Конфедеративтік мемлекеттер бірлестігі

КІРІСПЕ
1 КОНФЕДЕРАТИВТІК МЕМЛЕКЕТТЕР БІРЛЕСТІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Конфедеративтік мемлекеттік бірлестіктердің қалыптасуы мен дамуының тарихи.құқықтық алғышарттары
1.2 Конфедерациялық мемлекеттік бірлестіктің түсінігі және белгілері
2 ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ БІРЛЕСТІГІНІҢ КОНФЕДЕРАТИВТІК НЫСАНДАРДАРҒЫ БІРІГУІНІҢ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1 Қазіргі кезеңдегі мемлекеттер арасындағы жақындасу және олардың конфедеративтік нысандардағы өтуінің болашағы
2.2 Әлемдік мемлекеттер арасындағы интеграциялық үрдістердің конфедеративтік мемлекеттік бірлестіктердің қалыптасуына ықпалы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Рсепубликасының қазіргі кезеңдегі дамуы және оның іргелі мемлекеттердің ортасынан өзінің тиісті орнын алуы үшін мемлекетаралық ынтымақтастықтарда белсенді роль атқұаруымен тығыз байланысты. Себебі, қазіргі ХХІ ғасыр жаһандану мен бірігудің ғасыры болып отыр. оның белгілі дәрежеде объективтік себептері де бар. Еліміздің экономикалық гүлденуі үшін көршілес және басқа да алыс-жақын шет елдердің әр түрлі бағыттарда интеграциялық бірлесулерге ден қойғаны жөн. Оны әлемде болып жатқан қазіргі кезеңдегі даму үрдісі толығымен дәлелдей алады деп санауға болады.
Жаһандану қазіргі кезеді айнымас шындыққа айналуда. Осы үрдістен өзінің тәуелсіздігін жоғалтпай өту еліміздің алдында тұрған стратегиялық негізгі міндеттердің «сындарлы он жыл» атты еңбегінде былай дейді: «Сондай-ақ біздің пікірімізге енетін жаһагнданудың жағымды-жағымсыз болуы тек бізге ғана, жарасым мен жақсылыққа ұмтылуға біздің сезінуіміз бен түйсігімізге ғана байланысты емес қой, мәдени мүмкіндіктер, тарихи дәстүрлер, экономикалық ахуалдар, ресурстық негіздер, сонымен бірге логика мен констуктивті негізгі көне бермейтін төл немесе ұлттық ұлттық дүниетүйсінулер мен дүниетанымдар дегеннің бәрі демесек те, осы сияқты көптеген жағдайлармен кейде аңғарып болмас факторлар өзгелермен санасуды қажет етеді» [1, 11 б]. Бұл айтылған ойды өте орынды бағалай отырып өзіміздің тарапымыздан мынандай жағдайларға көңіл бөле кетуді жөн санаймыз. Біріншіден, екінші мыңжылдықтың аяғы мен жаңадан басталып отырған үшінші мыңжылдық әлем елдерінің масштабты демкоратиялық даму жолына бет бұруға ұмтылғандығын көрсетеді. Демкоратиялық даму қазір көптеген дамыған елдерде интегративтік өзіндік нысандарын қалыптастыруда. Қазіргі Батыс Европа мен Орталық Европа елдері Европалық Одаққа біріге отыра осының өзінің үлгісін көрсетуде. Европалық одақ оған кіретін елдердің тәуелсіздігін сақтай отыра, экономикалық және саяси интеграцияны тереңдету үсітінде. Бұған әлемнің басқа да тараптарында орналасқан мемлекеттерде ұмтылуда. Екіншіден, кезінде КСРО құрамында болған елдер алғашында тәуелсіздік алып бірінен – бірі алшақтаса, кейіннен бұл мемлекеттерде экономикалық, саяси, мәдени т.т. жақындасудың қажеттілігін айқын сезінуде. ТМД кейінгі Ресей мен Беларусь мемлекеттерінің одаққа бірігуін, Ресей, Қазақстан және Беларусь кеден одағын жатқызуға болады. Бұл болып жатқан мемлекеттік-құқықтық бірлесулер конфедеративтік мемлекеттердің бірлестігін тағыда ой елегінен өткізіп, оның негізін айқындауға бізді жетелейтіндей болып көрінеді.

1 Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. – Алматы: Атамұра, 200. – 240 б.
2 Шведов А.А. Независимая Африка: внешнеполитические проблемы, дипломатическая борьба. – М.: Политическая литература, 1983. – 270 с.
3 Дементьев И.А., Генин И.А. Объединенная Арабская Республика. М.: государственное издательство географической литературы. – 1959. – 88 с.
4 Объединенная Арабская Республика. Справочник / Отв. ред. М.В. Малюковский, Б.Г. Сейранян. – М.: Наука, 1968. – 440 с.
5 Ицкович А. Федерализм как форма решения вопроса территориально -политической ориентации общества (международный опыт) // Обозреватель. – 1997. - №3-4. – С. 36-42.
6 Ажаева В.С. Канадские модели федерализма // Российские исследования по канадской проблематике: труды РАИК Вып. 3. / Отв. ред. В.А. Коленеке. - М., 1999. – С. 182-204.
7 Решетников Ф.М. Правовые системы стран мира. Справочник. – М.: Юридическая литература, 1993. – 256 с.
8 Федерализм: Теория. Институты. Отношения: (Сравнительно-правовое исследование) / Автономов А.С., Васильев Т.А., Чиркин В.Е. и др. / Отв. ред. Б.Н. Топорнин. - М.: Юристъ, 2002. – 376 с.
9 Маевский И. Федерализм. – М., Киев: Книгоиздательство И.Маевского, 1917. – 78 с.
10 Ященко А. Международный федерализм: идеи юридической организации человечества в политических учениях до конца ХҮІІІ в. – М.: 1908. – 321 с.
11 Петров В.С. Сущность, содержание и форма государства. - Л.: Наука, 1971. – 262 с.
12 Стучка И. Учение о государстве и о конституции РСФСР. - М.: Красная Новъ, 1922. – 102 с.
13 Кастель Е.Р. Германский федерализм: историко-правовое исследование: Автореф… дисс. докт. юр.наук.: 12.00.01. – Екатеринбург, 1994. – С. 42.
14 Градовский А.Д. Государственное право важнейших европейских держав: Лекции, СПб., 1895. – 425 с.
15 Ященко А.С. Теория федерализма: Опыт синтетической теории права и государства. – М.: Юрьев, 1912. – 841 с.
16 Каменская Г., Радионов А. Унитарное государство – Федерация-Конфедерация // Российская провинция. – 1993. - №1. – С. 3-6.
17 Еллинек Г. Общее учение о государстве. – СПб., 1908. – 599 с.
18 Жилин А.А. Теория союзного государства: Разбор главнейших направлений в учении о союзном государстве и опыт построения его юридической конструкции. – Киев, 1912. – 212 с.
19 Градовский А.Д. Государственное право важнейших европейских держав. – СПб., 1885. – 425 с.
20 Чистозвонов А.Н.Очерки по истории Швейцарии ХІІІ-ХҮІ вв. – М., 1968. – 325 с.
21 Попов Р.В. Конфедерация государств: история и современность: Дисс… на соиск. канд. юр. наук.: 12.00.01. – Москва. – 2002. – 200 с.
22 Конституция США: История и современность / Под ред. А.А. Мишина, Е.Ф. Языкова. - М.: Юридическая литература, 1988. - 320 с.
23 Александренко Г.В. Буржуазный федерализм (критический анализ буржуазных федераций и буржуазных теории о федерализме). - Киев: изд-во АН Укр.ССР, 1962. - 356 с.
24 Сильвестров С.Н. Основные характеристики конфедерации и федерации // Власть, 1994. - №12. – С. 38.
25 Пустогаров В.В. СНГ-международная региональная организация // Российский ежегодник международного права. - Спб.: 1994. - С. 43-44.
26 Лысенко В.Н. Федерация в зарубежных странах. - М.: Юридическая литература, 1993. - С. 5.
27 Топорнин Б.Н. Новый Союзный договор: теоретические подходы // Новый Союзный договор: поиски решений. - М.: 1990.- 182с.
28 КлименкоБ.М. Проблемы правопреемства на территории бывшего Союза ССР // Московский журнал международного права. - 1992. -№1. - С. 4.
29 Конституции и законодательные акты буржуазных государств XYII-X1X вв. Англия, США, Франция, Итапия, Германия: Сборник документов / Под
ред. П.Н. Галанзы. - М.: Госюриздат, 1957. - 413 с.
30 Козлова НЮ. Буржуазные учения о федерализме ХҮШ-ХІХ вв. - М.: Наука, 1988. - 144 с.
31 Декларация независимости, Статьи конфедерации и Конституция Соединенных Штатов // Учреждение Карнеги для Международного Мира. - New York: Charues Scrihner's Sons, 1919.
32 Сборник документов по истории нового времени стран Европы и Америки (1640-1870). - М.: Высшая школа, 1990. - 425 с.
33 Геродот. История / Пер с греч и комм. Г.А. Стратановского. – М.: Олма-Пресс Инвест, 2004. – 640 с.
34 Макиавелли Н. Рассуждения о первой декаде Тита Ливия // Теория государства и права: Хрестоматия: В 2 т. / Сост. Лазарев В.В., Липень С.В. – М.: Юристъ, 2001. – Т.1. - С. 480-481.
35 Пейн У. Опыт о настоящем и будущем мире в Европе путем создания европейского конгресса, Парламента или палаты государств // Теория государства и права: Хрестоматия: В 2 т. / Сост. Лазарев В.В., Липень С.В. – М.: Юристъ, 2001. – Т.1. - С. 482-483.
36 Хвостов В.М. Общая теория права. Элементарный очерк // Теория государства и права: Хрестоматия: В 2 т. / Сост. Лазарев В.В., Липень С.В. – М.: Юристъ, 2001. – Т.1. - С. 508-509.
37 Тихомиров Ю.А. Государственность: крах или воскрешение? М.: 1992. - №9. - 105-107 с.
38 Бабурин С.Н. Территория государства: правовые и геополитические проблемы. М.: изд-во МГУ, 1997. - 320 с.
39 Костенко М.Л. Лавренова Н.В. ЕС после Маастрихта: Федерация, Конфедерация или межгосударственная организация // Государство и право. - 1994. - №4. – С. 108-112.
40 Шишков Ю.В. Европейская интеграция и СНГ: западный образец и его отражение в восточном зеркале // Российский экономический журнал.- 1996.- № 8.- С. 25-36.
41 Сафронов В. А. Интеграция и стратегические цели соци¬ально- экономического развития стран СНГ // Российский экономический журнал. - 1996. - № 2. - С. 3-11.
42 Айдарбаев С.Ж. Сотрудничество и интеграция в международном праве и в теории международных отношений // Политические, экономические, исторические и правовые аспекты развития независимого Казахстана: сборник материалов научно-теоретической конференции по секции международного права. – Алматы: «Қазақ университеті», 2004. – С. 5-11.
43 Шумилов В.М. Международное публичное экономическое право: учебное пособие. – М.: НИМП, 2001. – 288 с.
44 Харламова В.Н. Международная экономическая интеграция: учебное пособие. МГИМО. – М.: Издательство «Анкил», 2002. – 175 с.
45 Айдарбаев С.Ж. Некоторые аспекты состава внешних функций государства в эпоху глобализации // Актуальные вопросы современного международного права: материалы секции «Международное право» научно-теоретической конференции, проведенной в рамках III Международного конгресса студентов и молодых ученых «Мир науки». – Алматы: «OST – XXI век», 2009. – С. 4-7.
46 Шумилов В.М. Международное экономическое право. Изд. 3-е, перераб. и доп. – Ростов н/Д: Издательство «Феникс», 2003. – 512 с.
47 Айдарбаев С.Ж. Сотрудничество и интеграция в международном праве и в теории международных отношений // Политические, экономические, исторические и правовые аспекты развития независимого Казахстана: сборник материалов научно-теоретической конференции по секции международного права. – Алматы: «Қазақ университеті», 2004. – С. 5-11.
48 Шумилов В.М. Международное публичное экономическое право: учебное пособие. – М.: НИМП, 2001. – 288 с.
49 Харламова В.Н. Международная экономическая интеграция: учебное пособие. МГИМО. – М.: Издательство «Анкил», 2002. – 175 с.
50 Международная экономическая интеграция: учебное пособие / под ред. д-ра экон. наук, проф. Н.Н. Ливенцева. – М.: Экономистъ, 2006. – 430 с.
51 Хиршлер М., Циммерман Б. Западноевропейские интеграционные объединения: Право / Под.ред. Э.М. Аметистова, М.И. Брагинского. - М., 1987. – 120 с.
52 Основы права Европейского Союза: учебное пособие /Под ред. проф. С.Ю. Кашкина. – М.: Белые альвы, 1997. – 368 с.
53 Топорнин Б.Н. Европейское право: учебник. - М.: Юристъ, 1998. – 456 с.
54 Право Европейского Союза: правовое регулирование торгового оборота: учебное пособие. Под ред. В.В. Безбаха, А.Я. Капустина, В.К. Пучинского. - М.: Издательство «Зерцало», 1999. – 400 с.
55 Шумилов В.М. Международное экономическое право в эпоху глобализации. - М.: Международные отношения, 2003. – 120 с.
56 Барчукова Н.К. Международно-правовые основы становления и развития интеграции ЕС : дисс... канд. юрид. наук: 12.00.10. – М., 1997. – 120 с.
57 Капустин А.Я. Международное право Европейского Союза: дисс. д-ра.юрид.н. - М., 2001. – 250 с.
58 Нешатаева Т.Н. Международные организации и право: новые тенденции в международно-правовом регулировании. – М.: Дело, 1998. – 272 с.
59 Ерджанов Т.К. Международное публичное право:учебник. – Алматы, 2006. – 892 с.
60 Исингарин Н.К. 10 лет СНГ: проблемы, поиски, решения. - Алматы, 2001. – 120 с.
61 Крикницкий Д.В. Проблемы экономической интеграции и пути активизации инвестиционного процесса в СНГ: дисс... канд.экон.наук. 08.00.14. - СПб.: ГУ экон-ки и финансов, 2001. – 130 с.
62 Горбунов Н.М. Межрегиональная экономическая интеграция: тенденции, факторы и механизм государственного регулирования: дисс... д-ра экон. наук. – М., 1998. – 320 с.
63 Долголев В.Б. Экономическая интеграция государств - участников СНГ. - М., 1999. – 120 с.
64 Козырская И.Е. Международное разделение труда и интеграция национальных экономик. - Иркутск, 2001. - 120 с.
65 Алчинов В.М. СНГ – Россия – Евросоюз. Проблемы и перспективы интеграции. – М.: Восток-Запад, 2008. – 220 с.
66 Ассоциация государств Юго-Восточной Азии (аналитический доклад Исполнительного комитета СНГ) // http/ www.cis.solo.by/ analit/ zst.006.shtml.
67 Рекорд С.И. Отраслевая интеграция в СНГ и возможности использования мирового интеграционного опыта // Проблемы современной экономики. – 2004. - №1 (9). – С. 12-15.
68 Установление окончательной компенсационной пошлины в отношении некоторых видов древесины хвойных пород из Канады (Канада v. США) //Смбатян А.С. Международные торговые споры в ГАТТ/ВТО: избранные решения (1952-2005 гг.) – М.: Волтерс Клувер, 2006. – С. 302-309.
69 Шишков Ю.В. Интеграционные процессы на пороге XXI века. – М.: НП «III тысячелетие», 2001. – 480 с.
70 Закон о компенсировании ущерба от демпинга и субсидий (Австралия, Бразилия, ЕС, Индия, Индонезия, Канада, Корея, Мексика, Таиланд, Чили, Япония v. США) //Смбатян А.С. Международные торговые споры в ГАТТ/ВТО. – М.: Волтерс Клувер, 2006. – С. 280-286.
71 Интеграция в Западном полушарии и Россия. – М.: ИЛА РАН, 2004. – 296 с.
72 История средних веков: учебник. В 2-х т. – М.: Госполитиздат, 1952. – - Т.1. - 748 с.
73 Шифф М., Уинтерс Л. Алан. Региональная интеграция и развитие / Пер. с англ.: Всемирный банк. – М.: Издательство «Весь мир», 2005. – 376 с.
74 Таможенный союз стран Евразийского экономического сообщества. Комментарий и документы /С.И. Истомин, С.П. Булавин, Я.И. Моравек и др.; под общ. ред. Ю.Ф. Азарова. – М.: ЗАО «Издательство «Экономика», 2003. – 486 с.
75 Айдарбаев С.Ж. Общая характеристика сущности региональной интеграции в условиях глобализации // Право и интеграция в СНГ: сборник международно-правовых документов. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – С. 3-7.
76 Айдарбаев С.Ж. Общая характеристика интеграционных процессов на постсоветском пространстве // Интеграционные процессы на постсоветском пространстве: сборник международно-правовых документов. – Алматы: Қазақ университеті, 2007. – С. 3-7.
77 Договор о создании Экономического союза (Москва, 24 сентября 1993 года) // Право и интеграция в СНГ: сборник международно-правовых документов /Сост. и автор вступительной статьи С.Ж. Айдарбаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – С. 20-26.
78 Соглашение о создании зоны свободной торговли (Москва, 15 апреля 1994 года) // Право и интеграция в СНГ: сборник международно-правовых документов /Сост. и автор вступительной статьи С.Ж. Айдарбаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – С. 27-37.
79 Соглашение О таможенном союзе (Москва, 20 января 1995 года) // Право и интеграция в СНГ: сборник международно-правовых документов /Составитель и автор вступительной статьи С.Ж. Айдарбаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – С. 37-38.
80 Договор о Таможенном союзе и Едином экономическом пространстве (Москва, 26 февраля 1999 года) // Право и интеграция в СНГ: сборник международно-правовых документов / Сост. и автор вступительной статьи С.Ж. Айдарбаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – С. 101-114.
81 Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества (Астана, 10 октября 2000 года) // Право и интеграция в СНГ: сборник международно-правовых документов /Сост. и автор вступительной статьи С.Ж. Айдарбаев. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – С. 118-125.
82 Михалопулос К., Тарр Дэвид Г. Имеют ли Таможенные союзы экономический смысл на территории Содружества Независимых Государств // Торговая политика и значение вступления в ВТО для развития России и стран СНГ / Под ред. Дэвида Г.Тарра. – М.: Издательство «Весь мир», 2006. – С. 209-227.
83 Погосов И. Декларации об экономическом союзе и ре¬альная жизнь // Проблемы теории и практики управления. - 1994. - №1. - С. 12-19.
84 Данильцев А.В. Международная торговля: инструменты регулирования. Учебно-практическое пособие. – М.: Издательский Дом «Деловая литература», 1999. – 302 с.
85 Тарр Дэвид Г. О характере тарифной политики: аргументы «за» и «против» унифицированных тарифов // Торговая политика и значение вступления в ВТО для развития России и стран СНГ / Под ред. Дэвида Г.Тарра. – М.: Издательство «Весь мир», 2006. – С. 126-137.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Рсепубликасының қазіргі
кезеңдегі дамуы және оның іргелі мемлекеттердің ортасынан өзінің тиісті
орнын алуы үшін мемлекетаралық ынтымақтастықтарда белсенді роль атқұаруымен
тығыз байланысты. Себебі, қазіргі ХХІ ғасыр жаһандану мен бірігудің ғасыры
болып отыр. оның белгілі дәрежеде объективтік себептері де бар. Еліміздің
экономикалық гүлденуі үшін көршілес және басқа да алыс-жақын шет елдердің
әр түрлі бағыттарда интеграциялық бірлесулерге ден қойғаны жөн. Оны әлемде
болып жатқан қазіргі кезеңдегі даму үрдісі толығымен дәлелдей алады деп
санауға болады.
Жаһандану қазіргі кезеді айнымас шындыққа айналуда. Осы үрдістен
өзінің тәуелсіздігін жоғалтпай өту еліміздің алдында тұрған стратегиялық
негізгі міндеттердің сындарлы он жыл атты еңбегінде былай дейді: Сондай-
ақ біздің пікірімізге енетін жаһагнданудың жағымды-жағымсыз болуы тек бізге
ғана, жарасым мен жақсылыққа ұмтылуға біздің сезінуіміз бен түйсігімізге
ғана байланысты емес қой, мәдени мүмкіндіктер, тарихи дәстүрлер,
экономикалық ахуалдар, ресурстық негіздер, сонымен бірге логика мен
констуктивті негізгі көне бермейтін төл немесе ұлттық ұлттық
дүниетүйсінулер мен дүниетанымдар дегеннің бәрі демесек те, осы сияқты
көптеген жағдайлармен кейде аңғарып болмас факторлар өзгелермен санасуды
қажет етеді [1, 11 б]. Бұл айтылған ойды өте орынды бағалай отырып
өзіміздің тарапымыздан мынандай жағдайларға көңіл бөле кетуді жөн санаймыз.
Біріншіден, екінші мыңжылдықтың аяғы мен жаңадан басталып отырған үшінші
мыңжылдық әлем елдерінің масштабты демкоратиялық даму жолына бет бұруға
ұмтылғандығын көрсетеді. Демкоратиялық даму қазір көптеген дамыған елдерде
интегративтік өзіндік нысандарын қалыптастыруда. Қазіргі Батыс Европа мен
Орталық Европа елдері Европалық Одаққа біріге отыра осының өзінің үлгісін
көрсетуде. Европалық одақ оған кіретін елдердің тәуелсіздігін сақтай
отыра, экономикалық және саяси интеграцияны тереңдету үсітінде. Бұған
әлемнің басқа да тараптарында орналасқан мемлекеттерде ұмтылуда. Екіншіден,
кезінде КСРО құрамында болған елдер алғашында тәуелсіздік алып бірінен –
бірі алшақтаса, кейіннен бұл мемлекеттерде экономикалық, саяси, мәдени
т.т. жақындасудың қажеттілігін айқын сезінуде. ТМД кейінгі Ресей мен
Беларусь мемлекеттерінің одаққа бірігуін, Ресей, Қазақстан және Беларусь
кеден одағын жатқызуға болады. Бұл болып жатқан мемлекеттік-құқықтық
бірлесулер конфедеративтік мемлекеттердің бірлестігін тағыда ой елегінен
өткізіп, оның негізін айқындауға бізді жетелейтіндей болып көрінеді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Конфедерация мәселесі жоғарыда айтып
өткеніміздей көп жағдайларда еоіміздің заңгер ғалымдары тарапынан арнайы
қойылмай үстірт қарастырылып өткен болатын. Сонда да болса, бұл мәселе
ғалымдар тарапынан сөз етілед. Олардың қтарынаеліміздің мемлекет тарихын
қарастыру барысында көңіл бөлген С.З. Зимановты, С.С. Сартаевты, Ғ.С.
Саарғалиевті, А.Н. Тәукелевті тб. Жатқызамыз. Белгілі дәрежеде Т. А.
Ағдарбеков, А.С. Ибраева, С. Өзбекұлы, Ө.Қ. Қопааев, Ж.Д. Бусурманов, А.Н.
Бейсенова, Д.А. Булгакова, А.Қ. Мухтарова т.б. сынды құқық теориясының
өкілдері өздерінің еңбектерінде сөз еткені белгілі.
Отандық ғалымдардың ішінде заңгерлер ғана емес, тарихшылар,
экономистер, философтар т.б. қоғамтану ғылымының өкілдері де еліміздің
мемлекеттік даму тарихының түрлі аспектілерін қарау барысында қозғап өтеді.
Атап айтқанда, С.Е. Толыбеков, В.Ф. Шахматов, Д. Кішібеков, С. Ақатай, К.Р.
Аманжалов, Ә. Дәулетхан, Т.С. Жұмағамбетов, С. Сыздықов, Б.Е. Көмекво, А.М.
Хазанов, С.Г. Кляшторный, Т.И. Султанов, Е.А. Әбіл, Н.Ә. Масанов, И.В:
Ерофеева, Ж. О. Артықбаев, З. Қиянатұлы, А.И. Оразбаева, Н.Н. Крадин т.б.
Диплом жұмысының объектісі. Диплом жұмысының зерттеу объектісіне
мемлекет нысанының теориялық мәселелері жатады. Сонымен бірге, мемлекет
нысанынының түрлері, оны жіктеудің негіздері де зерттеудің объектісін
көрсетеді.
Диплом жұмысының пәні. Диплом жұмысының пәні конфедеративтік
бірлестігінің тарихи-құқықтық дамуы және оның қазіргі кезеңдегі мемлекеттік
бірлестіктердің нысандары мен арақатынасы, болашақ даму тенденциясы да
зерттеудің пәнін айқындайды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысында
конфедеративтік мемлекеттердің бірлестігінің қалыптасуы мен дамуына талдау
жасауды және конфедерацияның құзыреттері мен құқықтық негіздеріне талдау
жасауды мақсат етеді. Алға қойылған мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді
шешу орынды деп танылып отыр:
- конфедеративтік мемлекеттік бірлестіктердің пайда болуы мен
дамуына тарихи-құқықтық сипаттама беріп, оның ішінде қазақ
жеріндегі әр түрлі конфедеративтік бірлестіктер туралы ой-
пікірлерді саралау;
- конфедерацияның басқа да мемлекетаралық бірлестіктерден
(достастық, қауымдастық, уний т.б.) айырмашылығын ашып көрсету
және оның құқықтық табиғатына, түсінігіне, ерешелігіне баға беру;
- конфедеративтік мемлекеттік бірлестіктерді құруға қатысты арнайы
құжаттарды саралай келе, конфедерацияның құзыретіне талдау жасау.
Диплом жұмысының әдістері және әдістемесі. Диплом жұмысының негізгі
методологиясына конфедеративтік мемлекеттік бірлестіктердің пайда болуы мен
дамуына жүйелі және құрылымдық талдау жасау жатады. Сонымен қатар,
еліміздің белгілі ғалымдарының теориялық тұжырымдарын басшылыққа алынды.
Олардың ішінде, С.З. Зимановтың, С.С. Сартаевтың, Ғ.С. Сапарғалиевтің, С.Н.
Сабикеновтің, З.Ж. Кенжалиевтің, Н.Ө. Өсерұлының, А.С. Ибраеваның, Г.А.
Мукамбаеваның, Б.А. Жетпісбаевтың, Л.Т. Жанұзакованың, С, Өзбекұлының, Т.А.
Ағдарбековтың, Ж.Д. Бусурмановтың теориялық тұжырымдамасы зертету жұмысын
жазу барысында негіз қалады. Кезіндегі кеңестік және қазіргі ресейлік
ғалымдар С.Н. Бабурин, М.Н. Марченко, Ю.И. Лейбо, Ю.А. Тихомиров, Б.Н.
Топорнин, М.Л. Костенко, Н.В. Лавронова еңбектерінің тұжырымдарына мән
берілді.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Диплом жұмысында конфедеративтік
мемлекеттік бірлестіктің қалыптасуы мен дамуы, оның құзыреттерімен құқықтық
негіздері жүйелі түрде талданып отыр.
Диплом жұмысының теориялық және тәжірибелік маңызы. Диплом жұмысының
негізгі тұжырымдарын қазіргі кезеңде жүргізіліп жатқан мемлекеттердің
арасындағы интеграциялық үрдістерді негіздеуде басшылққа алуға болады.
Зертету нәтижелері мемлекетаралық интеграцияның болашағын болжауға
мүмкіндіктер де беруі мүмкін.
Сонымен қатар, еліміздің жоғарғы оқу орындарында шетелдердің мемлекет
және құқы тарихы, Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихы;
шетелдердің конституциялық құқығы, халықаралық жария құқығы пәндерінен
дәрістер жүргізуде, тәжірибелік сабақтар өткізуде пайдалы.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс негізінен
кіріспеден, үш бөлімнен, алты бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 КОНФЕДЕРАТИВТІК МЕМЛЕКЕТТЕР БІРЛЕСТІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ

1. Конфедеративтік мемлекеттік бірлестіктердің қалыптасуы мен дамуының
тарихи-құқықтық алғышарттары
Тарихқа көз жүгіртетін болсақ, өзінің егемендігін сақтаған
конфедерациялық мемлекеттік бірлестіктердің көптеп кездесетіндігін көре
аламыз. Мұндай мемлекеттік бірлестіктер тарихи даму кезеңдерінің әрбір
тұсында ұшырасып отырады. Кейіннен олар жойылып кетіп отырды немесе
федеративтік мемлекеттік құрылымға ауысып отырған жағдайлар көптеп
кездеседі.
Тарих тереңіне үңілетін болсақ, конфедеративтік құрылымдардың
негізгілерінің қатарына мыналарды жатқызуға болады:
- Швейцария конфедерациясы (1891-1798 жж және 1815-1848 жж);
- Америка Құрама Штаттары (1781-1887 жж);
- Америка конфедерациялық штаттары (1861-1865 жж);
- Нидерланды провинцияларының біріккен Республикасы (1579-1795 жж).
Соңғы кезеңдерде, яғни ХХ ғасырларда да конфедерациялық құрылымдарды
құру жалғасуда. Мұндай соңғы кезеңдегі әрекеттердің біріне, Сенегамбия, [2,
162-163 бб] Гамбия және Сенегал мемлекеттерінің қосындысынан тұратын
конфедерациялық құрылымды жатқызамыз. Әрине, бұл конфедерация 1981 жылдары
таратылған болатын.
Одан бірнеше уақыт бұрын, 1958 жылдың ақпан айында Египет пен Сирия
конфедерациялық негізде Біріккен Араб Республикасын құрған болатын [2, с
3]. Бұл мемлекеттердің Одағы онша көп уақыт өмір сүре қоймады. 1961 жылдың
қыркүйек айында төңкерістің нәтижесінде Сирия мемлекеті өзінің конфедерация
құрамынан шығатындығын және тәуелсіз Сирия Араб Республикасын құратындығын
мәлімдеді [4, с 128].
Конфедеративтік мемлекеттің кейбір элементтерін Біріккен Араб
Әмірліктерінен де көруге болады [5, с 37]. Яғни екі мемлекет - Әбу Даби мен
Дубай-өздерінің егемендік құқықтарын сақтаған. Оларға абсолюттік вето
құқығы берілген. Олардың өзіндік әскері және ақша жүйесі бар.
Бүгінде (1980, 1995 жж) Канада провинциясы Квебекте екі рет, яғни
оларға кең құқық беру жөнінде (оның ішінде Канададан бөліну құқығы)
мемлекеттік референдум өткен болатын. Бірақ та, егеменді-ассоциация жобасы
екі рет Квебек тұрғындары тарапынан қабылданбады [6, с 183].
Қазіргі кезеңдерде Батыс Европаның елдері конфедерациялық құрылысқа аяқ
басуда. Конфедерация классикалық түрде әлемдік тәжірибеде бүгін жоқ.
Мәселен, 1999 жылы қабылданған конституциясына сәйкес Швейцарияның тікелей
аты Швейцария конфедерациясы болып табылуына қарамастан, оның шынайы
мемлекеттік құрылымы федерация болып табылады [7, с 220]. Мұндай жағдайды
Канададан кездестіреміз. Ел ішінде конфедерация сөзі қолданғанмен, нақты
іс-жүзінде федерация [8, с 12] екені белгілі.
Конфедерацияның ортағасырда дамыған мемлекеттік құрылым болғанына
қарамастан, көптеген зерттеушілер әр түрлі ежелгі дәуірлердегі мемлекеттік
бірлестіктерді мысалға көбінесе алға тартады. Оның ішінде Ахейлік одақты
көптеген ғалымдар конфедерацияның классикалық үлгісі деп есептейді. Мысалы,
И. Маевский Ахейлік және Этомийлік одақты конфедерация ретінде таниды [9, с
6]. Ал, А. Ященко оларды федеративтік мемлекет [10, с 259], - деп санайды.
Қазір біздің ойымызша бұл таласты мәселені шешудің тек тарихи маңызы
ғана бар. Ол мемлекеттік одақтар егемендік және конституция сияқты
түсініктер қалыптасқанға дейін өмір сүрген болатын. Сондықтан да, қазіргі
кезеңдердегі мемлекеттің құрылымның ерекшеліктерін айқындау әдістерін
ежелгі одақтарға тікелей қолдану мүмкін емес.
Кезіндегі кеңестер одағында конфедерацияны буржуазиялық мемлекеттерге
тән [11, с 120] құбылыс ретінде бағалау үстемдік құрған болатын. Бұрын
теорияда орын алған көзқарастарда: “Буржуазный ученый, даже наиболее
современный, берет эти различные виды государственных объединений всех
исторических и даже доисторических эпох и ищет в них общие признаки,
пытается свести их всех к единой абстрактной формуле. Такая работа
бесплодна и нечего дать не может, кроме более или менее удачных,
остроумных, даже блестящих формул без всякого содержания” [12, с 84], -
деген ой үстемдік құрды. Сондықтан да, ежелгі антика дәуіріндегі
конфедерацияға қатысты пікірлер негізге алынбады.
ХҮІІ ғасырдың екінші жартысы мен ХҮІІІ ғасырларда үш орталық Европалық
конфедерациялар халықаралық деңгейде мойындалды. Олар 1648 жылғы Қасиетті
Рим империясын бөлу жөніндегі Вестфаль шарты негізінде қалыптасқан болатын.
Оның біріншісі-Герман ұлтының Қасиетті Рим империясы болып табылды.
Кейбір авторлар Герман ұлтының Қасиетті Рим империясын өзінің нысаны
бойынша мемлекеттегі “мемлекет” деп санайды. Мұндай мемлекет өзінің билігін
сюзеренитетке негіздей отыра, өзінің вассалдарына билік жүргізеді.
Сюзеренитет құқықтық режим ретінде ХХ ғасырдың басында протекторатқа
эволюциялық жолмен ауысқан болатын. Герман ұлтының Қасиетті Рим империясы
1806 жылға дейін өмір сүргенін біз білеміз. Неміс ғалымдары оны сондықтан
да одақтас мемлекет (федерация) деп санай отыра, 1806 жылдары қайта
құрылған мемлекеттердің одағы (конфедерация) деп мойындайды. Кейбір
ғалымдар оны ежелгі Герман конфедерациясы деп те санайды. Ресей авторлары,
оның ішінде Е.Р. Кастель Герман ұлтының Қасиетті Рим империясы федеративтік
құрылысқа негізделген мемлекет деп тануға ешқандай негіз жоқ деп санайды
[13, с 19].
ХҮІІІ ғасырдағы конфедерациялардың ішінде 1579-1795 жж. Біріккен
провинциялар - Нидерландыны ерекше атап өтуге болады. Бұл конфедерация
өзінің таза конфедеративтік сипаты бойынша Швейцарияға, АҚШ-қа және Герман
Одағына ғана орын берді. Әдебиеттерде Нидерланды конфедерация мен
федерацияның ортасындағы мемлекет немесе мемлекеттер одағы деген
көзқарастар кездеседі. А.Д. Градовский Голландия Республикасын басқа да
конфедерациялармен салыстыра қарай отыра, оны құру жөніндегі 29 қаңтар 1579
жылғы Утрехт унии жөніндегі шартқа сүйене келе, одақтық мемлекеттердің
ерекшеліктерін табады [14, с 103].
Провинциялардан құрылған Республикалардың ерекшелігі олар мемлекет
мәртебесін иеленген болатын. Жоғарыдағы айтқан 1648 жылғы Вестфаль шартының
негізінде жаңа мемлекеттердің тәуелсіздігі мойындалды. Осы шарттың
негізінде бірнеше тәуелсіз мемлекеттер (провинциялар) біріктірілді. Оны
А.С. Ященко былай бағалайды: Соединенные государство, предполагалось, не
образовывало суверенитет отдельного и отвлеченного от суверенитета
провинций, и оно считалось лишь потому суверенным, поскольку составляющие
его провинции были суверенны [15, с 643]. Біріккен провинциялардың
республикасында мемлекеттің мәртебесі Герман ұлтының Қасиетті Рим
империясына қарағанда мемлекет сюзеренитеті ретіндегі феодалдық
қатынастардың сарқыншағы болып табылған жоқ. Біріккен провинциялардың
республикасы бірнеше коллонияларды иемденді. Осы қырынан олардың біртұтас
мемлекеттік сипаты көрінетін болған.
Осы жерде 1367-1669 жж аралығында өмір сүрген Ганзей лигасы туралы айта
кеткен жөн. Оны көбінесе конфедерацияға жатқызады [16, с 3]. Кейбір
авторлар мұндай пікірмен келіспейді. Г.Еллинек оны ортағасырлық қалалардың
одағы деп бағаласа [17, с 566], ал А.А. Жилин болса, Ганзей мемлекетаралық
емес, аймақтық деңгейдегі одақ болып табылды деп санайды [18, с 130-131].
Қазіргі кезеңдегі Герман федеративтік республикасының федерация
субъектісі болып табылатын екі қаласы – Гамбург пен Бремен бүгінде
Ганзейлік қалалар деп ресми түрде аталады.
Конфедеративтік мемлекеттің кең тараған үлгісі әдебиеттерде кеңінен
айтылып жүрген Швейцария болып табылады. Швейцарияда конфедеративтік
мемлекет 1291 жылғы үш кантонның, яғни Ури, Швица және Унтервальденнің
арасындағы одақ құру жөніндегі шарттың негізінде қалыптасқан деп саналады.
Кейбір авторлар Швейцариядағы конфедерацияның құрылуын 1315 жыл деп
санайды, яғни Моргартенде Австриялық әскерді кантондардың жеңуімен
байланыстырады [19, с 102]. Немесе 1648 жылғы халықаралық мойындаудан
Швейцария конфедерациясы бастау алатындығында қолдайтын авторлар бар. ХІ
ғасырдың аяғы мен ХІІ ғасырдың басында Швейцария аумағындағы ең ірі
феодалдық герцогтерге Церинген, Кибургтер, Савойскилер, Габсбургтердің
иеліктері жатқан болатын. Габсбургтер Ури, Швица және Унтервальдердің орман
кантондарын өзіне бағындыруға тырысты. ХІІІ ғасырдың ортасындағы
Габсбургтермен арадағы күрестің нәтижесінде А.Н. Чистозвоновтың айтуы
бойынша мынандай келісім жасалды: лесные кантоны заключили между собой в
августе 1291 года вечный союз, заложивший основы Швейцарского Союза
(Швейцарской Конфедерации) как фактически самостоятельного государства в
рамках Священной Римской империи [20, с 25]. Қазіргі кезде 1 тамыз
Швейцарияда конфедерацияның құрылған күні, ұлттық мереке ретінде аталып
өтіледі.
Императорлар өздерінің кантондарының империяға тәуелділігін сақтай
отыра, Габсбургтердің билігінен 1291, 1297, 1309 жылдардағы граматолар
арқылы арылған болатын. Габсбургтің ормандық кантондарды бағындыруға деген
әрекеттері 1315 жылғы Моргартендегі соғыстың нәтижесінде сәтсіздікке
ұшырады.
ХІҮ – ХҮ ғасырларда Швейцария Одағы аумақтық және әскери саяси тұрғыдан
күшейе түсті. Швейцария Одағының құрамына Габсбургтер билігіндегі Люцерн
1332 жылы кірсе, 1351 жылы Цюрих, 1352 жылы Гларус пен Цуг, 1353 Берн
кірген болатын. Швейцария Одағының одан ары дамуы Р.В. Поповтың айтуы
бойынша былай өрбіді: Конфедерация формировалась в постоянных войнах с
Габсбургами, стремившимися вновь подчинить освободившиеся земли. В 1386 г.
Союзники разгромили войска Габсбургов при Земнахе, в 1388 г. при Нфельсе.
Габсбурги вынуждены были признать существование Конфедерации 8 кантонов
(1389 г.). в 1481 г. к Союзу присоединились Фрибур (Фрибург) и Золотурп.
Так называемая Швейцарская или Швабская война 1499 г. закончилась
установлением фактической независимости Швейцарии от империи. В 1501 г. в
Союз были приняты на правах кантонов Базель и Шафхаузен, в1513 г. –
Аппенцелль, таким образом, образовалась Конфедерация 13 кантонов
(просуществовавшая до 1798 г) [21, с 18]. Швейцария конфедерациясының
құрамына өздерінің сыртқы және ішкі саясатын шешуде дербестігі бар
кантондармен қатар, одақтық жерлер (Санкт-Галлен, Граубюнден, Женева т.б.)
енді.
Конфедерацияда 1798 жылға дейін орталық мемлекеттік органдар жүйесі
болған жоқ, оның орнына аракідік жалпыодақтық Сейм-Тагзатцунги шақырылып
отырған. Бұл Сеймде тек толық құқылы кантондардың ғана шешуші даусы болды.
Жалпы одақтың әкімшілік, әскер, қаржы т.б. органдары болмады.
Әрмен қарай Швейцария конфедерациясы мына бағытта дамыған болатын:
Весной 1798 г. французские войска вступил в Швейцарию, 5 марта заняли
Берн. Конфедерация 13 кантонов распалась. 12 апреля в городе Ааргау при
поддержке Франции была провозглашена Гельветическая республика (в состав
ее, наряду с прежними 13 кантонами, вошли Вале, Леман, Ааргау, Беллинцона,
Лугано, Реция, Зарганс, Тургау и Сант-Галлен), введена конституция
(составлена по образцу французской Конституции 1795 г.). Швейцария
становилась централизованным унитарным государством. Одновременно в
Швейцарии развертывается и борьба между унитариями и федералистами. В
феврале 1802 г. была принята новая, так называемая Мальмезонская
конституция (от названия города Мальмезон, где происходили переговоры
унитариев с федералистами), предоставлявшая кантонам ограниченное
самоуправление. 19 февраля 1803 г. Наполеон І издал Акт о медитации,
восстанавливающий (с некоторыми изменениями) существовавшее до 1798 г.
государственное устройство Швейцарии. Кроме прежних 13 кантонов, в состав
Союза включались Граубюнден, Ааргау, Тургау, Санкт-Галдлен, во, Тичино
[21, с 102].
Америка Құрама Штаты өзінің тәуелсіздігін 1776 жылы жариялады. 1777
жылы 15 қарашада Екінші Континентальды Конгресс Конфедерация статьяларын
қабылдады. 1778 жылы 9 аілдеде штаттардың ратификациясының нөтижесі іойынша
оларға қол қойылды, ал 1781 жылы 1 наурызда күшіне енді. Тәуелсіз Солтүстік
Америка штаттарының конфедерациясы халықаралық мойындауға 1789 жылы 3
қыркүйекте Версаль бейбітшілік шартының негізінде ие болды. 1787жылы
7 қыркүйекте Филадельфияның конвентінде АҚШ Конституциясы қабылданды,
формальды түрде 1788 жылы 26 шілдеде күшіне енген (кейбір деректер бойынша-
1779 жылы 4 наурызда делінген [22, с 67].
АҚШ-та конфедерацияның болған уақытын ғылыми әдебиеттерде әр түрлі
кезеңдермен байланыстырады. Сондықтан да, конфедерацияның өмір сүрген
уақыты туралы әр түрлі көзқарастар жүйесі қалыптасқан. Кейбіреулері
конфедерация 1776-1787 жылдары [23, с 16], кейбірі - 1776-1789 жылдары [24,
с 67], үшіншілері-1777-1787 жылдары, төртіншілері -1781-1787 жылдары [25, с
67], бесіншілері-1787-1789 жылдар аралығында болған деген болжам жасайды
[26, с 67]. Сондай-ақ, Солтүстік Америкада конфедерацияның болу кезеңін,
1778-1787 жылдарға [27, с 37] немесе 1778-789 жылдары немесе тіптен 1176-
1788 жылдарда болған деген пікірлер де кездеседі. Кейбір жұмыстарда нақты
мерзімдер керсетілмеген [28, с 67].
Қанша дегенмен, құқықтық тұрғыда АҚШ-та федеративтік мемлекеттің
заңдастырылуын 1787 жылғы Конституциямен байланыстыру басым болып табылады.
1861-1865 жылдар аралығындағы азаматтық соғысқа дейін АҚШ-та нақты
федеративтік құрылым болды деген мәселе, ғылыми әдебиеттерде дау тудырады.
Бір авторлар, бұл уақыт аралығында конфедерация болды десе, [29, с 165]
екінші біреулер, бұл көзқарасты мүлдем теріске шығарады [29, с 67].
Конгреске Вирджинии штатының өкілі жолдаған 1776 жылдың
7 шілдесіндегі резолюцияда, былай делінген: Соединенные колонии
есть и по праву должны быть свободными и независимыми государствами
[30, с 18]. Осыған сәйкес, алып қарайтын болсақ, Американдық штаттар
өз
тәуелсіздігін жариялағаннан бастап, (de-facto) конфедеративті мемлекет
болып табылды, яғни барлық билік нақты түрде штаттардың қолында шоғырланды.
АҚШ тарихындағы жалпы ұлттық конституция болып саналатын - конфедерация
статьялары да мемлекеттің бүл құрылым нысанын сақтаған болатын.
1776 жылы маусымда Бірінші Континентальды Конгресс Конфедерация
статьяларын дайындау үшін Комитета тағайындады. Бұл комитет дайындаған жоба
1777 жылы 15 қарашада Конгресте мақұлданды. Бірақ та, барлық 13 штаттың
бұл құжатты мақұлдауы үш жылдан астам уақытқа созылып кеткендіктен,
Конфедерация статьялары, тек қана, 1781 жылы
1 наурызда күшіне енді.
Конфедерация статьялары заңды түрде солтүстік, америка континенттері
штаттарының арасында мәңгілік одақты рәсімдеп, бекітті. Бұны жүзеге
асырудың негізгі мақсаты - бейбітшілік, одақтық қарым-қатынасқа түсуші
мемлекеттердің қарым-қатынасын нығайта түсу, штаттарды қорғау,
бостандықтарын қамтамасыз ету, сондай-ақ гүлденуді қамтамасыз етуді
көздеді.
ІІ-ші бапта ерекше түрде мынаны көрсетіп кеткен: каждый штат сохраняет
свое верховенство, свою свободу и независимость, равно как всю власть, всю
юрисдикцию и все права, которые не предоставлены дословно этой
конфедерацией Соединенным Штатам, собравшимся на конгресс [32].
Конфедерацияның атауы, I бапта АҚШ, - деп бекітілді, ол Американың
Біріккен мемлекетгері деген ұғымды білдірді. Мұнда 13 тәуелсіз штат
меңзеліп отыр. 13 тәуелсіз мемлекеттердің (штаттардың) конфедеративтік
одағы, өздерінің алдына сыртқы саяси мәеелелерді шешуді мақсат етіп қойды.
Бұл дегеніміз, сол кезеңнің талабына сәйкес, Британия қарсы тәуелсіздік
күресінің көрінісі болып табылды. Сондықтан да болар, бұл одақтың
тәуелсіздік алғаннан кейін өзіне деген қажеттілігін жоғалтуы.
Көшпелі қазақ даласында бірнеше мемлекеттер өмір сүрген болатын. Қазақ
хандығы бой көтергенге дейін бұл мемлекеттер Евразия даласында өмір сүріп,
әр түрлі саяси құрылымдарға бірігіп, отырды. Қазақ жеріндегі ең алғашқы
қоғамдық бірлестіктердің бірі, сақ-массагеттер бірлестгі болып табылады.
Сақтар туралы мәліметтер біздің заманымызға дейінгі бірінші мыңжылдықтарға
дейін созылып жататындығы белгілі. Сақтарда мемлекет болғандығы туралы
ғылымда әлі толыққанды пікір жоқ. Негізінен көптеген ғалымдар сақтардың
қоғамын протомемлекет деңгейінде қарастырады. Ал, шын мәнінде қарайтын
болсақ, сақ қоғамында әлеуметтік жіктелудің болғандығын көреміз. Сонымен
қатар, сақ қоғамында деректердің аздығына қарамастан, белгілі басқару
жүйесінің қызметі істеген. Сақ тайпалары туралы деректер Ежелгі Грек және
Римнің ойшылдарының, жазушыларының еңбектерінде қалдырылған. Тарихтың атасы
Геродоттың пайымдауы бойынша, сақ тайпаларының мынандай негізгі түрлері
ажыратылады: Ближе всего от торговой гавани борисфенитов (а она лежит
приблизительно в середине всей припонтийской земли скифов) обитают
каллипиды – эллинские скифы; за ними идет другое племя под названием
ализоны. Они наряду с каллипидами ведут одинаковый образ жизни с остальными
скифами, однако сеют и питаются хлебом, луком, чесноком, чечевицей и
просом. Севернее ализонов живут скифы-земледельцы. Они сеют зерно не для
собственного пропитания, а на продажу. Наконец, еще выше их живут невры, а
севернее невров, насколько я знаю, идет уже безлюдная пустыня. Это –
племена по реке Гипанису к западу от Борисфена.
За Борисфеном же со стороны моря сначала простирается Гилея, а на север
от нее живут скифы-земледельцы. Их эллины, живущие на реке Гипанис,
называют борисфенитами, а сами себя эти эллины зовут ольвиополитами. Эти
земледельцы-скифы занимают область на три дня пути к востоку до реки
Пантикапа, а к северу – на одиннадцать дней плавания вверх по Борисфену.
Выше их далеко тянется пустыня. За пустыней живут андрофаги – особое, но
отнюдь не скифское племя. А к северу простирается настоящая пустыня, и
никаких людей там, насколько мне известно, больше нет.
Восточнее этих скифов-земледельцев, на другой стороне реки Пантикапа,
обитают скифы-кочевники; они вовсе ничего не сеют и не пашут. Во всей земле
скифов, кроме Гилеи, не встретишь деревьев. Кочевники же эти занимают
область к востоку на десять дней пути до реки Герра.
За рекой Герром идут так называемые царские владения. Живет там самое
доблестное и наиболее многочисленное скифское племя. Эти скифы считают
прочих скифов себе подвластными. Их область к югу простирается до Таврики,
а на восток – до рва, выкопанного потомками слепых рабов, и до гавани у
Меотийского озера по имени Кремны. Другие же части их владений граничат
даже с Танаисом. Севернее этих царских скифов живут меланхлены – другое, не
скифское племя. Севернее меланхленов, насколько мне известно, простирается
болотистая и безлюдная страна [33, с 219]. Сақ-массагеттердің қоғамдық
бірлестігі біздің ойымызша, әскери конфедерация деңгейіндегі құрылымдық
жүйе болып табылды. Себебі, олар өздерінің алдында қойылған мақсаттарды
шешкеннен кейін, жеке мемлекет ретінде өмір сүріп те, кете берген. Әрине,
Қазақстан аумағындағы әскери конфедерация мәселесін зерттеу, осы уақытқа
дейін ғалымдар тарапынан арнайы қойылып, қолға алынған жоқ. Сақтардың өзі
жоғарыдағы Геродоттың мәліметіне қарағанда, бірнеше жеке-дара
бірлестіктерден құралды. Олар әскери өмірге бейім болғандықтан, әрқашанда
әскери қауіп жағдайында өмір сүрді. Жеке-жеке жауға қарсы шығатын болса,
жұтылып кететіндіктерін білгендіктен, белгілі бір бірігуді, одақ құруды
қажет етті.
Сақ-массагеттердің әскери конфедерациясының басты саясаты сыртқы жаудан
қорғануға бағытталған еді. Олардың бірігуінің де себебі, міне осында. Сақ –
массагет конфедерациясы мынандай мәселелерді шешуге кезінде біріккен
болатын:
Біріншіден, сыртқы жаудан қорғану;
Екіншіден, өздері мекендеп отырған аумақта үстемдік жүргізу;
Үшіншіден, әскери олжа негізінде, қоғамдық бірлестіктің әл-ауқатын
арттыру;
Төртіншіден, жауды жеңуге тұтасу.
Қорыта келгенде, айтарымыз, көшпелі қазақ даласында өмір сүрген сақ-
масагеттердің әскери конфедерациясы өз кезінде Евразия құрлығында үлкен
күшке ие болған бірлестіктің бірі болып табылады.
Конфедеративтік мемлекеттердің бірлестігінің қалыптасуы мен дамуына
тарихи талдау жасау, ондай мемлекеттік бірлестіктердің болашағы бірнеше
бағыттарда өрбитіндігін көрсетуде. Біріншіден, конфедеративтік мемлекеттік
бірлестік өткінші мемлекетаралық нысанда немесе оның түгелімен құлдырауына
алып келетін, (Австрия-Венгрия, Сирия және Египет, Синегал және Гамбия)
нысанға ауысуы мүмкін. Екіншіден, конфедеративтік нысаннан федеративтік
нысанға (АҚШ, Германия, Швейцария) ауысуы мүмкін. Конфедерация халықаралық-
құқықтық, ұлттық құқықтық мемлекеттік ұйымның көрінісі ретінде белгілі
факторлардың ықпалынан өзінің тұтастығын тез жоғалтуға бейім болып келеді.
Сондықтан да, конфедеративтік мемлекеттік бірлестіктердің тұрақты дамуы
үшін этникалық факторларменқатар, негізінен экономикалық факторлар шешуші
роль атқарады. Қазақ мемлекеттілігінің тарихындағы (сақтардың әскери
конфедерациясы, қимақтардың конфедерациясы және т.б.) конфедерациялар
негізінен әскери мақсаттар үшін біріккенменен, ұлттық тұтасталуға апаратын
негізгі жолдардың да қызметін атқарады.

2. Конфедерациялық мемлекеттік бірлестіктің түсінігі және белгілері
Әлемдік саяси-құқықтық ой тарихында мемлекеттің құрылым түрлерінің қай-
қайсысы болмасын, ежелгі дәуірлерден ойшылдардың талқысына түсіп, бағаланып
келеді. Мемлекеттің құрылым нысанының бір түрі болып табылатын конфедерация
идеясы да бірнеше кезеңдерден бері дамып, жетілу үстінде. Конфедерация
идеясының қалыптасуы мен дамуы, өзінің бастауын ежелгі дәуірлерден барып
алады. Сонда да, болса, бұл идея реформация дәуірінен кейін Батыс Европалық
ғалымдардың көзқарастарында теориялық тұрғыда, жүйелі түрде негізделді.
Конфедерация идеясын кейбір ойшылдар тұтас Европаны біріктірудің негізі
ретінде қарастырған да болатын.
Қайта өрлеу дәуірінің белгілі ойшылы Н. Макиавелли өзінің еңбектерінде
ежелгі дүниедегі мемлекеттік одақтардың мәні мен маңызына тоқталған
болатын. Ол былай дейді: Изучая древнюю историю, мы находим, что
республики шли тремя путями к распространению. Один из них был избран
древним Тосканцами (этрусками); он состоял в том, чтобы соединить несколько
республик союзом, не давая ни одной преимущества и перевеса над прочими;
для распространения следовало только продолжать принимать в союз другие
республики. Так поступают в наше время Швейцарцы, а в древности в Греции-
Ахейцы и Этолийцы [34, с 480]. Ежелгі Грециядағы мемлекет одағының дамуын
негізге ала отыра, жалпы кейінгі кезеңдегі Швейцариядағы конфедерацияның
мәні мен маңызына тоқталады. Оны: Способ распространения государства
посредством союзов, которому следовали Тосканцы (этруски), Ахейцы и
Этолийцы, а теперь Швейцарцы - самый лучший после римского. Правда, он не
допускает слишком большого распространения, но это имеет две выгоды? Во-
первых, реже вовлекает войны; во-вторых, дает возможность прочнее сохранять
приобретенное [35, с 480-481], - дей келе, Римнен кейінгі ең
маңызды мемлекеттік құрылым ретінде бағалайды. Сонымен қатар, сол кезеңнің
алға тартқан негізгі міндеттерін шешуге ең оңтайлы құрылымдық жүйе
екендігіне де ерекше көңіл бөлген.
1. Конфедерация идеясы өзінің дамуын кейінгі ғалымдар тарапынан да
тауып отырды. Бұл идеяның дамуына Солтүстік Америкадағы
колониялардың негізін салушы У. Пенде ерекше ат салысты. Ол өзінің
еңбегінде конфедерация идеясын теориялық тұрғыда негіздеуге ұмтылған
ойшылдардың бірі болып табылды. Конфедеративтік мемлекет И. Кантың
ойы бойынша халықаралық деңгейдегі құрылымның көрінісі. Міне, осы
тұрғыдан келгенде де, И. Канттың идеясы бірнеше ғасырдан кейін
жүзеге асқандығын көреміз. Оның негізгі үлгісі қазіргі Европалық
Одақ болып табылады. Европалық Одақ конфедерацияға бірігудің алғашқы
сатысы, бастауы десек болатындай. Орыс ойшылдары да, мемлекеттің
құрылым мәселесін теориялық тұрғыда кезінде негіздеуге ұмтылған. ХІХ
ғасырдағы Ресей заңгерлерінің, философтарының еңбектерінде, бұл
мәселе жүйелі түрде талқылауға түскен. Конфедерция әр түрлі деңгейде
бағаланды. Мәселен, В.М. Хвостов былай дейді: Союз
государств. Так называется международное соединение независимых
государств, основанное для охранения внутреннего порядка между
государствами, и для защиты от общих врагов. Так как соединение это
покоится на международном договоре, то оно не ограничивает
суверенитета членов союза и не создает власти, которая бы стояла над
ними... Союз государств есть соединение непрочное и встречается в
истории лишь как временное, переходное явление. Примерами служат:
союз Соединенных Нидерландских Штатов, впоследствии обратившийся в
единое государство, Соединенные Штаты Северной Америки в период 1776-
1787 гг. Швейцарский Союз 1816-1848 гг. Рейнский и Германский союзы.
Особый тип, приближающихся к союзному государству, представляла
конфедерация южных Штатов Северной Америки, решившихся отложиться в
1861 г. [36, с 509]. Конфедерацияны негізінен құрылым деп таниды.
Көріп отырғанымыздай, конфедерация идеясы негізінен саяси – құқықтық ой
тарихында, әділеттілікті қалыптастырудың тиранияға қарсы шығудың құрылымы
ретінде дамыған болатын. Саяси-құқықтық ой, оның ішіндегі Батыс Европадағы
ой-пікірлерде конфедерация идеясы, теориялық тұрғыда негізделді. Батыс
Европадағы осы идеялардың негізінде кейінгі Европалық Одаққа бірігу идеясы
жатқан болатын. Европалық Одақ идеясының бастауы, біз сөз етіп отырған
идеялармен астасып жатыр.
Жалпы конфедерация мәселесі мемлекет теориясында осы уақытқа дейін бір
жақты бағасын ала қоймаған өзекті мәселенің қатарына жатады. Сондықтан да,
конфедерацияның мөні мен маңызын ашу, теориялық жөне тәжірибелік тұрғыдан
маңызды болып табылады. Конфедерация мәселесінің бір жақты ғылымда
бағаланбауының әзі, өлі өз бағасын таппауы, оның өте күрделі құрылым
екендігіне байланысты. Егер, конфедерацияның қалыптасуы мен дамуы
эволюциясына көз жүгіртетін болсақ, жалпы тарихтың өткен кезеңдерінде
конфедерациялық мемлекеттердің бірлесуі, өзінің әр алуандылық сипатымен
ерекшеленеді. Сондықтан да, әр жерде болған конфедерациялық бірлестіктердің
жеке ішкі мәнін, табиғатын аша отыра ғана, біз жалпы конфедерация ұғымын
сипаттай аламыз. Сонымен қатар, тағы бір ескеретін жағдай конфедерация
ұғымы, әлі де толықтырылып толыға түсуді қажет ететін ішкі потенциалы бай
ұғымның бірі болып табылады. Себебі, қазіргі кезеңдегі мемлекеттердің
бірлесе дамуының тәжірибесі әр түрлі нысандарды тудырып отыр. Сондықтан да,
конфедерацияда түрлене дами түсетін бірнеше қырлы кең ауқымды ұғымды
қамтитын құбылыс болып табылады.
Жоғарыда айтып еткеніміздей, мемлекет теориясында осы уақытқа дейін
коифедерацияның бір ізді ұғымының қалыптасуы сондықтан болар. Конфедерация
мәселесіде үлкен теориялық мәселелер көптеп табылады. Айтып отырғанымыздай,
конфедерацияның тұтас жалпы түсінігіні қалыптастыру, конфедерацияны әр
түрлі критерийлерге сәйкес түрлерге жіктеу, конфедерацияның болашақтағы
даму тенденциясын айқындау мәселелері болып табылады.
Енді сөз кезегін біз, жалпы конфедерацияның қалыптасуына, оның мән
маңызына ойыстыратын болсақ, конфедерациямен жақын ұғым федерацияның ара-
жігін ажыратып алайық.
Бұл екі мемлекеттік құрылым нысанының басты айырмашылықтарының бірі
мынада: аумақтық егемендіктің болмауы, конфедерацияны, федеративті
мемлекеттен, мемлекеттердің одағы ретінде айыруға мүмкіншілік береді.
Конфедерация мен федерация сөздерінің өздеріне келетін болсақ,
этимологиялық тұрғыдан жалпы ұқсастықтарының бар екені аңғарамыз.
Шындығында бұл ұғымдар, тек қана сырт көрінісімен және мазмұндық
ұқсастықтарымен ғана сәйкес келмей, сонымен бірге екеуі де, шартты саяси
одақтың нысанын айқындайды. Бірақ та, екеуінің арасындағы айырмашылық аспан
мен жердей. Басқа сөзбен айтқанда, конфедерация - мемлекеттіліктің шегінен
тыс шығатын, бірақ, мемлекеттің ішкі құрылымында да өзіндік орны бар
құрылым болып табылады.
Конфедерацияға мысалдар ретінде 1781 жылдан 1787 жылға дейінгі АҚШ,
1815жылдан 1848 жылға дейінгі Швейцарияны жатқызуға болады. Конфедерация
әрқашанда мемлекеттер дің мөжбүрлі, қажетті бірігуінің көрінісі ретінде,
кейіннен федерацияға өкеліп соғатын, я болмаса, жеке дербес үлттық
мемлекетгерге тарап кететін мемлекеттік қүрылымның көрінісі.
Бұған тарихтан көптеген мысалдарды келтіре аламыз. Мысалы, ХҮШ ғ.
Солтүстік Американдық конфедерацияның федерацияға айналуы, 1858 жылы
қүрылған біріккен Араб Республикасының 1961 жылы жеке Египет және Сирия
мемлекеттеріне бөлінуі жене т.б. жатқызуға болады.
Ю.А. Тихомиров таза типтік түрдегі конфедерацияға тән белгілер ретінде,
оның шартты түрдегі құрылуын, шьғу еркіндігі, алғашқы бірлсскен
егемендіктің болмауы, мемлекеттік органдардың құзырет шеңберінің шектеулі
болуы, - деп көрсеткен [37, с 17].
Конфедерацияның түсінігін аша келе, оның ұғымын сипаттайтын келесі
белгілерін көрсетуге болады:
Біріншіден, конфедерация мемлекетген жоғары тұратын, мемлекеттің
егемендігін сақтайтын бірлескен одақтардың бірігуі;
Екіншіден, мұндай бірлестік белгтілі қызмет бағытына ие, яғни
конфедерацияның уақытша өмір сүретін шектерін анықтайтын императивті мандат
өрекеті болады;
Үшіншіден, бірлестіктің негізінде, оның шешімдеріне ұсыныстық сипат
тән;
Төртіншіден, конфедерацияға кіретін мемлекеттер халықаралық
субъектілігін сақтайды. Әрбір мемлекет конфедерацияның субъектісі, озінің
халықаралық құқық субъектілігін сақтай алады, шешімді орындауға немесе
орындамау құқығы, ынтымақтастық иысанын өз еркімен таңдау құқығы бар.
Конфедерация мемлекеттің құрылым нысаны болып табыла ма деген даулы
мәселе әлі де болса теорияда таласты екендігін айттық.
С.Н. Бабурин, А.В. Бутаковтың, конфедерацияны мемлекеттік құрылымның
бір нысаны ретінде бөліп көрсетуіне мүлдем келіспейді. Ол былай деп жазады:
...что конфедеративная структура имеет как бы вторичный, надсрочный
характер его отношению к государственной структуре [38, с 54]. Ал,
М.Л. Костенко мен Н.В. Лавренова: Конфедерация представляет собой не форму
государственного устройство, поскольку речь идет не об одном, а о
нескольких суверенных государствах, а созданный международным договорами
для достижения определенных целей союз (объединение) государств. Сравнивая
эти две структуры, следует в первую очередь подчеркнуть, что отношения в
рамках федерации регулируется внутренним государственным правом, тогда, как
в рамках конфедерации - международным правом [39, с 108]. Әрине, бұл
айтқан уәждің де, шындыққа жанасатын жақтары бар.
Бұлардың айтқанымен, оның ішінде, конфедерацияның құрылуы одақтық
мемлекетті емес, мемлекеттердің одағын тудырады дегенінің жаны бар. Сондай-
ақ, мемлекетаралық қатынастар халықаралық құқық объектісін құрайды.
Конфедерация ішкі мемлекетаралық қатынастарда саяси мақсатгарды және соған
байланысты, пайда болатын мәселелерге қатысты шешімдер қабылдау үшін
бірігіп құрылған мемлекеттердің одағы.
Конфедерацияның құқықтық нысаны, одақтық-мемлекеттермен бекітілген шарт
болып табылады.
Конфедерация мүшелерін өзінің егемендігін сақтайды. Мемлекеттілікті
сақтай отыра, конфедерацияның қатысушылары бірқатар саяси меселерді дербес
шешуден бас тартады. Әдетте, конфедерацияға, қауіпсіздік мөселелерін қарау,
қаржы саясаты, кеден ісі, халықаралық қатынастарға қатысуды жүргізу
мәселелері кіреді.
Конфедерация өзінің өкілеттігінің шегінде белгілі шешімдерді
қабылдайды. Бұл шешімдер одактық-мемлекеттердің аумағында ратификациялау
процедураларынсыз жүргізілуі керек.
Конфедерацияда жеке-дара атқару органдарының жүйесі болмайды.
Конфедерациямен қабылданған шешімдердің орындалуы, одаққа қатысушы
мемлекеттік оргакдармен жүзеге асырылады. Конфедерацияның жеке озінің
мемлекеттік органдары болмайды, онда халықаралық органдарға өкілеттік беру
қағидасы арқылы жүзеге асырылып жатады. Парламентаралық кеңестер, өкімет
ьасшыларының кеңесшілері құрылуы мүмкін. Конфедерацияның басышысы
төреғалық, үйлестірушілік өкілеттіктеріне ие. Бірақ басқарушылық
өкілеттігініе ие бола аламайды.
Жеке мемлекет болмағандықтан, конфедерация жеке тұлғалармен мемлекеттік
құқықтық қатынастар ораната алмайды. Конфедерацияның мүшелері, сол
мемлекеттің азаматтары секілді, бір бірінің аумағында еркін жүріп-түруға,
өз еркімен тұрғылықты жерін еркін таңдау және т.б. құқықтарына ие.
Сондай-ақ, әрбір мемлекеттің конфедерациядан шығуға құқығы бар. Қазіргі
кезеңде конфедерацияның айқын көрінісі ретінде Ресей мен Беларуссияны алуға
болады.
Конфедерация белгілі бір мақсаттарды орындау үшін (әскери,
дипломатиялық, экономикалық жене т.б.) тұрақты не уақытша құрылған
мемлекеттер одағы. Ол не федерацияның құрылуына әкеліп, болмаса
конфедерацияның құлауына әкеліп соғуымен аяқталады. Мемлекеттік нысандардың
даму тарихында мұндай жағдайлар болған: мысалы, Солтүстік Американдық
штаттар, Гондурас, Сальвадор, Рейн және т.б. конфедерациялар.
Мемлекеттердің конфедерациясы дегеніміз-оған қатысушы мемлекеттер,
өзінің толық егемендігін сақтайтьш, үлттық биліктен жоғары түратын басқару
элементтері бар, белгілі бір мақсатта қүрылатын, құқықтық әдістер мен жеке
мемлекеттер ді біріктіруге бағытталған, мемлекеттердің арасындагы
қатынастардың жиынтығын құрайды. Қазіргі кезеңде, конфедерация мемлекеттік
құқықтық бірлестіктің алғашқы нысандарының бірі болып отыр. Конфедерация
нысанын, оның ұғымын беруде бірнеше деңгейлікті сақтауымыз қажет. Жалпы
конфедерацияның тарихи құқықтық дамуына;
Екіншіден, қазіргі кезеңдегі конфедерацияның одан әрі даму потенциалына
көңіл бөлген жөн. Конфедеративтік нысан әлі де болса, озінің мүмкіндігін
сарпа қойған жоқ. Экономикалық, әскери, саяси шешетін күрделі мәселелері
бар елдер үшін конфедерация., өтпелі мемлекет нысаныиың қызметін атқара
алады деп қарауға болады.
Қорыта келгенде, айтарымыз, конфедерацияиың мемлекет нысаны ретіндегі
омір сүруінің тарихи тәжірибесі, оның мынандай айрықша сшатының бар
екендігін көрсетеді:
Біріншіден, конфедерация шарт негізіяде ұйымдасатын мемлекетгің қүрылым
нысаны. Қарап отырсақ, коптеген конфедерациялар құрылтай шартының негізінде
құрылған болатын. Бұл шарттар негізінен конфедерацияға кіретін,
мемлекеттердің окілеттіктері, оның шектері, қүқыққабілеттілігі айқындалған.
Мәселен, алғашқы жалпы ұлттық АҚШ Конституциясы санапатын 1781 жылғы
Конфедерация статьялары американдық барлық штаттардың мақұлдауын қажет
етті.
Екіншіден, конфедерациядан шығу бостандығының (сецессия) болуы,
федерацияға қарағанда, конфедерациялық одақтан шығу, құрылтай шартын
тоқтатуға алып келіп соғады;
Үшіншіден, конфедерациялық одақтың немесе оның органдарының
окілеттілігі, оның алдына қойған мақсаттарына сәйкес нақтыланған. Мысалы,
оған соғыс жөне бейбітшілік мәселесі, сыртқы саясат мәселесі, біртүтас
өскерді қалыптастыру т.б. жатады. Мұндай мәселелерді шешу, барлық
мемлекеттер келісім бергенде ғана мүмкін болып табылады.
Төртіншіден, конфедерацияның өкілді органдарының делегаттары бір
территориялық бөліктің мүддесін білдірмейді. Бүкіл біртұтас егеменді
мемлекеттің мүддесін қорғайды және соны білдіреді. Мұндай делегаттарды
конфедерация субъектілерінің парламентері сайлайды, елбасы оны
тағайындайды, нақты талаптарды сақтауды міндеттейді.
Бесіншіден, конфедерацияның тұрақты жұмыс істейтін органдары нақты
биліктік сипаттағы өкілеттіктерге ие болмайды. Яғни конфедерациялық
шарттардың нормалары тікелей азаматтарға бағытталмаған, конфедерацияға
кіретін мемлекеттерге оның органдарына бағытталған. Оған мысалы, Австрия,
Вегрияның тәжірибесін жатқыза аламыз.
Алтыншыдан, әрбір конфедерация субъектілері конфедерация қабылдаған
актілерді терістеуге құқысы бар. Бұл жалпы конфедерацияның ұйымдасуының
негізгі ерекшелігі болып табылады.
Жетіншіден, конфедерацияның бюджеті, оның субъектілерінің ерікті түрде
беретін қаражаттардан жиналады. Конфедерацияда салық салу құқығы жоқ;
Сегізіншіден, конфедерация субъектілері кедендік т.б шектеулерді қоюға
құқығы бар;
Тоғызыншыдан, конфедерациялық мемлекеттерде біртұтас ақша жүйесі
болмайды. Кейбір жағдайларда, конфедерация субъектілері бірыңғай ақша
номиналын енгізуге келісулері мүмкін. Сонымен қатар, біртекті ақша саясатын
ұстауы да мүмкін;
Оныншыдан, әскери жасақтарды конфедерация субъектілері қамтамасыз етіп
отырады. Кобінесе, өскер оның субъектілеріне және конфедерация органдарына
бір уақытта бағынып отырады.
Он біріншіден, конфедерацияда біртүтас азаматтық болмайды.
Конфедерацияның субъектілерінің азаматтарының жүріп-түруда көптеген
еркіндіктері бар;
Он екіншіден, конфедерациялық қатынастарды реттейтін құқықты ұлттық
құқықтық жүйеге немесе халықаралық құқыққа тікелей жатқыза алмаймыз.
Қорыта келгенде, айтарымыз, конфедерациялық мемлекет өте күрделі сан
қырлы құбылыс болып табылады. Конфедерацияның ұғымын бір жақты қарауға
болмайды.

1. ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ БІРЛЕСТІГІНІҢ КОНФЕДЕРАТИВТІК
НЫСАНДАРДАРҒЫ БІРІГУІНІҢ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ

1. Қазіргі кезеңдегі мемлекеттер арасындағы жақындасу және олардың
конфедеративтік нысандардағы өтуінің болашағы
Конфедерациялық мемлекеттік бірлестіктерге бірігу үрдісі қазіргі
жаһандану кезеңінде өзінің өзектілігін жоя қойған жоқ. Әлемде жүріп жатқан
интеграциялық үрдістер мемлекеттер арасында белгілі бір одақтар құруға
көпшілік жағдайда экономикалық сипаттағы ұйымдарды өмірге әкелуде. Бұл
жақындасулар тереңдей түсе берсе, конфедерациялық бірліктердің де
туындайтыны белгілі. Сондықтан да, әлемдегі қазіргі интеграциялық үрдістер
экономикалық одақтарға бірігу мәселесін біз конфедерациялық мемлекеттік
бірлікті қалыптастырудың алғышарты ретінде бағалауымызға әдбен болады.
Сондықтан да, сөз кезегін осы мәселе төңірегінде өрбіту жөн деп санаймыз.
Интеграция ұғымы (латын тілінде integer - бүтін деген мағына
береді) бүгінгі ғылымның әртүрлі салаларында кең қолданылатын термин. Біз
қарастырып отырған экономикалық интеграция ұғымына келсек экономикалық
ғылымда оны экономикалық субъектілердің бірігуі, олардың өзара
ықпалдастығының тереңдеуі, олардың арасындағы байланыстардың дамуы [40],
ұлттық шаруашылықтардың жақындасуы және сіңісуі [41], экономикалардың
өзара бейімделуі, олардың халықаралық деңгейде бірыңғай қайта өндіру
процессіне енуі [42] ретінде анықтап жатады.
Құқықтық тұрғыдан келгенде интеграция - өзара бейімделу, экономикалық
және өнеркәсіптік ынтымақтастықтың кеңею, екі немесе одан да көп
мемлекеттердің ұлттық шаруашылықтарының бірігу процессі, шаруашылық өмірдің
интернационализациялану нысаны [43]. Тағы бір жерде интеграция -
ұйымдардың, салалардың немесе елдердің және т.б. өзара бейімделуі мен
тұтастыққа бірігуі процессі ретінде анықталған [44, 215 б]. Бұл басылымда
халықаралық экономикалық интеграция ұғымының да анықтамасы екі немесе
одан да көп мемлекеттің ұлттық шаруашылықтарының өзара бейімделуі мен
бірігу процессі ретінде берілген және осы анықтамадан кейін халықаралық
экономикалық интеграцияны дамыту және нығайту мақсатында Ресей Федерациясы
басқа мемлекеттермен бірге халықаралық құқық нормаларына сәйкес кеден
одақтарын, еркін сауда аймақтарын құрады, кеден мәселелері бойынша
келісімдер жасасады деп анықталған [44, 301 б]. Интеграцияның басқа да
анықтамалары бар, бірақ олардың жоғарыда келтірілгендерден ешбір сапалы
айырмашылықтары жоқ. Жалпы алғанда құқық пен экономика ғылымдарында
интеграцияның барлығымен танылған ортақ анықтамасы болмағанмен, мазмұны
жағынан интеграцияның ортақ түсінігі бар деп айтуға болады. Сондықтан да,
біз интеграцияның жоғарыда келтірілген анықтамасына сүйенеміз.
Интеграциялық бірлестіктердің тәжірибеде қалыптасқан бес негізгі түрін
атап өтуге болады:
1) еркін сауда аймағы – қатысушы елдердің арасындағы сауда-саттықтағы
барлық тарифтік және тарифтік емес кедергілерді жою;
2) кеден одағы – еркін сауда аймағындағы сауда-саттық режиміне үшінші
елдерге қатысты ортақ кедендік тарифтің енгізілуі;
3) ортақ нарық – тауарлар мен қызметтерге қосымша жұмыс күші мен
капиталдардың еркін қоныс аударуына жағдай туғызатын ортақ нарықтық
кеңістік құру;
4) экономикалық одақ (кейде валюталық одақ та қосылады) – қатысушы
елдермен ортақ экономикалық (салық, валюталық, несиелік, қаржылық,
әлеуметтік және т.б.) саясат жүргізілуі, ортақ валютаның енгізілуі және
ортақ эмиссиялық орталықтың орнатылуы;
5) толық экономикалық және саяси интеграция.
Жоғарыдағыға сүйене отырып, С.Ж. Айдарбаев келесі қорытындыларды
түйіндейді:
1) мемлекет функцияларының мазмұны да, тізімі де қазіргі жағдайда
өзгерістерге ұшырап отырады. Бұл категорияларды статикалық және өзгермейтін
деп есептеуге болмайды;
2) мемлекет функцияларының тізімі мен мазмұнын анықтаған кезде бұл
функциялардың кез-келген мемлекет үшін ортақ болып табылатын ядросы бар
екендігін ұмытпау керек, сондай-ақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.