Антропогендік әсерлер

Атмосфераға ықпал ететін антропогендік әсер (2 сағат)
1. Атмосфераның ластануы
2. Атмосфера ластаушыларының негізгі шығу көздері
3. Атмосфералық ластанудың экологиялық зардаптары
4. Жергілікті ластану
Гидросфераға ықпал ететін антропогендік әсер (2 сағат)
1. Адамның суды пайдалануы.
2. Жер үсті және ағынды суларының сипаттамасы.
3. Гидросфераның негізгі ластаушылары.
4. Ластанудың шығу көздері.
5. Гидросфера ластануының зардаптары.
Литосфераға ықпал ететін антропогендік әсер (2 сағат)
1. Топыраққа әсер
2. Топырақ ластануының шығу көздері

Атмосфераның ластануна оның құрамы мен қасиеттерінің өзгерісі жатады. Бұл өзгерістер адам мен жануардың денсаулығына, өсімдіктер мен экожүйелер жағдайына кері әсерін тигізеді.
Атмосфераның ластануы 2-ге бөлінеді: табиғи және антропогенді.
Атмосфераның табиғи ластануы табиғат құбылыстарына байланысты. Мұндай құбылыстарға вулкандық әрекет, тау жыныстарының үгілуі, желдік эрозия, өсімдіктер дің жаппай гүлденуі, орман және жазық далалардың өрттері және т.б.
Ауаның антропогенді ластануы-адамның әрекеті кезінде әртүрлі ластаушы заттардың қалдықтарымен ластану. Ол өзінің тигізетін зияны бойынша табиғи ластанудан басым болып келеді.
Таралу масштабы бойынша атмосфералық лстанудың мынадай түрлері бар: жергілікті, региондық, жаһандық.
Жергілікті ластану-ластаушы заттардың тек шағын территорияларда ғана көптеп кездесуі. Региондық ластану кезінде ластаушы заттар үлкен аймақтарға (бірақ барлық планетаға емес) әсер етеді. Атмосфераның жаһандық ластану тұтас ауа қабатының жағдайының өзгерісімен байланысты.
Атосферадағы зиянды заттардың қалдықтары агрегаттық күйі бойынша мынадай болып жіктеледі:
1) газтектес (күкірт қос тотығы, азот, көміртек оксидтері, көмірсутектер, т.б,)
2) сұйық (қышқылдар, сілтілер, тұз ерітінділері, т.б.)
3) қатты (канцентрогенді заттар, органикалық және бейорганикалық шаң, қаракүйе, шайырлы заттар, қорғасын және оның қосылыстары, т.б,)
Атмосфераның негізгі ластаушылары (поллютанттары)-күкірт диоксиді, азот тотықтары, көміртек оксиді және қатты бөлшектер. Олар ластаушылардың 98%-ін құрайды. Бұл ластаушыларға қоса, қала мен ауылдардың атмосферасында 70-ке жуық зиянды заттың түрлері кездеседі. Олар: формальдегид, фторсутек, аммиак, фенол, бензол, күкірт пен көміртек қосылыстары, қорғасынның қосылыстары. Алайда ластаушылардың концентрциясы (күкірт диоксиді және т.б.) республиканың көптеген қалаларында рұқсат етілген деңгейден жиі асады.
1991 жылы ауаның негізгі төрт ластаушысның атмосфераға шығарған жалпы әлемдік қалдығы 401 млн. тоннаны құрады, ал Ресейде 1991 жылы бұл көрсеткіш 26,2 млн. тонна болды. Жоғарыда аталған негізгі ластаушылардан басқа атмосфераға басқа да өте қауіпті уландырғыш заттар (қорғасын, сынап, кадмий және т.б.) бөлініп шығады. Соны мен қатар бұл заттарға ауыр металдар (шығу көздері: автокөліктер, балқытқыш зауыттар), көмірсутектер, олардың арасында ең қауіптілері-канцерогенді әсер ететін бензапирен, альдегидтер, формальдегид, күкіртсутек, улы ұшқыш ерітінділер (бензин, спирт, эфир) және т.б. жатады.
Атмосфералық ластанудың ең қауіптісі – радиоактивті ластану. Бұл ластану әлемге кең таралған ұзақ жасайтын радиоактивті изотоптар әсерінен болады. Бұл изотоптар ауада және жер астында өткізілетін ядролық снақтың өнімі болып табылады. Сондай ақ жердегі атмосфера қабатын АЭС-тің қауіпті эксплуатациясы кезінде ауаға бөлінетін радиоактивті заттардың қалдықтары да ластайды.
Олардың ішінде 1986 жылы сәуір – мамыр айларында болған Чернобыльдегі АЭС-тің қалдықтары ерекше орын алады. Хиросимада (Жапония) жарылған атом бомбасы ауаға жалпы массасы 74кг болатын радиоактивті зат бөлінді.
Ауаның ластануының тағы бір түрі – ластаушылардың, жергілікті антропогендік шығу көздерінен жылудың өте көп мөлшерде бөлінуі. Атмосфераның жылулық (термикалық) ластануының белгісі болып термикалық зоналар саналады, мысалы, қалалардағы «жылу аралы», суқоймалардың жылынуы, т.б.
Жалпы, егер 2000 жылы ресми мәлеметтерге сүйенсек, біздің елімізде, әсіресе Ресей қалаларында ауаның ластануы жоғары деңгейде болып тұр.