнсіз тұрып жалт бұрылып кету; қырын қарап отырып алу; орнынан үнсіз тұрып жалт бұрылып кету; қырын қарап отырып алу; екі қолының алақанын сыртқа қарата айқастыра ұстау, т. б.

Келіспеу:

қырын қарап отырып алу; үндемей, жай бас шайқау; төмен қарап көзімен жер шұқу; кісіге тура қарамау; қол сермеу; екі қолының алақанын төмен қарата ұстап, қол сермеу; басын көтермей аяғымен жерді шұқу, т. б. мағыналары көптеп кездеседі. Осы санамаланған ым мен ишараттардың әрқайсысы қарсылықтан өзге де мағыналарды жеткізе алады. Орнынан тұрып кету қарсыласумен бірге:сөзді тыңдағысы келмеуді; шыдамсыздықты; менсінбеушілікті; қажетсінбеуді; уақыты жоқтығын; кездесудің аяқталғанын; жүре тыңдаудың; көңіл қоймаудың; т. б. да мағыналарды білдіреді.

Сес, айбаткөрсеткісі келген адамның:тістенуі; тісін қайрауы; саусағын шығаруы; саусағын безеуі; бүкіл денесін шалқайта ұстап шірене түсуі, т. б. мүмкін.

Кез келген қоғамда заттардың өмір сүру алғы шарты қарым- қатынас немесе өзара араласу, пікір алмасу мүмкіндіктері. Бүгінгі күні коммуникацияның өзі жан- жақты зерттеліп, әр түрлі ғылыми көзқарастардың орталығына айналып отыр. Дүниеде қайталанбас тұрақты бір тіл бар, ол ұлтты, жынысты таңдамайды, адамзатқа ортақ емеурін, ишара, іс-әрекет, қозғалыс тілі. Бет әлпеті, дене тұрпаты, аяқ-қолдың, тіпті саусақтардың сәл қимылынан адамның ішкі ойларын оқуға болады. Сөйтіп тұрған адамның өтірік- шындығын, тіпті үндемесе де пиғылын ажыратудың қиындығы жоқ. Адамның беті, оның құбылысы- оқи білетін жанға сан алуан сыр ашатын тамаша бір қиял ғажайып кітап! Cонымен қатар, дене қимылдары арқылы түсінісу, хабарласу әрекеттерінің ежелгі замандардан бері келе жатқанын, оның адам қоғамының өте балаң кездерінің өзінде де мол кездесу мүмкіндігін ғылым бекер демейді. Бұл мәселені зерттеуші мамандар оны хайуанаттар дүниесінде кездесетін әр түрлі дене әрекеттерімен төркіндес емес пе екен; қазір де қолданылып жүрген әр түрлі ымдау, нұсқауларымыз адамдардың хайуандар тобынан бөліне қоймаған кезінің өзінде де болмады ма деген болжамдар айтады. Қазіргі хайуанаттар дүниесінде осыған ұқсас әр түрлі жәйттерге қарағанда дене қимылдары арқылы түсіндірудің тым арғы заманда дейтін пікірдің жаны бар. Оны бірақ дербес қатынассыз өмір сүрген деуге ешқандай дәлел жоқ. Қайта өмір тәжірибесі дене қимылдарының дыбыспен, үнмен қосарлана, соған көмекші ретінде қолданылатынын көрсетеді. Ым мен дене қимылдары қарым- қатынастық мақсатқа жету кезінде әлеуметтік мотивацияға ие болады. Ым тілінің қызметі жағынан басқа семиотикалық таңбалардан елеулі өзгешеліктері бар. Ым тілі, ең алдымен жасанды емес, ол ұрпақтан ұрпаққа ауысып, мұра ретінде беріліп отыратын табиғи құбылыс. Шарттылық ретінде тым елеусіз, сондықтан сол негізде интернационалдық құрал, оны бірінің тілін бірі білмейтін адамдар да түсіне алады. Осы ым тілін зерттейтін ғылым саласы- паралингвистика.

1. 2 Паралингвистика құбылысының жалпы сипаты

Паралингвистика адамның жазу, бейнелеу, қысқарту үлгілеріне қарап та көп құпияның көзін аша алады. Ол қарым- қатынасқа қатысушылардың сөйлеу қатынасын құптау факторларын зерттейтін жаңа тілдік пән болып табылады. Паралингвистика (грек тілінен «маңында» және «лингвистика») а) сөйлеу хабарламасына ене отырып, вербалды амалдармен бірге мазмұнды ақпарат беретін бейвербалды амалдарды зерттейтін тіл білімінің бөлімі; ә) сөйлеу коммуникациясына қатысатын бейвербалды амалдардың бірлігі. Егер бұрын паралингвистика термині ешқандай жіктелмей, сөздік емес қатынастың барлық түрін белгілеген болса, қазіргі кезде ол тіл білімінде айқын белгіленіп, өз орнын алды. Паралингвистика ғылымы ағым ретінде Э. Холл, Т. Себеон, Л. Вест, Дж. Трейгер сынды Америка ғалымдарының еңбектерінде салыстырмалы түрде жаңадан бастама алды. Бердвистелл кинесиканы, Э. Холл зоосемиотика мен проксемиканы, Т. Себеон, Л. Вест саңыраулар тілін, В. Стока таңбалық тілді, Дж. Трейгер сөйлеу тіліне жатпайтын дыбыс амалдар сияқты салаларды қарастырды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.