Шығармашылық қызметпен байланысты қатынастарда азаматық-құқықтық реттеу
Кіріспе 1
І. Шығармашылық қызметпен байланысты қатынастарда азаматық.құқықтық реттеу.
3
2.1. Шығармашылық қызмет пен оны ұжымдастырудағы азаматтық құқық ролі.
3.6
2.2. Шығармашылығық қызмет обылысындағы қатынастарды реттейтін азаматтық құқық институттары.
6.14
ІІ. Авторлық құқық. 14
3.1. Авторлық құқық мәні мен анықтамасы.
14.19
3.2. Авторлық құқықтың негізгі категориялары.
19.32
3.3. Авторлар құқығы мен аларды қорғау.
32.36
3.4. ЭЕМ бағдарамалық өнімінің автолық құқығын қорғау.
36.40
ІІІ. Халықаралық және авторлық құқық. 40.61
Қортынды. 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 62.63
І. Шығармашылық қызметпен байланысты қатынастарда азаматық.құқықтық реттеу.
3
2.1. Шығармашылық қызмет пен оны ұжымдастырудағы азаматтық құқық ролі.
3.6
2.2. Шығармашылығық қызмет обылысындағы қатынастарды реттейтін азаматтық құқық институттары.
6.14
ІІ. Авторлық құқық. 14
3.1. Авторлық құқық мәні мен анықтамасы.
14.19
3.2. Авторлық құқықтың негізгі категориялары.
19.32
3.3. Авторлар құқығы мен аларды қорғау.
32.36
3.4. ЭЕМ бағдарамалық өнімінің автолық құқығын қорғау.
36.40
ІІІ. Халықаралық және авторлық құқық. 40.61
Қортынды. 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 62.63
Біздің қоғамымыздың құқықтың өмірінің соңғы ѕш жылында ғылым жетістіктерін қолдану мен жасау сферасында, қдебиет пен мқдениет сферасында маңызды өзгерстер болады. 10 июнь 1996жылы Қазақстан Республикасынң “Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы “Заңының қабылдаумен нормалар жүйесі ретінде авторлық құқықтың қазақыстандық жүйесі қалыптасты. Булзаң авторлық құқықты қорғаудың өзіңдік қлемдік эталоны болып табылатын, қдеби жқне көркем шығармаларн қорғау туралы Берн Конвенереясының талаптарына толық сқйкес келетін автор құқығын қорғаудың өте жоғары деңгейін көрсеті.
Ерекше көңілді қазыргі таңда Қазақстан үшін ең актуалды праблемаларға аударсақ: Берн конвекциясына қосылу-осыған байланысты Берн конвекциясның 18 бабын толық ана-мнездесек. Оған кіреді: оның қызметі тқртібі: Ақш пен Қазақстан шысалында он түсіндіру мүмкіндігін көрсету, кері қауіпсіз (күмсіз) бірігу Қнін ескеріп өту, уақыт талабына сай ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫң “Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы” Заңының қызмет ету тқртібі.
Ерекше көңілді қазыргі таңда Қазақстан үшін ең актуалды праблемаларға аударсақ: Берн конвекциясына қосылу-осыған байланысты Берн конвекциясның 18 бабын толық ана-мнездесек. Оған кіреді: оның қызметі тқртібі: Ақш пен Қазақстан шысалында он түсіндіру мүмкіндігін көрсету, кері қауіпсіз (күмсіз) бірігу Қнін ескеріп өту, уақыт талабына сай ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫң “Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы” Заңының қызмет ету тқртібі.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫң Авторлық құқық жқне сабақтас құқық заңы. Алматы 1995ж.
2. Азаматтық кодекс. Ерекше бөлім. Алматы Жеті жарғы 1997 ж.
3. Басин. Азаматтық құқық. Алматы 1997ж. Баспа
4. Ионас В. Я. Азаматтық құқықтағы шығармашының. Москва 1972ж.
5. Журнал. Құрастыру. Сұрағы ғ3 1991ж
6. Зенин И. А. Нарық жқне интелектуалды меншік құқығы. Москва 1972ж
7. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 1998ж. ғ297-і ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫң Берн конвенциясына қосылуы, Қдеби жқне көркем шығармашылықтардың қорғану туралы заң.
8. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 24.07.1992ж. ғ3400 Патентін заңы
9. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАС 18.01.1993ж. ғ1888 – ХП Тауар белгілері жқне тауар шыққан жері мен атауы.
10. Гаврилов Э. П. Халықаралық шарттағы авторлық құқықтың кері күші. 1992ж.
11. Бабелло В. Воровство как политика книжно обозрение ғ7 1995ж.
12. Быстров Д. Чего в Берне не хватает книжно обозрение ғ6 1995ж.
13. Думенко К. Бернский треугольник книжное обозрение ғ5 1994ж
14. Думенко К. Халық аралық конвенция авторлық құқық. Коментарий. Москва Прогрес 1982ж
15. Гаврилов комментарии к гражданскому кодексу. Москва 1994ж
2. Азаматтық кодекс. Ерекше бөлім. Алматы Жеті жарғы 1997 ж.
3. Басин. Азаматтық құқық. Алматы 1997ж. Баспа
4. Ионас В. Я. Азаматтық құқықтағы шығармашының. Москва 1972ж.
5. Журнал. Құрастыру. Сұрағы ғ3 1991ж
6. Зенин И. А. Нарық жқне интелектуалды меншік құқығы. Москва 1972ж
7. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 1998ж. ғ297-і ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫң Берн конвенциясына қосылуы, Қдеби жқне көркем шығармашылықтардың қорғану туралы заң.
8. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 24.07.1992ж. ғ3400 Патентін заңы
9. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАС 18.01.1993ж. ғ1888 – ХП Тауар белгілері жқне тауар шыққан жері мен атауы.
10. Гаврилов Э. П. Халықаралық шарттағы авторлық құқықтың кері күші. 1992ж.
11. Бабелло В. Воровство как политика книжно обозрение ғ7 1995ж.
12. Быстров Д. Чего в Берне не хватает книжно обозрение ғ6 1995ж.
13. Думенко К. Бернский треугольник книжное обозрение ғ5 1994ж
14. Думенко К. Халық аралық конвенция авторлық құқық. Коментарий. Москва Прогрес 1982ж
15. Гаврилов комментарии к гражданскому кодексу. Москва 1994ж
Кіріспе 1
І. Шығармашылық қызметпен байланысты қатынастарда
азаматық-құқықтық реттеу.
3
Шығармашылық қызмет пен оны ұжымдастырудағы азаматтық құқық
ролі.
3-6
Шығармашылығық қызмет обылысындағы қатынастарды реттейтін
азаматтық құқық институттары.
6-14
ІІ. Авторлық құқық. 14
Авторлық құқық мәні мен анықтамасы.
14-19
Авторлық құқықтың негізгі категориялары.
19-32
Авторлар құқығы мен аларды қорғау.
32-36
ЭЕМ бағдарамалық өнімінің автолық құқығын қорғау.
36-40
ІІІ. Халықаралық және авторлық құқық. 40-61
Қортынды. 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 62-63
Кіріспе
Біздің қоғамымыздың құқықтың өмірінің соңғы ѕш жылында ғылым
жетістіктерін қолдану мен жасау сферасында, қдебиет пен мқдениет сферасында
маңызды өзгерстер болады. 10 июнь 1996жылы Қазақстан Республикасынң
“Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы “Заңының қабылдаумен нормалар
жүйесі ретінде авторлық құқықтың қазақыстандық жүйесі қалыптасты. Булзаң
авторлық құқықты қорғаудың өзіңдік қлемдік эталоны болып табылатын, қдеби
жқне көркем шығармаларн қорғау туралы Берн Конвенереясының талаптарына
толық сқйкес келетін автор құқығын қорғаудың өте жоғары деңгейін көрсеті.
Ерекше көңілді қазыргі таңда Қазақстан үшін ең актуалды праблемаларға
аударсақ: Берн конвекциясына қосылу-осыған байланысты Берн конвекциясның 18
бабын толық ана-мнездесек. Оған кіреді: оның қызметі тқртібі: Ақш пен
Қазақстан шысалында он түсіндіру мүмкіндігін көрсету, кері қауіпсіз
(күмсіз) бірігу Қнін ескеріп өту, уақыт талабына сай ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫң “Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы” Заңының қызмет
ету тқртібі.
І. Шығармашылық қызметпен байланысты қатынастарды азаматтық-қ¦қықтық
реттеу.
1.1. Шығармашылық қызмет пен оны ұжмдаструдағы азаматтық құқық ролі.
Шығармашылық қызметтің мқні мен анықтамасы.
Шығармашылық қызмет ғылым, техника, қдебиеттер, мқдениет, көркем
конструкциялау (дизайн), торлық белгілер мен тауар белгілерінің басқы да
түрлерін жасау облысында жүзге асырылады. Шығармашылық қызымет мқні өте
маңызды ғылым мен техника табиғат күші мен байлақтарын қоғам мүддесінде
пайдалануға мүмкіндік береді. Қдебиет, мқдениет пен шығармашылықтың басқа
да түрлері адамның рухани қлемін қалыптастыруда, оның хтетикалық деңгейін
еөтеруде үлкен роль атқарады. Елде жүргізіліп жатқан қайта құрылымдар
сонымен қатар шынайы еркін ғылыми, техникалық, көркем жқне басқа да
шығармашылықты дамытуға бағытталған, соңғы кезде кең түрде өзгндік
техникалық шығармашылық киубтары, жастарды ғалыми-техникалық шығармашылық
орталықтары, қрқилы түрдегі шығармашылық бірлестіктері мен ассоцияциялары
ашылуда. Шығармашылық бұл ми (ойлау, интеллектуальды) гқызымет. Ол ғылым,
ұтехника, қдебиет немесе мқдениет облысында жаңа, шығармашылық өзіндік
нәтиже ойыларумен аяақталады. Осындай қызымет өнім деп. танылады. Ол дайн
ойларды ережелер, фомальды логика немесе басқа да белгілі ережелер бойынша
қалыпқа келтіруді көрсетеді.
Жаратушы (жасаушы) деп. жиі жұмысшыларды да, жаңа техниканы ойлап
шығарған, жқне металдан мүсінші жасаған модельді құйған адамда да атайды
Бірақ өзіңдік түснікте шығарма шылық бұл материальды өндірістік емес,
рухани қызмет. Көрсетілген мысалдағы жұмысшылар олардың еңбегінің бар
маңыздылғына орай, тек жасап шығарушы немесе мүсінші ойлап тапқан шығарма
нәтижелерін жүзеге асырады.
Шығармашылық қызмет нәтижесінің анықтамасы мен белгілері.
Шығармашылық қызмет нәтижесі - бұл объективті формада көрсетілген оның
өнімі, сипатына қарай ғылыми немесе ғылым-текникалық нәтиже, жетістік,
білім не ойлап шығарылған нқрсе, өндірстік үлгі, тауар белгісі, ғылым,
қдибет немесе мқдениет жетістігі деп жеке жетістіктердің шығармашылық
сипаттағы критершілерінің авторлық, айрықша құқықта бекітіелген,өндірістік
үлгі құқығы мен басқа да азаматтық құқық институтарында бекітілген, өз
ерекшеліктері болады. Брақ шығармашылықтың барлық нәтижелеріне жаңалық
немесе оның мқн ді элементерінің айырмашлықтан .
Мқнді (сапалы) жаңашылдығы немесе нәтижелерін айрмашылығмен қатар
шығармашылықтың барлық түрлері алынған нәтижелердің идеальды сипаты мен
оларды жасау проуесне құқықтың тура қсер ете алмау мүмкіндігімен
сипаталады.
Шығармашылық қызметі ұжұмдаструдағы азаматтық құқық ролы.
Азаматық құқық тікелелей, шығармашылық ғылми-техниқалық, қдіиби жқне
басқа да қызыметі, реттемиді. ғылыми-текникалық жқне көркем шығармашылық
проуесі оның нормалары қызыметі аумағынан шетте қалып қойяды. Азаматтық
құқық дқстүрлі түрде шығарлық қойған шығармашылық нәтижелерге ғана афторды
мойындау фунцияларын орындайды, олардың құқықтық режимі, матрияльды жқне
морайды ынталандру жқне авторлар құқықтарын қорғауды бекітеді. Сонымен
қатар азаматтық құқықтың жеке нормалары ғылыми-техникалық, көркем жқне
басқа да шығармашылық обылыстарында жаңа жетістктерді жасау, беру қолдануды
ұжымдастыру бойынша (келісім-шартар негізінде) қатынастарды ретеп отырады.
Авторлық құқық нормалары құғамның медини деңгеиінің өсуіне, ғылыми жқне
көркем-қдиби құндылықтар селері көзқарастары мен құқықтарын қорғауға ықпал
жасайды.
Азаматтық заңдылық ғылым, техника, қдебиет, мқдениет жқне басқада
шығармашылық қзымет сферасы облысында иницатива дамуына активті қсер етеді.
Оның ролі шығарманың дайн нәтижелерін қорғаумен шектелмиді. Ол өндірісті
ұжымдастыру мен осы нәтижелерді қолдану бойынша қатынастарға қсер етеді,
мысалы, ғылыми-техникалық өнімді жасау (беру), авторлық, лицензиялы жқне
басқа да келісмдерді жасау аумағында.
1.2. Шығармашылық қызымет облысындағы қатынастарды реттеитін азаматтық
құқық институттары.
Азаматтық құқықтың жалпы институттары мен шығармашылық қызмет.
Шығармашылық қызыметпен байланысты қатынастар азаматтық құқықтың
көптеген инститтары нормаларын регламенттеиді. Бұл жекелей алғанда,
азаматтық құқық объектілері мен субъектері, сделкалар, меншік құқығы туралы
нормалар, міндеттемелер туралы жалпы ережелер мен міндеттемелердің жеке
түрлері туралы нормалар. Осылайша, Ақ 9-бабы мынаны қарастырады: ғылым,
қдебиет жқне өнер туындысы мен басқа да интелекуалльды (шығармашылық)
қызмет нәтижесі авторы құқығын иеленуге азаматтарға мүмкіндік береді.
ғылым, қдебиет немесе өнер туындыларының ең жақысысына жарыстар
жүргізімен байланысты жасалатын сделкалар (келісім-шарттар) да, маңызды
ролі ойнайды. ғылыми-техникалық жқне көркем шығармашылық сферасындағы
міндеттемелердің жеке түрлері ғылыми-техникалық өнімді жасау (беруге),
лицензияларды сату мен “ноу-хау” беруге келісімдер туралы, авторлық жқне
соған ұқсас келісімдер туралы заңды актілерді детальды регламенттейді.
ғылыми-техникалық жқне көркем шығармашылық сферасында меншік құқығы мен
басқа да мүліктік құқық туралы нормаларды қолданады.
Шығармашылық қызыметте қолданылатын азаматтық құқықтың арнайы институттары.
ғылым – техникалық, жқне көркем өнер облысында, авторлық, айрықша
(патенттік) құқық, өндіріс үлгісі мен тауар белгісіне деген құқық, маңызды
ролі атқарады. Олардың басты нормалары Ақ пен басқа да арнайы заңды
актілерге негізделген.
Авторлық, айрықша (патенттік) заңдылық алғышарттары , өндіріс үлгілері
мен тауар белгісі туралы заң актілері азаматтық құқық құрамына тек мына
шамада ғана кіреді: яғни заң алдында тең субъектілер арасында мүліктік жқне
мүліктік емес қатынастарды реттеу шамасына қарай. Бар мқніс мынада, бұл заң
актісінің өзі жиынтық сипатқа ие жқне сондықтан мемлекетік, қкімшілік,
қаржы, еңбек, қылмыстық жқне қылмыстықатқару құқықтарының жеке ережелерінен
тұрады .
Авторлық, айрықша жқне осыған ұқсас басқа да құқықтарды қдетте ерекше
деп атайды. Берілген құқық теориясында ерекше құқықтар дегеніміз
субъективті абсалютті құқық. Ол өздерін тасмалдаушларға қртүрлі қызыметер
жасауына (шығарма нәтижесін қолдану бойынша жқне т.б.) өкілеттік береді
жқне бір уақытта (мезгілде) басқа адамдарға осы қызметтерді жасауға рұқсат
етпейді.
Ерекше авторлық құқықтар, ойлап табу (айрықша) құқығы, өндіріс үлгілері
мен басқа да объектілер рухани скерада тауарлы-ақша формасының масалық
қолдануына құқық рекциясы ретінде пайда болды. Кейбір авторлар айрықша
құқық пен меншік арасында тең белгісін де қояды.
Авторлық, айрықша құқық, өндіріс үлгісіне деген құқық функцияларының
ұқсастығы немесе теңдігі соңғысын шығармашылық не авторлық құқық сереасына
енгізу қажеттігін білдірмейді. Барлық аталған институттар арасында
принупиальды ерекшеліктер бар, азаматтық құқық жүйесінде олардың өзіндік
өмір сүруін негіздейді. Мысалы, авторлық құқық нң алдымен туынды формасы
қозғайды ал айрықша құқық-оның құрамын қозғайды. Шығарма туындысын авторлық
құқық объертісі ретінде мойындау үшін, шығарма нәтижесін көрсетуге
мүмкіндік беретін, кез-келген объективті формадағы оның көрінісі
жеткілікті. Керісінше шығармалар рационализаторлық ұсыныстар, өндіріс
үлгілері мен тауарлық белгілерді қорғау үшін толық құқылы оргонының сапаны
бағалау (кралифакциялау) актісі қажет. Басқа да ерекшеліктер
(айырмашылықтар) авторлар құқығы мен олардың пайда болу (туындау)
негіздеріне қатысты.
Объективті материалдық емес табғаты, оларды жасау бойынша еңбектің
шығармашылық сипаты, хаттаудағы (безендірудегі) ұқсастығы мен кейбір
субъективті құқықтардың айрықша сипаты өткен ғасырдың өзінде ақ айрықша
құқықң немесе өндірістік құқық пен авторлық құқық, немесе кең мағынадағы
авторлық құқықтың біртұтас институтын құруға ұмтылысын тудырды. Қазіргі
таңда Батыста материалдық емес, немесе рухани құндылықтар құқығы
тұжырымдамасы кең түрде таралған ғылым, техника, әдебиет пен өнер облысында
бір тұтас құқықтың институт құруға советтік авторларда мойын бұрған. Олар
әр түрлі уақытта авторлық және айрықша құқықты және өндірістік үлгісінде
деген құқықтарды біріктіруді ұсынады.
ұылым - техникалық және көрем операсында қолданылатын әр түрлі
институттардағы жалпы белгілерді тауып алу заңдылық құқықтық теория, құқық
қолдануын дамыту үшін және құқықты зерттеу үшін өте пайдалы.Бірақ бұл
азаматық құқық жүйесінде біртұтас жыиынтықтық институт құру үшін
жеткіліксіз. Заңда құқықтық нормалар еркін койбинацияланады және тек оның
құрылымында ғана жормаларды функционалды жекелеу үшін негіз болады ойталық
айрықша және авторлық құқық.
Интелектуалдық меншік құқығыңң
теориясы
Біздің азаматтық құқық шығармалық жетістіктерге қатысты өндірістік,
ғылыми көркем, интелектуалдық немесе рухани меншік инетитуттарын білмейді.
Өндірістік және интелектуалдық меншік түсінігі отанджық құқықтық
әдебиетте,заңда практикада, әдетте тек СССР қатысқан халқаралық
келісімдерде оларды қолданумен байланысты кездеседі. Мысалы 20 март 1883
жылдағы өндірістік меншікті қорғау бойынша Париж конвинуциясында 14 июл
1967 ж-ғы интелектуалдық меншікті әлемдік ұжым,дсуын бекітті конвенуцияда.
Осы конвенуцияға сәйкес өндірістік меншікң объективті деп, жеклей
айтқанда, айлап табуға (шығаруға) алған патент, пайдалы модельдер, үлгілер
мен тауарлық белгілерді (жат) айтамыз (мойындаймыз). Интелектуалдық
меншікң осылардан басқа әдеби, көркем және ғылыми туындыларға қатысты
құқықтардан: артистердің орындаушылық қызметі, дыбыс жазбасы, радио-және
теледидар және соған ұқсас шығармашылық нәтижелері құқықтарынан тұрады.
Материалды емес құндылықтарға деген меншікң институты мына жағдайларда
пайда болды, яғни автор өз тауарын өзі алатын тауарды өндіруші (жасаушы).
Бірақ еркін нарықтың өзінде де авторлық құқық теория тиісті мөлшерде
автордың жеке және мүліктік жиынтығы ретінде олардың заңды табиғатын
көрсете алмады.
Шындығында да, классикалық мүліктік құқықтар модулі бойынша осы
қатынастар регламентациясы автордың жағдайын нашарлатады, өйткені өз
интелектуалдық меншікң объектісін шеттете, оны жасаушы оған деген барлық
құқығынан айырылады,ал жаңа (меншік) иесі өз көзқарастары бойынша осы
объекті өзгерте алады, жалпы айтқанда, өзі иеленіп алады.
Осылайша материалдық емес құндылықтар қатынасындағы барлық
интелектуалдық меншік өнімдеріне (иелену) өкіметегі жарамсыз (сәйкес
келмейді), өйткені физикалық түрде идеялар мен үлгілерді иеленуге болмайды.
Материалды емес объективтілерге пайдалануң мүліктік өкілетегі (заңдылығы)
тура қолданылмайды ғыл-техникалық идеялар мен көркем бейнелер бір мезгілде
субъектілердің сансыз шеңбері пайдалануына болуы мүмкін. Және осында
берілген объектлер пайдалану процесіде қолданылмайды, сөздің физикалық
мағынасында амортизацияланбайды олар тек моральды түрде ескереді.
Принципті маңызды ерекшеліктер өнер туындыларын таратуға да тән:
лицензиялық келісім бойынша оларды қолдану құқығын шеттете, сатушы
(лицензиялар)өзі әр түрлі тәсілде оларды қолдану мүмкіндігінен айырылмайды.
Сонықтан, қатаң түрде айтқанда, меншік категориясы тек ғылыми-техникалық
идеялар мен көркем үлгілері (қол жазбалар, баспада басылған шығармалар
техникалық құжаттар және т.б) материалдық тасымалдаушыларға қатысты
қолданылады.
Авторлық, патенттық және басқа да құқықтардаң прориеттарлық теориясы,
меншік құқығы сияқты мәңгілік институтпенң осы құқықтардың абсалютты,
ұқсас жерлерін көрсетуге ұмтылыс жасаудан туындады, яғни белглі дәстүрлі
сызбаға жаңа институтты енгізу талабы. Сондықтан өзіндік (интелектуалдық
меншік институттын) конструкциялау бойынша ұсыныстар мен келісу мүмкін
емес.
Жаңалық ашуда құқықтық қорғау
Бұрын қызметте болған азаматтық заңдылық негіздері мен республикалық
азаматтық кодекстерде жаңалықтарды құқықтық қорғау туралы арнайы бөлімдер
болған. Жаңалықтарды мемлекеттік реттеу шығармалар мен жаңа ашылымдар
бойынша-жаңалықтардың мемлекеттік реетрін жүргізу және олардың авторларына
дипломдар беру арқылы мемлекеттік комиттетпен жүзеге асырылған. Диплом
жаңалықты мойындайды, оның автордың құқығын және авторлық приортетін
мойындайды. Соңғысы тағы өз мезгілінде ақшалай сыилық алуға және басқада
мүліктік сипаттағы жеңіліктерге құқылы.
Бірақ жаңалыққа деген құқық қандай да бір адамның артынан осы жаңалықты
пайдалануға соның артынан бекітіп қоймайды. Жаңалық-бұл объект, сипаты
бойынша монополизацияға көнбейді. Бұл ең маңызды себеп, соған байланысты
көптеген елдерде жаңалықтарды тікелеи қорғау мүмкін емес, тек оларды
патентті құқық құралдарымен қорғау мүмкіндігі туралы дискуссиялар
жүргізілуде.
Жаңалық дегеніміз бұл әлі белгілі болмаған, таным деңгейіне түбегейлі
өзгерістер енгізетін материалдық әлемнің объективті өмір сүрудегі заңды
қасиеттері мен құбылыстарын ашу. Бұл дегеніміз айтылып отырған әңгіме
мүліктің айналым объектісіне қабілетті бар шығармашылық өнімді жасау туралы
емес; таза танымдық тапсырмаларды шешу қоршаған орта көріністерін тану
туралы басып отыр. Сондықтан азаматтық заңдылықтың жаңа негізнде берілген
қатынастарды азаматтық-құқықтық реттеу қарастырылмаған және азаматтық құқық
сферасынан жаңалық ашуға деген құқық енгізілмеген Бұл, әрине, жң-
аңалықтарды мемлекеттік тіркеу жүрісіне және олардың авторлырын
ынталандыруға кедергі келтірмейді. Берлген қатынастар тек азаматтық-
құқықтық сипатынан айырылған.
ІІ. АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ
2.1. Авторлық құқық мқні мен түсінігі. Авторлық құқық түсінігі.
Авторлық құқық-азаматтық құқық институтарының бірі. Ол реттейтін
мүліктік және жеке мүліктік емес қатынынастар әдебиет ғылым мен өнер
туындыларын жасау және қолданумен байланысты: Авторлық құқық өзіндік
институт ретінде нақты міндеттерді шешеді. Оған кіреді-мүліктік, жеке
мүліктік емес құқықтарды және авторлардың заңды көзқарастарын жан-жақты
қорғаудан тұрады; ғылыми және көркем шығармаларды жасау үшін едәуір қолайлы
жағдайларды құқық құралдарымен қамтамасыз ету.
Объективті мағынада авторлық құқық бұл ғылым әдебиет және өнер
туындыларын жасау мен қолдану бойынша қатыстырады реттейтін құқықтық
нормалар жиынтығы. Субъективті мағынада авторлық құқық-жеке мүліктік емес
және мүліктік құқықтар. Олар әдебиет ғылым және өнер туындыларын жасаған
адамдарға тиісті (Субективті мағынада авторлық құқық)
Авторлық құқық принциптерді.
Біздің авторлық құқыққа белгілі жалпы принциптер тқн.
Шығарма еркіндігі принципті авторға өз қалауынша тақырып, болашақ
туынды формасы жасау тәсілін таңдап алуға мүмкіндік береді, өз туындысын
заңмен рұқсат етілген барлық тәсілдермен қолдануға мүмкіндік береді.
Конституция заңы ғылыми зерттеулерді, ойлап табу менрационализаторлық
қызметті кең түрде қолдану, әдебиет пен өнерді дамыту жолымен ғылыми
техника лық және көркем шығармасына еркіндік берілуіне кепілдік береді.
Автордың жеке көзқарастарының бүкіл қоғам көз қарасымен бірігу
принципті АҚ 97 8 бабында айтылған ал бойынша автор өз қажетілігін
қанағаттандыру үшін шығарманы қолдану туралы айтылған. АҚ-ң 978 б
қатыстырады-автордың өз келісімісіз қолдану мүмкіндігі мен оған авторлық
төлем ақысын төлеу.
Шығарманы қолдану мен жасауда автордың моролдық және материалдық
қызығушвлығы принциптері. Практикада морольді қолданудың жеке формалары
бар: құрметті атақтар беру (еңбегі сіңген артист артист және т.б); халық
мойындаған шығармаларды қайта басып шығару. Моральды және материалды
қолдауға жатады-ғылым, әдебиет және өнер туындылары авторларына әр түрлі
мемлекеттік және атаулы премиялар беру әртүрлі типтегі шығармалар үшін
икемді ставүкалар түріндегі авторлық жалақылар бекіту де материеалдық
ынталандыруцнәсіліне жатады.
Автордың заңды көзқарастарын және құқықтарын жан-жақты қорғау принціпі
тек авторлық құқықтық қатынастары қатысушылары құқықтары мен міндеттерін
бекітетін, субьективті құқықтары жүзеге асару кепілдемелерін бекітеді.
Авторлық құқық туралы заңдылық ғылыми және көркем шығармашылық
сферасындағы қатынастар әртүрлі норматифтік актілермен реттеледі, өз
кезінде жиынтықта олар авторлық құқық туралы зандылықты құрайды. Заңдылық
белгілі біртұтастығымен сипаталады. Ол тапсырмалар мен барлық заңды
актілердің жалпы бағытында: өзі реттейтін қатынастар шеңберінде: авторлық
құқықтарды қорғау тәсілдерінде көрініс табады. Авторлық құқық туралы заң-
азаматтық заңдылығының құрама бөлігі.
Азаматтық заң негіздері мен азаматтық кодексте авторлық құқық жеке
бөлім болып бөлінсе де, оны реттейтін қатынастарға бұл заңдардың басқа
нормалары қызметі де қолданылады, тек жалпылары ғана емес (мысалы, авторлық
құқұқты иеленуге мүмкіндігі бар азаматтардың құқығы туралы),сонымен қатар
бірқатар арнайынормалары. Мысал, автордың кейбір құқықтарының мұрагерлік
бойынша көшудегі мұрасы туралы және т.б.)
Авторлық құқық нормалары республикалық мәні бар әртүрлі заңды және
нормативті актілерде жазылған. Азаматтық заңдылық Негіздері барлық
республикаларда біртекті шешімдерді талап ететін сұрақтар бойынша принціпті
жағдайларды бекітеді Авторлық құқықң Негіздері бөлімі осындай
критерлилерге мыналарды жатқызады: авторлық құқық обьектілері ретінде
шығарманың қоғану қаьілеті, ғылыми және көркем шығармашылық субьекттерінің
құқықтары, ғылыми және көркем шығармашылық нәтижелерін қолданудың құқықтық
сұрақтары, авторлық құқықтын қызмет ету мерзімі. Осындай біртұтастық
авторлық құқықтарды қорғау бойынша халықаралық конвенцияларға қатысу
қажеттілігімен де туындаған.
Авторлық істер бойынша дауларды шешу кезінде 18 көкек 1986ж шыққан
Авторлық құқықтық қатынастар кезінде пайда болатын дауларды қарастыру
кезінде соттардың заңды қолдануы туралың СССР жоғарғы соты Пленумының бас
қауласы қолданылады .
Қазақстан Республикасы бұрынғы СССР-дің басқа да субьектілері сияқты
авторлық құқықты қорғаудың халықаралық жүйесіне қатысады, бұл СССР-ж.
Авторлық құқық туралы Бүкіләлемдік (Женева) конвенциясына қосылуымен
байланысты. Бүкіләлемдік конвенция ұлттық режим принципинен шығады. Осы
принцип күшіне қарай әрбір елде-шетел авторлары туындыларымен
қатысушыларына өз азаматтары туындылары қалай қозғалса, оларды да солай
қорғайды, яғниавторлық құқық туралы ұлттық заң ережелері қолданылады.
Конвенция қорғалатын туындылардың ұқсас тізімен береді. Бірқатар елдер
заңы тура осы жолды ұстауда.
Бүкіләлемдік конвенцияда қорғануға құқығы бар барлық азаматтар туралы
сұрақ толық шешілген. Оның ережелеріне сәйкес, Конвенцияға қатысушы барлық
мемлекеттер азаматтарының авторлық құқықтары қорғалады, олардың
туындыларының бір інші рет қай жерде шығуына тәуелсіз.
Бүкіләлемдік конвенция қызметі азаматтығы жоқ авторлық құқық иелеріне
де қатысты, өйіткені әрбір мемлекет қатысушы ішкі заңдылығы өз
территориясында тұрақты (әрдайым) тұратын әр адамның авторлық құқықтарын
қорғайды, өз азаматтары сияқты.
Бүкіләлемдік конвенция авторлық құқықты қорғау жағдайларына да көңіл
бөледі: бір інші басылымнан бастап, шығарманың барлық данасында арнайы
белгі, авторлық құқық иесінің аты, бір інші рет жарыққа шығу жылы: арнайы
атқару талаптары, қорғау мерзімінің ұзақтығы және т.б.
Мынаны ескере кету қажет, 1991 ж-ғы азаматтық заң негіздерінің
нормалары авторлық құқықты қорғауды кеңейту жолдары бойынша әрі қарай
жетілдірілген. Онда көптеген әдебиет және көркем туындыларын қорғау туралы
едәуір түрлері халықаралық конвеция (Берн конвенциясы) мен орындаушы-
артистер, фанаграмма дайындаушылар және радио хабарлау ұжымдары
көзқарастарын қорғау туралы конвенция (Рим конвенциясы) жағдайлары
ескерілген.
2.2. Авторлық құқықтың негізгі категориялары. Авторлық құқық объектілер.
АҚ-ның 971 б. сәйкес, авторлық құқық әдебиет, ғылым және өнер
туындыларына таралады (қолданылады). Құқықпен тек белгілі сипаттарға ие
туынды ғана қорғалады, яғни шығармашылық қызметтің басқа да нәтижелерінен
ерекшелінеді.
Ең алдымен, туынды шығармашылық қызметтің нәтижесі болуы тиіс.
Кейінірек, ол көріністің объективті формасын алу тиіс.
Авторлық құқық объектісімен мойындалатын туынды шығармашылық қызмет
нәтижесінде пайда болады,бірақ барлығында емес, тек тікелей әдебиет, ғылым
мен өнер облысына қатысты (тиісті) болса ғана.
Заң әдебиеттеріндешығармашылық деп, жаңаны жасауға бағытталған
интелектуалдық жұмысты атайды. Шығармашылық анықтамасын Б.И. Серебровский
былай тұжырымдаған: ббұл саналы және көп жағдайда еңбекті көп қажет ететін
процесс, оның мақсаты белгілі нәтижеге жету.
Шығармашылық қызмет үшін екі момент тән:
a) жұмыстың саналы, интелектуалдық сипати;
b) жасалған шығарманың жаңалығы;
Өнер адамы қызметінің саналы, интелектуалдық сипати мынадан көрініс
табады, туынды жасалынбағанға дейін ол оның санасы, көрінісінде
жиналады,қалыптасады. Туынды үлгісінен бұрын топкі ой қызмет атқарады, ол
өз дамуында бірнеше этаптардан тұрады: түпкі ой-идеал, түпкі ой-
жоспар,болашақ туындының ұзын-ұрғасы (набросок),топкі ойды іске асыру,
туындыны жасау.
Бір этаптан екінші этапқа көшу шығармашылық процесін құрайды. Әр
этаптың өз ерекшеліктері бар, авторға объективті шындық туралы көріністі
туралауға көмектеседі, оны эмоциональды көрініспен салыстыруға мүмкіндік
береді және, әрине, шығармашылық стилі мен тәсілдері бойынша өте индиви
дуалды.
Жаңалық ашу тек шығармаға ғана тән емес, сонымен бірге шығармашылық
қызметке де тән. Шығармадағы жағалық байқалады, автор ерекше (айрықша)
шығарма жасағанда сонымен қатар бар шығарма негізінде өзіндік басқаша
шығарма жасаған кезде де байқалады, В.И.Серебровскийдің ой бойынша, жаңалық
шығармашылық қызметтің қажетті элементі ретінде жаңа құрамында, шығарманың
жаңа формасында, жаңа идеяда, жаңа ғылыми тұжырымдамада көрініс табады.
Шығармашылық қызмет жаңалығымен салыстырғанда, объективті көрініс алған
өнер туындысының жаңалығы бар. Ол міндетте және өзіндік белгіні құрайды,
өнер кәсіп үлгілері, өнеркәсіп жаңалықтарына т.б. қатысты заңмен
бекітілген, яғни ғылыми және техникалық шығармалар нәтижесі.
Авторлық құқық объектілеріне қатысты заң жаңалық белгілерін атамайды.
Заң әдебиеттерінде шығарма жаңалығын оның тақырыбы, идеясы, құрамы,
формасымен байланыстырады.
Шығарманың басқа белгісі-көрінісінің объективті формасы. Автордың түпкі
ой сыртқа шықпағанша, қорғау объектісі де жоқ. Оның әдебиет, ғылым мен
мәдениет туындысына айналуы сәйкес құқықтық ретеуді талап етіді, шығарманың
обьективті формасы басқа адамдар да көре алатын, идея, бейнелер, ойлардың
кез-келген көрінісін білдіреді. Ол ауызша да, жазбашада да,қолжазба, сызба
және т.б. формада болуы мүмкін.
Шығарманы авторлық құқық обьектісі ретінде мойындау үшін заң жұмыстың
аяқталуынталап етпейді. Шығарма бітпеген болуы мүмкін, бірақ құқықты
қорғаумен қамтамасыз етіледі. Авторлық құқық обьектілері тізімінде
эскиздер, жоспар және т.б. аталған, оларды, әдетте, автор шығарма жасау
кезінде қолданылады
Заң шығарма туындысының обьективті формадағы көрінісіноны қалпына
келтіру, қайталау мүмкіндігімен байланыстырады. Осылайша, қолжазба, онда
автордың топкі ой көрсетілген, баспаға шығарулы, басқа түрде де қолданылуы
мүмкін, обьективті еңбек әртүрлі тәсілдермен қалпына келтіріледі.
Шығарманы (туындыны) көрсету формуларына қолжазба, сызба, бейне
көрінісі, механикалық жазбаның әртүрлі түрлері және т.б. Туынды мынадай
обьективті формаға келтірілуі тиіс, яғни басқа адамдар автордың көмегісіз
оны қолдана Алу керек. Егер шығарма топкі ойының қандай да бір түрдегі
формасын практикалық түрде қалпына келтіруге мүмлін болмаса, онда
шығарманың осы нәтижесі авторлық құқық обьектісі деп мойындалмайды.
Заң авторлық құқыққа ие шығармалардың үлкен тізімін біледі. Тізім
жобалы, өйткені барлық белгілі (әйгілі) шығармаларды атап өту мүмкін емес.
Авторлық құқық обьектілерінің негізгі түрлері
Әдеби туындылар авторлық құқық обьектілерінің үлкен бөлігін құрайды
олардың ерекшелігі мынада,ой,сезім, идеялар мен бейнелер сөз арқылы ерекше
баяндауда көрсетіледі.
Әдеби туындылар құрылысында тақырып, материал ,идеалогия, образды жүйе
,сюжет,тіл, тақырып басы бөлінеді.Әдеби туындылардың осы элементтері заңды
мәнсіз, яғни тақырып, материал, сюжет, идеялы құрамы ;және заңды мәнді-
үлгілі жүйе мен тіл, болып бөлінеді Шығарманың мәнді элементтерін қолдану
бірқатар жағдайларда автор келісімін талап етюді
Әдеби туындыларымен қатар өнер туындылаоының бір тобын бөліп
қарастырылады; музыкалық хореграфиялық, сақыналық, бейнелеу өнерінің
туындылары, кинофильімдер, телефильімдер және т.б.
Музыкалық шығарылмалар әуенді құрайтын дыбыстар бірлестігінде және ритм
мен гармония байланысында көрініс табады. Олар ораторий симфониялар, сонат,
кварттер және т.б. формада келеді.
Музыкалықтан басқа музыкалы-драмалық шығармалар бар,олар әдеби-драмалық
негізде (литретто) құралады және сақнада опера, балет, оперетта түрінде
орындалады.
Хореографиялық туындылар мен пантомимдер адам денесінің пластикалық
қозғалысы көмегімен орындалады. Музыкамен бірлестікте хареографиялық туынды
музыкалық-сақналық туындыны құрайды.
Бейнелеу өнері туындылары ішінен живопись, мүсін, графика, декоративті-
қосалқы өнер, иллюстрация, сурет және т.б. туындыларын бөліп қарастырады.
Авторлық құқық обьектісіне жататын архитектуралық шығармалар бұл
инженерлік өнер, бионика, живопись, мүсін, ғылым, архитектура синтезі. Онда
ғылым, техника, өнер бірігіп кеткен. Эскизді архитектуралық жоба, онда
түпкі ой іске асқан, болашақ құрылыс шешімі, оның бөлшектен кеңістіктерінің
ішкі дамуы, олардың көлемі, фактурасы мен түрінен тұрады. Эскизді
архитектуралық жоба негізінде ғимараттар, құрылыстар, ансамблдер жқне т.б.
соғылады.
Киноматографикалық туындылар кино үшін қрқилы шығармаларды қамтиды:
сценарийлер, сценарийлі жоспарлар, дикторлық мқтін (текст), өлеңдер мқтіні,
кинофильмдер жқне т.б. кинофильм негізіндегі сценарий заң талаптарына,
сонымен қатар кино өнерінің ерекшелігін көрсететін (бейнелейтін) сценария
келісім – шарт талаптарына жауап беруі тиіс.
Кинотелевизиялық фильмдердің материалдық тасымалдаушылары – бұл пленка,
видеокассета, видеодискета жқне т.б. Оларға мүліктік құқық қолданылады.
Авторлық құқық объектілеріне шығарма жинақтары жатады. Жинаққа ешкімнің
авторлық еңбегіне (заңдар, сот шешімдері жқне т.б.) жатпайтын шығармалыр,
сонымен қатар жеке авторлар туындылары да енгізілуі мүмкін. Құраушы
еңбегінің шығармашылық сипаты материалды таңдау мен түрлерінде көрініс
табады. Жинақты құраушының авторлық құқығы басқа адамға өзінше жүйелеп,
өңдеп, тура сол шығарманы жарыққа шығаруға (Негіздердің 135 бабы) зиянын
келтірмейді.
Авторлық құқық субьекттері.
Авторлық құқық субьекттері бұл әдебиет, ғылым мен өнер туындыларын
шығармашылық еңбекпен жасаған адамдар.
Азаматта субьективті авторлық құқықтардың пайда болуы оның жасы,
денсаулығы, мүліктік жағдайы, шығарманың жарыққа шығуы мен жасалу орны және
т.б. жағдайларға тәуелсіз келеді.
Шетел азаматы қазақстандық авторлық құқықтың субьектісі бола алады,
егер оның шығармасы ел территориясында алғаш рет жарыққа шыққан болса, не
оның территориясында қандай да бір обьективті формада дайын тұрса, егер
шетел т авторының шығармасы бірінші рет шетелде жарық көрсе немесе онда
обьективті формасында тұрса, онда ол тек Қазақстан Республикасындағы
келісімдер және солардың аумағында ғана бекітілген күшіне орай қазақстандық
авторлық құқық субьектісі бола алады.
Автордың субьективтік авторлық құқықтары шығарманы жасау фактісі
нәтижесінде пайда болады. Заң әдебиеттерінде оның құқығын бастапқы деп
атайды.
Авторлармен қатар авторлық құқық субьектілеріне азаматтар мен ұжымдарды
жатқызамыз, олар әдебдиет, ғылым мен өнер шығармаларын жасауға қатыспайды.
Оларды құқық қабылдаушылар правоприемники деп атайды. Құқық қабылдаушыларға
автор шығармасын қолдану бойынша авторлық өкілеттіктердің белгілі түрлері
өтеді. Осылайша өту негіздеріне заң, мұрагерлік немесе автормен келісу
жатады. Құқық қабылдаушыларға мұрагерлер мемлекет, автормен оның шығармасын
пайдалану бойынша келісілген қатынастарды хаттаған ресмйлеген ұжымдар
баспа, театрлар және т.б жатады.
Мұрагерлер мен шын автор құқық тарихындағы ерекшеліктер тек олардың
көлемінде ғана емес, сонымен қатар қызмет ету мерзімінен де айқындалады.
Мұрагерлердің авторлық құқықтары автор өлген соң, 25 жыл мерзімінде қызмет
істейді.
Сабақтас авторлық.
Әдетте, қандай да бір шығарманың авторы бұл бір адам,оны шығармашылық
еңбекпен жасаған. Бірақ әдебиет,ғылым мен өнер туыдыларымен (шығармаларымен
жұмыс істеуде бірнеше адамдардың күш-жіғері бірігуі мүмкін.) Авторлар ұжымы
құралады,олардың қатынастары АҚ-нің 986 және 987 бабтарымен реттеледі.
Осы құқықтың нормалардан шығады, екі немесе бірнешеадамдардың (ұжымдық
шығарма) бірлескен еңбегімен жасалған шығармаға деген авторлық құқық
сабақтас авторлардың бәріне де қатысты, бұл шығарма біртұтас жалпы немесе
әрқайсысының өзіндік мәні бар бөлшектерден құралса да,бұларға байланысты
болмайды.
Сабақтас авторлық бірнеше белгілермен сипатталады:
a) бірнеше адамдардың бірлескен жұмысы;
b) ұжымдық шығарма жасау;
c) авторлық құқықтың шығарма үстінде жұмыс істеген барлық адамдарға
қатыстылығы.
Бірнеше адамдардың бірлескен еңбегі шығармашылық сипатқа ие. Тек
шығармашылық қызмет нәтижесінде әдебиет, ғылым мен өнер туындылары пайда
болады,олар қорғауға қабілетті объектілер деп мойындалады.
Сабақтас авторлардың бірлекен еңбегі әртүрлі жүреді. Біреулер
шығармашылық процесін біріктіреді де, бірге жұмыс істейді мыс, Ильф пен
Петров сияқты, кейбіреулер жоспар, шығарма құрылысын жасайды да,
шығармашылық ұжымның әрбір мүшесіне өзі жасап шығаруы тиіс бөлімін таратып
береді. Сосын бірігеді, өзгертеді, редакциялайды жұмысты.
Сабақтас авторлықты сипаттайтын басқа белгі – ұжымдық шығарма жасау.
Ұжымдық шығармамен жұмыс істеу кезінде сабақтас авторлар түпкі ой
көрінісінің әртүрлі формаларын қолданады:сөз, дыбыс, бейне көрініс және
т.б.
Сабақтас авторлықтың үшінші белгісі –шығарманы жасауға қатысушы
адамдардың авторлық құқыққа қатыстылығы. Сабақтас авторлардың әр бірі өзі
жасап шығарып ұжымдық шығармаға қосқан бөлімі артынанавторлық құқығын
сақтайды.
Заңмен бекітілген, сабақтас авторлық белгілері сабақтас авторлытың екі
түрін бөліп қарастыруға мүмкіндік береді:
Бөлінген және бөлінбеген. Бөлінбеген сабақтас авторлық кезінде, екі
немесе одан да көп авторлармен жасалған, шығарма біртұтас жалпыны
құрайды,мұнда жеке бөлімдерді бөліп қарастыру мүмкін емес мыс, Кукрыниксов
карикатуралары.
Бұл жағдайда сабақтас авторларға жалпы шығармаға деген авторлық құқық
қатысты. Сабақтас авторлардың жауапкершілік туралы сұрақ нармативті
реттелмеген.
Сабақтас авторлардың бірлескен еңбегімен жеке өзіндік бөлімдерден
тұратын шығармалар жасалады. Осындай түрдегі шығармаларға өлең (музыка мен
ақын мәтіні), опера (музыка мен либретто), кітап (мәтін мен иллюстрация)
жатады. Бұл жағдайда сабақтас авторлық бөлек, өйткені шығарманың әрбір
бөлімі өзіндік әдеби, ғылыми және көркемдік мәніне ие.
Ұжымдық шығарманың осындай бөлімінің авторы оған деген авторлық құқыққа
ие және оны басқа бөлімдерінен бөлек қолдана алады.
Тәуелді (байланысты) шығармалардың авторлық құқықтары субъектілері.
Авторлық құқық субъектісі бұл жинақты құраушы. Оның еңбегі мынадан
көрініс табады, ол ұйымдастырады, өңдейді, жүйелейді не қандай да бір
шығармаларды қалпына келтіреді. Текстпалогиялық (мәтінді)дайындығы бар
әдеби шығармалар жинағын құрастыру кезінде құраушы жинаққа енгізу үшін
материялдытаңдаумен қатар белгілі зерттеу жұмысын жүргізеді.
Құраушылар қандай да бір авторлық құқық затын (пәнін) құрайтын немесе
олай болып табылмайтын шығармаларды қолданады. Авторлары бар шығармалардан
жинақты құрау кезінде кезінде, құраушы олардың келісімімен алуы тиіс. Ол
авторлар құқықтарын сақтау кезінде ғана жинаққа деген авторлық құқығын
қолдана алады. (977 б. АК)
АК-ң 975 б. сәйкес,аудару-авторлық құқықтың өзіндік объектісі, ал оны
жүзеге асырған адам авторлық құқық субъетісі деп мойындалады. Аудармашы
аударған аудармасының бірқатар өкілеттігіне ие: өз атын жазу, баспаға
шығару, аударманы тарату мен қайта қалпына келтіру, авторлық еңбекақыға
(жалақыға) және т.б.
Аудару үшін ерекше шығарма авторының келісімі қажет. Автор мени
аудармашы жеке объектілердің (ерекше шығарма мен жасалған аударма) авторлық
құқығына ие. Аударманы пайдалану аудармашы келімімен жүзеге асырылады.
Авторлық құқықтың басқа да субъектері
Шығармашылық қызметтің дамуы, оның нәтижелерінің техникалық формаларын
көрсету күн тізбегіне бұрыннан-ақ (әлдеқайда ерте) авторлық құқықтық
қатынастар мүшелері шеңберін кеңейту туралы сұрақты қойған, мысалы,
орындаушы-артистер, қоюшы-режиссәрлер, фонограмма дайындаушылар, дыбыспен
бейне көріністің ең соңғы құралдарын қолданатын ұжымдар (жекелей алғанда,
спутниктер, кабельді теледидар және т.б.)
Аталған адамдар мен ұжымдардың шығармашылық қызметі кең публика
(көрермен) үшін музыкалық,драмалық және авторлық құқық пен қорғалатын басқа
да шығармалар түрлерін көрсетеді, ол өздері құқықтық қорғаусыз қала береді.
Осылардың барлығы шығармашылық түрде басқа адамдар (авторлар)
шығармаларын қолданғандықтан, олар “сабақтас” құқықтар атауын алды.
Азаматтық заң негіздерінің 141 бабында біздің ел үшін бірінші рет
орындаушылар (артистер), режиссәлер (қоюшылар, дирижәрлар), дыбыс - және
видиожазбаларды шығарушылар (жазышулар), эфирде көрсету ұжымдарының
құқықтарын қорғау айтылған. Осыған орай олар авторлық құқық субъектілеріне
(негіздердің 142, 143 б.) жатады.
2.3. Авторлар құқықтары мен оларды қорғау.
Авторлар құқықтары, олардың құрамы мен жүзеге асырылуы.
Қдебиет, ғылым мен өнер туындысының авторына келесі құқықтар қатысты:
авторлық құқығы: атымен атауына, аспаға шығаруға жқне шығарманы басқаша
қлдануға құқығы : шығармаға ешкім қол сұқпайды, басқа адамдар шығарманы
қолданғаны үшін ақы алу (ақша) құқығы: яғни Ақ-ң 976-977-978 бет. айтылған
барлық құқықтарға ие.
ғылыми жқне көркем шығармамен айналасатын адамдардың негізгі құқығы –
бұл авторлық құқығы. Бұл автор иеленетін құқықтар жиынтығы ішіндегі ең
негізгісі.
Заң қдебитерінде осы автор құқығының заңда бегшітлуі қажеттігі туралы
ұсынстар айтылуда.
Авторлық құқық адам артынан шығарманың формасы, тығайындалуы жқне
беделдгне қарамастан сақөталады. Шығарма жарыққа шықты ма, жоқ па,ешқандай
маңызы жоқ .
Қдебиет, ғылым мен өнерді жасайтын адамдарды индивидум қылу мақсатымен
, оларға атын атау құқығын беріледі. Автор шығарманы жарыққа өз атымен,
псевдониммен немесе амонимді шығара алады. Ол атын атау құқығын, басқа
адамдар жқне ұжымдармен келісім қатынастарына түсу кезінде, яғни оның
шығармасын қолдану жағдайында, жүзеге асырады (пайдаланады).
Заң барлық рұқсат етілген тқсілдермен шығарманы жариялауға, қалпына
келтіруге жқне таратуға рұқсат етеді.
Автордың қалпына келтру (қайталау) құқығы бұл одан копия немесе басқа
тқсілмен шығарманы көбейту мүмкіндігін білдіреді. Баспаға шығару да,
көбейту де (қайталау) келісім негізімде жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Шығармашылық қызметпен байланысты қатынастарда
азаматық-құқықтық реттеу.
3
Шығармашылық қызмет пен оны ұжымдастырудағы азаматтық құқық
ролі.
3-6
Шығармашылығық қызмет обылысындағы қатынастарды реттейтін
азаматтық құқық институттары.
6-14
ІІ. Авторлық құқық. 14
Авторлық құқық мәні мен анықтамасы.
14-19
Авторлық құқықтың негізгі категориялары.
19-32
Авторлар құқығы мен аларды қорғау.
32-36
ЭЕМ бағдарамалық өнімінің автолық құқығын қорғау.
36-40
ІІІ. Халықаралық және авторлық құқық. 40-61
Қортынды. 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі. 62-63
Кіріспе
Біздің қоғамымыздың құқықтың өмірінің соңғы ѕш жылында ғылым
жетістіктерін қолдану мен жасау сферасында, қдебиет пен мқдениет сферасында
маңызды өзгерстер болады. 10 июнь 1996жылы Қазақстан Республикасынң
“Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы “Заңының қабылдаумен нормалар
жүйесі ретінде авторлық құқықтың қазақыстандық жүйесі қалыптасты. Булзаң
авторлық құқықты қорғаудың өзіңдік қлемдік эталоны болып табылатын, қдеби
жқне көркем шығармаларн қорғау туралы Берн Конвенереясының талаптарына
толық сқйкес келетін автор құқығын қорғаудың өте жоғары деңгейін көрсеті.
Ерекше көңілді қазыргі таңда Қазақстан үшін ең актуалды праблемаларға
аударсақ: Берн конвекциясына қосылу-осыған байланысты Берн конвекциясның 18
бабын толық ана-мнездесек. Оған кіреді: оның қызметі тқртібі: Ақш пен
Қазақстан шысалында он түсіндіру мүмкіндігін көрсету, кері қауіпсіз
(күмсіз) бірігу Қнін ескеріп өту, уақыт талабына сай ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫң “Авторлық құқық пен аралас құқықтар туралы” Заңының қызмет
ету тқртібі.
І. Шығармашылық қызметпен байланысты қатынастарды азаматтық-қ¦қықтық
реттеу.
1.1. Шығармашылық қызмет пен оны ұжмдаструдағы азаматтық құқық ролі.
Шығармашылық қызметтің мқні мен анықтамасы.
Шығармашылық қызмет ғылым, техника, қдебиеттер, мқдениет, көркем
конструкциялау (дизайн), торлық белгілер мен тауар белгілерінің басқы да
түрлерін жасау облысында жүзге асырылады. Шығармашылық қызымет мқні өте
маңызды ғылым мен техника табиғат күші мен байлақтарын қоғам мүддесінде
пайдалануға мүмкіндік береді. Қдебиет, мқдениет пен шығармашылықтың басқа
да түрлері адамның рухани қлемін қалыптастыруда, оның хтетикалық деңгейін
еөтеруде үлкен роль атқарады. Елде жүргізіліп жатқан қайта құрылымдар
сонымен қатар шынайы еркін ғылыми, техникалық, көркем жқне басқа да
шығармашылықты дамытуға бағытталған, соңғы кезде кең түрде өзгндік
техникалық шығармашылық киубтары, жастарды ғалыми-техникалық шығармашылық
орталықтары, қрқилы түрдегі шығармашылық бірлестіктері мен ассоцияциялары
ашылуда. Шығармашылық бұл ми (ойлау, интеллектуальды) гқызымет. Ол ғылым,
ұтехника, қдебиет немесе мқдениет облысында жаңа, шығармашылық өзіндік
нәтиже ойыларумен аяақталады. Осындай қызымет өнім деп. танылады. Ол дайн
ойларды ережелер, фомальды логика немесе басқа да белгілі ережелер бойынша
қалыпқа келтіруді көрсетеді.
Жаратушы (жасаушы) деп. жиі жұмысшыларды да, жаңа техниканы ойлап
шығарған, жқне металдан мүсінші жасаған модельді құйған адамда да атайды
Бірақ өзіңдік түснікте шығарма шылық бұл материальды өндірістік емес,
рухани қызмет. Көрсетілген мысалдағы жұмысшылар олардың еңбегінің бар
маңыздылғына орай, тек жасап шығарушы немесе мүсінші ойлап тапқан шығарма
нәтижелерін жүзеге асырады.
Шығармашылық қызмет нәтижесінің анықтамасы мен белгілері.
Шығармашылық қызмет нәтижесі - бұл объективті формада көрсетілген оның
өнімі, сипатына қарай ғылыми немесе ғылым-текникалық нәтиже, жетістік,
білім не ойлап шығарылған нқрсе, өндірстік үлгі, тауар белгісі, ғылым,
қдибет немесе мқдениет жетістігі деп жеке жетістіктердің шығармашылық
сипаттағы критершілерінің авторлық, айрықша құқықта бекітіелген,өндірістік
үлгі құқығы мен басқа да азаматтық құқық институтарында бекітілген, өз
ерекшеліктері болады. Брақ шығармашылықтың барлық нәтижелеріне жаңалық
немесе оның мқн ді элементерінің айырмашлықтан .
Мқнді (сапалы) жаңашылдығы немесе нәтижелерін айрмашылығмен қатар
шығармашылықтың барлық түрлері алынған нәтижелердің идеальды сипаты мен
оларды жасау проуесне құқықтың тура қсер ете алмау мүмкіндігімен
сипаталады.
Шығармашылық қызметі ұжұмдаструдағы азаматтық құқық ролы.
Азаматық құқық тікелелей, шығармашылық ғылми-техниқалық, қдіиби жқне
басқа да қызыметі, реттемиді. ғылыми-текникалық жқне көркем шығармашылық
проуесі оның нормалары қызыметі аумағынан шетте қалып қойяды. Азаматтық
құқық дқстүрлі түрде шығарлық қойған шығармашылық нәтижелерге ғана афторды
мойындау фунцияларын орындайды, олардың құқықтық режимі, матрияльды жқне
морайды ынталандру жқне авторлар құқықтарын қорғауды бекітеді. Сонымен
қатар азаматтық құқықтың жеке нормалары ғылыми-техникалық, көркем жқне
басқа да шығармашылық обылыстарында жаңа жетістктерді жасау, беру қолдануды
ұжымдастыру бойынша (келісім-шартар негізінде) қатынастарды ретеп отырады.
Авторлық құқық нормалары құғамның медини деңгеиінің өсуіне, ғылыми жқне
көркем-қдиби құндылықтар селері көзқарастары мен құқықтарын қорғауға ықпал
жасайды.
Азаматтық заңдылық ғылым, техника, қдебиет, мқдениет жқне басқада
шығармашылық қзымет сферасы облысында иницатива дамуына активті қсер етеді.
Оның ролі шығарманың дайн нәтижелерін қорғаумен шектелмиді. Ол өндірісті
ұжымдастыру мен осы нәтижелерді қолдану бойынша қатынастарға қсер етеді,
мысалы, ғылыми-техникалық өнімді жасау (беру), авторлық, лицензиялы жқне
басқа да келісмдерді жасау аумағында.
1.2. Шығармашылық қызымет облысындағы қатынастарды реттеитін азаматтық
құқық институттары.
Азаматтық құқықтың жалпы институттары мен шығармашылық қызмет.
Шығармашылық қызыметпен байланысты қатынастар азаматтық құқықтың
көптеген инститтары нормаларын регламенттеиді. Бұл жекелей алғанда,
азаматтық құқық объектілері мен субъектері, сделкалар, меншік құқығы туралы
нормалар, міндеттемелер туралы жалпы ережелер мен міндеттемелердің жеке
түрлері туралы нормалар. Осылайша, Ақ 9-бабы мынаны қарастырады: ғылым,
қдебиет жқне өнер туындысы мен басқа да интелекуалльды (шығармашылық)
қызмет нәтижесі авторы құқығын иеленуге азаматтарға мүмкіндік береді.
ғылым, қдебиет немесе өнер туындыларының ең жақысысына жарыстар
жүргізімен байланысты жасалатын сделкалар (келісім-шарттар) да, маңызды
ролі ойнайды. ғылыми-техникалық жқне көркем шығармашылық сферасындағы
міндеттемелердің жеке түрлері ғылыми-техникалық өнімді жасау (беруге),
лицензияларды сату мен “ноу-хау” беруге келісімдер туралы, авторлық жқне
соған ұқсас келісімдер туралы заңды актілерді детальды регламенттейді.
ғылыми-техникалық жқне көркем шығармашылық сферасында меншік құқығы мен
басқа да мүліктік құқық туралы нормаларды қолданады.
Шығармашылық қызыметте қолданылатын азаматтық құқықтың арнайы институттары.
ғылым – техникалық, жқне көркем өнер облысында, авторлық, айрықша
(патенттік) құқық, өндіріс үлгісі мен тауар белгісіне деген құқық, маңызды
ролі атқарады. Олардың басты нормалары Ақ пен басқа да арнайы заңды
актілерге негізделген.
Авторлық, айрықша (патенттік) заңдылық алғышарттары , өндіріс үлгілері
мен тауар белгісі туралы заң актілері азаматтық құқық құрамына тек мына
шамада ғана кіреді: яғни заң алдында тең субъектілер арасында мүліктік жқне
мүліктік емес қатынастарды реттеу шамасына қарай. Бар мқніс мынада, бұл заң
актісінің өзі жиынтық сипатқа ие жқне сондықтан мемлекетік, қкімшілік,
қаржы, еңбек, қылмыстық жқне қылмыстықатқару құқықтарының жеке ережелерінен
тұрады .
Авторлық, айрықша жқне осыған ұқсас басқа да құқықтарды қдетте ерекше
деп атайды. Берілген құқық теориясында ерекше құқықтар дегеніміз
субъективті абсалютті құқық. Ол өздерін тасмалдаушларға қртүрлі қызыметер
жасауына (шығарма нәтижесін қолдану бойынша жқне т.б.) өкілеттік береді
жқне бір уақытта (мезгілде) басқа адамдарға осы қызметтерді жасауға рұқсат
етпейді.
Ерекше авторлық құқықтар, ойлап табу (айрықша) құқығы, өндіріс үлгілері
мен басқа да объектілер рухани скерада тауарлы-ақша формасының масалық
қолдануына құқық рекциясы ретінде пайда болды. Кейбір авторлар айрықша
құқық пен меншік арасында тең белгісін де қояды.
Авторлық, айрықша құқық, өндіріс үлгісіне деген құқық функцияларының
ұқсастығы немесе теңдігі соңғысын шығармашылық не авторлық құқық сереасына
енгізу қажеттігін білдірмейді. Барлық аталған институттар арасында
принупиальды ерекшеліктер бар, азаматтық құқық жүйесінде олардың өзіндік
өмір сүруін негіздейді. Мысалы, авторлық құқық нң алдымен туынды формасы
қозғайды ал айрықша құқық-оның құрамын қозғайды. Шығарма туындысын авторлық
құқық объертісі ретінде мойындау үшін, шығарма нәтижесін көрсетуге
мүмкіндік беретін, кез-келген объективті формадағы оның көрінісі
жеткілікті. Керісінше шығармалар рационализаторлық ұсыныстар, өндіріс
үлгілері мен тауарлық белгілерді қорғау үшін толық құқылы оргонының сапаны
бағалау (кралифакциялау) актісі қажет. Басқа да ерекшеліктер
(айырмашылықтар) авторлар құқығы мен олардың пайда болу (туындау)
негіздеріне қатысты.
Объективті материалдық емес табғаты, оларды жасау бойынша еңбектің
шығармашылық сипаты, хаттаудағы (безендірудегі) ұқсастығы мен кейбір
субъективті құқықтардың айрықша сипаты өткен ғасырдың өзінде ақ айрықша
құқықң немесе өндірістік құқық пен авторлық құқық, немесе кең мағынадағы
авторлық құқықтың біртұтас институтын құруға ұмтылысын тудырды. Қазіргі
таңда Батыста материалдық емес, немесе рухани құндылықтар құқығы
тұжырымдамасы кең түрде таралған ғылым, техника, әдебиет пен өнер облысында
бір тұтас құқықтың институт құруға советтік авторларда мойын бұрған. Олар
әр түрлі уақытта авторлық және айрықша құқықты және өндірістік үлгісінде
деген құқықтарды біріктіруді ұсынады.
ұылым - техникалық және көрем операсында қолданылатын әр түрлі
институттардағы жалпы белгілерді тауып алу заңдылық құқықтық теория, құқық
қолдануын дамыту үшін және құқықты зерттеу үшін өте пайдалы.Бірақ бұл
азаматық құқық жүйесінде біртұтас жыиынтықтық институт құру үшін
жеткіліксіз. Заңда құқықтық нормалар еркін койбинацияланады және тек оның
құрылымында ғана жормаларды функционалды жекелеу үшін негіз болады ойталық
айрықша және авторлық құқық.
Интелектуалдық меншік құқығыңң
теориясы
Біздің азаматтық құқық шығармалық жетістіктерге қатысты өндірістік,
ғылыми көркем, интелектуалдық немесе рухани меншік инетитуттарын білмейді.
Өндірістік және интелектуалдық меншік түсінігі отанджық құқықтық
әдебиетте,заңда практикада, әдетте тек СССР қатысқан халқаралық
келісімдерде оларды қолданумен байланысты кездеседі. Мысалы 20 март 1883
жылдағы өндірістік меншікті қорғау бойынша Париж конвинуциясында 14 июл
1967 ж-ғы интелектуалдық меншікті әлемдік ұжым,дсуын бекітті конвенуцияда.
Осы конвенуцияға сәйкес өндірістік меншікң объективті деп, жеклей
айтқанда, айлап табуға (шығаруға) алған патент, пайдалы модельдер, үлгілер
мен тауарлық белгілерді (жат) айтамыз (мойындаймыз). Интелектуалдық
меншікң осылардан басқа әдеби, көркем және ғылыми туындыларға қатысты
құқықтардан: артистердің орындаушылық қызметі, дыбыс жазбасы, радио-және
теледидар және соған ұқсас шығармашылық нәтижелері құқықтарынан тұрады.
Материалды емес құндылықтарға деген меншікң институты мына жағдайларда
пайда болды, яғни автор өз тауарын өзі алатын тауарды өндіруші (жасаушы).
Бірақ еркін нарықтың өзінде де авторлық құқық теория тиісті мөлшерде
автордың жеке және мүліктік жиынтығы ретінде олардың заңды табиғатын
көрсете алмады.
Шындығында да, классикалық мүліктік құқықтар модулі бойынша осы
қатынастар регламентациясы автордың жағдайын нашарлатады, өйткені өз
интелектуалдық меншікң объектісін шеттете, оны жасаушы оған деген барлық
құқығынан айырылады,ал жаңа (меншік) иесі өз көзқарастары бойынша осы
объекті өзгерте алады, жалпы айтқанда, өзі иеленіп алады.
Осылайша материалдық емес құндылықтар қатынасындағы барлық
интелектуалдық меншік өнімдеріне (иелену) өкіметегі жарамсыз (сәйкес
келмейді), өйткені физикалық түрде идеялар мен үлгілерді иеленуге болмайды.
Материалды емес объективтілерге пайдалануң мүліктік өкілетегі (заңдылығы)
тура қолданылмайды ғыл-техникалық идеялар мен көркем бейнелер бір мезгілде
субъектілердің сансыз шеңбері пайдалануына болуы мүмкін. Және осында
берілген объектлер пайдалану процесіде қолданылмайды, сөздің физикалық
мағынасында амортизацияланбайды олар тек моральды түрде ескереді.
Принципті маңызды ерекшеліктер өнер туындыларын таратуға да тән:
лицензиялық келісім бойынша оларды қолдану құқығын шеттете, сатушы
(лицензиялар)өзі әр түрлі тәсілде оларды қолдану мүмкіндігінен айырылмайды.
Сонықтан, қатаң түрде айтқанда, меншік категориясы тек ғылыми-техникалық
идеялар мен көркем үлгілері (қол жазбалар, баспада басылған шығармалар
техникалық құжаттар және т.б) материалдық тасымалдаушыларға қатысты
қолданылады.
Авторлық, патенттық және басқа да құқықтардаң прориеттарлық теориясы,
меншік құқығы сияқты мәңгілік институтпенң осы құқықтардың абсалютты,
ұқсас жерлерін көрсетуге ұмтылыс жасаудан туындады, яғни белглі дәстүрлі
сызбаға жаңа институтты енгізу талабы. Сондықтан өзіндік (интелектуалдық
меншік институттын) конструкциялау бойынша ұсыныстар мен келісу мүмкін
емес.
Жаңалық ашуда құқықтық қорғау
Бұрын қызметте болған азаматтық заңдылық негіздері мен республикалық
азаматтық кодекстерде жаңалықтарды құқықтық қорғау туралы арнайы бөлімдер
болған. Жаңалықтарды мемлекеттік реттеу шығармалар мен жаңа ашылымдар
бойынша-жаңалықтардың мемлекеттік реетрін жүргізу және олардың авторларына
дипломдар беру арқылы мемлекеттік комиттетпен жүзеге асырылған. Диплом
жаңалықты мойындайды, оның автордың құқығын және авторлық приортетін
мойындайды. Соңғысы тағы өз мезгілінде ақшалай сыилық алуға және басқада
мүліктік сипаттағы жеңіліктерге құқылы.
Бірақ жаңалыққа деген құқық қандай да бір адамның артынан осы жаңалықты
пайдалануға соның артынан бекітіп қоймайды. Жаңалық-бұл объект, сипаты
бойынша монополизацияға көнбейді. Бұл ең маңызды себеп, соған байланысты
көптеген елдерде жаңалықтарды тікелеи қорғау мүмкін емес, тек оларды
патентті құқық құралдарымен қорғау мүмкіндігі туралы дискуссиялар
жүргізілуде.
Жаңалық дегеніміз бұл әлі белгілі болмаған, таным деңгейіне түбегейлі
өзгерістер енгізетін материалдық әлемнің объективті өмір сүрудегі заңды
қасиеттері мен құбылыстарын ашу. Бұл дегеніміз айтылып отырған әңгіме
мүліктің айналым объектісіне қабілетті бар шығармашылық өнімді жасау туралы
емес; таза танымдық тапсырмаларды шешу қоршаған орта көріністерін тану
туралы басып отыр. Сондықтан азаматтық заңдылықтың жаңа негізнде берілген
қатынастарды азаматтық-құқықтық реттеу қарастырылмаған және азаматтық құқық
сферасынан жаңалық ашуға деген құқық енгізілмеген Бұл, әрине, жң-
аңалықтарды мемлекеттік тіркеу жүрісіне және олардың авторлырын
ынталандыруға кедергі келтірмейді. Берлген қатынастар тек азаматтық-
құқықтық сипатынан айырылған.
ІІ. АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ
2.1. Авторлық құқық мқні мен түсінігі. Авторлық құқық түсінігі.
Авторлық құқық-азаматтық құқық институтарының бірі. Ол реттейтін
мүліктік және жеке мүліктік емес қатынынастар әдебиет ғылым мен өнер
туындыларын жасау және қолданумен байланысты: Авторлық құқық өзіндік
институт ретінде нақты міндеттерді шешеді. Оған кіреді-мүліктік, жеке
мүліктік емес құқықтарды және авторлардың заңды көзқарастарын жан-жақты
қорғаудан тұрады; ғылыми және көркем шығармаларды жасау үшін едәуір қолайлы
жағдайларды құқық құралдарымен қамтамасыз ету.
Объективті мағынада авторлық құқық бұл ғылым әдебиет және өнер
туындыларын жасау мен қолдану бойынша қатыстырады реттейтін құқықтық
нормалар жиынтығы. Субъективті мағынада авторлық құқық-жеке мүліктік емес
және мүліктік құқықтар. Олар әдебиет ғылым және өнер туындыларын жасаған
адамдарға тиісті (Субективті мағынада авторлық құқық)
Авторлық құқық принциптерді.
Біздің авторлық құқыққа белгілі жалпы принциптер тқн.
Шығарма еркіндігі принципті авторға өз қалауынша тақырып, болашақ
туынды формасы жасау тәсілін таңдап алуға мүмкіндік береді, өз туындысын
заңмен рұқсат етілген барлық тәсілдермен қолдануға мүмкіндік береді.
Конституция заңы ғылыми зерттеулерді, ойлап табу менрационализаторлық
қызметті кең түрде қолдану, әдебиет пен өнерді дамыту жолымен ғылыми
техника лық және көркем шығармасына еркіндік берілуіне кепілдік береді.
Автордың жеке көзқарастарының бүкіл қоғам көз қарасымен бірігу
принципті АҚ 97 8 бабында айтылған ал бойынша автор өз қажетілігін
қанағаттандыру үшін шығарманы қолдану туралы айтылған. АҚ-ң 978 б
қатыстырады-автордың өз келісімісіз қолдану мүмкіндігі мен оған авторлық
төлем ақысын төлеу.
Шығарманы қолдану мен жасауда автордың моролдық және материалдық
қызығушвлығы принциптері. Практикада морольді қолданудың жеке формалары
бар: құрметті атақтар беру (еңбегі сіңген артист артист және т.б); халық
мойындаған шығармаларды қайта басып шығару. Моральды және материалды
қолдауға жатады-ғылым, әдебиет және өнер туындылары авторларына әр түрлі
мемлекеттік және атаулы премиялар беру әртүрлі типтегі шығармалар үшін
икемді ставүкалар түріндегі авторлық жалақылар бекіту де материеалдық
ынталандыруцнәсіліне жатады.
Автордың заңды көзқарастарын және құқықтарын жан-жақты қорғау принціпі
тек авторлық құқықтық қатынастары қатысушылары құқықтары мен міндеттерін
бекітетін, субьективті құқықтары жүзеге асару кепілдемелерін бекітеді.
Авторлық құқық туралы заңдылық ғылыми және көркем шығармашылық
сферасындағы қатынастар әртүрлі норматифтік актілермен реттеледі, өз
кезінде жиынтықта олар авторлық құқық туралы зандылықты құрайды. Заңдылық
белгілі біртұтастығымен сипаталады. Ол тапсырмалар мен барлық заңды
актілердің жалпы бағытында: өзі реттейтін қатынастар шеңберінде: авторлық
құқықтарды қорғау тәсілдерінде көрініс табады. Авторлық құқық туралы заң-
азаматтық заңдылығының құрама бөлігі.
Азаматтық заң негіздері мен азаматтық кодексте авторлық құқық жеке
бөлім болып бөлінсе де, оны реттейтін қатынастарға бұл заңдардың басқа
нормалары қызметі де қолданылады, тек жалпылары ғана емес (мысалы, авторлық
құқұқты иеленуге мүмкіндігі бар азаматтардың құқығы туралы),сонымен қатар
бірқатар арнайынормалары. Мысал, автордың кейбір құқықтарының мұрагерлік
бойынша көшудегі мұрасы туралы және т.б.)
Авторлық құқық нормалары республикалық мәні бар әртүрлі заңды және
нормативті актілерде жазылған. Азаматтық заңдылық Негіздері барлық
республикаларда біртекті шешімдерді талап ететін сұрақтар бойынша принціпті
жағдайларды бекітеді Авторлық құқықң Негіздері бөлімі осындай
критерлилерге мыналарды жатқызады: авторлық құқық обьектілері ретінде
шығарманың қоғану қаьілеті, ғылыми және көркем шығармашылық субьекттерінің
құқықтары, ғылыми және көркем шығармашылық нәтижелерін қолданудың құқықтық
сұрақтары, авторлық құқықтын қызмет ету мерзімі. Осындай біртұтастық
авторлық құқықтарды қорғау бойынша халықаралық конвенцияларға қатысу
қажеттілігімен де туындаған.
Авторлық істер бойынша дауларды шешу кезінде 18 көкек 1986ж шыққан
Авторлық құқықтық қатынастар кезінде пайда болатын дауларды қарастыру
кезінде соттардың заңды қолдануы туралың СССР жоғарғы соты Пленумының бас
қауласы қолданылады .
Қазақстан Республикасы бұрынғы СССР-дің басқа да субьектілері сияқты
авторлық құқықты қорғаудың халықаралық жүйесіне қатысады, бұл СССР-ж.
Авторлық құқық туралы Бүкіләлемдік (Женева) конвенциясына қосылуымен
байланысты. Бүкіләлемдік конвенция ұлттық режим принципинен шығады. Осы
принцип күшіне қарай әрбір елде-шетел авторлары туындыларымен
қатысушыларына өз азаматтары туындылары қалай қозғалса, оларды да солай
қорғайды, яғниавторлық құқық туралы ұлттық заң ережелері қолданылады.
Конвенция қорғалатын туындылардың ұқсас тізімен береді. Бірқатар елдер
заңы тура осы жолды ұстауда.
Бүкіләлемдік конвенцияда қорғануға құқығы бар барлық азаматтар туралы
сұрақ толық шешілген. Оның ережелеріне сәйкес, Конвенцияға қатысушы барлық
мемлекеттер азаматтарының авторлық құқықтары қорғалады, олардың
туындыларының бір інші рет қай жерде шығуына тәуелсіз.
Бүкіләлемдік конвенция қызметі азаматтығы жоқ авторлық құқық иелеріне
де қатысты, өйіткені әрбір мемлекет қатысушы ішкі заңдылығы өз
территориясында тұрақты (әрдайым) тұратын әр адамның авторлық құқықтарын
қорғайды, өз азаматтары сияқты.
Бүкіләлемдік конвенция авторлық құқықты қорғау жағдайларына да көңіл
бөледі: бір інші басылымнан бастап, шығарманың барлық данасында арнайы
белгі, авторлық құқық иесінің аты, бір інші рет жарыққа шығу жылы: арнайы
атқару талаптары, қорғау мерзімінің ұзақтығы және т.б.
Мынаны ескере кету қажет, 1991 ж-ғы азаматтық заң негіздерінің
нормалары авторлық құқықты қорғауды кеңейту жолдары бойынша әрі қарай
жетілдірілген. Онда көптеген әдебиет және көркем туындыларын қорғау туралы
едәуір түрлері халықаралық конвеция (Берн конвенциясы) мен орындаушы-
артистер, фанаграмма дайындаушылар және радио хабарлау ұжымдары
көзқарастарын қорғау туралы конвенция (Рим конвенциясы) жағдайлары
ескерілген.
2.2. Авторлық құқықтың негізгі категориялары. Авторлық құқық объектілер.
АҚ-ның 971 б. сәйкес, авторлық құқық әдебиет, ғылым және өнер
туындыларына таралады (қолданылады). Құқықпен тек белгілі сипаттарға ие
туынды ғана қорғалады, яғни шығармашылық қызметтің басқа да нәтижелерінен
ерекшелінеді.
Ең алдымен, туынды шығармашылық қызметтің нәтижесі болуы тиіс.
Кейінірек, ол көріністің объективті формасын алу тиіс.
Авторлық құқық объектісімен мойындалатын туынды шығармашылық қызмет
нәтижесінде пайда болады,бірақ барлығында емес, тек тікелей әдебиет, ғылым
мен өнер облысына қатысты (тиісті) болса ғана.
Заң әдебиеттеріндешығармашылық деп, жаңаны жасауға бағытталған
интелектуалдық жұмысты атайды. Шығармашылық анықтамасын Б.И. Серебровский
былай тұжырымдаған: ббұл саналы және көп жағдайда еңбекті көп қажет ететін
процесс, оның мақсаты белгілі нәтижеге жету.
Шығармашылық қызмет үшін екі момент тән:
a) жұмыстың саналы, интелектуалдық сипати;
b) жасалған шығарманың жаңалығы;
Өнер адамы қызметінің саналы, интелектуалдық сипати мынадан көрініс
табады, туынды жасалынбағанға дейін ол оның санасы, көрінісінде
жиналады,қалыптасады. Туынды үлгісінен бұрын топкі ой қызмет атқарады, ол
өз дамуында бірнеше этаптардан тұрады: түпкі ой-идеал, түпкі ой-
жоспар,болашақ туындының ұзын-ұрғасы (набросок),топкі ойды іске асыру,
туындыны жасау.
Бір этаптан екінші этапқа көшу шығармашылық процесін құрайды. Әр
этаптың өз ерекшеліктері бар, авторға объективті шындық туралы көріністі
туралауға көмектеседі, оны эмоциональды көрініспен салыстыруға мүмкіндік
береді және, әрине, шығармашылық стилі мен тәсілдері бойынша өте индиви
дуалды.
Жаңалық ашу тек шығармаға ғана тән емес, сонымен бірге шығармашылық
қызметке де тән. Шығармадағы жағалық байқалады, автор ерекше (айрықша)
шығарма жасағанда сонымен қатар бар шығарма негізінде өзіндік басқаша
шығарма жасаған кезде де байқалады, В.И.Серебровскийдің ой бойынша, жаңалық
шығармашылық қызметтің қажетті элементі ретінде жаңа құрамында, шығарманың
жаңа формасында, жаңа идеяда, жаңа ғылыми тұжырымдамада көрініс табады.
Шығармашылық қызмет жаңалығымен салыстырғанда, объективті көрініс алған
өнер туындысының жаңалығы бар. Ол міндетте және өзіндік белгіні құрайды,
өнер кәсіп үлгілері, өнеркәсіп жаңалықтарына т.б. қатысты заңмен
бекітілген, яғни ғылыми және техникалық шығармалар нәтижесі.
Авторлық құқық объектілеріне қатысты заң жаңалық белгілерін атамайды.
Заң әдебиеттерінде шығарма жаңалығын оның тақырыбы, идеясы, құрамы,
формасымен байланыстырады.
Шығарманың басқа белгісі-көрінісінің объективті формасы. Автордың түпкі
ой сыртқа шықпағанша, қорғау объектісі де жоқ. Оның әдебиет, ғылым мен
мәдениет туындысына айналуы сәйкес құқықтық ретеуді талап етіді, шығарманың
обьективті формасы басқа адамдар да көре алатын, идея, бейнелер, ойлардың
кез-келген көрінісін білдіреді. Ол ауызша да, жазбашада да,қолжазба, сызба
және т.б. формада болуы мүмкін.
Шығарманы авторлық құқық обьектісі ретінде мойындау үшін заң жұмыстың
аяқталуынталап етпейді. Шығарма бітпеген болуы мүмкін, бірақ құқықты
қорғаумен қамтамасыз етіледі. Авторлық құқық обьектілері тізімінде
эскиздер, жоспар және т.б. аталған, оларды, әдетте, автор шығарма жасау
кезінде қолданылады
Заң шығарма туындысының обьективті формадағы көрінісіноны қалпына
келтіру, қайталау мүмкіндігімен байланыстырады. Осылайша, қолжазба, онда
автордың топкі ой көрсетілген, баспаға шығарулы, басқа түрде де қолданылуы
мүмкін, обьективті еңбек әртүрлі тәсілдермен қалпына келтіріледі.
Шығарманы (туындыны) көрсету формуларына қолжазба, сызба, бейне
көрінісі, механикалық жазбаның әртүрлі түрлері және т.б. Туынды мынадай
обьективті формаға келтірілуі тиіс, яғни басқа адамдар автордың көмегісіз
оны қолдана Алу керек. Егер шығарма топкі ойының қандай да бір түрдегі
формасын практикалық түрде қалпына келтіруге мүмлін болмаса, онда
шығарманың осы нәтижесі авторлық құқық обьектісі деп мойындалмайды.
Заң авторлық құқыққа ие шығармалардың үлкен тізімін біледі. Тізім
жобалы, өйткені барлық белгілі (әйгілі) шығармаларды атап өту мүмкін емес.
Авторлық құқық обьектілерінің негізгі түрлері
Әдеби туындылар авторлық құқық обьектілерінің үлкен бөлігін құрайды
олардың ерекшелігі мынада,ой,сезім, идеялар мен бейнелер сөз арқылы ерекше
баяндауда көрсетіледі.
Әдеби туындылар құрылысында тақырып, материал ,идеалогия, образды жүйе
,сюжет,тіл, тақырып басы бөлінеді.Әдеби туындылардың осы элементтері заңды
мәнсіз, яғни тақырып, материал, сюжет, идеялы құрамы ;және заңды мәнді-
үлгілі жүйе мен тіл, болып бөлінеді Шығарманың мәнді элементтерін қолдану
бірқатар жағдайларда автор келісімін талап етюді
Әдеби туындыларымен қатар өнер туындылаоының бір тобын бөліп
қарастырылады; музыкалық хореграфиялық, сақыналық, бейнелеу өнерінің
туындылары, кинофильімдер, телефильімдер және т.б.
Музыкалық шығарылмалар әуенді құрайтын дыбыстар бірлестігінде және ритм
мен гармония байланысында көрініс табады. Олар ораторий симфониялар, сонат,
кварттер және т.б. формада келеді.
Музыкалықтан басқа музыкалы-драмалық шығармалар бар,олар әдеби-драмалық
негізде (литретто) құралады және сақнада опера, балет, оперетта түрінде
орындалады.
Хореографиялық туындылар мен пантомимдер адам денесінің пластикалық
қозғалысы көмегімен орындалады. Музыкамен бірлестікте хареографиялық туынды
музыкалық-сақналық туындыны құрайды.
Бейнелеу өнері туындылары ішінен живопись, мүсін, графика, декоративті-
қосалқы өнер, иллюстрация, сурет және т.б. туындыларын бөліп қарастырады.
Авторлық құқық обьектісіне жататын архитектуралық шығармалар бұл
инженерлік өнер, бионика, живопись, мүсін, ғылым, архитектура синтезі. Онда
ғылым, техника, өнер бірігіп кеткен. Эскизді архитектуралық жоба, онда
түпкі ой іске асқан, болашақ құрылыс шешімі, оның бөлшектен кеңістіктерінің
ішкі дамуы, олардың көлемі, фактурасы мен түрінен тұрады. Эскизді
архитектуралық жоба негізінде ғимараттар, құрылыстар, ансамблдер жқне т.б.
соғылады.
Киноматографикалық туындылар кино үшін қрқилы шығармаларды қамтиды:
сценарийлер, сценарийлі жоспарлар, дикторлық мқтін (текст), өлеңдер мқтіні,
кинофильмдер жқне т.б. кинофильм негізіндегі сценарий заң талаптарына,
сонымен қатар кино өнерінің ерекшелігін көрсететін (бейнелейтін) сценария
келісім – шарт талаптарына жауап беруі тиіс.
Кинотелевизиялық фильмдердің материалдық тасымалдаушылары – бұл пленка,
видеокассета, видеодискета жқне т.б. Оларға мүліктік құқық қолданылады.
Авторлық құқық объектілеріне шығарма жинақтары жатады. Жинаққа ешкімнің
авторлық еңбегіне (заңдар, сот шешімдері жқне т.б.) жатпайтын шығармалыр,
сонымен қатар жеке авторлар туындылары да енгізілуі мүмкін. Құраушы
еңбегінің шығармашылық сипаты материалды таңдау мен түрлерінде көрініс
табады. Жинақты құраушының авторлық құқығы басқа адамға өзінше жүйелеп,
өңдеп, тура сол шығарманы жарыққа шығаруға (Негіздердің 135 бабы) зиянын
келтірмейді.
Авторлық құқық субьекттері.
Авторлық құқық субьекттері бұл әдебиет, ғылым мен өнер туындыларын
шығармашылық еңбекпен жасаған адамдар.
Азаматта субьективті авторлық құқықтардың пайда болуы оның жасы,
денсаулығы, мүліктік жағдайы, шығарманың жарыққа шығуы мен жасалу орны және
т.б. жағдайларға тәуелсіз келеді.
Шетел азаматы қазақстандық авторлық құқықтың субьектісі бола алады,
егер оның шығармасы ел территориясында алғаш рет жарыққа шыққан болса, не
оның территориясында қандай да бір обьективті формада дайын тұрса, егер
шетел т авторының шығармасы бірінші рет шетелде жарық көрсе немесе онда
обьективті формасында тұрса, онда ол тек Қазақстан Республикасындағы
келісімдер және солардың аумағында ғана бекітілген күшіне орай қазақстандық
авторлық құқық субьектісі бола алады.
Автордың субьективтік авторлық құқықтары шығарманы жасау фактісі
нәтижесінде пайда болады. Заң әдебиеттерінде оның құқығын бастапқы деп
атайды.
Авторлармен қатар авторлық құқық субьектілеріне азаматтар мен ұжымдарды
жатқызамыз, олар әдебдиет, ғылым мен өнер шығармаларын жасауға қатыспайды.
Оларды құқық қабылдаушылар правоприемники деп атайды. Құқық қабылдаушыларға
автор шығармасын қолдану бойынша авторлық өкілеттіктердің белгілі түрлері
өтеді. Осылайша өту негіздеріне заң, мұрагерлік немесе автормен келісу
жатады. Құқық қабылдаушыларға мұрагерлер мемлекет, автормен оның шығармасын
пайдалану бойынша келісілген қатынастарды хаттаған ресмйлеген ұжымдар
баспа, театрлар және т.б жатады.
Мұрагерлер мен шын автор құқық тарихындағы ерекшеліктер тек олардың
көлемінде ғана емес, сонымен қатар қызмет ету мерзімінен де айқындалады.
Мұрагерлердің авторлық құқықтары автор өлген соң, 25 жыл мерзімінде қызмет
істейді.
Сабақтас авторлық.
Әдетте, қандай да бір шығарманың авторы бұл бір адам,оны шығармашылық
еңбекпен жасаған. Бірақ әдебиет,ғылым мен өнер туыдыларымен (шығармаларымен
жұмыс істеуде бірнеше адамдардың күш-жіғері бірігуі мүмкін.) Авторлар ұжымы
құралады,олардың қатынастары АҚ-нің 986 және 987 бабтарымен реттеледі.
Осы құқықтың нормалардан шығады, екі немесе бірнешеадамдардың (ұжымдық
шығарма) бірлескен еңбегімен жасалған шығармаға деген авторлық құқық
сабақтас авторлардың бәріне де қатысты, бұл шығарма біртұтас жалпы немесе
әрқайсысының өзіндік мәні бар бөлшектерден құралса да,бұларға байланысты
болмайды.
Сабақтас авторлық бірнеше белгілермен сипатталады:
a) бірнеше адамдардың бірлескен жұмысы;
b) ұжымдық шығарма жасау;
c) авторлық құқықтың шығарма үстінде жұмыс істеген барлық адамдарға
қатыстылығы.
Бірнеше адамдардың бірлескен еңбегі шығармашылық сипатқа ие. Тек
шығармашылық қызмет нәтижесінде әдебиет, ғылым мен өнер туындылары пайда
болады,олар қорғауға қабілетті объектілер деп мойындалады.
Сабақтас авторлардың бірлекен еңбегі әртүрлі жүреді. Біреулер
шығармашылық процесін біріктіреді де, бірге жұмыс істейді мыс, Ильф пен
Петров сияқты, кейбіреулер жоспар, шығарма құрылысын жасайды да,
шығармашылық ұжымның әрбір мүшесіне өзі жасап шығаруы тиіс бөлімін таратып
береді. Сосын бірігеді, өзгертеді, редакциялайды жұмысты.
Сабақтас авторлықты сипаттайтын басқа белгі – ұжымдық шығарма жасау.
Ұжымдық шығармамен жұмыс істеу кезінде сабақтас авторлар түпкі ой
көрінісінің әртүрлі формаларын қолданады:сөз, дыбыс, бейне көрініс және
т.б.
Сабақтас авторлықтың үшінші белгісі –шығарманы жасауға қатысушы
адамдардың авторлық құқыққа қатыстылығы. Сабақтас авторлардың әр бірі өзі
жасап шығарып ұжымдық шығармаға қосқан бөлімі артынанавторлық құқығын
сақтайды.
Заңмен бекітілген, сабақтас авторлық белгілері сабақтас авторлытың екі
түрін бөліп қарастыруға мүмкіндік береді:
Бөлінген және бөлінбеген. Бөлінбеген сабақтас авторлық кезінде, екі
немесе одан да көп авторлармен жасалған, шығарма біртұтас жалпыны
құрайды,мұнда жеке бөлімдерді бөліп қарастыру мүмкін емес мыс, Кукрыниксов
карикатуралары.
Бұл жағдайда сабақтас авторларға жалпы шығармаға деген авторлық құқық
қатысты. Сабақтас авторлардың жауапкершілік туралы сұрақ нармативті
реттелмеген.
Сабақтас авторлардың бірлескен еңбегімен жеке өзіндік бөлімдерден
тұратын шығармалар жасалады. Осындай түрдегі шығармаларға өлең (музыка мен
ақын мәтіні), опера (музыка мен либретто), кітап (мәтін мен иллюстрация)
жатады. Бұл жағдайда сабақтас авторлық бөлек, өйткені шығарманың әрбір
бөлімі өзіндік әдеби, ғылыми және көркемдік мәніне ие.
Ұжымдық шығарманың осындай бөлімінің авторы оған деген авторлық құқыққа
ие және оны басқа бөлімдерінен бөлек қолдана алады.
Тәуелді (байланысты) шығармалардың авторлық құқықтары субъектілері.
Авторлық құқық субъектісі бұл жинақты құраушы. Оның еңбегі мынадан
көрініс табады, ол ұйымдастырады, өңдейді, жүйелейді не қандай да бір
шығармаларды қалпына келтіреді. Текстпалогиялық (мәтінді)дайындығы бар
әдеби шығармалар жинағын құрастыру кезінде құраушы жинаққа енгізу үшін
материялдытаңдаумен қатар белгілі зерттеу жұмысын жүргізеді.
Құраушылар қандай да бір авторлық құқық затын (пәнін) құрайтын немесе
олай болып табылмайтын шығармаларды қолданады. Авторлары бар шығармалардан
жинақты құрау кезінде кезінде, құраушы олардың келісімімен алуы тиіс. Ол
авторлар құқықтарын сақтау кезінде ғана жинаққа деген авторлық құқығын
қолдана алады. (977 б. АК)
АК-ң 975 б. сәйкес,аудару-авторлық құқықтың өзіндік объектісі, ал оны
жүзеге асырған адам авторлық құқық субъетісі деп мойындалады. Аудармашы
аударған аудармасының бірқатар өкілеттігіне ие: өз атын жазу, баспаға
шығару, аударманы тарату мен қайта қалпына келтіру, авторлық еңбекақыға
(жалақыға) және т.б.
Аудару үшін ерекше шығарма авторының келісімі қажет. Автор мени
аудармашы жеке объектілердің (ерекше шығарма мен жасалған аударма) авторлық
құқығына ие. Аударманы пайдалану аудармашы келімімен жүзеге асырылады.
Авторлық құқықтың басқа да субъектері
Шығармашылық қызметтің дамуы, оның нәтижелерінің техникалық формаларын
көрсету күн тізбегіне бұрыннан-ақ (әлдеқайда ерте) авторлық құқықтық
қатынастар мүшелері шеңберін кеңейту туралы сұрақты қойған, мысалы,
орындаушы-артистер, қоюшы-режиссәрлер, фонограмма дайындаушылар, дыбыспен
бейне көріністің ең соңғы құралдарын қолданатын ұжымдар (жекелей алғанда,
спутниктер, кабельді теледидар және т.б.)
Аталған адамдар мен ұжымдардың шығармашылық қызметі кең публика
(көрермен) үшін музыкалық,драмалық және авторлық құқық пен қорғалатын басқа
да шығармалар түрлерін көрсетеді, ол өздері құқықтық қорғаусыз қала береді.
Осылардың барлығы шығармашылық түрде басқа адамдар (авторлар)
шығармаларын қолданғандықтан, олар “сабақтас” құқықтар атауын алды.
Азаматтық заң негіздерінің 141 бабында біздің ел үшін бірінші рет
орындаушылар (артистер), режиссәлер (қоюшылар, дирижәрлар), дыбыс - және
видиожазбаларды шығарушылар (жазышулар), эфирде көрсету ұжымдарының
құқықтарын қорғау айтылған. Осыған орай олар авторлық құқық субъектілеріне
(негіздердің 142, 143 б.) жатады.
2.3. Авторлар құқықтары мен оларды қорғау.
Авторлар құқықтары, олардың құрамы мен жүзеге асырылуы.
Қдебиет, ғылым мен өнер туындысының авторына келесі құқықтар қатысты:
авторлық құқығы: атымен атауына, аспаға шығаруға жқне шығарманы басқаша
қлдануға құқығы : шығармаға ешкім қол сұқпайды, басқа адамдар шығарманы
қолданғаны үшін ақы алу (ақша) құқығы: яғни Ақ-ң 976-977-978 бет. айтылған
барлық құқықтарға ие.
ғылыми жқне көркем шығармамен айналасатын адамдардың негізгі құқығы –
бұл авторлық құқығы. Бұл автор иеленетін құқықтар жиынтығы ішіндегі ең
негізгісі.
Заң қдебитерінде осы автор құқығының заңда бегшітлуі қажеттігі туралы
ұсынстар айтылуда.
Авторлық құқық адам артынан шығарманың формасы, тығайындалуы жқне
беделдгне қарамастан сақөталады. Шығарма жарыққа шықты ма, жоқ па,ешқандай
маңызы жоқ .
Қдебиет, ғылым мен өнерді жасайтын адамдарды индивидум қылу мақсатымен
, оларға атын атау құқығын беріледі. Автор шығарманы жарыққа өз атымен,
псевдониммен немесе амонимді шығара алады. Ол атын атау құқығын, басқа
адамдар жқне ұжымдармен келісім қатынастарына түсу кезінде, яғни оның
шығармасын қолдану жағдайында, жүзеге асырады (пайдаланады).
Заң барлық рұқсат етілген тқсілдермен шығарманы жариялауға, қалпына
келтіруге жқне таратуға рұқсат етеді.
Автордың қалпына келтру (қайталау) құқығы бұл одан копия немесе басқа
тқсілмен шығарманы көбейту мүмкіндігін білдіреді. Баспаға шығару да,
көбейту де (қайталау) келісім негізімде жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz