Қазақстан-АҚШ қарым-қатынасының дамуы

Қазақстан мен АҚШ-тың мүдделерін қамтитын қазіргі кездегі халықаралық өмірдің басты аяларында екі ел қатынастары үшін екіжақты өзара әрекеттесу мен ынтымақтастықтың өте маңызды мәні бар. Қазақстан халқына Жолдауында Президент Н.Назарбаев АҚШ-пен қарым-қатынастардың дамуы ең маңызды басымдылықтардың біріне жататындығын атап өткен болатын. Екі мемлекет арасындағы қарым-қатынастар әскери-саяси ықпалдастық, қауіптерді бірігіп азайту аясындағы ынтымықтастық, жаппай қырып-жою қаруын таратпау, шекаралық қауіпсіздік, халықаралық лаңкестікпен күрес, жоғарғы технологиялар, энергоқорлар саласындағы ынтымақтастық, есірткі және СПИД-тің таралуына қарсы әрекеттер және т.б. сияқты өте маңызды аспектілерді қамтиды. Қазіргі таңда ешбір мемлекет жеке дара қауіпсіздік мәселелерін тиімді түрде шеше алмайтындығы сөзсіз. Осыған ретте Қазақстан АҚШ және басқа да мемлекеттердің аймақтық бейбітшілік және орнықтылыққа жетудегі маңызды серіктесі болып отыр.
Қазақстан және АҚШ қарым-қатынасын отандық зерттеушілердің пайымдауынша, екіжақты қатынастардың ерекшеліктерін айқындайтын бірнеше кезеңдерге бөлуге болады.
1990-жылдардың бірінші жартысында Қазақстан территориясында орналасқан кеңестік ядролық қарудың тағдыры, сондай-ақ ислам дінінің мемлекетте және тұтастай аймақта күшею мүмкіндігі басты айқындаушы факторлар болды.
Екінші кезең (1996-2001 жж.) аймақтағы АҚШ сыртқысаяси стратегиясының жаңа басымдықтарымен сипатталады. Каспийдің көмірсутек қорлары және мұнай құбырлары бағыттарының проблемасы екіжақты қатынастардағы ортақ факторға айналған болатын.
2001 жылдан басталатын үшінші кезең АҚШ-тың Орталық Азия аймағына жақын жерде басталған кеңауқымды лаңкестікке қарсы күресімен сипатталады. Халықаралық лаңкестікпен күрес, аймақта тұрақтану, ұлттық қауіпсіздіктің жаңа Стратегиясына сәйкес АҚШ энергетикалық стратегиясын қайта қарау - бұл мәселелер аймақтағы американ саясатының дәлелі ретінде көрініс табады.
1990-жылдары Вашингтон Орталық Азия аймағына қатысты саясатында «Тэлботт доктринасын» қолданды. Оның негізі мәні: аймақта АҚШ өзінің туын тікпейді және бұны ешкімге де жасауға мүмкіндік бермейді. Ұлттық стратегиялық зерттеу институтының маманы Юджин Румердің пікірінше, Орталық Азияға қатысты стратегиясында АҚШ үш мүмкін болатын рөлдерді ойнауы тиіс: шектелген серіктес, гегемон және қауіпсіздік саласындағы менеджер. АҚШ «қауіпсіздік саласындағы менеджер» рөлін таңдап, «гегемонға» айналуға тырыспай, Ресей, Қытай және Иранның мүдделерін ескере отырып, өз саясатын жүргізуі тиіс [1, с.6].

1. Rumer E. Flashman’s Revenge: Central Asia after September 11 // Strategic Forum. December -2002. -No 195, pp. 1-8
2. Султанов Б.К., Музапарова Л.М. Становление внешней политики Казахстана.-Алматы, 2005
3. Токаев К.К. Преодоление.- Алматы, 2003
4. www.inform.kz
5. www.kazpravda.kz
6. М.Ашимбаев. Сотрудничество с США и национальные интересы Казахстана. Материалы международной конференции/ Под ред. М.Ашимбаева.-Алматы, ИМЭП; 2006
7. www.kz-today.kz
8. Лаумулин М.Т. Центральная Азия в зарубежной политологии и мировой геополитике. Т ІІ:Внешняя политика и стратегия США на современном этапе и Центральная Азия. –Алматы: КИСИ при Президенте РК, 2006