Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
Кіріспе
I . Бөлім. Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
1.1 Коммерциялық банктердің валюталық операцияларды жүргізу тәртібі
1.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
II . Бөлім. Коммерциялық банктердің валюталық опе.рациялар бойынша негізгі қызметтері
2.1 Қолма . қол валюталық операциялар
2.2 Конверсиондық операциялар
III . Бөлім. Валюталық бақылау туралы заңнамалар
3.1 Ұлттық Банк тарапынан валюталық бақылау
3.2 Коммерциялық банктегі валюталық бақылау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
I . Бөлім. Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
1.1 Коммерциялық банктердің валюталық операцияларды жүргізу тәртібі
1.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
II . Бөлім. Коммерциялық банктердің валюталық опе.рациялар бойынша негізгі қызметтері
2.1 Қолма . қол валюталық операциялар
2.2 Конверсиондық операциялар
III . Бөлім. Валюталық бақылау туралы заңнамалар
3.1 Ұлттық Банк тарапынан валюталық бақылау
3.2 Коммерциялық банктегі валюталық бақылау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ҚР нарықтық қатынастарының дамуы сыртқы экномикалық дамудың қажеттігін және маңыздылығын анықтыды. Оның ішіне қаржы – валюталық қамтамасыздандыру, валюталық несиені алу, валютаны сатып алу, оның бағалы қағаздарға салынуы, валюталық тәуекелдерден сақтандыру және т.б. қажеттігі мен маңыздылығын жатқызуға болады.
Сыртқы экономикалық қызмет жуйесінде кәсіпорындар нарықтық шаруашылық әдістерімен байланымады. Атап айтсақ әлемдік валюталық нарық құралдарымен: шетел валютасы, валюталық курс, маржа, трансферт, есептік ставка, факторинг, форвард, курстық тәуекелдер және т.б. ҚР территориясында қызмет ететін қазіргі таңдағы валюталық механизм нарықтық экономика принциптеріне негізделген.
Нарықтық экономика сыртқы экономикалық кәсіпорындардың қызметін орындайтын үлкен мүмкіндіктер туғызды. Бұл клиентке валюталық қызмет көрсететін коммерциялық банктер санының көбеюіне әкелді. 1998 жылы 1 желтоқсанда Қазақстан Республикасында 77 екінші деңгейлі банктер тіркелген, оның 41 сыртқы және ішкі валюталық нарықтарда операциялар жүргізуге лицензиясы бар банктер. ҚР Ұлттық Банкінің шетел валютасымен операция жүргізуге лицензиясы бар коммерциялық банктердің пайда болуы валюталық нарықта валюталық бақталастарды құрды және валюталық механизмнің қызмет ету аясын кеңейтті. Айтып кету керек 1992 жылы Қазақстан өзінің жеке ШЕТЕЛ ВАЛЮТАСЫ АУКЦИОНЫН ашты. Ол 1996 жылы AFINEX болды. Коммерциялық банктердің сыртқы экономикалық қызметі тауар және қызметтердің экспорт\ импорт бойынша шетел валютасынмен және ҚР территориясында, шетелдерде шетел валютасының іске асырылуымен байланысты болды.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
Валюталық реттеу мемлекеттік халықаралық есеп айырысу және валюталық құндылықтармен байланысты мәміле жасау тәртібін реттеуге бағытталған қызметі. Нормативтік актілермен және халықаралық валюталық келісімдермен реттеледі. Сондай – ақ ұлттық заңдар негізінде елдің аумағында шетел валютасының пайдаланылуын тәртіптеу де валюталық реттеуге жатады.
Валюталық реттеу нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту, ақпараттарды жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау жасау, заңмен көзделген санкцияларды қолдану шараларын білдіреді.
Сыртқы экономикалық қызмет жуйесінде кәсіпорындар нарықтық шаруашылық әдістерімен байланымады. Атап айтсақ әлемдік валюталық нарық құралдарымен: шетел валютасы, валюталық курс, маржа, трансферт, есептік ставка, факторинг, форвард, курстық тәуекелдер және т.б. ҚР территориясында қызмет ететін қазіргі таңдағы валюталық механизм нарықтық экономика принциптеріне негізделген.
Нарықтық экономика сыртқы экономикалық кәсіпорындардың қызметін орындайтын үлкен мүмкіндіктер туғызды. Бұл клиентке валюталық қызмет көрсететін коммерциялық банктер санының көбеюіне әкелді. 1998 жылы 1 желтоқсанда Қазақстан Республикасында 77 екінші деңгейлі банктер тіркелген, оның 41 сыртқы және ішкі валюталық нарықтарда операциялар жүргізуге лицензиясы бар банктер. ҚР Ұлттық Банкінің шетел валютасымен операция жүргізуге лицензиясы бар коммерциялық банктердің пайда болуы валюталық нарықта валюталық бақталастарды құрды және валюталық механизмнің қызмет ету аясын кеңейтті. Айтып кету керек 1992 жылы Қазақстан өзінің жеке ШЕТЕЛ ВАЛЮТАСЫ АУКЦИОНЫН ашты. Ол 1996 жылы AFINEX болды. Коммерциялық банктердің сыртқы экономикалық қызметі тауар және қызметтердің экспорт\ импорт бойынша шетел валютасынмен және ҚР территориясында, шетелдерде шетел валютасының іске асырылуымен байланысты болды.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
Валюталық реттеу мемлекеттік халықаралық есеп айырысу және валюталық құндылықтармен байланысты мәміле жасау тәртібін реттеуге бағытталған қызметі. Нормативтік актілермен және халықаралық валюталық келісімдермен реттеледі. Сондай – ақ ұлттық заңдар негізінде елдің аумағында шетел валютасының пайдаланылуын тәртіптеу де валюталық реттеуге жатады.
Валюталық реттеу нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту, ақпараттарды жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау жасау, заңмен көзделген санкцияларды қолдану шараларын білдіреді.
1. Мақыш С.Б «Банк ісі» «ИздатМаркет» 2007ж
2.Мақыш С.Б. «Валюталық операциялар және валюталық мәмілелер», Хабаршы– № 1-2009,19 б.
3.Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және заман, №9-2009ж
4.Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша. Несие. Банктер», Алматы -2001ж
5.Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және заман, №9-2005
6.МиржакыповаС.Т. «Банковский учет в Республике Казахстан»
7 «Қазақстан Республикасының банкі және банкілік қызметтері туралы» Заңы
8. Қазақстан Республикасының Заңы «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы», Заң –№7-2009ж
2.Мақыш С.Б. «Валюталық операциялар және валюталық мәмілелер», Хабаршы– № 1-2009,19 б.
3.Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және заман, №9-2009ж
4.Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша. Несие. Банктер», Алматы -2001ж
5.Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және заман, №9-2005
6.МиржакыповаС.Т. «Банковский учет в Республике Казахстан»
7 «Қазақстан Республикасының банкі және банкілік қызметтері туралы» Заңы
8. Қазақстан Республикасының Заңы «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы», Заң –№7-2009ж
ЖОСПАР
Кіріспе
I - Бөлім. Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
1.1 Коммерциялық банктердің валюталық операцияларды жүргізу тәртібі
1.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
II - Бөлім. Коммерциялық банктердің валюталық опе-рациялар бойынша
негізгі қызметтері
2.1 Қолма – қол валюталық операциялар
2.2 Конверсиондық операциялар
III – Бөлім. Валюталық бақылау туралы заңнамалар
3.1 Ұлттық Банк тарапынан валюталық бақылау
3.2 Коммерциялық банктегі валюталық бақылау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
ҚР нарықтық қатынастарының дамуы сыртқы экномикалық дамудың
қажеттігін және маңыздылығын анықтыды. Оның ішіне қаржы – валюталық
қамтамасыздандыру, валюталық несиені алу, валютаны сатып алу, оның бағалы
қағаздарға салынуы, валюталық тәуекелдерден сақтандыру және т.б. қажеттігі
мен маңыздылығын жатқызуға болады.
Сыртқы экономикалық қызмет жуйесінде кәсіпорындар нарықтық
шаруашылық әдістерімен байланымады. Атап айтсақ әлемдік валюталық нарық
құралдарымен: шетел валютасы, валюталық курс, маржа, трансферт, есептік
ставка, факторинг, форвард, курстық тәуекелдер және т.б. ҚР территориясында
қызмет ететін қазіргі таңдағы валюталық механизм нарықтық экономика
принциптеріне негізделген.
Нарықтық экономика сыртқы экономикалық кәсіпорындардың қызметін
орындайтын үлкен мүмкіндіктер туғызды. Бұл клиентке валюталық қызмет
көрсететін коммерциялық банктер санының көбеюіне әкелді. 1998 жылы 1
желтоқсанда Қазақстан Республикасында 77 екінші деңгейлі банктер тіркелген,
оның 41 сыртқы және ішкі валюталық нарықтарда операциялар жүргізуге
лицензиясы бар банктер. ҚР Ұлттық Банкінің шетел валютасымен операция
жүргізуге лицензиясы бар коммерциялық банктердің пайда болуы валюталық
нарықта валюталық бақталастарды құрды және валюталық механизмнің қызмет ету
аясын кеңейтті. Айтып кету керек 1992 жылы Қазақстан өзінің жеке ШЕТЕЛ
ВАЛЮТАСЫ АУКЦИОНЫН ашты. Ол 1996 жылы AFINEX болды. Коммерциялық
банктердің сыртқы экономикалық қызметі тауар және қызметтердің экспорт\
импорт бойынша шетел валютасынмен және ҚР территориясында, шетелдерде
шетел валютасының іске асырылуымен байланысты болды.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік
операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті
банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық
реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
Валюталық реттеу мемлекеттік халықаралық есеп айырысу және
валюталық құндылықтармен байланысты мәміле жасау тәртібін реттеуге
бағытталған қызметі. Нормативтік актілермен және халықаралық валюталық
келісімдермен реттеледі. Сондай – ақ ұлттық заңдар негізінде елдің
аумағында шетел валютасының пайдаланылуын тәртіптеу де валюталық реттеуге
жатады.
Валюталық реттеу нормативтік құқықтық актілерді жасау және
бекіту, ақпараттарды жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау
жасау, заңмен көзделген санкцияларды қолдану шараларын білдіреді.
I - Бөлім. Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
1.1 Коммерциялық банктердің валюталық операцияларды жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы заңына
(24.12.1996 ж.) сәйкес, валюта мемлекеттердің төлем құралы ретінде
қабылданған ақша бірліктері немесе банкноттар, қазыналық билеттер мен
тиындар, соның ішінде қымбат металдардан жасалған тиындар (айналымнан
алынған немесе алынатын, бірақ айналымда жүрген ақша белгісімен
айырбастауға жататынын қоса алғанда) түріндегі қолма – қол және аударым
нымандарындағы құнның ресми спандарттары, сондай – ақ шоттардағы, соның
ішінде, халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірліктеріндегі қаражаттары.
Осы заңда валюталық операцияларға мынадай түсінік берілген:
1) меншік құқығының және өзге де құқықтырдың валюталық құндылықтарға
ауысуына байланысты операциялар, соның ішінде, төлем құралы ретінде шетел
валютасын және шетел валютасындағы өзге де төлем құралдарын пайдаланумен
байланысты мәмілелер;
2) валюталық құндылықтарды кез келген тәсілмен Қазақстан
Республикасына әкелу және жөнелту, сондай – ақ Қазақстан Республикасынан
әкету және жөнелту.
Мұндағы валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
1) шетел валютасы;
2) номиналы шетел валютасында көрсетілген бағалы қағаздар және төлем
құралдары;
3) тазартылған құйма алтын;
4) ұлттық валюта; резиденттер мен бейрезиденттер арасында олармен
операциялар жасалған жағдайда құны ұлттық валютамен көрсетілген бағалы
қағаздар және төлем құжаттары.
Мұндағы резиденттерге жататындар:
ҚР– ның тұрақты тұрғыны, соның ішінде, уақытша шетелде немесе
республикадан тысқары жерлерде мемлекеттік қызметте жүрген жеке тұлға;
ҚР– ның заңдылықтарына сәйкес құрылған барлық заңды тұлғалар, олардың
республика ішіндегі немесе одан тысқары жерлерде орналасқан филиалдары мен
өкілеттігі;
ҚР– нан тысқары жердегі орналасқан дипломатиялық, сауда және өзге де
өкілеттіліктер жатады.
Ал бейрезиденттерге резидент құрылымында көрсетілмеген ҚР– ның
барлық заңды және жеке тұлғалары немесе одан тысқары жерлердегі олардың
филиалдары мен өкілеттіктері жатады.
Кейбір экономикалық әдебиеттерде валюталық құндылықтар қатарына
бағалы металдар (алтыннан басқа да) мен табиғи асыл тастарды (алмаз, рубин,
изумруд, сапфир, александрит және жемчуг) жатқызылады.
Валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал қозғалысымен
байланысты операцияларға бөлінеді.
1. Ағымдық операцияларға жататындар:
• тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің
мерзімін 180 күннен аспайтын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт
мәмілелері бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
• 180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу;
• салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге операциялар
бойынша дивиденттерді, сыйақыларды және өзге де табыстарды алу және аудару;
• гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар,
мұрагерлік соманы, жалақыны, зейнетақыны, алименттерді және басқа сомаларды
аудару;
• осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын
барлық өзге де валюталық операциялар.
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
• инвестициялврды жүзеге асыру;
• интеллектуалдық меншік обьектілеріне ерекше құқықты толық беруді
көздейтін мәмілелер бойынша есеп айырысуларды жүргізуге арналған
аударымдар;
• мүліктік құқыққа және өзге де жылжымайтын мүлік құқығына төлеуге
аударымдар;
• тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің
мерзімін 180 күннен асатын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт
мәмілелері бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
• өздері тіркелген мемлекеттердің заңдары бойынша банк операцияларын
жүзеге асыруға құқығы бар шетел банкілерінде және өзге де қаржылық
ұйымдарда салымдарды (депозиттерді) жүзеге асыру;
• зейнетақы активтерін жинақтауға байланысты мәмілелер бойынша
халықаралық аударымдар;
• жинақтау смпатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары
бойынша халықаралық аударымдар.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік
операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті
банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық
реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
Валюталық реттеу мемлекеттік халықаралық есеп айырысу және валюталық
құндылықтармен байланысты мәміле жасау тәртібін реттеуге бағытталған
қызметі. Нормативтік актілермен және халықаралық валюталық келісімдермен
реттеледі. Сондай – ақ ұлттық заңдар негізінде елдің аумағында шетел
валютасының пайдаланылуын тәртіптеу де валюталық реттеуге жатады.
1.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
2.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
Экономикалық әдебиеттерде де банктер жүргізетін валюталық
операциялардың өзіндік белгілеріне байланысты жіктелуін көрсетеді.
1. Клиенттердің шоттарын ашу және жүргізу
Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге)
валюталық шот ашу;
шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
овердрафт (банктің жетекшілерінің шешімімен ерекше клиенттерге)
несиелерін беру;
операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
кез келген уақыт аралығына шот архивін рәсімдеу;
клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау (клиенттер
есебінен шетел валютасын сатып алу және сату);
экспорттық-импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар.
Сауда емес операцияларға клиенттерге тауарлар және қызметтер экспорты
мен импорты және капитал қозғалысы бойынша қызмет көрсетулер үшін есеп
айырысуларға байланыссыз операциялар жатады.
Өкілетті банктер сауда емес сипатта мынадай операцияларды жасауы
мүмкін:
қолма қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем
құжаттарын сатып алу және сату;
шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
инкассациялау;
шетел банктерінің жол чектерін сатып алу(төлеу);
ақшалай аккредетивтерді төлеу;
3. Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату
Халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін банктер шетел
банктерінде өздерінің корреспонденттік шоттарын ашады. Ондай шоттар екі
түрлі болып келеді:
1.НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде) банккорреспондентте
коммерциялық банктің атына ашылған ағымдық шот.
2.ЛОРО шоты (сіздің шотыңыз бізде) коммерциялық банкте
банккорреспондентінің атына ашылған ағымдық шот.
Шетел валютасымен есеп айырысу үшін валюталық шот ашу керек.
Егер заңды тұлғаның банкте теңгелік шоты болмаса, онда бұл үшін
төмендегідей құжаттар қажет:
• нотариалды куәландырылған, ұйымдастырушы құжаттар көшірмесі;
• заңды тұлғаның валюталық шот ашатындығы туралы өтініші;
• Қазақстан Республикасының өкілетті органының тіркелуі туралы
құжаты;
• төлемдер шығаратын және онда мәмілелердің, шарттардың,
келісімдердің көшірмелері бар банкте заңды іс жүргізіледі;
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлға банкте валюталық шот
ашу үшін мыналар қажет:
• шот ашуға өтініш;
• жеке куәлік көшірмесі;
• салық органы қызметімен берілген, клиенттің салық есебінде
тұратындығына дәлел болатын белгіленген формадағы құжат;
• өкілетті органмен берілген, мемлекеттік тіркеуден өткендігін
дәлелдейтін факт немесе осыған тең келетін құжат көшірмесі (лицензия мен
патент).
Шотқа түскен валюталық қаражаттың шығу тегі ашық, яғни заңды болуы
міндетті: қаржылық көмек, несиелер, қарыздар, сыйлықтар, экспорттық
валюталық түсімдер, валюта, ішкі валюталық нарықта өкілетті банктен
теңгемен алынған.
Клиент валюталық шоттан импорт тауары бойынша келісім – шарттың
өтелуін іске асыруды, банкке сәйкес келісімді, мәмілені немесе шартты
көрсетуге міндетті.
Аталған құжаттар негізінде валюталық шот ашқанда оған тоғыз санынан
тұратын нөмір беріледі:
000 000 000
1 2 3
мұндағы: 1 - валюта коды;
2 - шоттың баланстық көшірмесі;
3 -клиеттің жеке номері;
Валюталық шоттарды тіркеу кітабы жүргізіледі, онда ашылған күні,
клиенттің аты, берілген номер және қосымша ақпарат жазылады. Бірмезгілде
клиенттерге папка ашылады:жеке шот. Жеке шотта қаражаттардың шотпен
қозғалысына байланысты барлық материал жинақталады.
Айтып кеткендей шетел валютасымен операциялар жасау үшін банк
лицензия алуы қажет. Лицензиялау заңға сәйкес Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкімен іске асырылады. Қазіргі таңда бөлшек сауданы іске асырумен
және қолма – қол шетел валютасын беру қызметімен, сондай – ақ капитал
қозғалысымен байланысты операцияларды жасау қызметі лицензияланады. Капитал
қозғалысымен байланысты қаражаттардың бейрезиденттерден резиденттер
пайдасына өтуін қарайтын Ұлттық Банкпен келесі валюталық операцияларды
тіркеу тәртібі анықталған. Барлық Қазақстан Республикасының жеке және
заңды тұлғалармен орындалуы міндетті ҚР Ұлттық Банктің Қазақстан
Респубдикасының Қаржы Мининстрлігімен келісе отырып және өкілетті
мемлекеттік статистика органымен валюталық операцияның тәртібі, есептеу
формасы мен есептілігі белгіленеді. Әрбір жеке және заңды тұлға
республикадағы валютаны реттеу заңына сәйкес ҚР Ұлттық Банкіне және
өкілетті банкке олардың жүйелі мұқтаждықтарына сәйкес қажетті ақпараттармен
құжаттарды беруі міндетті. Банк валюталық операцияларды жүргізгенде түрлі
тәуекелдіктерге барады. Біріншіден қысқа немесе ұзын позициядағы жеке
валютадағы мәмілелердің жабылмауымен байланысты. Валюталық позиция –
талаптар мен шетел валютасындағы бактің міндеттемелердің арақатынасын
көрсетеді. Егер олар нақты валютан бойынша тең болса валюталық позиция
юабық деп саналады, ал сәйкес келмесе – ашық болып саналады. Жабық
валюталық позиция боыйнша банк шетел валютасын сатып алуға келісім жасайды
және оны сол уақытта басқа сату келісісімен пайда тауып жабады. Ұлттық
банк жабық валюталық позицияның мөлшеріне шектеулер қоймайды.
II - Бөлім. Коммерциялық банктердің валюталық опе-рациялар бойынша
негізгі қызметтері
2.1 Қолма – қол валюталық операциялар
2.1 Қолма – қол валюталық операциялар.
Ұлттық валюта экономикалық өзгешелік пен әрбір мемлекеттің саяси
егемендігінің белгісі.
Халықаралық айналым ретінде қолдануға мүмкін болатын бірыңғай төлем
құралының жоқтығы айырбас валютаснының қадеттігін анықтайды, ал ол өз
кезегінде валюталық операцияның пайда болуы мен жүргізілуі әкеледі. Әлемнің
көптеген мемлекеттерінде сатып алу және сату ауқымы бойынша түрлі қаржылық
корпорациялармен, инвестициялық және зейнетақы қорымен, экспортерлар және
импортерлармен біріккен біртұтас халықаралық шетел валютасын айырбастау
нарығын құратын банктермен іске асырылады. Валюталық операциялар
мемелекеттің халықаралық беделін анықтайды, мемлекет экономикасының
макроэкономикалық көрсеткіштеріне әсер етеді және инвесторлардың
инвестициялық бастамасының, жобасының индикаторы болып табылады. Сонымен
қатар, банкаралық валюталық тәртәп ереже бойынша валюталық нарықтың
сыйымдылығы мен өтіділігін анықтайды. Банкаралық валюталық қызметінің
ерекшелігі- шетел валютасымен операциялары бойынша орталық банктердің
талаптары мен шектеулері мемлекеттің резиденттерімен жүргізетін операция
шетелдік әріптестердің жете меңгеруіне қажетті болып табылады. Халықаралық
іскерлік қатынастардың өсуі банкаралық валюталық сауданың көлемінің
өсуіне әсер етті. Банктер өзара және банкаралық нарықта 85-95% дейін
валюталық операцияларды жасайды, сондай- ақ епті ұйымдастыруда бұл бағыт
жалпы табыстан 60-65% - ға дейін пайда әкелуі мүмкін. Бірақ валюталық
операцияларды жүргізу ғылыми жүйелуді, ғылыми зерттеуді және жұмысты
жүргізу техникасынның дұрыстығы бөліміндегі анализді, әлемдік валюталық
нарықтың қатысушылары ұшырайтын мезгіліне және валюталық тәуекелділіктен
аулақ басуды талап етеді.
Тарихи тұрғыдан халықаралық айналымда төлемнің екі негізгі түрі
көрсетілген: 1)трассирлеу;
2)ремиттеу;
Бірінші түрінде енсиегер қарызгерге оның валютасында тратта
көшіруді және өзінің валюталық нарығында сатып алушының бактік курсы
бойынша сатады. Трассирлеуде несиегер активті жақ болады:өзінің валюталық
нарығында қарызгер валютасында вексельді сатады. Ремиттегенде қарызгер
активті жақ: сатушы курсы бойынша өзінің валюталық нарығында несиегердің
валютасын сатып алады. Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін халықаралық
айналымда қолданылған төлемнің түрлі формалары біртіндеп өздерін дербес
есеп айырысу әдісі ретінде көрсетті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін валюталық операциялардың түрлері
кеңінен дамуға мүмкіндік алды. Валюталық шектеулердің өрістеген кезеңінде
50- ші жылдардың аяғына дейін өнеркәсібі дамыған елдерде валютаны дереу
жеткізу бойынша валюталық келісімдер және жедел (форвардты) келісімдер
басым болды. Еске сала кететіні соңғылары валюталық реттеудің обьектісі
болды. 50-60 жылдар аралығында валюталық заңдылықтардың либеризациясы
“своп” операцияларының дамуына әкелді.
70-жылдардан бастап биржа қатарында фьючерстік келісімдер
(бірақ олар банкаралық нарықтың қалыпты операциясы болған жоқ), валюталық
келісімнің жаңа саудагершілік формасы- опциондық валюталық келісімдер,
валюталық тәуекелділіктерден хеджерлеу, тәуекелділітерді жасау, әсіресе
тауар келісімі болғанда дамыды.
Қолма - қол операцияларды көптеген банктер атқарады, ол жедел
валюталық операциялармен “своп” операцияларын негізінен ірі банктер
жүргізеді, ал тұрақты опциондық келісімдерді - әлемдік басқарушы қаржы
орталықтарының ірі банктері жүзеге асырады.
Сонымен валюталық келісімдерді қысқаша төмендегідей топтастыруға
болады.
Берілген қысқаша сұрыптау валюталық келісімнің жүргізілуін болжайды
және ол бір қарағанда оңай болғанымен аналитикалық зерттеуді қажет етеді,
себебі барлық көрсетілген валюталық операциялар ең көп тараған және жиі
қолданылады.
Шетелдік банкноттарды, қазыналық билеттерді, шақаларды және шетелдік
валюта түрінде жазылған төлем құжаттарын сатып алу – сату жөніндегі
мәмілені валюталық операция дейміз.
Алдымен қолма – қол валюталық операцияларды қарастырайық. Мәмілені
ресімдеу сәтінде не тәулік шегінде қолма – қол шетелдік валюта
пайдаланылатын –
қолма – қол Валюталық операция. Қолма – қол валюталық операциялар
кеңінен таралған және валюталық мәміле көлемінің 90% -ын құрайды. Кей
кездерде, қолма – қол валюталық операцияларды дереу жеткізу мәмілелері деп
атайды және оған валюталық операция “спот” жатқызылады.
Спот (ағылш. spot - дереу төленуге тиіс қолма – қол ақша)
жеткізу және нақты тауар немесе валюта үшін дереу төлеу жөніндегі мәміле
түрі. Мысалы, своп шартына негізделген валюта мәмілесі үшін бір тәулік
немесе екі жұмыс күні ішінде жеткізіледі; тауар дереу ақысы төленіп
сатылатын баға; кеме жалдаушының талаптарына сай келетін тоннаждағы кеме;
радио мен телехабарға қосуға арналған жарнама.
Спот мәмілесі – тауар дереу жеткізілген жағдайда қолма – қол есеп
айырысу жолымен сатылатын мәміле. Мұнда сатушының қолында тауар болуға
тиіс. “Спот” мәмілесі бойынша валютаны жеткізу алушы банктермен
көрсетілген шоттарда іске асырылады. Келісілген мәміле бойынша валютаны
аударудың екі күндік мерзімі бұрында обьективті қиындықтармен өте қысқа
мерзімде іске асырылады. Электрондық байланыс құралдарының (СВИФТ),
электрондық аударымдар жүйесінің, операцияның компьютерлік өңдеулерінің
кеңінен таралуы операцияларды айтарлықтай тез орындайды.
Көптеген әлемдік қаржылық ортаоықтар мен көптеген басқарушы
валюталар спот принципіне негізделеді. Спот операцияларынан басқа
орындалған келісімдердің есеп айырысу мерзіміне байланысты спот алдындағы
операциялар ажыратылады. Олардың санына – “кэш” немесе “спот –
анте”мәмілелері кіреді. Осындай нұсқамен, кассалық қолма – қол мәмілелер
тек қана сыртқы сауда айналымын қажетті
валютамен қамтамасыз етіп қана қоймай, бактің меншікті операциясы ретінде
курстық табыс алу мақсатында да қолданылады.Бірақ әрқашан зиянды мәмілелер
қаупі бар.
2.3 Конверсиондық операциялар
Конверсиондық операциялар сол елдің қолма- қол және қолма -қолсыз
ұлттық валюталарына қолма -қол және қолма- қолсыз шетел валюталарын сатып
алу және сату мәмілелері.
Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер
жатады:
СПОТ мәмілесі бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу
және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс
күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) мәмілесі бір валютаға қарсы
екінші
валютаны сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалға күннен кейінгі
екі банктік жұмыс күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
СВОП мәмілесі бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу
және сатуға байланысты осы валютаны болашақта қайта сатып алу және сатуға
сәйкес, яғни екі қарама қарсы операциядан тұратын банктік мәміле.
Аутрайтпен жасалатын мәміле белгілі бір күнге валютамен жабдықтау
шартын білдіреді;
Опционмен жасалатын мәміле валютамен жабдықтаудың күні
белгіленбеген шартын сипатайды.
Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар
Сыртқы саудада есеп айырысудың мынадай формалары қолданылады:
құжатталған аккредетив, құжатталған инкассо, банктік аударым.
Құжатталған аккредетив аккредетивте көрсетілген құжаттарға
қарсы экспортердың (бенефициарға) пайдасына өзінің бұйырушы клиентінің
(импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредетив алушы банктің (эмитент
банктің) мідеттемесін білдіреді.
Құжатталған инкассо эмитент банктің, сенім білдірушінің берген
құжаттарын төлеушіге (импортерға) төлеу үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I - Бөлім. Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
1.1 Коммерциялық банктердің валюталық операцияларды жүргізу тәртібі
1.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
II - Бөлім. Коммерциялық банктердің валюталық опе-рациялар бойынша
негізгі қызметтері
2.1 Қолма – қол валюталық операциялар
2.2 Конверсиондық операциялар
III – Бөлім. Валюталық бақылау туралы заңнамалар
3.1 Ұлттық Банк тарапынан валюталық бақылау
3.2 Коммерциялық банктегі валюталық бақылау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
ҚР нарықтық қатынастарының дамуы сыртқы экномикалық дамудың
қажеттігін және маңыздылығын анықтыды. Оның ішіне қаржы – валюталық
қамтамасыздандыру, валюталық несиені алу, валютаны сатып алу, оның бағалы
қағаздарға салынуы, валюталық тәуекелдерден сақтандыру және т.б. қажеттігі
мен маңыздылығын жатқызуға болады.
Сыртқы экономикалық қызмет жуйесінде кәсіпорындар нарықтық
шаруашылық әдістерімен байланымады. Атап айтсақ әлемдік валюталық нарық
құралдарымен: шетел валютасы, валюталық курс, маржа, трансферт, есептік
ставка, факторинг, форвард, курстық тәуекелдер және т.б. ҚР территориясында
қызмет ететін қазіргі таңдағы валюталық механизм нарықтық экономика
принциптеріне негізделген.
Нарықтық экономика сыртқы экономикалық кәсіпорындардың қызметін
орындайтын үлкен мүмкіндіктер туғызды. Бұл клиентке валюталық қызмет
көрсететін коммерциялық банктер санының көбеюіне әкелді. 1998 жылы 1
желтоқсанда Қазақстан Республикасында 77 екінші деңгейлі банктер тіркелген,
оның 41 сыртқы және ішкі валюталық нарықтарда операциялар жүргізуге
лицензиясы бар банктер. ҚР Ұлттық Банкінің шетел валютасымен операция
жүргізуге лицензиясы бар коммерциялық банктердің пайда болуы валюталық
нарықта валюталық бақталастарды құрды және валюталық механизмнің қызмет ету
аясын кеңейтті. Айтып кету керек 1992 жылы Қазақстан өзінің жеке ШЕТЕЛ
ВАЛЮТАСЫ АУКЦИОНЫН ашты. Ол 1996 жылы AFINEX болды. Коммерциялық
банктердің сыртқы экономикалық қызметі тауар және қызметтердің экспорт\
импорт бойынша шетел валютасынмен және ҚР территориясында, шетелдерде
шетел валютасының іске асырылуымен байланысты болды.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік
операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті
банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық
реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
Валюталық реттеу мемлекеттік халықаралық есеп айырысу және
валюталық құндылықтармен байланысты мәміле жасау тәртібін реттеуге
бағытталған қызметі. Нормативтік актілермен және халықаралық валюталық
келісімдермен реттеледі. Сондай – ақ ұлттық заңдар негізінде елдің
аумағында шетел валютасының пайдаланылуын тәртіптеу де валюталық реттеуге
жатады.
Валюталық реттеу нормативтік құқықтық актілерді жасау және
бекіту, ақпараттарды жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау
жасау, заңмен көзделген санкцияларды қолдану шараларын білдіреді.
I - Бөлім. Валюталық операциялардың экономикалық мазмұны
1.1 Коммерциялық банктердің валюталық операцияларды жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу туралы заңына
(24.12.1996 ж.) сәйкес, валюта мемлекеттердің төлем құралы ретінде
қабылданған ақша бірліктері немесе банкноттар, қазыналық билеттер мен
тиындар, соның ішінде қымбат металдардан жасалған тиындар (айналымнан
алынған немесе алынатын, бірақ айналымда жүрген ақша белгісімен
айырбастауға жататынын қоса алғанда) түріндегі қолма – қол және аударым
нымандарындағы құнның ресми спандарттары, сондай – ақ шоттардағы, соның
ішінде, халықаралық ақша немесе есеп айырысу бірліктеріндегі қаражаттары.
Осы заңда валюталық операцияларға мынадай түсінік берілген:
1) меншік құқығының және өзге де құқықтырдың валюталық құндылықтарға
ауысуына байланысты операциялар, соның ішінде, төлем құралы ретінде шетел
валютасын және шетел валютасындағы өзге де төлем құралдарын пайдаланумен
байланысты мәмілелер;
2) валюталық құндылықтарды кез келген тәсілмен Қазақстан
Республикасына әкелу және жөнелту, сондай – ақ Қазақстан Республикасынан
әкету және жөнелту.
Мұндағы валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
1) шетел валютасы;
2) номиналы шетел валютасында көрсетілген бағалы қағаздар және төлем
құралдары;
3) тазартылған құйма алтын;
4) ұлттық валюта; резиденттер мен бейрезиденттер арасында олармен
операциялар жасалған жағдайда құны ұлттық валютамен көрсетілген бағалы
қағаздар және төлем құжаттары.
Мұндағы резиденттерге жататындар:
ҚР– ның тұрақты тұрғыны, соның ішінде, уақытша шетелде немесе
республикадан тысқары жерлерде мемлекеттік қызметте жүрген жеке тұлға;
ҚР– ның заңдылықтарына сәйкес құрылған барлық заңды тұлғалар, олардың
республика ішіндегі немесе одан тысқары жерлерде орналасқан филиалдары мен
өкілеттігі;
ҚР– нан тысқары жердегі орналасқан дипломатиялық, сауда және өзге де
өкілеттіліктер жатады.
Ал бейрезиденттерге резидент құрылымында көрсетілмеген ҚР– ның
барлық заңды және жеке тұлғалары немесе одан тысқары жерлердегі олардың
филиалдары мен өкілеттіктері жатады.
Кейбір экономикалық әдебиеттерде валюталық құндылықтар қатарына
бағалы металдар (алтыннан басқа да) мен табиғи асыл тастарды (алмаз, рубин,
изумруд, сапфир, александрит және жемчуг) жатқызылады.
Валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал қозғалысымен
байланысты операцияларға бөлінеді.
1. Ағымдық операцияларға жататындар:
• тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің
мерзімін 180 күннен аспайтын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт
мәмілелері бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
• 180 күннен аспайтын мерзімге несиелер беру және алу;
• салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге операциялар
бойынша дивиденттерді, сыйақыларды және өзге де табыстарды алу және аудару;
• гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар,
мұрагерлік соманы, жалақыны, зейнетақыны, алименттерді және басқа сомаларды
аудару;
• осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға жатпайтын
барлық өзге де валюталық операциялар.
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
• инвестициялврды жүзеге асыру;
• интеллектуалдық меншік обьектілеріне ерекше құқықты толық беруді
көздейтін мәмілелер бойынша есеп айырысуларды жүргізуге арналған
аударымдар;
• мүліктік құқыққа және өзге де жылжымайтын мүлік құқығына төлеуге
аударымдар;
• тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшін төлемнің не аванс төлемінің
мерзімін 180 күннен асатын мерзімге ұзартуды көздейтін экспорт-импорт
мәмілелері бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға арналған аударымдар;
• өздері тіркелген мемлекеттердің заңдары бойынша банк операцияларын
жүзеге асыруға құқығы бар шетел банкілерінде және өзге де қаржылық
ұйымдарда салымдарды (депозиттерді) жүзеге асыру;
• зейнетақы активтерін жинақтауға байланысты мәмілелер бойынша
халықаралық аударымдар;
• жинақтау смпатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары
бойынша халықаралық аударымдар.
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік
операциялар жүргізуге ҚР Ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті
банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, ҚР Ұлттық банк валюталық
реттеуді және валюталық бақылауды жүргізеді.
Валюталық реттеу мемлекеттік халықаралық есеп айырысу және валюталық
құндылықтармен байланысты мәміле жасау тәртібін реттеуге бағытталған
қызметі. Нормативтік актілермен және халықаралық валюталық келісімдермен
реттеледі. Сондай – ақ ұлттық заңдар негізінде елдің аумағында шетел
валютасының пайдаланылуын тәртіптеу де валюталық реттеуге жатады.
1.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
2.2 Валюталық операциялардың жіктелуі
Экономикалық әдебиеттерде де банктер жүргізетін валюталық
операциялардың өзіндік белгілеріне байланысты жіктелуін көрсетеді.
1. Клиенттердің шоттарын ашу және жүргізу
Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге)
валюталық шот ашу;
шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
овердрафт (банктің жетекшілерінің шешімімен ерекше клиенттерге)
несиелерін беру;
операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
кез келген уақыт аралығына шот архивін рәсімдеу;
клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау (клиенттер
есебінен шетел валютасын сатып алу және сату);
экспорттық-импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар.
Сауда емес операцияларға клиенттерге тауарлар және қызметтер экспорты
мен импорты және капитал қозғалысы бойынша қызмет көрсетулер үшін есеп
айырысуларға байланыссыз операциялар жатады.
Өкілетті банктер сауда емес сипатта мынадай операцияларды жасауы
мүмкін:
қолма қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем
құжаттарын сатып алу және сату;
шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
инкассациялау;
шетел банктерінің жол чектерін сатып алу(төлеу);
ақшалай аккредетивтерді төлеу;
3. Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату
Халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін банктер шетел
банктерінде өздерінің корреспонденттік шоттарын ашады. Ондай шоттар екі
түрлі болып келеді:
1.НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде) банккорреспондентте
коммерциялық банктің атына ашылған ағымдық шот.
2.ЛОРО шоты (сіздің шотыңыз бізде) коммерциялық банкте
банккорреспондентінің атына ашылған ағымдық шот.
Шетел валютасымен есеп айырысу үшін валюталық шот ашу керек.
Егер заңды тұлғаның банкте теңгелік шоты болмаса, онда бұл үшін
төмендегідей құжаттар қажет:
• нотариалды куәландырылған, ұйымдастырушы құжаттар көшірмесі;
• заңды тұлғаның валюталық шот ашатындығы туралы өтініші;
• Қазақстан Республикасының өкілетті органының тіркелуі туралы
құжаты;
• төлемдер шығаратын және онда мәмілелердің, шарттардың,
келісімдердің көшірмелері бар банкте заңды іс жүргізіледі;
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлға банкте валюталық шот
ашу үшін мыналар қажет:
• шот ашуға өтініш;
• жеке куәлік көшірмесі;
• салық органы қызметімен берілген, клиенттің салық есебінде
тұратындығына дәлел болатын белгіленген формадағы құжат;
• өкілетті органмен берілген, мемлекеттік тіркеуден өткендігін
дәлелдейтін факт немесе осыған тең келетін құжат көшірмесі (лицензия мен
патент).
Шотқа түскен валюталық қаражаттың шығу тегі ашық, яғни заңды болуы
міндетті: қаржылық көмек, несиелер, қарыздар, сыйлықтар, экспорттық
валюталық түсімдер, валюта, ішкі валюталық нарықта өкілетті банктен
теңгемен алынған.
Клиент валюталық шоттан импорт тауары бойынша келісім – шарттың
өтелуін іске асыруды, банкке сәйкес келісімді, мәмілені немесе шартты
көрсетуге міндетті.
Аталған құжаттар негізінде валюталық шот ашқанда оған тоғыз санынан
тұратын нөмір беріледі:
000 000 000
1 2 3
мұндағы: 1 - валюта коды;
2 - шоттың баланстық көшірмесі;
3 -клиеттің жеке номері;
Валюталық шоттарды тіркеу кітабы жүргізіледі, онда ашылған күні,
клиенттің аты, берілген номер және қосымша ақпарат жазылады. Бірмезгілде
клиенттерге папка ашылады:жеке шот. Жеке шотта қаражаттардың шотпен
қозғалысына байланысты барлық материал жинақталады.
Айтып кеткендей шетел валютасымен операциялар жасау үшін банк
лицензия алуы қажет. Лицензиялау заңға сәйкес Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкімен іске асырылады. Қазіргі таңда бөлшек сауданы іске асырумен
және қолма – қол шетел валютасын беру қызметімен, сондай – ақ капитал
қозғалысымен байланысты операцияларды жасау қызметі лицензияланады. Капитал
қозғалысымен байланысты қаражаттардың бейрезиденттерден резиденттер
пайдасына өтуін қарайтын Ұлттық Банкпен келесі валюталық операцияларды
тіркеу тәртібі анықталған. Барлық Қазақстан Республикасының жеке және
заңды тұлғалармен орындалуы міндетті ҚР Ұлттық Банктің Қазақстан
Респубдикасының Қаржы Мининстрлігімен келісе отырып және өкілетті
мемлекеттік статистика органымен валюталық операцияның тәртібі, есептеу
формасы мен есептілігі белгіленеді. Әрбір жеке және заңды тұлға
республикадағы валютаны реттеу заңына сәйкес ҚР Ұлттық Банкіне және
өкілетті банкке олардың жүйелі мұқтаждықтарына сәйкес қажетті ақпараттармен
құжаттарды беруі міндетті. Банк валюталық операцияларды жүргізгенде түрлі
тәуекелдіктерге барады. Біріншіден қысқа немесе ұзын позициядағы жеке
валютадағы мәмілелердің жабылмауымен байланысты. Валюталық позиция –
талаптар мен шетел валютасындағы бактің міндеттемелердің арақатынасын
көрсетеді. Егер олар нақты валютан бойынша тең болса валюталық позиция
юабық деп саналады, ал сәйкес келмесе – ашық болып саналады. Жабық
валюталық позиция боыйнша банк шетел валютасын сатып алуға келісім жасайды
және оны сол уақытта басқа сату келісісімен пайда тауып жабады. Ұлттық
банк жабық валюталық позицияның мөлшеріне шектеулер қоймайды.
II - Бөлім. Коммерциялық банктердің валюталық опе-рациялар бойынша
негізгі қызметтері
2.1 Қолма – қол валюталық операциялар
2.1 Қолма – қол валюталық операциялар.
Ұлттық валюта экономикалық өзгешелік пен әрбір мемлекеттің саяси
егемендігінің белгісі.
Халықаралық айналым ретінде қолдануға мүмкін болатын бірыңғай төлем
құралының жоқтығы айырбас валютаснының қадеттігін анықтайды, ал ол өз
кезегінде валюталық операцияның пайда болуы мен жүргізілуі әкеледі. Әлемнің
көптеген мемлекеттерінде сатып алу және сату ауқымы бойынша түрлі қаржылық
корпорациялармен, инвестициялық және зейнетақы қорымен, экспортерлар және
импортерлармен біріккен біртұтас халықаралық шетел валютасын айырбастау
нарығын құратын банктермен іске асырылады. Валюталық операциялар
мемелекеттің халықаралық беделін анықтайды, мемлекет экономикасының
макроэкономикалық көрсеткіштеріне әсер етеді және инвесторлардың
инвестициялық бастамасының, жобасының индикаторы болып табылады. Сонымен
қатар, банкаралық валюталық тәртәп ереже бойынша валюталық нарықтың
сыйымдылығы мен өтіділігін анықтайды. Банкаралық валюталық қызметінің
ерекшелігі- шетел валютасымен операциялары бойынша орталық банктердің
талаптары мен шектеулері мемлекеттің резиденттерімен жүргізетін операция
шетелдік әріптестердің жете меңгеруіне қажетті болып табылады. Халықаралық
іскерлік қатынастардың өсуі банкаралық валюталық сауданың көлемінің
өсуіне әсер етті. Банктер өзара және банкаралық нарықта 85-95% дейін
валюталық операцияларды жасайды, сондай- ақ епті ұйымдастыруда бұл бағыт
жалпы табыстан 60-65% - ға дейін пайда әкелуі мүмкін. Бірақ валюталық
операцияларды жүргізу ғылыми жүйелуді, ғылыми зерттеуді және жұмысты
жүргізу техникасынның дұрыстығы бөліміндегі анализді, әлемдік валюталық
нарықтың қатысушылары ұшырайтын мезгіліне және валюталық тәуекелділіктен
аулақ басуды талап етеді.
Тарихи тұрғыдан халықаралық айналымда төлемнің екі негізгі түрі
көрсетілген: 1)трассирлеу;
2)ремиттеу;
Бірінші түрінде енсиегер қарызгерге оның валютасында тратта
көшіруді және өзінің валюталық нарығында сатып алушының бактік курсы
бойынша сатады. Трассирлеуде несиегер активті жақ болады:өзінің валюталық
нарығында қарызгер валютасында вексельді сатады. Ремиттегенде қарызгер
активті жақ: сатушы курсы бойынша өзінің валюталық нарығында несиегердің
валютасын сатып алады. Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін халықаралық
айналымда қолданылған төлемнің түрлі формалары біртіндеп өздерін дербес
есеп айырысу әдісі ретінде көрсетті.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін валюталық операциялардың түрлері
кеңінен дамуға мүмкіндік алды. Валюталық шектеулердің өрістеген кезеңінде
50- ші жылдардың аяғына дейін өнеркәсібі дамыған елдерде валютаны дереу
жеткізу бойынша валюталық келісімдер және жедел (форвардты) келісімдер
басым болды. Еске сала кететіні соңғылары валюталық реттеудің обьектісі
болды. 50-60 жылдар аралығында валюталық заңдылықтардың либеризациясы
“своп” операцияларының дамуына әкелді.
70-жылдардан бастап биржа қатарында фьючерстік келісімдер
(бірақ олар банкаралық нарықтың қалыпты операциясы болған жоқ), валюталық
келісімнің жаңа саудагершілік формасы- опциондық валюталық келісімдер,
валюталық тәуекелділіктерден хеджерлеу, тәуекелділітерді жасау, әсіресе
тауар келісімі болғанда дамыды.
Қолма - қол операцияларды көптеген банктер атқарады, ол жедел
валюталық операциялармен “своп” операцияларын негізінен ірі банктер
жүргізеді, ал тұрақты опциондық келісімдерді - әлемдік басқарушы қаржы
орталықтарының ірі банктері жүзеге асырады.
Сонымен валюталық келісімдерді қысқаша төмендегідей топтастыруға
болады.
Берілген қысқаша сұрыптау валюталық келісімнің жүргізілуін болжайды
және ол бір қарағанда оңай болғанымен аналитикалық зерттеуді қажет етеді,
себебі барлық көрсетілген валюталық операциялар ең көп тараған және жиі
қолданылады.
Шетелдік банкноттарды, қазыналық билеттерді, шақаларды және шетелдік
валюта түрінде жазылған төлем құжаттарын сатып алу – сату жөніндегі
мәмілені валюталық операция дейміз.
Алдымен қолма – қол валюталық операцияларды қарастырайық. Мәмілені
ресімдеу сәтінде не тәулік шегінде қолма – қол шетелдік валюта
пайдаланылатын –
қолма – қол Валюталық операция. Қолма – қол валюталық операциялар
кеңінен таралған және валюталық мәміле көлемінің 90% -ын құрайды. Кей
кездерде, қолма – қол валюталық операцияларды дереу жеткізу мәмілелері деп
атайды және оған валюталық операция “спот” жатқызылады.
Спот (ағылш. spot - дереу төленуге тиіс қолма – қол ақша)
жеткізу және нақты тауар немесе валюта үшін дереу төлеу жөніндегі мәміле
түрі. Мысалы, своп шартына негізделген валюта мәмілесі үшін бір тәулік
немесе екі жұмыс күні ішінде жеткізіледі; тауар дереу ақысы төленіп
сатылатын баға; кеме жалдаушының талаптарына сай келетін тоннаждағы кеме;
радио мен телехабарға қосуға арналған жарнама.
Спот мәмілесі – тауар дереу жеткізілген жағдайда қолма – қол есеп
айырысу жолымен сатылатын мәміле. Мұнда сатушының қолында тауар болуға
тиіс. “Спот” мәмілесі бойынша валютаны жеткізу алушы банктермен
көрсетілген шоттарда іске асырылады. Келісілген мәміле бойынша валютаны
аударудың екі күндік мерзімі бұрында обьективті қиындықтармен өте қысқа
мерзімде іске асырылады. Электрондық байланыс құралдарының (СВИФТ),
электрондық аударымдар жүйесінің, операцияның компьютерлік өңдеулерінің
кеңінен таралуы операцияларды айтарлықтай тез орындайды.
Көптеген әлемдік қаржылық ортаоықтар мен көптеген басқарушы
валюталар спот принципіне негізделеді. Спот операцияларынан басқа
орындалған келісімдердің есеп айырысу мерзіміне байланысты спот алдындағы
операциялар ажыратылады. Олардың санына – “кэш” немесе “спот –
анте”мәмілелері кіреді. Осындай нұсқамен, кассалық қолма – қол мәмілелер
тек қана сыртқы сауда айналымын қажетті
валютамен қамтамасыз етіп қана қоймай, бактің меншікті операциясы ретінде
курстық табыс алу мақсатында да қолданылады.Бірақ әрқашан зиянды мәмілелер
қаупі бар.
2.3 Конверсиондық операциялар
Конверсиондық операциялар сол елдің қолма- қол және қолма -қолсыз
ұлттық валюталарына қолма -қол және қолма- қолсыз шетел валюталарын сатып
алу және сату мәмілелері.
Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер
жатады:
СПОТ мәмілесі бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу
және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс
күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
ФОРВАРД (мерзімді, аутрайт) мәмілесі бір валютаға қарсы
екінші
валютаны сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалға күннен кейінгі
екі банктік жұмыс күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.
СВОП мәмілесі бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу
және сатуға байланысты осы валютаны болашақта қайта сатып алу және сатуға
сәйкес, яғни екі қарама қарсы операциядан тұратын банктік мәміле.
Аутрайтпен жасалатын мәміле белгілі бір күнге валютамен жабдықтау
шартын білдіреді;
Опционмен жасалатын мәміле валютамен жабдықтаудың күні
белгіленбеген шартын сипатайды.
Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар
Сыртқы саудада есеп айырысудың мынадай формалары қолданылады:
құжатталған аккредетив, құжатталған инкассо, банктік аударым.
Құжатталған аккредетив аккредетивте көрсетілген құжаттарға
қарсы экспортердың (бенефициарға) пайдасына өзінің бұйырушы клиентінің
(импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредетив алушы банктің (эмитент
банктің) мідеттемесін білдіреді.
Құжатталған инкассо эмитент банктің, сенім білдірушінің берген
құжаттарын төлеушіге (импортерға) төлеу үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz