Интернет журналистиканың даму сипаты және Қазақстанның ақпараттық кеңістігі
Кіріспе
1.1.Интернет бұқаралық ақпарат құралдарының бірі ретінде
1.2.Интернеттің даму кезеңдері мен ғаламдық заманауи сипаты
Пайдаланған әдебиеттер
1.1.Интернет бұқаралық ақпарат құралдарының бірі ретінде
1.2.Интернеттің даму кезеңдері мен ғаламдық заманауи сипаты
Пайдаланған әдебиеттер
Журналистика – өмір айнасы. Ол өмірді сипаттап қана қоймай, онда болып жатқан іс-әрекеттер жөнінде ой тастайды, қоғамға жол сілтейді, бағыт-бағдар алуға көмек етеді. Осылайша журналистика маңызды қоғамдық-саяси рөл атқарып, жұртшылыққа әлеуметтік белсенділік туғызып, шындықты ашып береді. Журналистік қызмет халықтың керегіне жауап беріп, әлеуметтік дамудың жолдарын жариялап отырады. Журналист бұл салада қоғамдық-саяси қызмет жасаудың өнерін игере біліп, әлеуметтік процестерге өз еңбегімен белсене араласады.
Журналистика – халықтық болып саналады. Өйткені, журналистика – халықтың қамын ойлайтын, соның қажетін қарастыратын сала. Қандай мәселені көтермесін, журналистика соның бәрін халықтық тұрғыда қозғауға, халықтың сөзін сөйлеуге күш салады. Әрқашан халықтың жағында болып, халықтық позиция ұстайды.
Бүгінгі қоғамдағы бұқаралық ақпарат құралдарының басты парызы – бұқараның санасын билеу, оларға уақыт кезеңдерінің міндеттерін жан-жақты түсіндіру, жас ұрпақты тәрбиелеу тағы басқа толып жатқан сан-саладағы көкейкесті міндеттерді бойларына сіңіру болуға тиіс. Осы сан-саладағы көкейкесті мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық коммуникация құралдарының ішінде болжам бойынша жетекші орынға ие болатын – интернет.
Интернеттің бірқатар коммуникация мен ақпараттық ерекшеліктеріне байланысты жаңа бұқаралық ақпарат құралының түрі – интернет-БАҚ немесе интернет-журналистика дүниеге келді. Оның дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы бірден байқалды. Ол – интернеттің ақпаратты тарату оперативтілігі мен интерактивтілігі еді. Сондықтан көптеген елдердің ғалымдары жаңа бұқаралық ақпарат құралын зерттеу нысаны ретінде таңдауда. Интернет-БАҚ-тың алғашқы нұсқасы 1987 жылы АҚШ-та пайда болған. «The San Jose Mercury News» газеті тұңғыш рет көпшілік қауымға электронды нұсқасын ұсынған болатын. Қазіргі таңда АҚШ-тағы күнделікті басылымдардың таралымы жарты жылда, 2009 жылғы қазан айынан бастап, 2010 жылғы наурыз айына дейінгі аралықта 2,5%, ал апталық (жексенбілік) газеттердің таралымы 3,1% азайған. Керісінше, онлайн БАҚ күннен-күнге қарқынды түрде даму үстінде. Сауалнаманы Американың газет қауымдастығы (Newspaper Association of America, NAA) 770 күнделікті, 610 апталық газеттер бойынша жүргізген болатын. Қауымдастық мәліметтеріне сүйенсек, АҚШ-та газет сайттарын пайдаланушылар аталмыш мерзім ішінде 56 миллионға жетіп, интернетке кіретін адамдардың 37 пайызын құраған.
Журналистика – халықтық болып саналады. Өйткені, журналистика – халықтың қамын ойлайтын, соның қажетін қарастыратын сала. Қандай мәселені көтермесін, журналистика соның бәрін халықтық тұрғыда қозғауға, халықтың сөзін сөйлеуге күш салады. Әрқашан халықтың жағында болып, халықтық позиция ұстайды.
Бүгінгі қоғамдағы бұқаралық ақпарат құралдарының басты парызы – бұқараның санасын билеу, оларға уақыт кезеңдерінің міндеттерін жан-жақты түсіндіру, жас ұрпақты тәрбиелеу тағы басқа толып жатқан сан-саладағы көкейкесті міндеттерді бойларына сіңіру болуға тиіс. Осы сан-саладағы көкейкесті мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық коммуникация құралдарының ішінде болжам бойынша жетекші орынға ие болатын – интернет.
Интернеттің бірқатар коммуникация мен ақпараттық ерекшеліктеріне байланысты жаңа бұқаралық ақпарат құралының түрі – интернет-БАҚ немесе интернет-журналистика дүниеге келді. Оның дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы бірден байқалды. Ол – интернеттің ақпаратты тарату оперативтілігі мен интерактивтілігі еді. Сондықтан көптеген елдердің ғалымдары жаңа бұқаралық ақпарат құралын зерттеу нысаны ретінде таңдауда. Интернет-БАҚ-тың алғашқы нұсқасы 1987 жылы АҚШ-та пайда болған. «The San Jose Mercury News» газеті тұңғыш рет көпшілік қауымға электронды нұсқасын ұсынған болатын. Қазіргі таңда АҚШ-тағы күнделікті басылымдардың таралымы жарты жылда, 2009 жылғы қазан айынан бастап, 2010 жылғы наурыз айына дейінгі аралықта 2,5%, ал апталық (жексенбілік) газеттердің таралымы 3,1% азайған. Керісінше, онлайн БАҚ күннен-күнге қарқынды түрде даму үстінде. Сауалнаманы Американың газет қауымдастығы (Newspaper Association of America, NAA) 770 күнделікті, 610 апталық газеттер бойынша жүргізген болатын. Қауымдастық мәліметтеріне сүйенсек, АҚШ-та газет сайттарын пайдаланушылар аталмыш мерзім ішінде 56 миллионға жетіп, интернетке кіретін адамдардың 37 пайызын құраған.
1) Омашев Н. «Ақпарат әлемі», 1-том, Алматы, Қазығұрт – 2006ж.
2) Көпбаев Т. «Интернеттегі ақпарат алмасу еркіндігі хақында» // ҚазҰУ хабаршысы, журналистика сериясы, 1999ж., №7, 82-84 бет.
3) . Михайлов С.А. «Современная зарубежная журналистика», Санк-Петербург – 2005.
4) Барлыбаева С.Х. «Развитие информационного общества в мире и в Казахстане», Алматы, Қазақ университеті - 2006 г.
5) Омашұлы Н. «Жол үстінде журналист», Алматы, Атамұра – 1999ж.
6) Бекниязов Т. «Халықаралық журналистиканың дамуы», Алматы, Қазақ университеті - 2003 ж.
7) Ахметова Г. «Тегін веб-сайттың заманы келмеске кетер» // «Журналист». 2006 ж.
8) Сақ Қ. «Интернет – кітаптың жаңа өрісі» // ҚазҰУ хабаршысы, журналистика сериясы, 2007ж.
9) Сапунов В.И. «Зарубежные информационные агенства», Санк-Петербург – 2006г.
10) Думанұлы Р. «БАҚ – саяси коммуникацияның басты құралы» // «Журналист», 2005 ж.
2) Көпбаев Т. «Интернеттегі ақпарат алмасу еркіндігі хақында» // ҚазҰУ хабаршысы, журналистика сериясы, 1999ж., №7, 82-84 бет.
3) . Михайлов С.А. «Современная зарубежная журналистика», Санк-Петербург – 2005.
4) Барлыбаева С.Х. «Развитие информационного общества в мире и в Казахстане», Алматы, Қазақ университеті - 2006 г.
5) Омашұлы Н. «Жол үстінде журналист», Алматы, Атамұра – 1999ж.
6) Бекниязов Т. «Халықаралық журналистиканың дамуы», Алматы, Қазақ университеті - 2003 ж.
7) Ахметова Г. «Тегін веб-сайттың заманы келмеске кетер» // «Журналист». 2006 ж.
8) Сақ Қ. «Интернет – кітаптың жаңа өрісі» // ҚазҰУ хабаршысы, журналистика сериясы, 2007ж.
9) Сапунов В.И. «Зарубежные информационные агенства», Санк-Петербург – 2006г.
10) Думанұлы Р. «БАҚ – саяси коммуникацияның басты құралы» // «Журналист», 2005 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Интернет журналистиканың даму сипаты және Қазақстанның
ақпараттық кеңістігі
1.1.Интернет бұқаралық ақпарат құралдарының бірі ретінде
1.2.Интернеттің даму кезеңдері мен ғаламдық заманауи сипаты
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Журналистика – өмір айнасы. Ол өмірді сипаттап қана қоймай, онда болып
жатқан іс-әрекеттер жөнінде ой тастайды, қоғамға жол сілтейді, бағыт-бағдар
алуға көмек етеді. Осылайша журналистика маңызды қоғамдық-саяси рөл
атқарып, жұртшылыққа әлеуметтік белсенділік туғызып, шындықты ашып береді.
Журналистік қызмет халықтың керегіне жауап беріп, әлеуметтік дамудың
жолдарын жариялап отырады. Журналист бұл салада қоғамдық-саяси қызмет
жасаудың өнерін игере біліп, әлеуметтік процестерге өз еңбегімен белсене
араласады.
Журналистика – халықтық болып саналады. Өйткені, журналистика –
халықтың қамын ойлайтын, соның қажетін қарастыратын сала. Қандай мәселені
көтермесін, журналистика соның бәрін халықтық тұрғыда қозғауға, халықтың
сөзін сөйлеуге күш салады. Әрқашан халықтың жағында болып, халықтық позиция
ұстайды.
Бүгінгі қоғамдағы бұқаралық ақпарат құралдарының басты парызы –
бұқараның санасын билеу, оларға уақыт кезеңдерінің міндеттерін жан-жақты
түсіндіру, жас ұрпақты тәрбиелеу тағы басқа толып жатқан сан-саладағы
көкейкесті міндеттерді бойларына сіңіру болуға тиіс. Осы сан-саладағы
көкейкесті мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық коммуникация
құралдарының ішінде болжам бойынша жетекші орынға ие болатын – интернет.
Интернеттің бірқатар коммуникация мен ақпараттық ерекшеліктеріне
байланысты жаңа бұқаралық ақпарат құралының түрі – интернет-БАҚ немесе
интернет-журналистика дүниеге келді. Оның дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы
бірден байқалды. Ол – интернеттің ақпаратты тарату оперативтілігі мен
интерактивтілігі еді. Сондықтан көптеген елдердің ғалымдары жаңа бұқаралық
ақпарат құралын зерттеу нысаны ретінде таңдауда. Интернет-БАҚ-тың алғашқы
нұсқасы 1987 жылы АҚШ-та пайда болған. The San Jose Mercury News газеті
тұңғыш рет көпшілік қауымға электронды нұсқасын ұсынған болатын. Қазіргі
таңда АҚШ-тағы күнделікті басылымдардың таралымы жарты жылда, 2009 жылғы
қазан айынан бастап, 2010 жылғы наурыз айына дейінгі аралықта 2,5%, ал
апталық (жексенбілік) газеттердің таралымы 3,1% азайған. Керісінше, онлайн
БАҚ күннен-күнге қарқынды түрде даму үстінде. Сауалнаманы Американың газет
қауымдастығы (Newspaper Association of America, NAA) 770 күнделікті, 610
апталық газеттер бойынша жүргізген болатын. Қауымдастық мәліметтеріне
сүйенсек, АҚШ-та газет сайттарын пайдаланушылар аталмыш мерзім ішінде 56
миллионға жетіп, интернетке кіретін адамдардың 37 пайызын құраған.
Интернет журналистиканың даму сипаты және Қазақстанның ақпараттық
кеңістігі
Интернетті масс-медиа ретінде қарастыруға бола ма? Зерттеу
жұмысымыздың бұл бөлімін осы сауалға жауап іздеумен бастайық. Бұқаралық
ақпарат құралдары – көпшілік аудиторияға бағытталған, жалпыға ортақ,
ақпаратты өндіру мен таратудағы ұжымдық еңбекпен ақпаратты тарату
құралдары.
Бұқаралық ақпарат құралдарына:
– баспасөз, радио, телевидение;
– кинематограф, дыбыс және бейнежазбалар;
– бейнемәтін, жарнамалық роликтер мен хабарламалар;
– телевизия, компьютер, телефон және өзге де байланыс құралдарын
қамтитын үй бейнеорталықтары жатады.
Мерриам-Вебстер сөздігінде масс-медиа ұғымына былайша анықтама
берілген: Бұқаралық ақпарат құралдары – бұл газет, радио, телевидение
сияқты көпшілік бұқараны қамту мақсатын көздейтін коммуникация құралдары.
Қоғамды мазасыздандырмай тұра алмайтын тағы бір құбылыс – ол ақпарат
тасқынындағы қарама-қайшылық, ішкі ақпараттық потенциалдың сырттан келетін
тасқынның тасасында қалып қоюы. Сырттың ақпараттық экспанциясы Қазақстан
нарығынан анық көрінеді, серіктік телерадиохабарлар мен Интернетті
айтпағанның өзінде, жергілікті басылымдарымыздағы технологиялық
жабдықтардың үлес салмағы өте аз.
Жаңа технологиядлардың пайда болуына орай бүгінгі БАҚ дамуының
алғышарттары мен белгілері қалыптасты:
– баспа, техника мен технологиялар, шикізат, құралдар нарығы
қалыптасты;
– жаңа мамандар: журналистермен қатар менеджерлер, баспагерлер,
режиссерлер, жарнама және басқа да БАҚ-қа қызмет ететін мамандар
қалыптасты;
– инновация сапалық көрсеткіштерге алып келді: ақпараттардың ұшқырлығы
артты, газет-журналдардың ұшқырлығымен қоса полиграфиялық сапасы жақсарды,
жаңаша дизайн қалыптасты, суреттер көп қолданыла бастады, жаңа типті
фотоколлаждар дүниеге келді, безендіру элементтері байытылып, көркемдеу
стилі мен бағыттарының сан түрі қолданысқа енді;
– телерадиохабарларын даярлауда да жаңа технологиялар кең шығармашылық
мүмкіндіктерге жол ашты;
– жұмысты ұйымдастырудың жаңа формалары мен әдіс-тәсілдері өмірге
жолдама алды;
– интернет пен электрондық почта кең қолданысқа еніп, БАҚ-тың
шекарасын кеңітуге ықпал етті, ақпараттық желілік веб-сайттар дүниеге
келді.
Ғалым А.Сәрсенбаев қазақстандық БАҚ-та қалыптасқан жағдайға талдау
жасай келіп, ақпараттық нарықта үш субъект қалыптасатындығын баса
көрсетеді: оқырман – редакциялық ұжымдар – меншік иелері (шығарушылар).
Міне, осы үшеуінің арақатынасы біркелкі деп айту қиын, плюрализм басым.
Нарық заңдылығына сәйкес ол қатынастардың тұрақтануы әр түрлі мерзімге
созылуы мүмкін және ұдайы ұйып тұруы да міндетті емес. Қазақстанның
ақпараттық нарығында динамикалық үрдістер, нарықтық құндылықтар берік
орнықты. Осының өзі БАҚ-тың даму үстінде екендігін көрсетеді.
Қазақстанның БАҚ болашағы да әлемдік факторларға байланысты.
Керісінше, ашық саясат ол арақашықтықты жақындата түсті, кедергілерді
жойды. Сонымен бірге біздің БАҚ та өркениет болашағы үшін жауапкершіліктен
сырт қала алмайды. Яғни елімізде орын алып отырған қиындықтарды тез жеңуге,
экономиканы көтеруге, экологияны, басқа да әлеуметтік проблемаларды шешуге,
халықтың білімі мен мәдениетін көтеруге, басқа да рухани сұраныстарын
қанағаттандыруға, ғылыми-техникалық жаңалықтарды өмірге енгізуге ықпал
етіп, қоғамдық күш ретінде жауапкершілікті өзіне алғанда БАҚ-тың да беделі
өсіп, танымалдығы арта түседі.
Қазақстанда жарық телекоммуникациялар туралы кәсіби Информационные и
телекоммуникационные сети журналы 2000 жылдың желтоқсанында мынандай
ақпарат таратты: Барлығы 1017 БАҚ жұмыс жасаса, соның 851-і мерзімді
басылымдар: 695 газет, 156 журнал, қазақ тілінде 143 газет, 31 журнал
шығады, 257 электронды БАҚ бар: 37 телерадиокомпания, 84 телекомпания мен
студиялар, 36 радиокомпания мен студиялар және 9 ақпараттық агенттіктер
еңбек етеді [4].
Қазақстан нарығында шетелдік, соның ішінде ресейлік кез келген
басылымды алуға кедергі жоқ, оның сыртында радиотолқын, теледидар,
кабельдік және серіктік жүйе бар. Ал Интернеттік технологиялар тіпті де
революциялық өзгерістер әкелуде. Дүниежүзілік компьютерлік желі ақпарат
алмасудағы кедергілердің бәрін жойып, ашық кеңістік құрды. Қазақстанда
байланыс сапасының жүйесі қанағаттанғысыз әрі қымбат екеніне қарамастан
ересек қала тұрғындарының 9,5 пайызы Интернет жүйесінен хабардар.
Қазақстандық Интернет и Я журналында жарияланған мәліметтерге қарағанда,
2001 жылдың мамырына дейін 394000 адам ең кемі Интернет әлемін шарлап,
танысқан. Интернеттің тұрақты аудиториясы 2000 жылғы қарашадағы 200,9
мыңнан 6 айдан кейін 300,9 мыңға өскен. Әсіресе, оны жиі қолданатындардың
өсу үрдісі қуантады. 6 айда аптасына 1 рет Интернетті шарлайтындардың
қатары 72 мыңнан 140,3 мыңға өскен, ал аптасына 3 сағатқа дейін, болмаса
күн сайын әлемдік желіні пайдадланушылар саны 30,3 мыңнана 60,7 мың адамға
дейін ұлғайған. Бұл Қазақстандағы ересек қала тұрғындарының 1,6 пайызын
құрайды.
Ақпараттық тәуелсіздіктің тағы бір қыры – журналисттің еркін ақпарат
алуынан көрінеді және неғұрлым жан-жақты көздерді пайдаланып, әр түрлі
көзқарастарды салыстыра білген қаламгер ғана объективті тұжырым жасай
алады. Оған көмекші құралдар қатары газет-журналдар мен телерадиоарналар
ғана емес, Интернет пен қатар соңғы кезде жаңа тұрпаттағы мультимедия
өнімдерімен толықты.
Жаңа технологиялар ақпаратты жеткізудегі ұшқындыққа алып келді.
Мысалы, Ресейдің НТВ телеарнасы спутинктік цифрлы байланыс арқылы күніне
біренше рет әлемнің кез келген түкпірінен тікелей эфирге шығып, соңғы
жаңалықтардан хабардар етуде. Ақпарат беруде телефон, ұялы байланыс,
электрондық почта, факс сенімді құралға айналды. Ал, Интернет өзінің он-
лайн, яғни нақты уақытпен байланысу режимімен оны жаңа сапалық деңгейге
көтерді.
Интернеттің ақпараттық ортада төңкеріс жасауының себептері ретінде
мына факторлар қарастырылады:
1) супероперативтілік, ақпарат серверге орналастырылған сәттен
дүниежүзінің кез келген нүктесінде оқылады;
2) ақпараттың сан алуандығы, тақырыбы да, тереңдігі де, сапалығы да әр
түрлі мағлұматтар екендігі;
3) ақпаратты өзін іріктеп алатындығын;
4) он-лайн, яғни нақты уақытта сөйлесу, көру, ақпарат алмасу, не
пікірлесу мүмкіндігі;
5) мультимедиялық тасқын, яғни мәтін, сурет, бейне, саз бен дауыстың
бір мезгілде таралуы;
6) интерактивтілік;
7) аудиториясын зерттеуі мен рейтингі;
8) адресті ақпарат тарату мүмкіндігі;
9) өте қолайлы іздеу мен табу жүйесінің болуы және басқалар.
Интернет дәстүрлі ақпарат құралдарына жедел дерек алу мен таратудың
кең мүмкіндіктерін ашып қана қойған жоқ, сонымен бірге өзі де жаңа ортаны
құрады – желілік медиа дүниеге келді. Қазіргі уақытта біз бұқаралық
ақпарат құралдарының жаңа түрі – желілік медианың дүниеге келгендігінің
куәсі болып отырмыз, оның таралу аймағы дүниежүзілік Интернет компьютерлік
желісі болып табылады. Жыл сайын әлемдегі желілік басылымдардың қатары өсіп
келеді, олардың ішінде бұрыннан қалыптасқан газет-журналдардың электронды
нұсқаларымен бірге, қағаз жүзінде жарық көрмейтін тек желіге ғана
бейімделген мерзімді басылымдар бар. Телевизиялық және радиостанцияларда
Интернет беттерін ашып, Интернет арқылы хабарларын таратуда, желілік
ақпараттық және жарнама агенттіктері пайда болуда, – дейді американдық
Рэнди Рэддик, Эллииот Кинг.
БАҚ эволюциясын озық үлгідегі технологиялық құралдармен бірлестіріп
қарастырған жөн. Себебі технология арқасында ақпараттыаң қуаты бұрынғыдан
да арта түскен.
Әлемдік өркениет өрісі осындай – ғылыми-техникалық прогресс
жетістіктері адамзат мүддесіне қызмет етуі тиіс. Қазіргі заманғы
журналистиканың адамзат болашағы үшін күресетін прогресшіл күшке, алға
сүйрейтін доңғалаққа, қоғамдық күштерді біріктіретін ортаға, ізгілікті
тарататын құралға айналуы үшін ақпараттық технологияның маңызы өте зор
екені даусыз.
Интернет-БАҚ – аудиторияға бағышталған қоғамдық көтеретін жүгі бар
ақпаратты жариялап отыру мақсатымен, тәулік бойы бірнеше рет жаңарып
отыратын журналист еңбегінің өнімі (жаңалықтар, мақалалар т.б.) болып
табылатын ірі сайттар. Осындай талаптарға жауап беретін сайттарды
интернеттегі БАҚ деп қарастырылуы тиіс. Кез келген сайт БАҚ деген ұғым
қалыптастыруы әбден мүмкін.
Шығарылым жиілігінің орнына ақпаратты жаңарту жиілігін есептеу қажет.
Сонымен қатар, сайтты БАҚ-тың бірі деп санау үшін сайтты жаңарту деген не
және жаңарту жиілігін анықтау қажет. Тираж деген ұғымның орнына бірлікті
енгізген қолайлы. Интернеттегі бірлік – күнделікті сайттағы ақпараттарды
пайдаланатын адамдардың орташа саны. Тұрақты атау – сайттың мекен-жайы.
Мәселен, Айқын деп газет-журнал сататын дүңгіршектен басылымды сатып алу
үшін басылым атауын ... жалғасы
Кіріспе
Интернет журналистиканың даму сипаты және Қазақстанның
ақпараттық кеңістігі
1.1.Интернет бұқаралық ақпарат құралдарының бірі ретінде
1.2.Интернеттің даму кезеңдері мен ғаламдық заманауи сипаты
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Журналистика – өмір айнасы. Ол өмірді сипаттап қана қоймай, онда болып
жатқан іс-әрекеттер жөнінде ой тастайды, қоғамға жол сілтейді, бағыт-бағдар
алуға көмек етеді. Осылайша журналистика маңызды қоғамдық-саяси рөл
атқарып, жұртшылыққа әлеуметтік белсенділік туғызып, шындықты ашып береді.
Журналистік қызмет халықтың керегіне жауап беріп, әлеуметтік дамудың
жолдарын жариялап отырады. Журналист бұл салада қоғамдық-саяси қызмет
жасаудың өнерін игере біліп, әлеуметтік процестерге өз еңбегімен белсене
араласады.
Журналистика – халықтық болып саналады. Өйткені, журналистика –
халықтың қамын ойлайтын, соның қажетін қарастыратын сала. Қандай мәселені
көтермесін, журналистика соның бәрін халықтық тұрғыда қозғауға, халықтың
сөзін сөйлеуге күш салады. Әрқашан халықтың жағында болып, халықтық позиция
ұстайды.
Бүгінгі қоғамдағы бұқаралық ақпарат құралдарының басты парызы –
бұқараның санасын билеу, оларға уақыт кезеңдерінің міндеттерін жан-жақты
түсіндіру, жас ұрпақты тәрбиелеу тағы басқа толып жатқан сан-саладағы
көкейкесті міндеттерді бойларына сіңіру болуға тиіс. Осы сан-саладағы
көкейкесті мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық коммуникация
құралдарының ішінде болжам бойынша жетекші орынға ие болатын – интернет.
Интернеттің бірқатар коммуникация мен ақпараттық ерекшеліктеріне
байланысты жаңа бұқаралық ақпарат құралының түрі – интернет-БАҚ немесе
интернет-журналистика дүниеге келді. Оның дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы
бірден байқалды. Ол – интернеттің ақпаратты тарату оперативтілігі мен
интерактивтілігі еді. Сондықтан көптеген елдердің ғалымдары жаңа бұқаралық
ақпарат құралын зерттеу нысаны ретінде таңдауда. Интернет-БАҚ-тың алғашқы
нұсқасы 1987 жылы АҚШ-та пайда болған. The San Jose Mercury News газеті
тұңғыш рет көпшілік қауымға электронды нұсқасын ұсынған болатын. Қазіргі
таңда АҚШ-тағы күнделікті басылымдардың таралымы жарты жылда, 2009 жылғы
қазан айынан бастап, 2010 жылғы наурыз айына дейінгі аралықта 2,5%, ал
апталық (жексенбілік) газеттердің таралымы 3,1% азайған. Керісінше, онлайн
БАҚ күннен-күнге қарқынды түрде даму үстінде. Сауалнаманы Американың газет
қауымдастығы (Newspaper Association of America, NAA) 770 күнделікті, 610
апталық газеттер бойынша жүргізген болатын. Қауымдастық мәліметтеріне
сүйенсек, АҚШ-та газет сайттарын пайдаланушылар аталмыш мерзім ішінде 56
миллионға жетіп, интернетке кіретін адамдардың 37 пайызын құраған.
Интернет журналистиканың даму сипаты және Қазақстанның ақпараттық
кеңістігі
Интернетті масс-медиа ретінде қарастыруға бола ма? Зерттеу
жұмысымыздың бұл бөлімін осы сауалға жауап іздеумен бастайық. Бұқаралық
ақпарат құралдары – көпшілік аудиторияға бағытталған, жалпыға ортақ,
ақпаратты өндіру мен таратудағы ұжымдық еңбекпен ақпаратты тарату
құралдары.
Бұқаралық ақпарат құралдарына:
– баспасөз, радио, телевидение;
– кинематограф, дыбыс және бейнежазбалар;
– бейнемәтін, жарнамалық роликтер мен хабарламалар;
– телевизия, компьютер, телефон және өзге де байланыс құралдарын
қамтитын үй бейнеорталықтары жатады.
Мерриам-Вебстер сөздігінде масс-медиа ұғымына былайша анықтама
берілген: Бұқаралық ақпарат құралдары – бұл газет, радио, телевидение
сияқты көпшілік бұқараны қамту мақсатын көздейтін коммуникация құралдары.
Қоғамды мазасыздандырмай тұра алмайтын тағы бір құбылыс – ол ақпарат
тасқынындағы қарама-қайшылық, ішкі ақпараттық потенциалдың сырттан келетін
тасқынның тасасында қалып қоюы. Сырттың ақпараттық экспанциясы Қазақстан
нарығынан анық көрінеді, серіктік телерадиохабарлар мен Интернетті
айтпағанның өзінде, жергілікті басылымдарымыздағы технологиялық
жабдықтардың үлес салмағы өте аз.
Жаңа технологиядлардың пайда болуына орай бүгінгі БАҚ дамуының
алғышарттары мен белгілері қалыптасты:
– баспа, техника мен технологиялар, шикізат, құралдар нарығы
қалыптасты;
– жаңа мамандар: журналистермен қатар менеджерлер, баспагерлер,
режиссерлер, жарнама және басқа да БАҚ-қа қызмет ететін мамандар
қалыптасты;
– инновация сапалық көрсеткіштерге алып келді: ақпараттардың ұшқырлығы
артты, газет-журналдардың ұшқырлығымен қоса полиграфиялық сапасы жақсарды,
жаңаша дизайн қалыптасты, суреттер көп қолданыла бастады, жаңа типті
фотоколлаждар дүниеге келді, безендіру элементтері байытылып, көркемдеу
стилі мен бағыттарының сан түрі қолданысқа енді;
– телерадиохабарларын даярлауда да жаңа технологиялар кең шығармашылық
мүмкіндіктерге жол ашты;
– жұмысты ұйымдастырудың жаңа формалары мен әдіс-тәсілдері өмірге
жолдама алды;
– интернет пен электрондық почта кең қолданысқа еніп, БАҚ-тың
шекарасын кеңітуге ықпал етті, ақпараттық желілік веб-сайттар дүниеге
келді.
Ғалым А.Сәрсенбаев қазақстандық БАҚ-та қалыптасқан жағдайға талдау
жасай келіп, ақпараттық нарықта үш субъект қалыптасатындығын баса
көрсетеді: оқырман – редакциялық ұжымдар – меншік иелері (шығарушылар).
Міне, осы үшеуінің арақатынасы біркелкі деп айту қиын, плюрализм басым.
Нарық заңдылығына сәйкес ол қатынастардың тұрақтануы әр түрлі мерзімге
созылуы мүмкін және ұдайы ұйып тұруы да міндетті емес. Қазақстанның
ақпараттық нарығында динамикалық үрдістер, нарықтық құндылықтар берік
орнықты. Осының өзі БАҚ-тың даму үстінде екендігін көрсетеді.
Қазақстанның БАҚ болашағы да әлемдік факторларға байланысты.
Керісінше, ашық саясат ол арақашықтықты жақындата түсті, кедергілерді
жойды. Сонымен бірге біздің БАҚ та өркениет болашағы үшін жауапкершіліктен
сырт қала алмайды. Яғни елімізде орын алып отырған қиындықтарды тез жеңуге,
экономиканы көтеруге, экологияны, басқа да әлеуметтік проблемаларды шешуге,
халықтың білімі мен мәдениетін көтеруге, басқа да рухани сұраныстарын
қанағаттандыруға, ғылыми-техникалық жаңалықтарды өмірге енгізуге ықпал
етіп, қоғамдық күш ретінде жауапкершілікті өзіне алғанда БАҚ-тың да беделі
өсіп, танымалдығы арта түседі.
Қазақстанда жарық телекоммуникациялар туралы кәсіби Информационные и
телекоммуникационные сети журналы 2000 жылдың желтоқсанында мынандай
ақпарат таратты: Барлығы 1017 БАҚ жұмыс жасаса, соның 851-і мерзімді
басылымдар: 695 газет, 156 журнал, қазақ тілінде 143 газет, 31 журнал
шығады, 257 электронды БАҚ бар: 37 телерадиокомпания, 84 телекомпания мен
студиялар, 36 радиокомпания мен студиялар және 9 ақпараттық агенттіктер
еңбек етеді [4].
Қазақстан нарығында шетелдік, соның ішінде ресейлік кез келген
басылымды алуға кедергі жоқ, оның сыртында радиотолқын, теледидар,
кабельдік және серіктік жүйе бар. Ал Интернеттік технологиялар тіпті де
революциялық өзгерістер әкелуде. Дүниежүзілік компьютерлік желі ақпарат
алмасудағы кедергілердің бәрін жойып, ашық кеңістік құрды. Қазақстанда
байланыс сапасының жүйесі қанағаттанғысыз әрі қымбат екеніне қарамастан
ересек қала тұрғындарының 9,5 пайызы Интернет жүйесінен хабардар.
Қазақстандық Интернет и Я журналында жарияланған мәліметтерге қарағанда,
2001 жылдың мамырына дейін 394000 адам ең кемі Интернет әлемін шарлап,
танысқан. Интернеттің тұрақты аудиториясы 2000 жылғы қарашадағы 200,9
мыңнан 6 айдан кейін 300,9 мыңға өскен. Әсіресе, оны жиі қолданатындардың
өсу үрдісі қуантады. 6 айда аптасына 1 рет Интернетті шарлайтындардың
қатары 72 мыңнан 140,3 мыңға өскен, ал аптасына 3 сағатқа дейін, болмаса
күн сайын әлемдік желіні пайдадланушылар саны 30,3 мыңнана 60,7 мың адамға
дейін ұлғайған. Бұл Қазақстандағы ересек қала тұрғындарының 1,6 пайызын
құрайды.
Ақпараттық тәуелсіздіктің тағы бір қыры – журналисттің еркін ақпарат
алуынан көрінеді және неғұрлым жан-жақты көздерді пайдаланып, әр түрлі
көзқарастарды салыстыра білген қаламгер ғана объективті тұжырым жасай
алады. Оған көмекші құралдар қатары газет-журналдар мен телерадиоарналар
ғана емес, Интернет пен қатар соңғы кезде жаңа тұрпаттағы мультимедия
өнімдерімен толықты.
Жаңа технологиялар ақпаратты жеткізудегі ұшқындыққа алып келді.
Мысалы, Ресейдің НТВ телеарнасы спутинктік цифрлы байланыс арқылы күніне
біренше рет әлемнің кез келген түкпірінен тікелей эфирге шығып, соңғы
жаңалықтардан хабардар етуде. Ақпарат беруде телефон, ұялы байланыс,
электрондық почта, факс сенімді құралға айналды. Ал, Интернет өзінің он-
лайн, яғни нақты уақытпен байланысу режимімен оны жаңа сапалық деңгейге
көтерді.
Интернеттің ақпараттық ортада төңкеріс жасауының себептері ретінде
мына факторлар қарастырылады:
1) супероперативтілік, ақпарат серверге орналастырылған сәттен
дүниежүзінің кез келген нүктесінде оқылады;
2) ақпараттың сан алуандығы, тақырыбы да, тереңдігі де, сапалығы да әр
түрлі мағлұматтар екендігі;
3) ақпаратты өзін іріктеп алатындығын;
4) он-лайн, яғни нақты уақытта сөйлесу, көру, ақпарат алмасу, не
пікірлесу мүмкіндігі;
5) мультимедиялық тасқын, яғни мәтін, сурет, бейне, саз бен дауыстың
бір мезгілде таралуы;
6) интерактивтілік;
7) аудиториясын зерттеуі мен рейтингі;
8) адресті ақпарат тарату мүмкіндігі;
9) өте қолайлы іздеу мен табу жүйесінің болуы және басқалар.
Интернет дәстүрлі ақпарат құралдарына жедел дерек алу мен таратудың
кең мүмкіндіктерін ашып қана қойған жоқ, сонымен бірге өзі де жаңа ортаны
құрады – желілік медиа дүниеге келді. Қазіргі уақытта біз бұқаралық
ақпарат құралдарының жаңа түрі – желілік медианың дүниеге келгендігінің
куәсі болып отырмыз, оның таралу аймағы дүниежүзілік Интернет компьютерлік
желісі болып табылады. Жыл сайын әлемдегі желілік басылымдардың қатары өсіп
келеді, олардың ішінде бұрыннан қалыптасқан газет-журналдардың электронды
нұсқаларымен бірге, қағаз жүзінде жарық көрмейтін тек желіге ғана
бейімделген мерзімді басылымдар бар. Телевизиялық және радиостанцияларда
Интернет беттерін ашып, Интернет арқылы хабарларын таратуда, желілік
ақпараттық және жарнама агенттіктері пайда болуда, – дейді американдық
Рэнди Рэддик, Эллииот Кинг.
БАҚ эволюциясын озық үлгідегі технологиялық құралдармен бірлестіріп
қарастырған жөн. Себебі технология арқасында ақпараттыаң қуаты бұрынғыдан
да арта түскен.
Әлемдік өркениет өрісі осындай – ғылыми-техникалық прогресс
жетістіктері адамзат мүддесіне қызмет етуі тиіс. Қазіргі заманғы
журналистиканың адамзат болашағы үшін күресетін прогресшіл күшке, алға
сүйрейтін доңғалаққа, қоғамдық күштерді біріктіретін ортаға, ізгілікті
тарататын құралға айналуы үшін ақпараттық технологияның маңызы өте зор
екені даусыз.
Интернет-БАҚ – аудиторияға бағышталған қоғамдық көтеретін жүгі бар
ақпаратты жариялап отыру мақсатымен, тәулік бойы бірнеше рет жаңарып
отыратын журналист еңбегінің өнімі (жаңалықтар, мақалалар т.б.) болып
табылатын ірі сайттар. Осындай талаптарға жауап беретін сайттарды
интернеттегі БАҚ деп қарастырылуы тиіс. Кез келген сайт БАҚ деген ұғым
қалыптастыруы әбден мүмкін.
Шығарылым жиілігінің орнына ақпаратты жаңарту жиілігін есептеу қажет.
Сонымен қатар, сайтты БАҚ-тың бірі деп санау үшін сайтты жаңарту деген не
және жаңарту жиілігін анықтау қажет. Тираж деген ұғымның орнына бірлікті
енгізген қолайлы. Интернеттегі бірлік – күнделікті сайттағы ақпараттарды
пайдаланатын адамдардың орташа саны. Тұрақты атау – сайттың мекен-жайы.
Мәселен, Айқын деп газет-журнал сататын дүңгіршектен басылымды сатып алу
үшін басылым атауын ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz