Бас бостандығынан айыру жазасы
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім
1. Бас бостандығынан айыру жазасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаның түсінігі және оның атқарудың арнайы міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
ІІ. Негізгі бөлім
1. Бас бостандығынан айыру жазасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаның түсінігі және оның атқарудың арнайы міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
Бас бостандығынан айыру жазасы сотталғандардың құқықтарын елеулі түрде шектейтін болғандықтан, жазаның ең қатаң түрі болып есептелінеді. Мемлекет, жазаны атқаратын органдар мен мекемелер түрінде бас бостандығынан айыру жазасына сотталғандардың қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, осы жазаға тән жағымсыз факторлардың әсерін азайту қажет.
Бас бостандығынан айыру жазасына алғаш рет сотталғандарға және жасы толмағандар деген қылмыстық тәжірибесі мол сотталғандардың ықпалын азайту қажет.
Сотталғандардың кейбір категорияларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін оларды әртүрлі мекемелерде жеке ұстау қажет.
Сотталғандардың кейбір категориялардың типологиялық ерекшеліктерін түзеу шараларын қолдану барысында ескеру қажет.
Осыларды ескере отырып, Ішкі істер органдарынан түзеу мекемелерін Әділет органдарының құзырына беру сотталғандарға ізгілік тұрғысынан қараудың бірден бір көрсеткіш болып табылады.
Бұл аталған ережелер өзінің жалғасын 13 желтоқсан 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық – атқару кодексінде жалғасын тапты.
Жаңа Қылмыстық – атқару кодексі ескі кодекстің кемшіліктерін жойып қана қоймай, қылмыстық жазаларды атқаруды заңдық реттеудің шеңберін ұлғайтты. Мысалы, алғаш рет біріңғай кодификацияланған заңда жазаның және басқа қылмыстық – атқару шараларының барлық түрлерін атқару және өтеу сұрақтары, қылмыстық – атқару заңнамасының қағидалары мен бастаулары, сотталғандардың құқықтық жағдайы арнайы баптар мен тарауларды қарастырылған.
Яғни, құқықтық мемлекеттің жүйесін қалыптастыру қоғам дамуының объективті заңдылықтарына ғана емес, осы тарихи кезеңде құқықтық нормалардың орындалуын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың тиісті заң актілерін дұрыс қолдана білулеріне де байланысты.Осы тұрғыдан алып қарағанда, бас бостандығынан айыру жазасын өтеу, атқару ерекшеліктері өзекті мәселелердің бірінің қатарына жатады.
Бас бостандығынан айыру жазасына алғаш рет сотталғандарға және жасы толмағандар деген қылмыстық тәжірибесі мол сотталғандардың ықпалын азайту қажет.
Сотталғандардың кейбір категорияларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін оларды әртүрлі мекемелерде жеке ұстау қажет.
Сотталғандардың кейбір категориялардың типологиялық ерекшеліктерін түзеу шараларын қолдану барысында ескеру қажет.
Осыларды ескере отырып, Ішкі істер органдарынан түзеу мекемелерін Әділет органдарының құзырына беру сотталғандарға ізгілік тұрғысынан қараудың бірден бір көрсеткіш болып табылады.
Бұл аталған ережелер өзінің жалғасын 13 желтоқсан 1997 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық – атқару кодексінде жалғасын тапты.
Жаңа Қылмыстық – атқару кодексі ескі кодекстің кемшіліктерін жойып қана қоймай, қылмыстық жазаларды атқаруды заңдық реттеудің шеңберін ұлғайтты. Мысалы, алғаш рет біріңғай кодификацияланған заңда жазаның және басқа қылмыстық – атқару шараларының барлық түрлерін атқару және өтеу сұрақтары, қылмыстық – атқару заңнамасының қағидалары мен бастаулары, сотталғандардың құқықтық жағдайы арнайы баптар мен тарауларды қарастырылған.
Яғни, құқықтық мемлекеттің жүйесін қалыптастыру қоғам дамуының объективті заңдылықтарына ғана емес, осы тарихи кезеңде құқықтық нормалардың орындалуын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың тиісті заң актілерін дұрыс қолдана білулеріне де байланысты.Осы тұрғыдан алып қарағанда, бас бостандығынан айыру жазасын өтеу, атқару ерекшеліктері өзекті мәселелердің бірінің қатарына жатады.
1. Учебник уголовного права./ Общая часть / Под ред. В.Н.Кудрявцеа, А.В.Наумова. М.,1996 г.
2. Курс советского уголовного права. / Общая часть / ЛГУ,т.2. 1968 г.
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. / Жалпы бөлім / Алматы, 2001 ж.
4. Чукмаитов Д.С. Теоретические основы системы исполнения наказаний по законодательству РК. Дисс. На соискание степени д.ю.н. , Алматы, 1999 г.
5. Михлин А.С. , Селиверстов В.И. , Шмаров И.В.Уголовного – исполнительное право. / Вопросы и ответы / . Москва 1999 г.
6. Российское уголовное право. / Общая часть /. Под ред. А.В.Наумова. Москва 1994 года.
2. Курс советского уголовного права. / Общая часть / ЛГУ,т.2. 1968 г.
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. / Жалпы бөлім / Алматы, 2001 ж.
4. Чукмаитов Д.С. Теоретические основы системы исполнения наказаний по законодательству РК. Дисс. На соискание степени д.ю.н. , Алматы, 1999 г.
5. Михлин А.С. , Селиверстов В.И. , Шмаров И.В.Уголовного – исполнительное право. / Вопросы и ответы / . Москва 1999 г.
6. Российское уголовное право. / Общая часть /. Под ред. А.В.Наумова. Москва 1994 года.
Жоспары:
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім
1. Бас бостандығынан айыру жазасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаның түсінігі және оның
атқарудың арнайы
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІV. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..14
І. Кіріспе
Бас бостандығынан айыру жазасы сотталғандардың құқықтарын елеулі түрде
шектейтін болғандықтан, жазаның ең қатаң түрі болып есептелінеді. Мемлекет,
жазаны атқаратын органдар мен мекемелер түрінде бас бостандығынан айыру
жазасына сотталғандардың қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, осы жазаға
тән жағымсыз факторлардың әсерін азайту қажет.
← Бас бостандығынан айыру жазасына алғаш рет сотталғандарға және
жасы толмағандар деген қылмыстық тәжірибесі мол сотталғандардың
ықпалын азайту қажет.
← Сотталғандардың кейбір категорияларының қауіпсіздігін
қамтамасыз ету үшін оларды әртүрлі мекемелерде жеке ұстау қажет.
← Сотталғандардың кейбір категориялардың типологиялық
ерекшеліктерін түзеу шараларын қолдану барысында ескеру қажет.
Осыларды ескере отырып, Ішкі істер органдарынан түзеу мекемелерін
Әділет органдарының құзырына беру сотталғандарға ізгілік тұрғысынан
қараудың бірден бір көрсеткіш болып табылады.
Бұл аталған ережелер өзінің жалғасын 13 желтоқсан 1997 жылғы Қазақстан
Республикасының Қылмыстық – атқару кодексінде жалғасын тапты.
Жаңа Қылмыстық – атқару кодексі ескі кодекстің кемшіліктерін жойып
қана қоймай, қылмыстық жазаларды атқаруды заңдық реттеудің шеңберін
ұлғайтты. Мысалы, алғаш рет біріңғай кодификацияланған заңда жазаның және
басқа қылмыстық – атқару шараларының барлық түрлерін атқару және өтеу
сұрақтары, қылмыстық – атқару заңнамасының қағидалары мен бастаулары,
сотталғандардың құқықтық жағдайы арнайы баптар мен тарауларды
қарастырылған.
Яғни, құқықтық мемлекеттің жүйесін қалыптастыру қоғам дамуының
объективті заңдылықтарына ғана емес, осы тарихи кезеңде құқықтық
нормалардың орындалуын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың тиісті заң
актілерін дұрыс қолдана білулеріне де байланысты.Осы тұрғыдан алып
қарағанда, бас бостандығынан айыру жазасын өтеу, атқару ерекшеліктері
өзекті мәселелердің бірінің қатарына жатады.
ІІ. Негізгі бөлім
Бас бостандығынан айыру жазасы
Мемлекетпен жүзеге асырылатын экономикалық, саяси ұйымдастырушылық –
басқарушылық және мәдени – тәрбиелік шаралар қылмыстылықты азайтуда шешімді
рольді атқарса да, қылмыстылықпен күрестегі маңызды, тиімді шара –
қылмыстық жаза болып табылады. Қылмыстылықпен күресте қылмыстық жаза қылмыс
жасаушы тұлғалардың қоғамға қарсы қызметін үзеді.
Мемлекеттік мәжбүрлеудің ең өткір шарасы ретінде жаза Қылмыстық
кодекспен қарастырылған сотталғандардың белгілі бір құқықтары мен
бостандықтарын шектеу немесе айырудан тұрады да, сотталушыға моральдық
физикалық және мүліктік сипаттағы мәжбүрлі түрде қысым келтіруден көрінеді
. Жазаның бұл сипаты 1948 жылғы Адам құқықтарының Жалпыға бірдей
декларациясының 28 бабының талаптарына сәйкес келеді. Осы декларацияға
сәйкес, қоғамның әрбір мүшесі басқалардың құқықтары мен бостандықтарын тану
және сыйлауды қамтамасыз ету үшін және демократиялық қоғамдағы
құлықтылықтың, қоғамдық тәртіп және қоғамның жағдайының әділетті
талаптарының қанағаттандыруы қажет.
Жаза зардап шегусіз, шектеу және белгілі бір құдылықтардан айырусыз,
қоғамның және қылмыскердің өзінің мүддесі үшін сотпен тағайындалған шара
ретінде, адамдар арқылы қабылданбайтын еді де, түзету зарядын бермеуші еді.
Сондықтан да, зардап шегу жазаның бөлінбейтін қасиеті болып табылады да.
Онсыз жаза өзінің мағынасын жоғалтады.
Қылмыстық жаза тағайындау барысында кейбір құқықтарды шектеу табиғи
факт ретінде қабылданады. Шындығында да, қоғамда белгіленген тәртіпті
санаулы түрде көзге ілмейтін, басқа азаматтарға қауіп төндіретін адам,
заңды тыңдайтын адал азаматтардың өмірін дөрекі түрде қиындату құқығынан
айырылуы керек те, болашақта қылмыс жасауды зардапты толық көлемде шегуі
қажет.
Осыған байланысты, жаза әрқашанда мемлекеттің, қоғамның жасалынған
қылмысқа деген теріс бағасы түрінде көрініп, ойшылдардың назарын аударып
келе жатқан мәселе болып есептелінеді. Ежелден бері, ғалым – криминалистер
өзінің қарауындағы азаматтарын жазалайтын мемлекеттің әрекеттерінің
негізделіуін дәлелдеуге оқталған болатын.
Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаның түсінігі және оның атқарудың
арнайы міндеттері
Бас бостандығынан айыру жазаның ең қатаң түрі болып табылады,
сондықтан да оны жазаның басты мақсаты ретінде сотталғандарды түзеуге басқа
жолдармен қол жеткізілмейтін жағдайларда қолдану қажет.
Қылмыстық заңды алып қарайтын болсақ, заң бас бостандығынан айырудың
түсінігін бермейді. Бас бостандығана айырудың түсінігі қылмыстық құқық және
қылмыстық – атқару құқықғы теориясы арқылы қалыптастырылған. ҚР ҚК 48
бабының 1 бөліміне сәйкес, бас бостандығынан айыру сотталушыны қоныс
колонияларына жіберу, жалпы қатаң ерекше режимдегі түзеу колониясына немесе
түрмеге отырғызу жолымен оқшаулаудан тұрады. Үкім шығару кезінде, он сегіз
жасқа толмай бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар, жалпы немесе
күшйтілген режимдегі тәрбиелеу колонияларына орналастырылады.
Айта кететін бір мәселе “ қоғамнан оқшаулау ” термині шартты сипатта.
Сотталғандарды түзеу мекемелерінде оқшауланған деп есептеуге болмайды, егер
де олардың түзелуіне әсер ететін негізгі құрал қоғамдық әсер ету болып
табылса. Қылмыстық – атқару кодексінің 7 бабының 1 бөліміне сәйкес, “
Сотталғандарды түзеу – оның бойында құқық ұстанушылық мінез – кұлықты жеке
адамға, қоғамға, еңбекке, адамзат қоғамының нормаларына, ережелерімен
дәстүрлеріне оң көз қарастарды қалыптастыру ”, – деп көрсетілген. Осыдан
көрініп тұрғандай сотталғандарда қоғамға деген, оның ішінде адамзат
қоғаманың нормасына деген жағымды көз қарастарды қалыптастыру қоғамнан
оқшауланған сотталған адамда мүмкін емес құбылыс. Сотталған адам түзеу
мекемелерінде – туысқандарымен, адвокаттармен, басқа адамдарымен кездесуге
құқылы хат пен жедел хаттарды сан жағынан шектеусіз жіберуге және алуға,
отпускіге шығуға құқылы.
Сотталған адамдарға кешенді түзету шараларын қолдану бас бостандығынан
айыру жазасының ерекшелігі. Басқа жазалардың бірде біреуінде сотталушылар
жазаның мақсатына жетуге бағытталған қарқынды және ұзақ мерзімдегі
шаралардың әсеріне ұшырамайды.
Бас бостандығынан айыру сотталғандардың құқықтық жағдайын өзгертеді
де, олардың құқықтық дәрежесін шектеуден көрінеді. Құқықтық дәрежесінің
шектеулі олардың белгілі бір құқықтарының шектелуінен немесе олардың мүлдем
айырылудан байқалады. Бұл құқықтық шектеулер сотталғандар үшін заңда
белгіленуі мүмкін (бас бостандығынан айыру орындарындағы адамдарды сайлау
құқығынан айыру ), немесе онда көрсетілмей – ақ шектелінуі мүмкін (мысалы,
тұғын – жайды таңдап алу , жүріп – тұру бостандығы ).
Бас бостандығынан айыру жазасына сотталғандардың құқтарын шектеуден
басқа, оларға қосымша міндеттер жүтелінеді. Мысалы, сотталғандар
мекемелердің белгіленген күні тәртібін сақтауға міндетті, ақша қаражаттарын
ұстауға тиым салынады.
Құқықтық шектеулер мен міндеттердің саны мен сипаты түзеу
мекемелерінің түрлеріне байланысты, себебі олардың әрқайсында, тек өзіне
тән режим белгіленген.
Бас бостандығынан айыру жазасы өтелетін түзеу мекемелерінің түрлері :
1. Қоныс – колониялары
2. жалпы
3. қатаң
4. ерекше режимдегі түзеу мекемелері
5. емдеу – түзеу мекемесі
6. түрме
7. жалпы және күшейтілген колониялар
Учебник уголовного права. Общая часть Под ред. В.Н.Кудрявцеа,
А.В.Наумова. М.,1996 г. \стр. 275.
Михлин А.С. , Селиверстов В.И. , Шмаров И.В.Уголовного – исполнительное
право. Вопросы и ответы . Москва 1999 г.\ Стр.232.
ҚР ҚК 48 бабына сәйкес, қоныс – колонияларына сотталған адам
жіберіледі, ал басқа мекемелерге отырғызылады, себебі, қоныс –
колонияларында күзет жоқ,
сол себепті де оларды ашық типтегі мекемелердің қатарына жатқызуға болады.
Бас бостандығынан айыру орындарының тармақталған жүйесі әр түрлі
санаттағы сотталғандарды жасалынған қылмыстардың және оларды жасаушылардың
қоғамға қаутілік сипаты мен дәрежесіне байланысты бөлек ұстау
қажеттілігінен туындайды.
Сотталған адам бас бостандығынан айыру жазасын өтейтін түзеу
мекемесінің нақты түрін сотпен анықтау ережесі Қазақсатн Республикасының
Қылмыстық кодексінің 48 бабында белгіленген. Осыған сәйкес, белгілі бір
мерзімге бас бостандығынан айыру жазасын өтеу тағайындалады :
❖ Абайсызда қылмыс жасағаны үшін жеті жылдан астам мерзімге
бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға – қоныс –
колонияларына;
❖ Қасақана кішігірім немесе ауырғы орташа және ауыр қылмыс
жасағаны үшін бас бостандығынан айыру тұңғыш рет сотталған
адамдар, сондай – ақ абайсызда жасалған қылмыстары үшін жеті
жылдан астам мерзімге бас бостандығана айыруға сотталған
адамдарға және қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тарту
немесе бас бостандығын шектеу алты ай мерзімге бас
бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдарға – жалпы
режимдегі түзеу колонияларына ;
❖ Аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға
тұңғыш рет сотталған адамдарға, сондай – ақ сотталған адамдар
бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген болса,
қылмыстардың қайталануы кезінде және қылмыстардың аса қауіпті
қайталану кезінде әйелдерге – қатаң режимдегі түзеу
колонияларына ;
Қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде, сондай – ақ өмір бойына бас
бостандығынан айыруға сотталған адамдарға – ерекше режимдегі түзеу
колонияларына тағайындалады.
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім Алматы, 2001 ж.\ 205 бет.
Сонымен, түзеу колнияларының түрлері кінәнәң нысанына, сотпен
тағайындалған жазаның мөлшері мен ауырлығына, жынысына, сотталған адамның
бас бостандығынан айыру жазасын өтеу санына байланысты анықтылады.
Аса ауыр қылмыс жасағаны үшін бес жылдан астам мерзімге тағайындалуы
бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға, сондай – ақ қылмыстардың аса
қауіпті қайталануы кезінде жаза мерзімінің бір бөлігін түрмеде өтеу
түрінде, бірақ бес жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы мүмкін.
Түрмеге отырғызу өзінің жазалау сипаты арқылы айрықшаланады. Түрмеге
сотталғандар жабылатын камераларда, басқалармен қарым – қатынас жасау
мүмкіндігін жоятын қатаң оқшаулау жағдайында ұсталынады.
Кәмелетке толмағандар қатысты бас бостандығынан айыру жазасын
тағайындау ерекше тәртібі заңмен белгіленген. ҚР ҚК 79 бабына сәйкес, олар
он жылға дейін мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталынады.
Кәмелетке толмай сотталған адамдарды бас бостандығынан айыру :
• Бас бостандығынан айыруға бірінші рет сотталған еркек жынысты
кәмелетке толмағандар, сондай – ақ әйел жынысты кәмелетке
толмағандар – жалпы режимдегі тәрбиелеу колонияларында ;
• Бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген еркек жынысты
кәмелетке толмағандар – күшейтілген режимдегі тәрбиелеу
колонияларында өтейді.
Тәрбиелеу колонияларындағы жағдай түзеу колонияларындағы жағдай
қарағанда жеңілдеу. Тәрбиелеу колонияларының құрылымы – бостандықтағы өмір
шарттарына тезірек бейімделуге бағытталған өз ерекшеліктеріне ие.
Қылмыстық құқық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім
1. Бас бостандығынан айыру жазасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаның түсінігі және оның
атқарудың арнайы
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІV. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..14
І. Кіріспе
Бас бостандығынан айыру жазасы сотталғандардың құқықтарын елеулі түрде
шектейтін болғандықтан, жазаның ең қатаң түрі болып есептелінеді. Мемлекет,
жазаны атқаратын органдар мен мекемелер түрінде бас бостандығынан айыру
жазасына сотталғандардың қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, осы жазаға
тән жағымсыз факторлардың әсерін азайту қажет.
← Бас бостандығынан айыру жазасына алғаш рет сотталғандарға және
жасы толмағандар деген қылмыстық тәжірибесі мол сотталғандардың
ықпалын азайту қажет.
← Сотталғандардың кейбір категорияларының қауіпсіздігін
қамтамасыз ету үшін оларды әртүрлі мекемелерде жеке ұстау қажет.
← Сотталғандардың кейбір категориялардың типологиялық
ерекшеліктерін түзеу шараларын қолдану барысында ескеру қажет.
Осыларды ескере отырып, Ішкі істер органдарынан түзеу мекемелерін
Әділет органдарының құзырына беру сотталғандарға ізгілік тұрғысынан
қараудың бірден бір көрсеткіш болып табылады.
Бұл аталған ережелер өзінің жалғасын 13 желтоқсан 1997 жылғы Қазақстан
Республикасының Қылмыстық – атқару кодексінде жалғасын тапты.
Жаңа Қылмыстық – атқару кодексі ескі кодекстің кемшіліктерін жойып
қана қоймай, қылмыстық жазаларды атқаруды заңдық реттеудің шеңберін
ұлғайтты. Мысалы, алғаш рет біріңғай кодификацияланған заңда жазаның және
басқа қылмыстық – атқару шараларының барлық түрлерін атқару және өтеу
сұрақтары, қылмыстық – атқару заңнамасының қағидалары мен бастаулары,
сотталғандардың құқықтық жағдайы арнайы баптар мен тарауларды
қарастырылған.
Яғни, құқықтық мемлекеттің жүйесін қалыптастыру қоғам дамуының
объективті заңдылықтарына ғана емес, осы тарихи кезеңде құқықтық
нормалардың орындалуын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың тиісті заң
актілерін дұрыс қолдана білулеріне де байланысты.Осы тұрғыдан алып
қарағанда, бас бостандығынан айыру жазасын өтеу, атқару ерекшеліктері
өзекті мәселелердің бірінің қатарына жатады.
ІІ. Негізгі бөлім
Бас бостандығынан айыру жазасы
Мемлекетпен жүзеге асырылатын экономикалық, саяси ұйымдастырушылық –
басқарушылық және мәдени – тәрбиелік шаралар қылмыстылықты азайтуда шешімді
рольді атқарса да, қылмыстылықпен күрестегі маңызды, тиімді шара –
қылмыстық жаза болып табылады. Қылмыстылықпен күресте қылмыстық жаза қылмыс
жасаушы тұлғалардың қоғамға қарсы қызметін үзеді.
Мемлекеттік мәжбүрлеудің ең өткір шарасы ретінде жаза Қылмыстық
кодекспен қарастырылған сотталғандардың белгілі бір құқықтары мен
бостандықтарын шектеу немесе айырудан тұрады да, сотталушыға моральдық
физикалық және мүліктік сипаттағы мәжбүрлі түрде қысым келтіруден көрінеді
. Жазаның бұл сипаты 1948 жылғы Адам құқықтарының Жалпыға бірдей
декларациясының 28 бабының талаптарына сәйкес келеді. Осы декларацияға
сәйкес, қоғамның әрбір мүшесі басқалардың құқықтары мен бостандықтарын тану
және сыйлауды қамтамасыз ету үшін және демократиялық қоғамдағы
құлықтылықтың, қоғамдық тәртіп және қоғамның жағдайының әділетті
талаптарының қанағаттандыруы қажет.
Жаза зардап шегусіз, шектеу және белгілі бір құдылықтардан айырусыз,
қоғамның және қылмыскердің өзінің мүддесі үшін сотпен тағайындалған шара
ретінде, адамдар арқылы қабылданбайтын еді де, түзету зарядын бермеуші еді.
Сондықтан да, зардап шегу жазаның бөлінбейтін қасиеті болып табылады да.
Онсыз жаза өзінің мағынасын жоғалтады.
Қылмыстық жаза тағайындау барысында кейбір құқықтарды шектеу табиғи
факт ретінде қабылданады. Шындығында да, қоғамда белгіленген тәртіпті
санаулы түрде көзге ілмейтін, басқа азаматтарға қауіп төндіретін адам,
заңды тыңдайтын адал азаматтардың өмірін дөрекі түрде қиындату құқығынан
айырылуы керек те, болашақта қылмыс жасауды зардапты толық көлемде шегуі
қажет.
Осыған байланысты, жаза әрқашанда мемлекеттің, қоғамның жасалынған
қылмысқа деген теріс бағасы түрінде көрініп, ойшылдардың назарын аударып
келе жатқан мәселе болып есептелінеді. Ежелден бері, ғалым – криминалистер
өзінің қарауындағы азаматтарын жазалайтын мемлекеттің әрекеттерінің
негізделіуін дәлелдеуге оқталған болатын.
Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаның түсінігі және оның атқарудың
арнайы міндеттері
Бас бостандығынан айыру жазаның ең қатаң түрі болып табылады,
сондықтан да оны жазаның басты мақсаты ретінде сотталғандарды түзеуге басқа
жолдармен қол жеткізілмейтін жағдайларда қолдану қажет.
Қылмыстық заңды алып қарайтын болсақ, заң бас бостандығынан айырудың
түсінігін бермейді. Бас бостандығана айырудың түсінігі қылмыстық құқық және
қылмыстық – атқару құқықғы теориясы арқылы қалыптастырылған. ҚР ҚК 48
бабының 1 бөліміне сәйкес, бас бостандығынан айыру сотталушыны қоныс
колонияларына жіберу, жалпы қатаң ерекше режимдегі түзеу колониясына немесе
түрмеге отырғызу жолымен оқшаулаудан тұрады. Үкім шығару кезінде, он сегіз
жасқа толмай бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар, жалпы немесе
күшйтілген режимдегі тәрбиелеу колонияларына орналастырылады.
Айта кететін бір мәселе “ қоғамнан оқшаулау ” термині шартты сипатта.
Сотталғандарды түзеу мекемелерінде оқшауланған деп есептеуге болмайды, егер
де олардың түзелуіне әсер ететін негізгі құрал қоғамдық әсер ету болып
табылса. Қылмыстық – атқару кодексінің 7 бабының 1 бөліміне сәйкес, “
Сотталғандарды түзеу – оның бойында құқық ұстанушылық мінез – кұлықты жеке
адамға, қоғамға, еңбекке, адамзат қоғамының нормаларына, ережелерімен
дәстүрлеріне оң көз қарастарды қалыптастыру ”, – деп көрсетілген. Осыдан
көрініп тұрғандай сотталғандарда қоғамға деген, оның ішінде адамзат
қоғаманың нормасына деген жағымды көз қарастарды қалыптастыру қоғамнан
оқшауланған сотталған адамда мүмкін емес құбылыс. Сотталған адам түзеу
мекемелерінде – туысқандарымен, адвокаттармен, басқа адамдарымен кездесуге
құқылы хат пен жедел хаттарды сан жағынан шектеусіз жіберуге және алуға,
отпускіге шығуға құқылы.
Сотталған адамдарға кешенді түзету шараларын қолдану бас бостандығынан
айыру жазасының ерекшелігі. Басқа жазалардың бірде біреуінде сотталушылар
жазаның мақсатына жетуге бағытталған қарқынды және ұзақ мерзімдегі
шаралардың әсеріне ұшырамайды.
Бас бостандығынан айыру сотталғандардың құқықтық жағдайын өзгертеді
де, олардың құқықтық дәрежесін шектеуден көрінеді. Құқықтық дәрежесінің
шектеулі олардың белгілі бір құқықтарының шектелуінен немесе олардың мүлдем
айырылудан байқалады. Бұл құқықтық шектеулер сотталғандар үшін заңда
белгіленуі мүмкін (бас бостандығынан айыру орындарындағы адамдарды сайлау
құқығынан айыру ), немесе онда көрсетілмей – ақ шектелінуі мүмкін (мысалы,
тұғын – жайды таңдап алу , жүріп – тұру бостандығы ).
Бас бостандығынан айыру жазасына сотталғандардың құқтарын шектеуден
басқа, оларға қосымша міндеттер жүтелінеді. Мысалы, сотталғандар
мекемелердің белгіленген күні тәртібін сақтауға міндетті, ақша қаражаттарын
ұстауға тиым салынады.
Құқықтық шектеулер мен міндеттердің саны мен сипаты түзеу
мекемелерінің түрлеріне байланысты, себебі олардың әрқайсында, тек өзіне
тән режим белгіленген.
Бас бостандығынан айыру жазасы өтелетін түзеу мекемелерінің түрлері :
1. Қоныс – колониялары
2. жалпы
3. қатаң
4. ерекше режимдегі түзеу мекемелері
5. емдеу – түзеу мекемесі
6. түрме
7. жалпы және күшейтілген колониялар
Учебник уголовного права. Общая часть Под ред. В.Н.Кудрявцеа,
А.В.Наумова. М.,1996 г. \стр. 275.
Михлин А.С. , Селиверстов В.И. , Шмаров И.В.Уголовного – исполнительное
право. Вопросы и ответы . Москва 1999 г.\ Стр.232.
ҚР ҚК 48 бабына сәйкес, қоныс – колонияларына сотталған адам
жіберіледі, ал басқа мекемелерге отырғызылады, себебі, қоныс –
колонияларында күзет жоқ,
сол себепті де оларды ашық типтегі мекемелердің қатарына жатқызуға болады.
Бас бостандығынан айыру орындарының тармақталған жүйесі әр түрлі
санаттағы сотталғандарды жасалынған қылмыстардың және оларды жасаушылардың
қоғамға қаутілік сипаты мен дәрежесіне байланысты бөлек ұстау
қажеттілігінен туындайды.
Сотталған адам бас бостандығынан айыру жазасын өтейтін түзеу
мекемесінің нақты түрін сотпен анықтау ережесі Қазақсатн Республикасының
Қылмыстық кодексінің 48 бабында белгіленген. Осыған сәйкес, белгілі бір
мерзімге бас бостандығынан айыру жазасын өтеу тағайындалады :
❖ Абайсызда қылмыс жасағаны үшін жеті жылдан астам мерзімге
бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға – қоныс –
колонияларына;
❖ Қасақана кішігірім немесе ауырғы орташа және ауыр қылмыс
жасағаны үшін бас бостандығынан айыру тұңғыш рет сотталған
адамдар, сондай – ақ абайсызда жасалған қылмыстары үшін жеті
жылдан астам мерзімге бас бостандығана айыруға сотталған
адамдарға және қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына тарту
немесе бас бостандығын шектеу алты ай мерзімге бас
бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдарға – жалпы
режимдегі түзеу колонияларына ;
❖ Аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға
тұңғыш рет сотталған адамдарға, сондай – ақ сотталған адамдар
бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген болса,
қылмыстардың қайталануы кезінде және қылмыстардың аса қауіпті
қайталану кезінде әйелдерге – қатаң режимдегі түзеу
колонияларына ;
Қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде, сондай – ақ өмір бойына бас
бостандығынан айыруға сотталған адамдарға – ерекше режимдегі түзеу
колонияларына тағайындалады.
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім Алматы, 2001 ж.\ 205 бет.
Сонымен, түзеу колнияларының түрлері кінәнәң нысанына, сотпен
тағайындалған жазаның мөлшері мен ауырлығына, жынысына, сотталған адамның
бас бостандығынан айыру жазасын өтеу санына байланысты анықтылады.
Аса ауыр қылмыс жасағаны үшін бес жылдан астам мерзімге тағайындалуы
бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға, сондай – ақ қылмыстардың аса
қауіпті қайталануы кезінде жаза мерзімінің бір бөлігін түрмеде өтеу
түрінде, бірақ бес жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы мүмкін.
Түрмеге отырғызу өзінің жазалау сипаты арқылы айрықшаланады. Түрмеге
сотталғандар жабылатын камераларда, басқалармен қарым – қатынас жасау
мүмкіндігін жоятын қатаң оқшаулау жағдайында ұсталынады.
Кәмелетке толмағандар қатысты бас бостандығынан айыру жазасын
тағайындау ерекше тәртібі заңмен белгіленген. ҚР ҚК 79 бабына сәйкес, олар
он жылға дейін мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталынады.
Кәмелетке толмай сотталған адамдарды бас бостандығынан айыру :
• Бас бостандығынан айыруға бірінші рет сотталған еркек жынысты
кәмелетке толмағандар, сондай – ақ әйел жынысты кәмелетке
толмағандар – жалпы режимдегі тәрбиелеу колонияларында ;
• Бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген еркек жынысты
кәмелетке толмағандар – күшейтілген режимдегі тәрбиелеу
колонияларында өтейді.
Тәрбиелеу колонияларындағы жағдай түзеу колонияларындағы жағдай
қарағанда жеңілдеу. Тәрбиелеу колонияларының құрылымы – бостандықтағы өмір
шарттарына тезірек бейімделуге бағытталған өз ерекшеліктеріне ие.
Қылмыстық құқық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz