Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік саласы
Кіріспе
І. Кәсіпкерлік туралы жалпы түсінік
1.1. Кәсіпкерліктің пайда болу тарихы
1.2. Кәсіпкерлік түрлері мен нысандары
ІІ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қатынастардың құрылу шарттары
2.1. Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпкерлік қызметінің ерекшеліктері
2.2. Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
І. Кәсіпкерлік туралы жалпы түсінік
1.1. Кәсіпкерліктің пайда болу тарихы
1.2. Кәсіпкерлік түрлері мен нысандары
ІІ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қатынастардың құрылу шарттары
2.1. Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпкерлік қызметінің ерекшеліктері
2.2. Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің динамикалық дамуы байқалады. 1917 жылға дейін кәсіпкерлік өндірістік күштердің әлсіз деңгейі есебінен аса биік белестерден көрінген жоқ.
Кеңестік билік жылдары «кәсіпкерлік» ұғымы экономикалық лексикадан қолданыс таппаса, «кәсіпкер» термині жоғымсыз ұғым болып қала берді.
Бүгінгі күні нақ осы кәсіпкерліктің нарық, өндіріс дамуының қозғалтұыш күші екенін көпшілік түсінуде. Шетелдерде кәсіпкерлер есебінен экономикалық өсім артуда, ал кәсіпкерлер мемлекеттік қолдау есебінен гүлденуде. Кәсіпкер-коммерциалык нәтижелерге бағытталған мансаптары жоғары адамдардың күш-қуаты. Оның мәні өз ісі үшін тәуекелге бару. Кез-келген жоба тәуекелсіз жүзеге аспайды.
Кәсіпкерлік Қазақстанда түрлі формаларға ие, Қызмет әрекеті бойынша-өндірістік, коммерциялық, қортылық. Шаруашылық субъектілердің көлемі бойынша- кіші, орта, ірі. Меншік типі бойынша-жеке, біріккен. Ұйымдық типі бойынша- индивидуалды және ұжымдық. Ұйымдық- құқықтық кәсіпкерліктің ерекше формасы- өндірістік кооператив.
Демек кәсіпкерлік экономиканың, әлеуметтік салалардың барынша жаңа сфераларын қамтып кеңеюде. Оның сәтті дамуы мындай шарттардың орындалуы кезінде жүзеге асады: жеке меншіктік, экономикалық қызметтің бостандығы.
Қазақстан жарықтық қатынастардың тұрақталуы деңгейінде. Ал нарықтық қатынастардың кәсіпкерлік қызметсіз орын алуы мүмкін емес. Бұл аксиома болып табылады және таңдап алынған тақырыптың актуалдығы маңызды.
Бұл курстық жұмыстын мақсаты «кәсіпкерлік» терминінің эволюциясының анализі, кәсіпкерлік қызметтің формалары мен түрлерін барынша ашу, кәсіпкерліктің Қазақстандағы нарықтық қатынастарға өту кезеңіндегі құрылуын зерттеу.
Кеңестік билік жылдары «кәсіпкерлік» ұғымы экономикалық лексикадан қолданыс таппаса, «кәсіпкер» термині жоғымсыз ұғым болып қала берді.
Бүгінгі күні нақ осы кәсіпкерліктің нарық, өндіріс дамуының қозғалтұыш күші екенін көпшілік түсінуде. Шетелдерде кәсіпкерлер есебінен экономикалық өсім артуда, ал кәсіпкерлер мемлекеттік қолдау есебінен гүлденуде. Кәсіпкер-коммерциалык нәтижелерге бағытталған мансаптары жоғары адамдардың күш-қуаты. Оның мәні өз ісі үшін тәуекелге бару. Кез-келген жоба тәуекелсіз жүзеге аспайды.
Кәсіпкерлік Қазақстанда түрлі формаларға ие, Қызмет әрекеті бойынша-өндірістік, коммерциялық, қортылық. Шаруашылық субъектілердің көлемі бойынша- кіші, орта, ірі. Меншік типі бойынша-жеке, біріккен. Ұйымдық типі бойынша- индивидуалды және ұжымдық. Ұйымдық- құқықтық кәсіпкерліктің ерекше формасы- өндірістік кооператив.
Демек кәсіпкерлік экономиканың, әлеуметтік салалардың барынша жаңа сфераларын қамтып кеңеюде. Оның сәтті дамуы мындай шарттардың орындалуы кезінде жүзеге асады: жеке меншіктік, экономикалық қызметтің бостандығы.
Қазақстан жарықтық қатынастардың тұрақталуы деңгейінде. Ал нарықтық қатынастардың кәсіпкерлік қызметсіз орын алуы мүмкін емес. Бұл аксиома болып табылады және таңдап алынған тақырыптың актуалдығы маңызды.
Бұл курстық жұмыстын мақсаты «кәсіпкерлік» терминінің эволюциясының анализі, кәсіпкерлік қызметтің формалары мен түрлерін барынша ашу, кәсіпкерліктің Қазақстандағы нарықтық қатынастарға өту кезеңіндегі құрылуын зерттеу.
1. ҚР Қаржы Министрлігінің статистикалық бюллетень, № 4-10, 58 бет.
2. Б.А.Мамутов «Управление финансово-экономической деятельностью предприятия // ХХІ ғасырдағы мемлекет және бизнес халықаралық ғылыми конференциялары материалдары»- Алматы, 2003 жыл.
3. В.Храпунов Малый и средний бизнес- залог успеха// мысль- 2004 год № 107
4. А.К.Кантарбаева Предпринимательство: институционально-эволюционный подход- Алматы: Раритет, 2000-200 бет.
2. Б.А.Мамутов «Управление финансово-экономической деятельностью предприятия // ХХІ ғасырдағы мемлекет және бизнес халықаралық ғылыми конференциялары материалдары»- Алматы, 2003 жыл.
3. В.Храпунов Малый и средний бизнес- залог успеха// мысль- 2004 год № 107
4. А.К.Кантарбаева Предпринимательство: институционально-эволюционный подход- Алматы: Раритет, 2000-200 бет.
Жоспар
Кіріспе
І. Кәсіпкерлік туралы жалпы түсінік
1.1. Кәсіпкерліктің пайда болу тарихы
1.2. Кәсіпкерлік түрлері мен нысандары
ІІ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қатынастардың құрылу шарттары
2.1. Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпкерлік қызметінің ерекшеліктері
2.2. Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің динамикалық
дамуы байқалады. 1917 жылға дейін кәсіпкерлік өндірістік күштердің әлсіз
деңгейі есебінен аса биік белестерден көрінген жоқ.
Кеңестік билік жылдары кәсіпкерлік ұғымы экономикалық лексикадан
қолданыс таппаса, кәсіпкер термині жоғымсыз ұғым болып қала берді.
Бүгінгі күні нақ осы кәсіпкерліктің нарық, өндіріс дамуының қозғалтұыш
күші екенін көпшілік түсінуде. Шетелдерде кәсіпкерлер есебінен экономикалық
өсім артуда, ал кәсіпкерлер мемлекеттік қолдау есебінен гүлденуде. Кәсіпкер-
коммерциалык нәтижелерге бағытталған мансаптары жоғары адамдардың күш-
қуаты. Оның мәні өз ісі үшін тәуекелге бару. Кез-келген жоба тәуекелсіз
жүзеге аспайды.
Кәсіпкерлік Қазақстанда түрлі формаларға ие, Қызмет әрекеті бойынша-
өндірістік, коммерциялық, қортылық. Шаруашылық субъектілердің көлемі
бойынша- кіші, орта, ірі. Меншік типі бойынша-жеке, біріккен. Ұйымдық типі
бойынша- индивидуалды және ұжымдық. Ұйымдық- құқықтық кәсіпкерліктің ерекше
формасы- өндірістік кооператив.
Демек кәсіпкерлік экономиканың, әлеуметтік салалардың барынша жаңа
сфераларын қамтып кеңеюде. Оның сәтті дамуы мындай шарттардың орындалуы
кезінде жүзеге асады: жеке меншіктік, экономикалық қызметтің бостандығы.
Қазақстан жарықтық қатынастардың тұрақталуы деңгейінде. Ал нарықтық
қатынастардың кәсіпкерлік қызметсіз орын алуы мүмкін емес. Бұл аксиома
болып табылады және таңдап алынған тақырыптың актуалдығы маңызды.
Бұл курстық жұмыстын мақсаты кәсіпкерлік терминінің эволюциясының
анализі, кәсіпкерлік қызметтің формалары мен түрлерін барынша ашу,
кәсіпкерліктің Қазақстандағы нарықтық қатынастарға өту кезеңіндегі құрылуын
зерттеу.
Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық мағынасы оның экономикаға оң
әсері негізінен қалыптасады: қаржылық және өндірістік қоғамдық ресурстарды
тартады, антимонополды потенциалы бар, ғылыми-техникалық прогреске
бағытталудың алғашарттарын тудырады, жұмысбастылық мәселелерін шешеді.
Нарықтық экономиканың дамуы кәсіпкерліктің құрылуын және кәсіпкердің
кәсіпкер болу қабілетін өсіруді қарастырады. Қазақстанда жүргізіліп отрыған
экономикалық реформалар, кәсіпкерліктің дамуының жаңа белестерін ашуда.
І. Кәсіпкерлік түсінігі мен оның пайда болу тарихы.
1.1. Кәсіпкерліктің пайда болу тарихы.
Ең алғаш тарихта кәсіпкер ұғымы құл иелену кзеңдерінде кездеседі.
Афиндық әйгілі Демосфеннің әкесі қылыш-семсерзауытының иесі болған екен.
Римде кәсіпкерлік бастауларда ұйымдастырылған гладиаторлар мектептері жұмыс
істеген.
Сауда 9-12 ғасырларда Орта Азияда жоғары деңгейде дами бастады. Әрі
кәсіпкерлік, сауда орталықтары болып Испиджаб, Кедер, Отрар, Тараз,
Навакет, Баласағұн саналды.
16 ғасырдан бастап кәсіпкерлік маманданған және қоғамдастырылған түрге
айналады. Осы кездері акционерлік капитал пайда болады, акционерлік
қоғамдастықтар ұйымдастырылады. Ең алғаш ағымнын сауда компаниясы 1954ж.
Пайда болады. Кейінірек 1600 жылы Ост-Индтік сауда компаниясы, 1602 жылы
Голландтық Ост-Индтік компания, 1670 жылы Гудзон шығанағы компаниясы
ашылады.
17 ғасырдың соңында алғашқы акционерлік банктер пайда болады. Көпшілік
банкінің принциптері Англияда туындаған.
18-19 ғасырда банкісінің акционерлі формасы басқа да мемлекеттерде тез
дами бастайды.
Осы периодта отбасылық ірі фирмалардың меншігі жүздеген, мындаған
салымшылардың үлестік пайларына- акция иеленушілерге бөлінеді. Кіші
фирмалар мен ірі фирмалардың арасында кеңестік ұлғал түседі. Кәсіпорынның
маскималды табыс табуы үшін оның иесінің қызығушылығы жеткіліксіз болды.
Осы орайда кәсіпкердің жаңа типінің пайда болуы қажет еді. Ол кәсіпорынды
басқару және ұйымдастыру қабілетіне ие жаңа маман иесі- менеджер. Екінші
Дүниежүзілік соғыстан кейін банктердің ірі бәсекелестері-сақтандыру
компаниялары пайда болды. Батыста сонымен қатар брокерлік үйлер мен
холдингтік компаниялар табысты бизнес түріне айналды. Брокерлік үйлер
акциялардың сату-сатып алуымен айналысса, екіншілері- басқа фирмалардың
басым акциялар пакетін иемденушілер болып саналды (hold ағылшын сөзі-
ұстау). Холдинг болып өндірістік немесе сауда корпорациясы және банк немесе
сақтандыру компаниясы саналды.
Бизнестің түрлерінің ең жоғары сатысында трансұлттық корпорациялар
орналасқан. Бұл корпорациялар мындаған өнім түрлерін шығарады, жұмыс
орындарын қамтамасыз етеді.
Трансұлттық корпорациялар (ТНК) машина шығару сферасының алыптары
Дженерал моторс, Форд, Крайслер (АҚШ), Тойота (Жапон), электрондық
өндірістің көшбасшылары Ай-Би-Эм, Моторола, Сони, Сименс- бизнестің
қарапайым түсінігі аясынан шығады.
ТНК- мемлекеттік бизнес аясына айналды. Дженерал Моторс компаниясының
негізін салушылардың бірі былай деген екен: Дженерал Моторс үшін жоғымды
болған жайттар АҚШ үшінде жағымды.
Ең алғаш кәсіпкерлік және кәсіпкер түсініктерін 17-18ғғ. Ричард
Кантильон қолданды. Кейінірек әйгілі француз экономисті (1767-1832жж.)
саяси экономияның трактаты кітабында кәсіпкерлікті үш түрлі өндірістің
классикалық факторларының-жер, капитал, еңбек қосындысы ретінде
тұжырымдайды. Ағылшын экономист-ғалымдар А.Смит (1723-1790жж.) және
Д.Рикардо (1772-1823жж.) экономиканы өзін-өзі реттеуші механизм деп
қарастырып, кәсіпкерлік қызметті ғылыми анализде тіпті қарастырмайды.
Кәсіпкер, Смиттің ойынша, тәуекелге баратын капитаолдың иесі.
19-20ғғ. Шегінде ғана кәсіпкерлік институтының ролі мен мәнінің
түсінігі арта түседі. Француз экономисті Андре Маршапп (1907-1968жж.)
алғашқы болып аталған үш классикалық факториарға төртінші факторды- ұйымды
қосады. Осы уақыттан бастап кәсіпкерлік ұғымы ұлғайып, функциялары арта
түседі.
Американ экономисті Дж.Б.Кларк (1847-1938жж.) Сэйдің үшортақ
формуласын өзгертеді. Оның пікірінше, өндіріс процесінде ұдайы 4 фактор
мүшелік етеді:
1. Капитал
2. Капитал игіліктері- өндіріс құралдары және жер
3. кәсіпкер қызметі
4. жұмысшы еңбегі
әйгелі американдық экономист Йозеф Шумпетер (1883-1950жж.)
экономикалық даму теориясы кітабында кәсіпкер ұғымын новатор ретінде
түсіндіреді.
Бірқатар функциялар, айталық, шешім қабылдау, жауапкершілікті өтеу
сияқты кәсіпкерлікті басқарушылық қызметпен байланысты етеді. Сонымен қатар
кәсіпкерді менеджермен шатастыруға болмайды.Әрбіреуінің функционалды
мағынасы өзгеше. Кәсіпкерлік ұғымы басқарушылық қызмет ұғымынан кең,
бірақ эффективті басқару (менеджмент) әрбір кәсіпкер қолынан келе бермейді.
Менеджердің басты қасиеті- құрылымды емес ұйымға ұйымшылдық негізін
орнату- кез-кетен алдынғы қатарлы кәсіпкер үшін қиынға соғуы мүмкін.
Осылайша, бүгінгі жағдайларда кәсіпкер және менджерұғымдары жиі-жиі
тоғысады. Көптеген меншік иелері менеджер функцияларын орындаса,
менеджерлердің де басқаратын өндіріс құралдарының иелеріне айналған саны аз
емес. Демек, кәсіпкерлік- құны бар игілікті жасау процесі, ал кәсіпкер
өзіне психологиялық, әлеуметтік және қаржылық жауапкершілікті алатын,
уақыты мен күш-қуатын жұмсайтын адам. Сыйаы ретінде қаржылық және
психологиялық қанағатқа ие болады, Роберт Хизрич 1985 жыл. Бұл тұжырымдама
Қазақстан Республикасының 1993 жыл 13 қаңтарында қабылданған Қазақстан
Республикасындағы кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі
туралы заңында былай дейінген: кәсіпкерлік- өзіндік немесе несиелік
қаражам- есебінен жасалатын шаруашылық инициативті қызмет. Оның мақсаты осы
қызметтің барлық мүшелері үшін жағымды, табысты нәтижеге ие болу.
Кәсіпкерліктің маңызды белгілеріне мыналарды жатқызуға болады:
- шаруашылық субъектілердің тәуелсіздігі мен еркіндігі. Кез-келген
кәсіпкер құқықтық нормаларға сай кез-келген мәселе бойынша шешім
қабылдай алады.
- Экономикалық қызығушылық. Кәсіпкерліктің басты мақсаты
- Максималды пайта табу.
- Шаруашылық тәуекел мен жауапкершілік.
Аталған маңызды белгілер өзара байланысты және біруақытта әрекет етеді.
Кәсіпкерлік әрдайым жаңа еңгізулермен байланысты. Экономикалық
қызметтердің бұл мәселесіне Й.Шумпетер, А.Маршалл көңіл бөлген екен. Егерде
Й.Шумпетер инновация мен кәсіпкерліктің байланысын көрсетсе, А.Маршалл
кәсіпкерлердің нақты қызметі қоғамдағы құрылымдық пісіп-жетілген
процесстерді тудырады және тездетеді. Шумпетер пікірінше, қоғамда кәсіпкер
әрдайым экономикалық дамудың басты тұлғасы болып табылады. Осы айтылғанды
тұжырымдай келсек, кәсәпкерлік пен новаторлық ой бүгінгі таңда бір-бірінен
ажырамастай ұғымдар.
1.2. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері мен формалары.
Кәсіпкерліктің әр түрлі салада айқын ерекшеліктері бар: кәсіпкерлік
әрекетті жүргізудің технологиясы мен құрылымы бойынша. Мысалы, бір жағдайда
кәсіпкер тауарды өндірсе, екіншісінде- дайын тауарды сатумен айналысады,
үшінші жағдайда кәсіпкер тұтынушы мен өндірушінінің арасында делдалдық
қызмет көрсетуі мүмкін.
Кәсіпкерліктің формаларына кәсіпкердің өзбетінше немесе басқа да
кәсіпкелермен бірігіп әрекеттенуі және бастапқы капиталдың тегі мен
жолданған жұмысшылары да әсер етеді.
Егерде кәсіпкер жеке тұлға ретінде өзінің ісін тіркейтін болса, бірақ
кәсіпкер статусына ие болса- бұл жеке кәсіпкерлік деп аталады.
Кейбір жағдайларда заңы түрде нақты жеке кәсіпкерліктің түрлерімен
айналысуға рұқсат беретін мемлекеттік лицензиялар қажет болады. Мысалы,
жүктердің транспортировкасы, арнайы аймақтардағы аң және балық аулауға,
медициналық қызметтер, т.б. Жүйелілік қызметтер мен айналысуға патент сатып
алынады.
Ұжымдық кәсіпкерлік, әдетте.
Капиталдың бірігуімен, заңды тұлғаны шаруашылық кәсіпкерлік түрінде
құрумен байланысты.
Біріккен, интеграцияланған кәсіпкерлік формалары одақтар мен ассоциялар
түрінде тіркеледі. Егерде кәсіпкерліктер мемлекеттік кәсіпорындар мен
ұйымдар негізінде құрылса, онда мемлекеттік кәсіпкерлік туралы айтуға
болады. Бұл кәсіпкерлердің мемлекеттік немесе муципалды меншікті жалға
алғанда мүмкін болады.
Кәсіпкерліктің формаларын өз кезегінде ұйымдық – құқықтық және ұйымдық
– экономикалық деп бөлуге болады. Шаруашылық серіктестік дегеніміз заңды
тұлғамен тіркеліп жарғылық капиталдың үлестері не бөлінген мүшелері мен
құралатын коммерциялық ұйым. Ойын басты мақсаты пайда табу.
Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, коммандитті серіктестік,
жауапкершілігі шектеулі серіктерстіктер, акционерлік қоғамдастықтар түрінде
құрылуы мүмкін. Банктер, сақтандыру қоғамдастықтары, инвестициялық
компаниялар және тағыда басқа қызметті ақша қаражатын тартумен байланысты
болатын және серіктестік мүшелері болмайтын ұйымдар шаруашылық
серіктестіктер негізінде әрекет етеді.
Толық серіктестіктер деп оның мүшелерінің меншігі жеткіліксіз болғанда
өзінідік меншіктерімен жауапкершілікке тартылады. Толық серіктестік үшін
устав қажет емес. Серіктестік оның барлық мүшелерімен келісілген жарғылық
келісім негізінде құралады. Оның құрамында серіктестік аты, орналасқан
жері, басқару тәртібі, салынған капиталдың құрылымы мен мөлшері туралы
ақпарат болады.
Командивті (аралас) серіктестікте меншіктерін кепілдікке салатын
мүшелерден басқа бір немесе бірнеше салымшылар-мүшелер (коммандитистер)
болады. Олар өздерінің салымдарының мөлшерінде тәуекелге барады.
Келесі шаруашылық қоғамдастықтар кәсіпкерлік (коммерциялық)
кәсіпорындар тобын құрайды: жауапкершілігі шектеулі қоғамдастық,
акционерлік қоғам, т.б.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өту кезеңінің бастапқысында
жауапкершілігі шектеулі серіктестер кең тарай бастады. Бұл қоғамдастық бір
немесе бірнеше тұлғалармен құрылады. Оның жарғылық капиталы мүшелердің
салымдарының мөлшерінде бөлінген үлестерден тұрады.
Бүгінгі таңда кооперативтер көптеген елдерде тараған. Кооперативтердің
меншігі (артельдер) пайлар есебін құралады. Өндірістік
кооперативтерауылшаруашылық, өндірістік өнімдерді өткізу, қайта өндеу,
сауда мен қызмет көрсету үшін біріккен негізде құралады. Кооператив
мүшелері субсидиарлы жауапкершілікке ие, яғни жеке пайлық салымдарының
мөлшерімен шектелмейді.
АҚШ-та басқа да мақсаттармен құрылған кооперативтер әрекет етеді. Бұл
кооперативтер біріккен топтарға экономикалық қуаттың артық тиуі есебінен
құрылады. Бұндай кооперативтердің жақсы мысалы болып ауылшаруашылық
кооперативтер табылады.
Бұл көпмиллиардты индустриалға айналды. Кооперативтерге корпорацияларға
қарағанда салық қойылымы төмен, нарықты олар біршама артықшылықтарға ие.
Кооперативтердің қазмет бабының жүйеленуі 1 суретте көрсетілген.
Технологиялық инновациялардың бір формасы-венчурлық бизнес. Венчурлық
фирма- бұл алдын ала тәулкелге ие жаңа технологияларды енгізумен, жасап
шығарумен айналысатын ғылыми-техникалық фирма.
Алғаш венчурлық бизнес АҚШ-та пайда болды. Кез-келген шағын
инновациялық бизнес қаржылық ресурс тапшылығы мен ғылыми-техникалық базаның
әлсіздігіне кезігеді. АҚШ-та шағын инновациялық бизнеске арналған
мемлекеттік күрделі бағдарлама жасап шығарылған. Оның негізін федералды
бюджеттің шағын кәсіпорындарды тура қаржыландыру, жағымды салықтық
заңнамалар, амортизациялық климат құрайды.
Бүгінгі таңда Қазақстанда венчурлық бизнестың дамуына қажетті барлық
алғышарттар бар. Біріншіден, құнды қағаздар нарығының қарңынды дамуы.
Екіншіден, шетелдік фирмалардың отандық интеллектуалды меншік нарығына
инвестициялау жобалары.
Шағын бизнес туралы сөз өозғасақ, оның дамуына үкімет органдарының
назары аударылмақ. Ол өз көрінісін ҚР азаматтық кодексінде, заңнамалық
бірқатар актілерде экономикалық реформаларды тереңдету жөніндегі
бағдарламаларды тапты. Статистикалық регистр мәліметтері бойынша
республикада 01.07.2005 жылы 139,4 мың шағын бизнес кәсіпорындары
тәркіленген. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 18,9 % жоғары.
Негізгі үкіметтің қолға алған шаралары ҚР Призедентінің Шағын
бизнестің активизациясы мен қолдауды күшейту шаралары 6 наурыз 1997 жылы
қабылданған жарлығымен байланысты. Осы жарлыққа сай:
• ҚР-ның экономика және Сауда Министрлігінің бастауымен Шағын
бизнесті қолдау иституты құрылды.
• Мынадай заңдар қабылданды: Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
туралы, Жеке кәсіпкерлік туралы, шағын кәсіпкерлік
субъектілерін тәркілеудің жеңілдету мәселелері бойынша ҚР
заңнамалық актілеріне толықтырулар мен өзгертулер еңгізу туралы,
т.б.
• Тексерушілік және бақылаушылық мемлекеттік органдарының саны
қысқартылды.
• Шағын кәсіпкерліктің даму қоры ұйымдастырылды.
• Шағын кәсіпкерліктің банктерден минималды несиелеу мөлшері
анықталды.
Коммерциялық кәсіпкерлікте кәсіпкер басқа тұлғалардан сатып алынған
дайын тауарларды өткізуші ретінде көрінеді. Коммерциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Кәсіпкерлік туралы жалпы түсінік
1.1. Кәсіпкерліктің пайда болу тарихы
1.2. Кәсіпкерлік түрлері мен нысандары
ІІ. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қатынастардың құрылу шарттары
2.1. Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпкерлік қызметінің ерекшеліктері
2.2. Кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің динамикалық
дамуы байқалады. 1917 жылға дейін кәсіпкерлік өндірістік күштердің әлсіз
деңгейі есебінен аса биік белестерден көрінген жоқ.
Кеңестік билік жылдары кәсіпкерлік ұғымы экономикалық лексикадан
қолданыс таппаса, кәсіпкер термині жоғымсыз ұғым болып қала берді.
Бүгінгі күні нақ осы кәсіпкерліктің нарық, өндіріс дамуының қозғалтұыш
күші екенін көпшілік түсінуде. Шетелдерде кәсіпкерлер есебінен экономикалық
өсім артуда, ал кәсіпкерлер мемлекеттік қолдау есебінен гүлденуде. Кәсіпкер-
коммерциалык нәтижелерге бағытталған мансаптары жоғары адамдардың күш-
қуаты. Оның мәні өз ісі үшін тәуекелге бару. Кез-келген жоба тәуекелсіз
жүзеге аспайды.
Кәсіпкерлік Қазақстанда түрлі формаларға ие, Қызмет әрекеті бойынша-
өндірістік, коммерциялық, қортылық. Шаруашылық субъектілердің көлемі
бойынша- кіші, орта, ірі. Меншік типі бойынша-жеке, біріккен. Ұйымдық типі
бойынша- индивидуалды және ұжымдық. Ұйымдық- құқықтық кәсіпкерліктің ерекше
формасы- өндірістік кооператив.
Демек кәсіпкерлік экономиканың, әлеуметтік салалардың барынша жаңа
сфераларын қамтып кеңеюде. Оның сәтті дамуы мындай шарттардың орындалуы
кезінде жүзеге асады: жеке меншіктік, экономикалық қызметтің бостандығы.
Қазақстан жарықтық қатынастардың тұрақталуы деңгейінде. Ал нарықтық
қатынастардың кәсіпкерлік қызметсіз орын алуы мүмкін емес. Бұл аксиома
болып табылады және таңдап алынған тақырыптың актуалдығы маңызды.
Бұл курстық жұмыстын мақсаты кәсіпкерлік терминінің эволюциясының
анализі, кәсіпкерлік қызметтің формалары мен түрлерін барынша ашу,
кәсіпкерліктің Қазақстандағы нарықтық қатынастарға өту кезеңіндегі құрылуын
зерттеу.
Кәсіпкерліктің әлеуметтік-экономикалық мағынасы оның экономикаға оң
әсері негізінен қалыптасады: қаржылық және өндірістік қоғамдық ресурстарды
тартады, антимонополды потенциалы бар, ғылыми-техникалық прогреске
бағытталудың алғашарттарын тудырады, жұмысбастылық мәселелерін шешеді.
Нарықтық экономиканың дамуы кәсіпкерліктің құрылуын және кәсіпкердің
кәсіпкер болу қабілетін өсіруді қарастырады. Қазақстанда жүргізіліп отрыған
экономикалық реформалар, кәсіпкерліктің дамуының жаңа белестерін ашуда.
І. Кәсіпкерлік түсінігі мен оның пайда болу тарихы.
1.1. Кәсіпкерліктің пайда болу тарихы.
Ең алғаш тарихта кәсіпкер ұғымы құл иелену кзеңдерінде кездеседі.
Афиндық әйгілі Демосфеннің әкесі қылыш-семсерзауытының иесі болған екен.
Римде кәсіпкерлік бастауларда ұйымдастырылған гладиаторлар мектептері жұмыс
істеген.
Сауда 9-12 ғасырларда Орта Азияда жоғары деңгейде дами бастады. Әрі
кәсіпкерлік, сауда орталықтары болып Испиджаб, Кедер, Отрар, Тараз,
Навакет, Баласағұн саналды.
16 ғасырдан бастап кәсіпкерлік маманданған және қоғамдастырылған түрге
айналады. Осы кездері акционерлік капитал пайда болады, акционерлік
қоғамдастықтар ұйымдастырылады. Ең алғаш ағымнын сауда компаниясы 1954ж.
Пайда болады. Кейінірек 1600 жылы Ост-Индтік сауда компаниясы, 1602 жылы
Голландтық Ост-Индтік компания, 1670 жылы Гудзон шығанағы компаниясы
ашылады.
17 ғасырдың соңында алғашқы акционерлік банктер пайда болады. Көпшілік
банкінің принциптері Англияда туындаған.
18-19 ғасырда банкісінің акционерлі формасы басқа да мемлекеттерде тез
дами бастайды.
Осы периодта отбасылық ірі фирмалардың меншігі жүздеген, мындаған
салымшылардың үлестік пайларына- акция иеленушілерге бөлінеді. Кіші
фирмалар мен ірі фирмалардың арасында кеңестік ұлғал түседі. Кәсіпорынның
маскималды табыс табуы үшін оның иесінің қызығушылығы жеткіліксіз болды.
Осы орайда кәсіпкердің жаңа типінің пайда болуы қажет еді. Ол кәсіпорынды
басқару және ұйымдастыру қабілетіне ие жаңа маман иесі- менеджер. Екінші
Дүниежүзілік соғыстан кейін банктердің ірі бәсекелестері-сақтандыру
компаниялары пайда болды. Батыста сонымен қатар брокерлік үйлер мен
холдингтік компаниялар табысты бизнес түріне айналды. Брокерлік үйлер
акциялардың сату-сатып алуымен айналысса, екіншілері- басқа фирмалардың
басым акциялар пакетін иемденушілер болып саналды (hold ағылшын сөзі-
ұстау). Холдинг болып өндірістік немесе сауда корпорациясы және банк немесе
сақтандыру компаниясы саналды.
Бизнестің түрлерінің ең жоғары сатысында трансұлттық корпорациялар
орналасқан. Бұл корпорациялар мындаған өнім түрлерін шығарады, жұмыс
орындарын қамтамасыз етеді.
Трансұлттық корпорациялар (ТНК) машина шығару сферасының алыптары
Дженерал моторс, Форд, Крайслер (АҚШ), Тойота (Жапон), электрондық
өндірістің көшбасшылары Ай-Би-Эм, Моторола, Сони, Сименс- бизнестің
қарапайым түсінігі аясынан шығады.
ТНК- мемлекеттік бизнес аясына айналды. Дженерал Моторс компаниясының
негізін салушылардың бірі былай деген екен: Дженерал Моторс үшін жоғымды
болған жайттар АҚШ үшінде жағымды.
Ең алғаш кәсіпкерлік және кәсіпкер түсініктерін 17-18ғғ. Ричард
Кантильон қолданды. Кейінірек әйгілі француз экономисті (1767-1832жж.)
саяси экономияның трактаты кітабында кәсіпкерлікті үш түрлі өндірістің
классикалық факторларының-жер, капитал, еңбек қосындысы ретінде
тұжырымдайды. Ағылшын экономист-ғалымдар А.Смит (1723-1790жж.) және
Д.Рикардо (1772-1823жж.) экономиканы өзін-өзі реттеуші механизм деп
қарастырып, кәсіпкерлік қызметті ғылыми анализде тіпті қарастырмайды.
Кәсіпкер, Смиттің ойынша, тәуекелге баратын капитаолдың иесі.
19-20ғғ. Шегінде ғана кәсіпкерлік институтының ролі мен мәнінің
түсінігі арта түседі. Француз экономисті Андре Маршапп (1907-1968жж.)
алғашқы болып аталған үш классикалық факториарға төртінші факторды- ұйымды
қосады. Осы уақыттан бастап кәсіпкерлік ұғымы ұлғайып, функциялары арта
түседі.
Американ экономисті Дж.Б.Кларк (1847-1938жж.) Сэйдің үшортақ
формуласын өзгертеді. Оның пікірінше, өндіріс процесінде ұдайы 4 фактор
мүшелік етеді:
1. Капитал
2. Капитал игіліктері- өндіріс құралдары және жер
3. кәсіпкер қызметі
4. жұмысшы еңбегі
әйгелі американдық экономист Йозеф Шумпетер (1883-1950жж.)
экономикалық даму теориясы кітабында кәсіпкер ұғымын новатор ретінде
түсіндіреді.
Бірқатар функциялар, айталық, шешім қабылдау, жауапкершілікті өтеу
сияқты кәсіпкерлікті басқарушылық қызметпен байланысты етеді. Сонымен қатар
кәсіпкерді менеджермен шатастыруға болмайды.Әрбіреуінің функционалды
мағынасы өзгеше. Кәсіпкерлік ұғымы басқарушылық қызмет ұғымынан кең,
бірақ эффективті басқару (менеджмент) әрбір кәсіпкер қолынан келе бермейді.
Менеджердің басты қасиеті- құрылымды емес ұйымға ұйымшылдық негізін
орнату- кез-кетен алдынғы қатарлы кәсіпкер үшін қиынға соғуы мүмкін.
Осылайша, бүгінгі жағдайларда кәсіпкер және менджерұғымдары жиі-жиі
тоғысады. Көптеген меншік иелері менеджер функцияларын орындаса,
менеджерлердің де басқаратын өндіріс құралдарының иелеріне айналған саны аз
емес. Демек, кәсіпкерлік- құны бар игілікті жасау процесі, ал кәсіпкер
өзіне психологиялық, әлеуметтік және қаржылық жауапкершілікті алатын,
уақыты мен күш-қуатын жұмсайтын адам. Сыйаы ретінде қаржылық және
психологиялық қанағатқа ие болады, Роберт Хизрич 1985 жыл. Бұл тұжырымдама
Қазақстан Республикасының 1993 жыл 13 қаңтарында қабылданған Қазақстан
Республикасындағы кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі
туралы заңында былай дейінген: кәсіпкерлік- өзіндік немесе несиелік
қаражам- есебінен жасалатын шаруашылық инициативті қызмет. Оның мақсаты осы
қызметтің барлық мүшелері үшін жағымды, табысты нәтижеге ие болу.
Кәсіпкерліктің маңызды белгілеріне мыналарды жатқызуға болады:
- шаруашылық субъектілердің тәуелсіздігі мен еркіндігі. Кез-келген
кәсіпкер құқықтық нормаларға сай кез-келген мәселе бойынша шешім
қабылдай алады.
- Экономикалық қызығушылық. Кәсіпкерліктің басты мақсаты
- Максималды пайта табу.
- Шаруашылық тәуекел мен жауапкершілік.
Аталған маңызды белгілер өзара байланысты және біруақытта әрекет етеді.
Кәсіпкерлік әрдайым жаңа еңгізулермен байланысты. Экономикалық
қызметтердің бұл мәселесіне Й.Шумпетер, А.Маршалл көңіл бөлген екен. Егерде
Й.Шумпетер инновация мен кәсіпкерліктің байланысын көрсетсе, А.Маршалл
кәсіпкерлердің нақты қызметі қоғамдағы құрылымдық пісіп-жетілген
процесстерді тудырады және тездетеді. Шумпетер пікірінше, қоғамда кәсіпкер
әрдайым экономикалық дамудың басты тұлғасы болып табылады. Осы айтылғанды
тұжырымдай келсек, кәсәпкерлік пен новаторлық ой бүгінгі таңда бір-бірінен
ажырамастай ұғымдар.
1.2. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері мен формалары.
Кәсіпкерліктің әр түрлі салада айқын ерекшеліктері бар: кәсіпкерлік
әрекетті жүргізудің технологиясы мен құрылымы бойынша. Мысалы, бір жағдайда
кәсіпкер тауарды өндірсе, екіншісінде- дайын тауарды сатумен айналысады,
үшінші жағдайда кәсіпкер тұтынушы мен өндірушінінің арасында делдалдық
қызмет көрсетуі мүмкін.
Кәсіпкерліктің формаларына кәсіпкердің өзбетінше немесе басқа да
кәсіпкелермен бірігіп әрекеттенуі және бастапқы капиталдың тегі мен
жолданған жұмысшылары да әсер етеді.
Егерде кәсіпкер жеке тұлға ретінде өзінің ісін тіркейтін болса, бірақ
кәсіпкер статусына ие болса- бұл жеке кәсіпкерлік деп аталады.
Кейбір жағдайларда заңы түрде нақты жеке кәсіпкерліктің түрлерімен
айналысуға рұқсат беретін мемлекеттік лицензиялар қажет болады. Мысалы,
жүктердің транспортировкасы, арнайы аймақтардағы аң және балық аулауға,
медициналық қызметтер, т.б. Жүйелілік қызметтер мен айналысуға патент сатып
алынады.
Ұжымдық кәсіпкерлік, әдетте.
Капиталдың бірігуімен, заңды тұлғаны шаруашылық кәсіпкерлік түрінде
құрумен байланысты.
Біріккен, интеграцияланған кәсіпкерлік формалары одақтар мен ассоциялар
түрінде тіркеледі. Егерде кәсіпкерліктер мемлекеттік кәсіпорындар мен
ұйымдар негізінде құрылса, онда мемлекеттік кәсіпкерлік туралы айтуға
болады. Бұл кәсіпкерлердің мемлекеттік немесе муципалды меншікті жалға
алғанда мүмкін болады.
Кәсіпкерліктің формаларын өз кезегінде ұйымдық – құқықтық және ұйымдық
– экономикалық деп бөлуге болады. Шаруашылық серіктестік дегеніміз заңды
тұлғамен тіркеліп жарғылық капиталдың үлестері не бөлінген мүшелері мен
құралатын коммерциялық ұйым. Ойын басты мақсаты пайда табу.
Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, коммандитті серіктестік,
жауапкершілігі шектеулі серіктерстіктер, акционерлік қоғамдастықтар түрінде
құрылуы мүмкін. Банктер, сақтандыру қоғамдастықтары, инвестициялық
компаниялар және тағыда басқа қызметті ақша қаражатын тартумен байланысты
болатын және серіктестік мүшелері болмайтын ұйымдар шаруашылық
серіктестіктер негізінде әрекет етеді.
Толық серіктестіктер деп оның мүшелерінің меншігі жеткіліксіз болғанда
өзінідік меншіктерімен жауапкершілікке тартылады. Толық серіктестік үшін
устав қажет емес. Серіктестік оның барлық мүшелерімен келісілген жарғылық
келісім негізінде құралады. Оның құрамында серіктестік аты, орналасқан
жері, басқару тәртібі, салынған капиталдың құрылымы мен мөлшері туралы
ақпарат болады.
Командивті (аралас) серіктестікте меншіктерін кепілдікке салатын
мүшелерден басқа бір немесе бірнеше салымшылар-мүшелер (коммандитистер)
болады. Олар өздерінің салымдарының мөлшерінде тәуекелге барады.
Келесі шаруашылық қоғамдастықтар кәсіпкерлік (коммерциялық)
кәсіпорындар тобын құрайды: жауапкершілігі шектеулі қоғамдастық,
акционерлік қоғам, т.б.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өту кезеңінің бастапқысында
жауапкершілігі шектеулі серіктестер кең тарай бастады. Бұл қоғамдастық бір
немесе бірнеше тұлғалармен құрылады. Оның жарғылық капиталы мүшелердің
салымдарының мөлшерінде бөлінген үлестерден тұрады.
Бүгінгі таңда кооперативтер көптеген елдерде тараған. Кооперативтердің
меншігі (артельдер) пайлар есебін құралады. Өндірістік
кооперативтерауылшаруашылық, өндірістік өнімдерді өткізу, қайта өндеу,
сауда мен қызмет көрсету үшін біріккен негізде құралады. Кооператив
мүшелері субсидиарлы жауапкершілікке ие, яғни жеке пайлық салымдарының
мөлшерімен шектелмейді.
АҚШ-та басқа да мақсаттармен құрылған кооперативтер әрекет етеді. Бұл
кооперативтер біріккен топтарға экономикалық қуаттың артық тиуі есебінен
құрылады. Бұндай кооперативтердің жақсы мысалы болып ауылшаруашылық
кооперативтер табылады.
Бұл көпмиллиардты индустриалға айналды. Кооперативтерге корпорацияларға
қарағанда салық қойылымы төмен, нарықты олар біршама артықшылықтарға ие.
Кооперативтердің қазмет бабының жүйеленуі 1 суретте көрсетілген.
Технологиялық инновациялардың бір формасы-венчурлық бизнес. Венчурлық
фирма- бұл алдын ала тәулкелге ие жаңа технологияларды енгізумен, жасап
шығарумен айналысатын ғылыми-техникалық фирма.
Алғаш венчурлық бизнес АҚШ-та пайда болды. Кез-келген шағын
инновациялық бизнес қаржылық ресурс тапшылығы мен ғылыми-техникалық базаның
әлсіздігіне кезігеді. АҚШ-та шағын инновациялық бизнеске арналған
мемлекеттік күрделі бағдарлама жасап шығарылған. Оның негізін федералды
бюджеттің шағын кәсіпорындарды тура қаржыландыру, жағымды салықтық
заңнамалар, амортизациялық климат құрайды.
Бүгінгі таңда Қазақстанда венчурлық бизнестың дамуына қажетті барлық
алғышарттар бар. Біріншіден, құнды қағаздар нарығының қарңынды дамуы.
Екіншіден, шетелдік фирмалардың отандық интеллектуалды меншік нарығына
инвестициялау жобалары.
Шағын бизнес туралы сөз өозғасақ, оның дамуына үкімет органдарының
назары аударылмақ. Ол өз көрінісін ҚР азаматтық кодексінде, заңнамалық
бірқатар актілерде экономикалық реформаларды тереңдету жөніндегі
бағдарламаларды тапты. Статистикалық регистр мәліметтері бойынша
республикада 01.07.2005 жылы 139,4 мың шағын бизнес кәсіпорындары
тәркіленген. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 18,9 % жоғары.
Негізгі үкіметтің қолға алған шаралары ҚР Призедентінің Шағын
бизнестің активизациясы мен қолдауды күшейту шаралары 6 наурыз 1997 жылы
қабылданған жарлығымен байланысты. Осы жарлыққа сай:
• ҚР-ның экономика және Сауда Министрлігінің бастауымен Шағын
бизнесті қолдау иституты құрылды.
• Мынадай заңдар қабылданды: Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
туралы, Жеке кәсіпкерлік туралы, шағын кәсіпкерлік
субъектілерін тәркілеудің жеңілдету мәселелері бойынша ҚР
заңнамалық актілеріне толықтырулар мен өзгертулер еңгізу туралы,
т.б.
• Тексерушілік және бақылаушылық мемлекеттік органдарының саны
қысқартылды.
• Шағын кәсіпкерліктің даму қоры ұйымдастырылды.
• Шағын кәсіпкерліктің банктерден минималды несиелеу мөлшері
анықталды.
Коммерциялық кәсіпкерлікте кәсіпкер басқа тұлғалардан сатып алынған
дайын тауарларды өткізуші ретінде көрінеді. Коммерциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz